Impulsen voor een instapmoment

De impulsen in dit hoofdstuk kunnen beschouwd worden als instapmoment: waarover gaat het in een vormingsmoment rond eerstelijns spirituele zorg en hulpmiddelen hiertoe zoals de Spiritwijzer? De gekozen werkvormen laten toe om dit te verkennen en wijzen de verdere richting van de vorming aan. Deelnemers krijgen zo een eerste zicht op het thema, bijvoorbeeld het herkennen van en omgaan met levensvragen, en worden uitgedaagd tot reflectie op de eigen omgang met spirituele vragen in de context van hun job.

Deze werkvormen zijn voor sommige medewerkers een eerste eye-opener en kunnen daardoor confronterend zijn. Soms zullen deelnemers aanhalen dat het niet eenvoudig is om gepast te reageren op de levensvraag of -vragen die ze opmerken. Toon hier begrip voor en bevestig dit aanvoelen. Je kan er ook op wijzen dat dit iets is wat je kan inoefenen en dat er in het verdere verloop van de vorming, maar ook achteraf, nog verder op geoefend kan worden.

Soms zullen deelnemers ook situaties betrekken op het eigen levensverhaal. Belangrijk hierbij is om aan te halen dat een professionele relatie anders is dan die met iemand uit je privésfeer. Wanneer je als medewerker bijvoorbeeld rouwt om het overlijden van je vader, dan zal je op dat moment misschien te sterk bezig zijn met je eigen emoties en verwerking om andere naasten te kunnen ondersteunen, terwijl dit aanbod van ondersteuning bij een rouwproces je als professional wel goed afgaat. Ook hier blijft zelfzorg belangrijk: voelt een medewerker dat een situatie te sterk binnenkomt, dan is het goed dat dit door het team opgevangen kan worden en dat de (spirituele) zorg voor de persoon in kwestie op dat moment door iemand anders overgenomen kan worden.

Overzicht van de fiches:

- Fiche 4: Filmfragment uit ‘Achter de wolken’ + bijlage- Fiche 5: Een persoonlijke getuigenis of ervaring- Fiche 6: Werken met romanfragmenten + bijlage

Fiche 4: filmfragment uit ‘Achter de wolken’

Korte omschrijving:Via deze werkvorm verkennen deelnemers 1 mogelijke situatie waarin levensvragen en de mogelijke reacties daarop aan de orde zijn. Het filmfragment fungeert als eye-opener en toont de verdere richting van de vorming bij de keuze voor deze werkvorm aan: op het spoor komen van en omgaan met levensvragen. Het filmfragment uit ‘Achter de wolken’ toont een vrouw, die recent weduwe geworden is en naar aanleiding van deze ingrijpende ervaring botst op levensvragen. In het fragment zie je hoe ze probeert om hierover met haar dochter in gesprek te gaan.

Noot: Ook andere beeldfragmenten uit TV-programma’s, series en films kunnen op een gelijkaardige wijze worden gebruikt als eye-opener voor de verkenning van levensvragen. Wanneer je een antenne hiervoor ontwikkelt, zal je versteld staan van hoe vaak zingeving en spiritualiteit aan bod komen.

Beeldfragmenten kunnen daarnaast ook worden gehanteerd om de spiritwijzer zelf als instrument te leren kennen en gebruiken. Daarvoor verwijzen we naar Fiche XX in de werkmap.

Doelstellingen: De deelnemers verkennen één mogelijke situatie of context waarin levensvragen aan de orde

zijn: levensvragen bij het verlies van een partner. De deelnemers leren aanvoelen of ervaren bevestiging en erkenning voor hun aanvoelen dat

gepast omgaan met levensvragen niet gemakkelijk is, omdat er niet zomaar of vaak zelfs geen antwoorden voorhanden zijn.

De deelnemers leven zich in de personages van het filmfragment in op basis van de eigen persoonlijke en professionele ervaring en worden uitgedaagd te reflecteren over het onderlinge contact.

De deelnemers reflecteren over wat ze zien en horen gebeuren in het onderling contact tussen de personages uit het filmfragment.

Organisatie: Aantal deelnemers: gehele groep deelnemers

o Kenmerken groep: Omwille van de combinatie van een individuele opdracht en een uitwisseling in groep, is het haalbaar dit te doen met kleine en grote groepen, omdat niet iedereen noodzakelijk aan de beurt moet komen in de uitwisseling.

Duur: 15 minuten Materiaal:

o DVD ‘Achter de wolken’, laptop, beamer, …o Invulblad bij Fiche 4

Werkwijze:Zet het filmfragment klaar en bezorg aan alle deelnemers een exemplaar van het invulblad (zie bijlage). Als begeleider leid je het filmfragment kort in en overloop je de vragen van het invulblad, zodat de deelnemers gericht kunnen kijken. Nadien bekijken de deelnemers het fragment uit de film ‘Achter de wolken’.

