1

Wat is burnout?

Omschrijving, oorzaken,

gevolgen en oplossingen

Prof. Dr. Hans De Witte WOPP – O2L

Fac. Psychologie & Ped. Wet. - KU Leuven

Vervolmakingscyclus Verzekeringsgeneeskunde

18 Februari 2015 – Gasthuisberg, Leuven

Inhoud presentatie

Burnout:

Definitie: wat is het?

Prevalentie: hoe vaak komt het voor?

Oorzaken: persoon, privé of werk?

Gevolgen?

Oplossingen?

Tot slot: er is ook licht, en niet enkel duisternis – op zoek naar balans

1.1. Wat is „burnout‟? („opgebrand‟,

„uitgeblust‟)

Negatieve psychologische toestand bij

werkenden, gekenmerkt door:

a. (Emotionele en/of mentale) uitputting

b. Depersonalisatie („dehumanisering‟) &

cynisme

c. Verminderde professionele bekwaamheid

-> Psychologisch pad: a -> b -> c

Beroepsmatig met mensen werken?

-> „contactuele beroepen‟

Meting: MBI (US) – UBOS (Nederland)

Contactuele beroepen (hulpverlening)

Onderwijs (leerkrachten)

Algemene versie („iedereen die werkt‟)

Operationalisering:

> Pc 75 (25% hoogsten) of < Pc 25 (25% laagsten)

Hoog op EU én (hoog op DEP en/of laag op PB)

Verschil met...

Stress: krachtige & negatieve emotie

Burnout = krachteloos (& negatief)

Burnout = eindstadium van stress

Burnout omvat méér dan stress (cynisme +

verminderde professionele bekwaamheid)

Depressie:

Stemmingsstoornis („zwart‟)

Uit zich in alle levensdomeinen

Oorzaken in en buiten persoon

Burnout:

Energiestoornis („uitgeput‟)

Focus op arbeid

Oorzaken in arbeid

Kan aanleiding geven tot depressie...

Mogelijk pad:

Stress -> Burnout -> Depressie

2

Chronisch VermoeidheidsSyndroom (CVS/ME)

„Enkel‟ (onverklaarde) uitputting

Sterke fysieke component

Uit zich in alle levensdomeinen

Oorzaak onduidelijk

Moeilijk behandelbaar

Burnout

Drie componenten

Sterke mentale component

Uit zich in werk

Oorzaak werkgerelateerd

Behandeling mogelijk

1.2. Prevalentie: hoe vaak komt het voor?

-> Extreme uitputting: ernstig!

duurt lang voor het „ontstaat‟ … en „weggaat‟

Opletten met recente cijfers uit media…. “Helft Vlamingen riskeert burn-out” (De Morgen,

December 2014) -> enkel ongedefinieerd „risico‟

“Eén vijfde vertoont hoge burnout-symptomen” (IDEWE, 2011) -> enkel EU en score hoger dan Pc 75

“10% werknemers kampt met burn-outklachten” (STV-SERV, December 2014) -> enkel „herstelbehoefte‟ (wél cut-off analyse)

Gegevens uit Nederlands onderzoek

„Klinische burnout‟: tussen 3 & 7%

-> wellicht 4% als harde kern

Omvangrijk in absolute cijfers…

(+- 100.000 werknemers in Vlaanderen)

„Gevaarzone‟ van 20% („verhoogd risico‟)

Risicoberoepen: artsen,

verpleegkundigen, leerkrachten

Verpleegkundigen: 5% - 18%

Hoofdverpleegkundigen: 3% - 13%

Tandartsen: 5% - 14%

Psychiaters: 9% - 22%

Verloskundigen: 7% - 23%

Arbo-artsen: 11% - 23%

Huisartsen: 8% - 41%

Bron: Houtman, Schaufeli & Taris (2000), p. 74 (Nederland!)

Recente gegevens uit België/Vlaanderen:

Verpleegkundigen: 7% - 12% - (som: 19%)

Artsen: 5% - 18% - (som: 23%)

Journalisten: 10% - 21% - (som: 31%)

1.3. Oorzaken: persoon, werk of

privé-situatie?

Tweet van Karel Van Eetvelt (23 okt. 2013)

“Burn-out heeft niet alleen te maken met het werk

beste Monica. Alleen daarop werken is niet

verstandig en zet alweer werkgevers in het hoekje”

"Vaak zijn er externe en private redenen voor

burn-out, maar van Groen moeten de werkgevers

betalen", zegt Karel Van Eetvelt (UNIZO) in

Het Laatste Nieuws (maart 2014)

3

Werkgebonden fenomeen: kern is te

langdurige en overmatige werkbelasting

Werkdruk (kwantitatief & kwalitatief)

Onduidelijke taken en rolconflicten

Emotionele belasting

Weinig vaardigheidsbenutting/autonomie

Weinig steun van chef/collega‟s

Taakgericht leiderschap

Doet de persoon er dan niet toe?

