an het woord is de Belg Patrick Musimu, de eerste mens die zonder persluchtfles naar een duizeling- wekkende diepte van meer dan 200

meter dook - 209,G meter om precies te zijn - en levend terugkeerde. Met behulp van een duikslee en een ballon deed hij daar 3 minu- ten en 28 seconden over. Zijn doel was bereikt: hij had bewezen dat zijn speciale techniek (zie kader 'Air Cavity Floo- ding') werkte. Daarmee verpletterde hij ook het vorige diepterecord van 171 meter. Twee jaar na Musimu's prestatie breng de Oosten- rijker Herbert Nitsch het officiële diepterecord op 214 meter. Nog deze maand plant Nitsch een nieuwe recordpoging, dit keer naar 250 meter. Musimu, Nitsch en andere apneuduikers of freedivers doen iets waarvan de wetenschap nog steeds versteld staat. Ze halen één keer diep adem en slagen erin om hun ademreflex onwaarschijnlijk lang - tot 9 minuten - uit te stellen. In die toestand van vrijwillige adem- stilstand of apneu gaan ze ook nog eens zo ver mogelijk zwemmen of zo diep mogelijk dui- ken. Terwijl ook ~raditionele speervissers en parelduikers, snorkelaars en synchroonnvem- mers aan vrijduiken doen, zijn het vooral de spectaculaire diepterecords van apneusporters die de meeste aandacht trekken. Ook door een wetenschappelijke bril bekeken is het een half wonder dat dieptevrijduikers hun lichaam kunnen blootstellen aan een druk die meer dan twintig keer zo hoog l ig als op het land, zonder daar een noemenswaardig letsel aan over te houden. Een paar decennia geleden nog dacht iedereen dat de 100-metergrens onhaalbaar was. Tot de Fransman Jacques Mayol die, tijdens een con- currentieslag met vriend-rivaal Enzo Maiorca, in 1976 doorbrak. Het verhaal inspireerde LUC Besson eind jaren '80 voor de cultfilm Le Gmnd Bleu. Een ander opmerkelijk figuur is Tanya Streeter, die in 2002 het mannenrecord brak met een duik naar 160 meter. De volgen-

Ook voor het materiaal, zoals deze lampen, is de immense druk onder water een uitdaging.

is een echt competitiebeest, die erop staat z'n records officieel door de internationale fede- ratie AIDA te laten homologeren. Musimu is een avonturier die jaren geleden al uit het competitieve circus stapte en gefascineerd is door z'n eigen grenzen en de mogelijkheden van het menselijke lichaam: 'Ik weet dat ik met mijn techniek nog dieper zou kunnen duiken, maar dat interesseert me niet. Voor mij is het een grotere uitdaging om terug te keren naar de essentie: om zoals de parelduikers enkel met een gewicht en zonder toestellen naar 150 meter te duiken en op eigen kracht naar boven te komen.' Musimu wilde het plan dit jaar uit- voeren en bereikte in maart, na drie jaar zon- der diepteduik, zonder veel moeite 100 meter. Maar door moeilijkheden met sponsors en de Egyptische autoriteiten is het plan om naar 150 meter te gaan, afgesprongen.

eerste contracties rond je middenrif of keel. Die ademprikkel wordt niet direct uitgelokt door een acuut zuurstoftekort, maar vooral door een te grote hoeveelheid C 0 2 - het be- langrijkste afvalproduct van onze ademhaling - in het bloed. Pas in een later stadium komt het zuurstoftekort bij die ademreflex kijken. Om de ademreflex zo lang mogelijk uit te stel- len, proberen apneïsten vooral het CO,-aspect te beïnvloeden. Een bekende truc bestaat erin het CO2-peil vooraf zo laag mogelijk te bren- gen, door een paar keer snel na elkaar te hy- perventileren (de longen goed leegblazen en diep inademen). Nu zal het langer duren voor het CO2-peil zo hoog is dat het 'ademalarm' afgaat. Op het droge is dat ongevaarlijk, maar onder water kan dat leiden tot plotseling flauwvallen - de zogenoemde shallow water blackout - en dus ook tot verdrinking. Dat heeft alles te maken met de hogere druk die er onder water heerst en die het gedrag van gassen Vrijduikersprofiterenvaneeninteressant ,zuu,tofenco2inhetlichaambeïnvloedt.

