Levenslang verwonderen

levenslan

g verwon

deren

Johan en Jaap Dijkstra

uitgeverij De Morgenster

Kennis die tot stand komt door zintuiglijke

waarneming zonder daar een analyse aan te verbinden.

Dus alleen kijken zonder te bedenken wat je ziet,

of voelen zonder te bedenken wat je voelt of proeven zonder

te bedenken wat je proeft.

Dat is lastig, heel erg lastig zelfs maar niet onmogelijk

want het kan je zomaar, plotseling overkomen.

het leven

in tekst en

beeld

Johan en Jaap Dijkstra

Levenslang verwonderen | het leven in tekst en beeld

C o l o f o nFoto’s Johan DijkstraTekst Jaap DijkstraBoekverzorging Dick Letema en Rozekruis PersLetter Trinité en Avenir Papier 200 gram silk

I S B N : 9 7 8 9 0 7 7 9 4 4 1 5 8

Levenslang verwonderenhet leven in tekst en beeld

Johan en Jaap Dijkstra

VoorafAls twee broers samen een boek maken moeten er behalve verschillen ook overeenkomsten zijn.

We zijn beiden redelijk rationeel maar hebben ook de mogelijkheid om alleen maar te kijken

zonder te analyseren. Door deze manier van kijken opent zich een nieuw perspectief waardoor het

wonderbaarlijke van het leven zichtbaar wordt. Deze verwondering over het Leven is de drijfveer

geworden voor dit boek en loopt er als een rode draad doorheen.

Johan heeft de verwondering gevat in foto’s die associaties oproepen die door Jaap zijn verwoord in

de teksten.

In dit boek zullen we aan de hand van die foto’s en teksten proberen u mee te nemen langs onze

verwondering.

Na een gesprek met de uitgever kwamen we tot de titel: ‘Levenslang verwonderen’.

In principe kunnen de items in willekeurige volgorde worden bezien. Echter, er zijn thema’s die

verbonden kunnen worden met een bepaalde levensfase. Daarom is er voor deze structuur

gekozen.

We willen Trudi en Gré, onze echtgenoten, bedanken. Zij kregen als eerste de combinatie van foto

en tekst onder ogen en hebben ons geholpen door hier commentaar op te geven. En Rens en

Sander, twee van onze zonen die respectievelijk redactioneel en inhoudelijk feedback hebben

gegeven.

Johan en Jaap Dijkstra

InleidingKindertijd Een met alles Waar heeft je wieg gestaan? Nieuw levenGroeiDe ‘Waarom vraag’PuberteitVrijheidSchoonheidSerendipiteitEthiek Het lichaam waarin we ‘wonen’ EenzaamOorzaak en gevolgMaat houdenJong volwassenLevensenergie TaalveldenDe dingen zien zoals ze zijnNiets is wat het lijkt te zijnGeluk en pechHier en nuMechanisatieLiefde

MidlifeOver het doel van het levenNoodzakelijk geloofTevreden zijnNiet mijn wilOvergangenMeebuigenMeester over je gedachtenDe natuurOud volwassenDe spiegel van de stilte Doen wat je doetAchter de sluier ToewijdingCreatief BeginselDe kracht van het woordOuderdomAlles heeft zijn tijdNiets is blijvendHetzelfde Leven in alles Leeftijd Verwonderen versus analyserenGebruikte literatuur

9111113151719212123252729313335373739414345474951

5353555759616365676969717375777981818385878992

InleidingVerwondering lijkt een archaïsch begrip te worden. Je hoort er bijna niemand meer over. Soms als

er een onverwacht en niet alledaags gebeuren plaatsvindt, wil het ons nog wel eens overkomen.

Maar hoe vaak komt dat voor?

Wij zijn van jongs af aan gewend te analyseren wat zich aan ons voordoet. Dat hebben we op

school geleerd en het wordt dagelijks van ons gevraagd. Want we moeten nu eenmaal ons

verstand gebruiken. Bij wetenschap en techniek is denken onontbeerlijk en ook op andere

terreinen kunnen we niet zonder. Als we ’s morgens wakker worden is dit het eerste wat ons

overkomt, het denken. De hele dag door draaien onze hersens op volle toeren.

Het is al zover dat we elk fenomeen wat zich voordoet proberen verstandelijk te begrijpen. Lukt

dat niet dan leggen we het terzijde en wachten we tot de tijd daar is dat we het wel begrijpen en

anders bestaat het niet. Denken is het dominante kenvermogen geworden. En dat is jammer,

want we beseffen vaak niet dat denken ons ook in hoge mate beperkt. We missen daardoor de

verwondering. Om je te kunnen verwonderen is het noodzakelijk dat je het ‘even niet meer weet’.

Op zo’n moment staat het denken even stil. En als we dat kunnen uithouden kan verwondering

ontstaan.