„Achtergrondkenmerken‟: inconsistent

Persoonlijkheidskenmerken: zekere invloed

(neuroticisme, „hardiness‟ – betrokken, controle, open

voor veranderingen)

Opvattingen: te hooggespannen

verwachtingen (irrealistisch idealisme)

-> niet kern, wel versterkende rol

1.4. Gevolgen?

Negatief voor:

werknemer (welzijn, gezondheid)

team (samenwerking, sfeer, uitval)

organisatie (performantie, binding,…)

thuissituatie (partner & kinderen)

Illustratie: resultaten van een recente studie bij artsen en verpleegkundigen in België

(Vandenbroeck, Vanbelle, De Witte, Godderis et al. 2013)

Uitputting bij artsen en verpleegkundigen hangt sterk samen met:

- Psychische problemen

- Psychosomatische klachten

- Slechtere fysieke gezondheid

- Wens om de afdeling, het ziekenhuis én het beroep te verlaten

- Niet meer willen én niet meer kunnen werken tot 65 jaar

1.5. Oplossingen?

Preventief: „vermijdbaar‟

-> ontwerp functies (werkdruk!)

-> „workshop bewustwording‟: informatie,

zelfdiagnose, sensibilisering,...

Curatief: „men kan herstellen‟

-> persoon laten herstellen (therapie)

-> werk aanpassen („herontwerp van

functies‟), keuze ander beroep

2.1. Er is ook licht, en niet enkel

duisternis: bevlogenheid

4

„Work engagement‟ (Maslach & Leiter, 1997), of

„bevlogenheid‟ (Schaufeli & Bakker, 2001)

= positieve toestand van opperste

voldoening, gekenmerkt door:

a. Vitaliteit („bruisen van energie‟, „fit‟,

„veerkracht‟)

b. Toewijding („betrokken‟, „uitdaging‟)

c. Absorptie („opgaan‟, „versmelten‟)

2.2. Prevalentie?

Bevlogenheid komt véél méér voor dan burnout:

Schaalscore: 7,2/10 (versus 2,3/10 voor uitputting)

Haast „tien‟ maal méér: 67% versus 6% uitputting

Wat met onze risicoberoepen voor burnout?

-> ook hier meer bevlogenheid dan burnout

Gegevens uit België/Vlaanderen:

Verpleegkundigen: 59%

Artsen: 63%

2.3. Oorzaken: opnieuw werkgebonden

Taakkenmerken: essentie

Vaardigheidsbenutting

Autonomie

Teamkenmerken:

Sociale steun collega‟s

Sociaal-emotioneel leiderschap

Organisatiekenmerken:

Mensgerichte cultuur

2.4. Gevolgen: positief

Illustratie: resultaten van een recente studie bij artsen en

verpleegkundigen in België

(Vandenbroeck, Vanbelle, De Witte, Godderis et al. 2013)

Bevlogenheid bij artsen en verpleegkundigen hangt sterk samen

met (o.m.):

- Extra-rolgedrag („going the extra mile‟)

- Wens om de afdeling, het ziekenhuis én het beroep te

blijven

- Wél willen én kunnen werken tot 65 jaar

2.5. Oplossingen?

Opnieuw: „situatie‟ aanpassen:

-> méér „energie- of hulpbronnen‟ op

het werk

-> werk: vaardigheidsbenutting

-> team

-> organisatie

3. Besluit

1. Hoe hangen burnout en bevlogenheid nu

samen? Twee polen van één dimensie?

(ook wel: kan men én bevlogen én uitgeput zijn?)

2. Werk bevat dus „goede‟ en „slechte‟

elementen: zoeken naar een goede balans

(ook wel: waar moeten we op letten als we werk willen

aanpassen?)

5

1. Samenhang tussen burnout en bevlogenheid bij journalisten in Vlaanderen (clusteranalyse)

14% „opgebrand‟ • = hoog op burnout én laag op bevlogenheid

35% „tussenin‟

38% „bevlogen‟ • = laag op burnout én hoog op bevlogenheid

-> Eén dimensie, én journalisten zijn meer bevlogen dan opgebrand

Zelfde oefening (clusteranalyse) bij werkenden aan „een‟ universiteit

1. „Vermoeiden‟ (24%): uitgeput & niet vitaal

2. „Gematigden‟ (36%): gemiddelde of lage scores voor uitputting en vitaliteit

3. „Enthousiasten‟ (40%): vitaal & niet vermoeid

-> Eén dimensie, én ook werkenden aan „een‟ universiteit zijn meer bevlogen dan opgebrand

2. Zoeken naar een goede balans tussen

„goed‟ en „kwaad‟

Werkkenmerken

= beschrijving van werk

‘Hoe is het werk?’

‘Objectief’

Oorzaken (van beleving)

Componenten van arbeid: 4 A’s

Positief:

hulpbronnen op het werk

(vaardigheidsbenutting)

Negatief:

werkeisen (stressoren)

(werkdruk)

Werkbeleving

= beleving door de werknemer

‘Hoe voelt het aan?’

‘Subjectief’

Gevolgen (van werk)

Componenten van de beleving:

Positief:

welzijn, bevlogenheid en groei

Negatief:

spanning, stress en burnout

Of ook: het Job Demand Resources Model

(Schaufeli & Bakker, 2004)