biologisch verschijnsel: de mammalian diving reflex

Want ook het tweede alarmsysteem, een laag zuurstofpeil, treedt bij een verhoogde druk niet in werking. Het lichaam kan meer zuur- stof verbruiken dan op het droge zonder dat het een tekort registreert. Pas als je naar boven

derecordskwamenopnaamvandeinmiddels ADEMPRIKKELUITSTELLEN terugkeert - en de druk dus weer vermindert bij een trainingsduik overleden Fransman Loïc Wat voor lichamelijke prestaties zetten - stelt je lichaam 'plots' een zuurstoftekort vast Leferme. Het is zijn record dat Patrick Mu- apneuduikers neer? Om te beginnen voeren en kan je zonder waarschuwing flauwvallen. simu in 2005 met maar liefst 38 meter verbe- ze hun duik uit met de lucht van één adem- Je kunt ook je tolerantie voor CO, en zuur- terde. Intussen dromen sommigen al van de haling, zonder hulp van de typische duikfles. stofschaarste verhogen. Musimu doet dat met 300-metergrens. Nu weet iedereen dat je, als je je adem Cén een opmerkelijke vorm van intervaltraining: Tot een heroïsche competitie tussen Nitsch en of twee minuten probeert in te houden, de hij fietst bijvoorbeeld met ingehouden adem Musimu zal het echter nooit komen. Daarvoor onweerstaanbare drang krijgt om tiaar verse zo'n 50-60 seconden op een fitnesstoestel, rust zijn beide apneuduikers teverschillend. Nitsch lucht te happen. Misschieti voel je zelfs de evcti en begint dan opnieuw.

Eos 30

BLOED IN DE LONGEN i al t i ,linde apneuduikers kunnen hun adem a i u i \ in rust 'makkelijk' 7-8 minuten inhou- S. 11 Toch betekent dat niet dat ze zomaar het- r Iltlc in het water kunnen, want daar heersen soit lci e omstandigheden die de gashuishouding

srr Iict lichaam beïnvloeden. 'Een diepteduik %,i11 'icht minuten zou je niet overleven', stelt i2ti\imu. Overigens speelt ook de mentale fac- a r r r een immense rol bij apneu: adrenaline en laptvinding verhogen immers je zuurstofver- 11t tiik. Veel vrijduikers oefenen dan ook rust s li telbeheersing met yoga- en ontspannings- ri*~iiriieIen, autosuggestie en positieve ~t\ii,ilisatie. $:tijcluikers profiteren ook van een interessant ic~ologisch verschijnsel: de duikreflex of mam- ~tti~licm divihg re&. Dit mechanisme is bij alle #<rogdieren aangeboren, ook bij de mens, maar r\ vooral sterk ontwikkeld bij zeaoogdieren als ar.c.lionden, dolfijnen, otters of walvissen. Zo- efr.1 het gezicht in aanraking komt met (koud) w,rter, vertraagt de hartslag aanzienlijk, zodat Btet lichaam minder zuurstof gaat verbruiken. liovcndien trekt het lichaam bloed weg uit - sic ledematen om de vitale organen, hart en Itrrscnen, van bloed en dus zuurstof te blijven

a S p grote diepte komt daar nog een ander fe- artrnieen bij, de bloodsbift. Door de waterdruk worden de longen op een bepaald moment trt Fci samengeperst, dat er onderdruk in de Lroistltas ontstaat. Dit vacuüm wordt dan op- pv~ild met extra bloed en vocht. Er lekt zelfs i~lricd(p1asma) in de longblaasjes, waardoor i!<, longen beter bestand zijn tegen extreme lorripressie. Bij het opstijgen verdwijnt dit fe- rtorncen weer langzaam, maar het is niet onge- wtjori dat apneuduikers, eenmaal terug boven, rtog wat bloed ophoesten.