Je verwonderen is kijken zonder te analyseren, zonder te denken. Verwondering vraagt een rustige

of nog beter, een stille geest. In vrijheid kijken, zonder mening, zonder oordeel, zonder te

analyseren en te categoriseren. Niet het fenomeen (be) grijpen maar je door het fenomeen laten

grijpen. Dat vraagt om loslaten, overgave aan datgene wat zich aan ons voordoet.

9

Pub

erte

it EthiekWaarden en normen die van generatie op generatie zijn doorgegeven, vormden een vaste oriëntatie

voor de ethiek. Maar daar lijkt verandering in te komen. Normen die tot nu toe als vrij objectief

werden beschouwd, worden subjectief. Er komen situaties voor waarin het lijkt of ieder doet wat

goed is in eigen ogen. Wanneer dat het geval is, is het eigenbelang de norm geworden. Met alle

gevolgen voor persoonlijke relaties en voor de samenleving van dien.

Is juist handelen subjectief? Of is er toch zoiets als een vast baken?

De persoonlijke vraag of je door een ander fysiek of geestelijk gekwetst wilt worden zal zeker

beantwoord worden met ‘Nee’. Of je dit nou vraagt aan een Europeaan, Chinees, Rus, Afrikaan of

welke andere wereldburger, het antwoord zal hetzelfde zijn. Ook als deze vraag duizend jaar

geleden gesteld zou zijn, had je hetzelfde antwoord gekregen. Wil je bedrogen worden? Zelfs een

dief houdt er niet van om door een ander bedrogen te worden. Wil je gehaat of teleurgesteld

worden? Wil je onderwerp zijn van boosheid of jaloezie?

Op de vraag of iemand zijn dingen met je deelt als je in de penarie zit, of anderen sympathiek,

vriendelijk, begrijpend zijn ten opzichte van jou, zal het antwoord ‘Ja’ zijn.

Het is duidelijk hoe anderen jou zouden moeten behandelen.

Het vaste baken of de gulden regel van de ethiek is: “Wat gij wilt dat de ander u doet, doe gij

evenzo.”

27

Pub

erte

it Het lichaam waarin we ‘wonen’Is een mens zijn of haar lichaam?

Het is de natuurlijke gang van zaken dat het lichaam er op den duur niet mooier op wordt.

Maar wordt een mens daarmee ook minder mooi? In de meeste gevallen is zelfs het tegendeel aan

de orde. In partnerrelaties zien we dat met het ouder worden de lichamelijkheid steeds meer van

ondergeschikt belang wordt zonder dat de relatie er onder lijdt.

Na de brand in een discotheek in Volendam (jaarwisseling 2000-2001), waarbij vele jonge mensen

zijn omgekomen of verminkt, was er een documentaire op televisie. Een jonge man uit Zweden

had als gevolg van een brand in een discotheek ook een verminkt gezicht. Hij vertelde hoe hij had

geworsteld met het drama van zijn verminking. Voor het ongeluk was hij een aantrekkelijke man

met een gaaf gezicht, lag goed bij de meisjes, was gewild bij zijn vrienden, enzovoort. Nu werd

hij gemeden en het was maar de vraag of hij ooit nog een relatie zou krijgen. Hoewel de plastisch

chirurgen prima werk hadden verricht, waren mensen toch bang voor zijn gezicht. Hier was niet

meer mee te leven. Hij was geruïneerd en op het dieptepunt van zijn worsteling wilde hij een eind

aan zijn leven maken.

Vlak voordat hij tot de suïcidepoging wilde overgaan, stond hij nog één keer voor de spiegel.

Plotseling kwam hij tot het inzicht: Maar ik ben toch zeker niet mijn lichaam?! Dit besef

betekende een ommekeer. Vanaf dat moment ging het weer bergopwaarts met hem.

Kennelijk is het lichaam als het ware de tent waarin wij wonen.

29

Pub

erte

it EenzaamHoe eenzaam kan je zijn. Als je geboren wordt, moet je eenzaam door het geboortekanaal in de

hoop dat men je liefdevol opvangt. Als je straks sterft, zal je eenzaam over de grens moeten ook

al zijn er lieve mensen om je heen. In de tijd tussen geboorte en dood denken we niet eenzaam te

zijn, maar dat is een vergissing. Tijdens het leven is er veel afleiding die er voor zorgt dat we dat

angstige gevoel van eenzaamheid niet onder ogen zien.

Maar met name bij grenservaringen zoals ernstige ziekte en dood worden we op onszelf

teruggeworpen. Dan moeten we ons eenzaam door moeilijke perioden heen worstelen. Een lieve

partner, kinderen, familie en vrienden kunnen proberen nabij te zijn. Maar je huid is de grens

van nabijheid. Niemand kan je zo nabij zijn als jezelf. Existentieel, op bestaansniveau, is iedereen

eenzaam.