Na afloop geef je de deelnemers even de tijd om individueel (en schriftelijk) antwoorden te formuleren op de vragen van het invulblad. Het is belangrijk de deelnemers deze individuele ruimte te gunnen, zodat ze zelf leren aanvoelen wat hen triggert in wat ze horen en zien bij anderen. Wat de ene deelnemer opmerkt in andermans beleving kan afwijken van wat een andere deelnemer

aanvoelt, en vaak heeft dit te maken met het eigen levensverhaal en de eigen bagage. De bedoeling is dat ze opmerken of en welke levensvragen aan de orde zijn en dat een gesprek daarrond niet eenvoudig is.

Vervolgens is het evenzeer belangrijk om rond deze individuele antwoorden in groep uit te wisselen. Zo kunnen de deelnemers van elkaar leren. Ze leren andere triggers kennen en de situatie langs andere invalshoeken bekijken en beluisteren. In teamverband is dit zeker een verrijking om verder met de zorgvrager in kwestie op weg te gaan. Het is in deze stap nog niet de bedoeling om als begeleider in te gaan op de handvatten die de spiritwijzer of andere hulpmiddelenkunnen bieden om oog en oor te hebben voor levensvragen en om het gesprek daarover te openen.

Bijlage bij Fiche 4: Invulblad bij het filmfragment ‘Achter de wolken’

We kijken naar een fragment uit de film ‘Achter de wolken’, waarbij Emma, die recent weduwe werd, met haar dochter Jacky in gesprek probeert te gaan.

Probeer een antwoord te formuleren op de volgende vragen:

Wat hoor je Emma zeggen? Wat leeft op dit moment bij haar? Zie je deze beleving ook opduiken in je job, wanneer en hoe?

Hoe reageert haar dochter Jacky?

Waarom denk je dat Jacky op deze manier reageert? Herken je dit bij jezelf?

Denk je dat deze reactie Emma helpt?

Fiche 5: Een persoonlijke getuigenis of ervaring

Korte omschrijving:Via een persoonlijke getuigenis of reële casus verkennen de deelnemers een situatie waarin levensvragen en de mogelijke reacties daarop aan de orde zijn. De getuigenis of casus fungeert als eye-opener en toont de verdere richting van de vorming aan: herkennen en omgaan met levensvragen.

Doelstellingen: De deelnemers verkennen één mogelijke situatie of context waarin levensvragen aan de orde

zijn. De deelnemers leren aanvoelen of ervaren bevestiging en erkenning voor hun aanvoelen dat

gepast omgaan met levensvragen niet gemakkelijk is, omdat er niet zomaar of vaak zelfs geen antwoorden voorhanden zijn.

Organisatie: Aantal deelnemers: gehele groep deelnemers

o Kenmerken groep: Bij de keuze voor een persoonlijke getuigenis, is het noodzakelijk dat er een sfeer van veiligheid en vertrouwen heerst in de groep. Bij de keuze voor een reële casus – mogelijk uit de eigen werkcontext – is het noodzakelijk dat alle deelnemers afspraken rond vertrouwelijkheid en anonimiteit in acht nemen.

Duur: 5 à 10 minuten Materiaal:

o Persoonlijke getuigenis van de begeleider of reële casus (bijvoorbeeld recente casus van een patiënt/cliënt/bewoner die onder het zorgprogramma van het team in kwestie valt)

Werkwijze:De begeleider introduceert de thematiek van de gehele vorming door zelf een persoonlijke getuigenis te brengen waarin levensvragen opduiken, of door een reële casus te vertellen die herkenbaar is voor de groep deelnemers. Een getuigenis of casus is geschikt wanneer de levensvraag die er aan de orde is zich duidelijk stelt, en wanneer de reacties op of omgang met de levensvraag variëren. Op die manier laat je zien dat die variëteit aan reacties niet vreemd is en dat de omgang met levensvragen niet eenvoudig is. Er zijn immers niet zomaar of zelfs geen antwoorden of pasklare oplossingen voorhanden, waardoor het vaak als moeilijk wordt ervaren om iets te zeggen of doen.

Wanneer je als begeleider kiest voor een persoonlijke getuigenis, is het belangrijk te beseffen dat je jezelf dan kwetsbaar opstelt. Doe dit enkel in een groep waar je je veilig voelt en waarvan je weet dat ze met respect zullen reageren. Het voordeel van een persoonlijke getuigenis kan erin bestaan dat deelnemers ook op hun persoonlijk niveau geraakt worden, en die (ervarings)kennis ook professioneel willen inzetten in de detectie en omgang met levensvragen.

Wanneer je als begeleider kiest voor een reële casus, is het belangrijk rekening te houden met de vertrouwelijkheid en/of anonimiteit van de persoon of personen in kwestie. In teamverband kan het gepast zijn in te zetten met een recente casus van een patiënt/cliënt/bewoner, zeker wanneer het team geworsteld heeft met die situatie. Wanneer de deelnemers niet uit eenzelfde team komen, is het niet enkel aangewezen afspraken rond vertrouwelijkheid en anonimiteit in acht te nemen, maar ook om na te gaan of de casus herkenbaar genoeg is voor alle deelnemers.