WATERDRUK f I<tc sterk de apneuprestaties ook zijn, de las- uigALe kwestie waar diepteduikers mee moe- te11 afrekenen, is de waterdruk. Als je in het mcrnbad naar twee meter duikt, voel je die iltcik al op je trommelvliezen. Op grotere ilicpte wordt die druk alleen maar sterker. terwijl de luchtdruk op het droge rond 1 rrinosfeer (of 1 bar) schommelt, komt daar

g ~ i 10 meter waterdiepte telkens 1 atmos- ~ c c s bij. Dat betekent dat het lichaam op 200 ttrctcr diepte met een druk van 21 atmosfeer rr rriaken krijgt; op elke vierkante centimeter ir~liaamsoppervlakte duwt dan 21 kilo. Nu huck die druk op alles wat enkel water be- \ . I r , de meeste lichaamsdelen dus, nauwelijks rrivloed. In luchthoudende lichaamsruimtes

PATRICK MUSIMU'S AIR CAVITY FLOODING Patrick Musimu ontwikkelde een eigen compensatietechniek, die hij Air Cavity Flooding noemde: in plaats van de holtes in z'n schedel met luchtcompensatie aan de immense waterdruk aan te passen, laat hij zijn sinussen en middenoor vollopen met zeewater. Daarmee verdwijnt de lucht en is het probleem van het drukverschil én van pijnlijke trommelvliezen opgelost. Waarom zijn er dan niet meer freedivers die deze techniek gebruiken? Omdat het tijd vraagt om de neus-, keel- en oorfunc- ties fysiek te beheersen én omdat je heel wat pijn en prikkels moet overwinnen. Musimu heeft zichzelf als proefkonijn ge- bruikt en jarenlang geoefend. Hij begon in de badkamer zout water in zijn neusholtes te injecteren met een simpel spuitje (zon- der naald). Het gevolg was hevige pijn, duizelingen en het gevoel van een flinke verkoudheid. Toen hij merkte dat hij daar verder geen schade aan overhield, zette hij door. Als kinesitherapeut (fysiothera- peut) was hij ervan overtuigd dat dit sy- steem moest werken. Na dagenlang oefe-

nen verdween de pijn, hij leerde bepaalde reflexen te beheersen en ontwikkelde een tolerantie voor het prikkende zoute water. De volgende stap was om de techniek toe te passen bij het duiken. Hij bestudeerde grondig de anatomie van neus, keelholte en sinussen en bedacht welke houdingen van het hoofd het meest geschikt waren om die luchtholtes vanzelf te laten vol- lopen. Vervolgens ging hij zijn hypothe- ses in Egypte uittesten. Musimu bereikte uiteindelijk zijn doel en kan nu bijzonder ontspannen én pijnloos naar grote diep- tes duiken. Musimu's techniek klinkt echter zo tegen- natuurlijk dat sommigen betwijfelen of hij echt wel kan wat hij beweert. Een recente proef met MRI-scan in lab-omstandighe- den heeft intussen bewezen dat Musimu wel degelijk in staat is de buis van Eus- tachius zo te ontspannen dat hij z'n si- nussen en middenoor kan laten vollopen met water. Deze studie werd in februari 2008 gepubliceerd in het British Journal of Sports Medicine.

wordt die immense druk wél merkbaar: de rcriitssen, het middenoor en de longen. 1 ),LI ligt aan de gaswetten van de Qsica: in een

Eos 3 1

gesloten circuit vermindert het volume van een gas als de druk verhoogt (en omgekeerd). Als je dus een met lucht gevulde, dichtge- knoopte ballon 30 meter diep onder water brengt, zal die maar een kwart zo groot meer zijn als aan de oppervlakte. Op die diepte heerst immers een druk van 4 atmosfeer. Het eerste wat apneu- en persluchtduikers dan ook leren, is om dit drukverschil te compen- seren zodat ze geen verwondingen, zoals een gescheurd trommelvlies, oplopen. Om dat te voorkomen persen ze extra lucht vanuit de longen naar de neus- en oorholtes, die met de sinussen verbonden zijn. Die portie lucht geeft genoeg tegendruk: de druk binnen en buiten het lichaam wordt weer hetzelfde. Precies daar begint de grootste uitdaging voor diepte-apneuduikers. De lucht uit die ene ademteug is'uiteraard kostbaar, want hij moet de vitale organen van genoeg zuurstof blijven voorzien. Maar vooral: de hoeveelheid lucht die een duiker in z'n longen kan meedragen is

l beperkt. Hoe dieper je wilt duiken, hoe gro- ter de waterdruk wordt en hoe meer lucht je nodig hebt om je oren en sinussen te Maren. Bovendien zorgt de waterdruk ervoor dat je longvolume op een bepaalde diepte zo klein wordt dat je onmogelijk nog lucht uit de lon- gen naar boven kunt persen. Extreme apneu- duikers hebben daar iets op gevonden. Om te beginnen stockeren ze zoveel mogelijk lucht in hun wangholtes, zodat die beschikbaar blijft voor de drukcompensatie. Daarnaast gebruiken sommigen de vrij riskante techniek