Als het er tijdens een moeilijke periode op aankomt, zijn er twee mogelijkheden. Of de afleiding

dient zich weer aan of er ontstaat de moed om het uit te houden in de eenzaamheid en ervan te

‘groeien’. Dit laatste is erg moeilijk want groeien gaat meestal gepaard met groeipijn. Maar als dit

lukt, kan een situatie ontstaan waarin de eenzaamheid gezien kan worden zoals die is.

Dan verdwijnt de demonie en breekt een nieuwe vrijheid door. Je komt dan op de diepste

rotsbodem, er zijn geen illusies meer, er breekt nieuwe vrijheid door, waarin je ervaren kunt dat

ondanks alle gescheidenheid ook alles in een groot verband, in een grote eenheid staat.

Wat persoonlijke ontwikkeling betreft ben je dan een behoorlijke stap verder.

31

Oud

erd

omVerwonderen versus analyserenVerwonderen en analyseren sluiten elkaar uit. Het één is waarnemen vanuit het hart en het andere

van het hoofd of ratio. Beiden zijn van belang maar we zien steeds meer dat de verwondering door

de analyse naar de achtergrond wordt gedrongen.

Analyse heeft de eerste prioriteit en wordt kinderen van jongsafaan met de paplepel ingegoten.

Sterker nog, vier jarige kleuters worden zelfs al door middel van tests geanalyseerd.

Analyse levert conceptuele kennis op en we zijn geneigd om te denken dat dit de enige soort

kennis is. Maar dat is niet zo. Er is ook perceptuele kennis. Professor Quispel, van 1951 tot 1976

hoogleraar vroege kerkgeschiedenis, noemde tijdens zijn colleges deze kennis de ‘kennisse des

harten’ of zoals hij zei: ‘vrouwelijke kennis’.

Kennis die tot stand komt door zintuiglijke waarneming zonder daar een analyse aan te

verbinden. Dus alleen kijken zonder te bedenken wat je ziet, of voelen zonder te bedenken wat

je voelt of proeven zonder te bedenken wat je proeft. Dat is lastig, heel erg lastig zelfs maar niet

onmogelijk want het kan je zomaar, plotseling overkomen. Het analyseren, het denken over de

waarneming blijft achterwege waardoor deze kennis niet communiceerbaar is.

De smaak van een appel of de geur van een bloem zijn voorbeelden van perceptuele kennis. Kennis

die kan leiden tot verwondering, die je op haar beurt helemaal kan vervullen met gelukzaligheid.

Verwondering is niet onder woorden te brengen. Het gaat boven het verstand uit.

Eigenlijk kun je zeggen dat verwondering een zelfde gelukzaligheid oproept als Liefde, kijk maar.

89

Gebruikte l iteratuur1 http://www.mejudice.nl/artikelen/detail/maakt-het-voor-ceos-uit-waar-hun-wieg-heeft-gestaan

Dalai Lama, Desmond Tutu, Het boek van vreugde, 2016, Harper Collins Holland.

Einstein Albert, Mein Weldbild, 1988, Berlijn: Herausgegeben von Carl Seelig. Ullstein.

Fortmann, Han, Wat is er met de mens gebeurd?, 1971, Baarn, Ambo

Fromm, Suzuki, De Martino, Zen-boeddhisme en het Westen, 1982, Utrecht: Bijleveld

Fromm, Erich, De angst voor vrijheid, de vlucht in autoritairisme, destructurisme, conformisme, 1981,

Utrecht: Bijleveld

Huxley, Aldous, Island, 2014, Canada; HarperCollins

James William, Varianten van religieuze beleving, 1963, Arnhem: van Lochum Slaterus

Kuitert, Dr. H.M., Zonder geloof vaart niemand wel,1976, Baarn: Ten Have

Mulisch Harry, Het zevende land, 1998, Amsterdam: De Bezige Bij

Patanjali, Yoga Sutra’s, 1979, Den Haag: Sirius en Siderus

Swami Dayananda, Emotioneel volwassen, 2003, Amsterdam: Conversion Productions

Tholens, C.J.A, Teksten om bij stil te staan, 1984, Delft: Meinema

Viorst, Judith, Noodzakelijk verlies, 1989, Baarn: Anthos/Uitgeverij In den Toren

92

Levenslang verwonderen

levenslan

g verwon

deren

Johan en Jaap Dijkstra

uitgeverij De Morgenster

Kennis die tot stand komt door zintuiglijke

waarneming zonder daar een analyse aan te verbinden.

Dus alleen kijken zonder te bedenken wat je ziet,

of voelen zonder te bedenken wat je voelt of proeven zonder

te bedenken wat je proeft.

Dat is lastig, heel erg lastig zelfs maar niet onmogelijk

want het kan je zomaar, plotseling overkomen.

het leven

in tekst en

beeld

Johan en Jaap Dijkstra