De Belg Patrick Musimu, die als eerste zonde en levend terugkeerde.

sinussen te Maren. Pijnloos is dat niet. Apneu- duikers die zo diep gaan met de klassieke compensatietechniek, balanceren constant op de pijngrens en verdragen heel wat druk op hun trommelvliezen om zo zuinig mogelijk met die compensatielucht om te springen zo- dat ze nog dieper kunnen duiken. Overigens trainen diepte-freedivers ook hun

Op 200 meter diepte heerst een druk van 21 atmosfeer: op elke vierkante centimeter lichaamsoppervlakte duwt 21 ki lo

van Lng packing of buccal pumping. Voor ze het water in gaan proberen ze met een speciale sliktechniek hun longen extra vol te pompen, zodat er zelfs overdruk ontstaat. Lung packing rekt de longblaasjes uit, wat vooral tijdens het opstijgen - wanneer de waterdruk weer afneemt - het risico op scheurtjes en andere longtrauma's verhoogt. Patrick Musimu is hiervan afgestapt, omdat hij de risico's te groot vond. Bovendien hoeft hij dankzij z'n unieke techniek van Air Cavity Flooding z'n luchtholtes niet langer te com- penseren - hij laat ze gewoon vollopen met water. Herbert Nitsch werkt wel met lucht, maar bedacht ook een eigen compensatie- maatregel. In plaats van een voorraad lucht naar zijn wangen te persen, blaast hij die in een externe houder die meer lucht kan bevat- ten dan zijn wangen. Zo houdt hij genoeg lucht over om op grote dieptes z'n oren en

middenrif en hun tussenribspieren: een soe- pele borstkas, die ze erg groot of heel klein kunnen maken, helpt ook om onder druk zoveel mogelijk lucht uit de longen naar de keelholte te duwen.

DUIKERSROES

Het grootste mysterie is welke invloed die enorme waterdruk op de gashuishouding van een apneuduiker heeft. Om praktische rede- nen zijn er nu eenmaal heel weinig weten- schappelijke onderzoeken naar zulke korte, diepe duiken. Misschien valt er toch een en ander af te leiden uit wat bekend is bij pers- luchtduikers? Persluchtduikers die lang onder water blijven en snel naar boven komen, lopen een ernstig risico op decompressieziekte. Wanneer er on- der druk lucht wordt ingeademd, nemen de weefsels namelijk extra stikstof op (een vast

!r persluchtfles naar meer dan 200 meter dook

bestanddeel van lucht, dat ons organisme niet gebruikt). Dat kan op zich geen kwaad, omdat we die extra stikstof ook weer uit- scheiden via de ademhaling. Alleen vraagt dat tijd. Als een duiker te snel opstijgt, vermin- dert de druk in de longen te snel en kunnen stikstofbellen ontstaan in het bloed. Vergelijk het met een gesloten limonadefles die je flink door elkaar schudt en plots opent. Die stik- stofbellen kunnen in de bloedbaan voor ern- stige problemen zorgen, van gewrichtspijn en verlamming tot zelfs een beroerte. Maar kunnen apneuduikers - die geen extra lucht onder druk inademen - ook decom- pressieziekte krijgen? De meningen zijn ver- deeld. Sommigen vrezen dat de grote druk- verschillen waaraan diepte-apneuduikers zich op korte tijd blootstellen toch een ongunstige invloed kunnen hebben op de verwerking van stikstof. Nitsch houdt voor alle zeker- heid een decompressiestop, Musimu ging na zijn record een tijdje de decompressiekamer in. 'Onzin', vindt Prof. Balestra van de Pôle Universitaire Bruxelles en researcher bij Di- vers Alert Nenvork Europe, 'er zijn weinig redenen om aan te nemen dat apneuduikers decompressieziekte krijgen. Nitsch' decostop helpt misschien wel om het bloed (wan de blood sbzp, reed) weer uit z'n longen te laten vloeien, maar heeft zo goed als geen invloed op het risico op een decompressie-ongeval. Musimu's uitputting en duizeligheid na zijn record hadden waarschijnlijk meer te maken met de dehydratie die hij daarna op de boot kreeg door de hete zon en het isolerende duik- pak.' 111 de dagen daarvoor had Musimu im-

Eos 32

RECORDS A is een belangrijke internationale freedivingfederatie die wedstrijden organiseert en records homologeert. Ook andere duikfederaties Is CMAS organiseren apneuwedstrijden, maar meestal erkennen ze elkaars records niet. Daarnaast zijn er ook vrijduikers die buiten de araties om hun eigen recordpogingen wagen. De AIDA-disciplines en records geven een goed beeld van de prestaties waartoe freedi-

s vandaag in staat zijn.

ISCHE APNEU duiker drijft op het wateroppervlak, met gezicht in het water, en houdt z'n adem

Sietas (Duitsland): 9 min 15 sec alia Molchanova (Rusland): 8 min

AMISCHE APNEU zo groot mogelijke afstand afleggen één ademhaling. Er zijn wedstrijden

en zonder zwemvliezen. ~everinsod (Denemarken): 186 m (zon-

Mullins (Nieuw-Zeeland): 244 m (met

alia Molchanova (Rusland): 149 m (zon- vinnen) en 205 meter (met vinnen)

NSTANT GEWICHT e vrijduiker zwemt langs een lijn op eigen racht zo diep mogelijk naar beneden en

er naar boven. De lijn mag alleen aange-

s geen enkel probleem ondervonden bij duiken naar 170, 185 en 200 meter. zeker is dat de grote waterdruk het ze- stelsel beïnvloedt. Elke recreatieve pers- duiker kent de stikstofnarcose ('duikers- die vanaf 30 meter kan optreden. Door

ruk neemt het lichaam immers stikstof en die verstoort de zenuwprikkels in de enen. De synapsen vuren minder, je voelt

jr euforisch of dronken, wordt minder alert cri je coördinatie verloopt moeilijker. Zodra tlc druk vermindert, verdwijnt het verschijn- $cl weer. t Iet omgekeerde gebeurt bij professionele tliiikers die op grote diepte in een duikers- Idok of met een mix van helium en zuurstof duiken: hun synapsen raken overgeprikkeld. Onlangs werd vastgesteld dat dit High Pres- skire Nervous Syndrome (HPNS) zich ook voordoet bij apneuduikers vanaf 150-170 ineter diepte. Typische gevolgen zijn spier- trekkingen en ongecontroleerde bevingen. En laat de motoriek nu net cruciaal zijn voor het overleven van een no limits-apneuduiker: die iiloet in de donkere diepte het mechanisme op de duikslee in gang zetten om op tijd naar boven te geraken. Hoe dieper apneuduikers zullen gaan, hoe meer ze met de gevolgen van HPNS rekening zullen moeten houden. Mis- schien ligt daar straks wel de limiet? @

raakt worden op het keerpunt. Er is een va- riant met zwemvliezen en een zonder. William Trubridge (Nieuw-Zeeland ): 86 m (zonder vinnen) Natalya Avseenko (Rusland): 57 m (zonder vinnen) Herbert Nitsch (Oostenrijk): 112 m (met vin-

nen) Sarah Campbell (Groot-Brittannië ): 90 m (met vinnen)

VARIABEL GEWICHT Om naar beneden te gaan, mag een duiker een gewicht van maximaal 30 kilo gebrui- ken, maar hij gaat op eigen kracht naar bo- ven en mag daarbij het touw gebruiken. Carlos Coste (Venezuela): 140 m Tanya Streeter (Verenigde Staten): 122 m

FREE IMMERSION Zonder zwemvliezen gaan apneuduikers zo diep mogelijk langs een lijn naar beneden

en weer naar boven. William Trubridge (Nieuw-Zeeland ): 108 m Sarah Campbell (Groot-Brittannië): 81 m

NO LIMITS De spectaculairste discipline waarbij ook de diepste records worden bereikt. Duikers mogen een gewicht gebruiken (meestal een duikslee, een zware maar eenvoudige meta- len constructie die langs een kabel naar be- neden glijdt) én een middel om weer op te stijgen. Meestal is dat een hefballon: die zit dichtgevouwen vast aan de duikslede en is verbonden met een persluchtfles. Eenmaal beneden draait de freediver de kraan open, de volle ballon brengt hem naar boven en het gewicht van de duikslee blijft achter. Nitsch gebruikt geen ballon, maar een kool- stofkoepel met een eigen drijfvermogen, die niet opgeblazen hoeft te worden. Herbert Nitsch (Oostenrijk): 214 m Tanya Streeter (Verenigde Staten): 160 m

Eos 33 I