Na het brengen van de getuigenis of casus, pols je als begeleider bij de deelnemers naar wat hen is opgevallen. Je vraagt hen naar hun visie op wat er bij jou of bij de persoon uit de casus leeft en naar hoe daarop werd gereageerd. Je peilt bij de deelnemers ook specifieker naar helpende reacties en naar herkenning.

Fiche 6: Werken met romanfragmenten

Korte omschrijving:Deze werkvorm schuift romanfragmenten naar voren als impulsen om situaties te verkennen waarin levensvragen en de mogelijke reacties daarop aan de orde zijn. De getuigenis of casus is als het ware de eye-opener en toont de verdere richting van de vorming aan: herkennen en omgaan met levensvragen. Romanfragmenten kunnen daarnaast ook gehanteerd worden om de spiritwijzer zelf als instrument te leren kennen en gebruiken. Daarvoor verwijzen we naar Fiche XX en de bijhorende bijlagen in de werkmap.

Noot: De gebruikte romanfragmenten sluiten het best aan bij de context van de ouderenzorg, aangezien deze werkvorm werd ontwikkeld naar aanleiding van de ‘train the trainer’-sessie voor het werken met de Spiritwijzer Ouderenzorg. Ook andere romanfragmenten kunnen echter op gelijkaardige manier fungeren als eye-opener voor de verkenning van levensvragen. Hiervoor rekenen we op je eigen creativiteit en boekenwijsheid.

Doelstellingen: De deelnemers verkennen één of twee mogelijke situaties of contexten waarin levensvragen

aan de orde zijn: levensvragen rondom het eind van het leven en bij het opmaken van de levensbalans.

De deelnemers leren aanvoelen of ervaren bevestiging en erkenning voor hun aanvoelen dat gepast omgaan met levensvragen niet gemakkelijk is, omdat er niet zomaar of vaak zelfs geen antwoorden voorhanden zijn.

Organisatie: Aantal deelnemers: gehele groep deelnemers Duur: 20 à 25 minuten Materiaal: werkbladen met romanfragmenten in bijlage

Werkwijze:De begeleider leidt het gekozen fragment in aan de hand van de volgende achtergrondinformatie.

Voor fragment 1 uit ‘Vriendinnen’ van Tille Vincent: Eva bracht de laatste jaren van haar leven door in het woonzorgcentrum. In de periode dat ze nog heldere momenten had, schreef ze haar kinderen een brief. Ze sprak af dat een verzorgster, in wie ze veel vertrouwen stelde, de brief zou afgeven aan haar kinderen na haar overlijden. In de brief blikt ze terug op haar leven en heeft ze het onder meer over Edelhart, haar tweede levenspartner, en Nel, haar hartsvriendin met wie ze vele jaren geen contact meer had, tot ze elkaar terug tegenkwamen in het woonzorgcentrum. Het boek ‘Vriendinnen’ is gebaseerd op de gelijknamige tv-serie die in 2014-2015 uitgezonden werd op Één.

Voor fragment 2 uit ‘De onwaarschijnlijke reis van Harold Fry’ van Rachel Joyce: Harold Fry woont met zijn vrouw Maureen in het zuid-Engelse Kingsbridge. Ze hebben een zoon met wie ze geen contact meer hebben. Harold en Maureen gaan hier elk op hun eigen manier mee om. Echt praten doen ze niet meer, ze slapen zelfs gescheiden van elkaar. Sinds zijn pensionering onderneemt Harold niet veel meer. Op een dag levert de postbode een brief af van Queenie Hennessy, één van de weinige collega’s op de brouwerij waarop hij enigszins gesteld was geraakt. Hij opent de brief terwijl hij met Maureen aan het ontbijten is en leest dat Queenie ernstig ziek is. Hij schrijft een brief terug en wandelt naar de brievenbus. Daar aangekomen aarzelt hij.

De begeleider, of een deelnemer, leest het fragment voor. Er kan ook gekozen worden om de deelnemers zelf het fragment te laten lezen. Na het lezen van het fragment, overloop je de vragen. Deelnemers krijgen de tijd om zelf na te denken over de vragen. Daarna is er uitwisseling in groep. Welke levensvragen klinken in het fragment? Welke andere belevingsaspecten vallen op? Zegt dit ook iets over de diepere spirituele laag bij de personages? Wat is er herkenbaar in vergelijking met de eigen jobcontext?

Bijlage 1 bij Fiche 6: Invulblad bij fragment 1

Fragment uit Tille Vincent – Vriendinnen

(…) Toen ik naar Avondrood verkaste, wou ik het liefst helemaal verdwijnen. Ik wenste mezelf dood – een gedachte waar ik niet beschaamd om ben. De dood kan in veel gevallen een verlossing betekenen. Wat had het leven immers nog voor zin in dat allerlaatste station? Wat kon ik anders doen dan wachten tot de dood op mijn deur klopte? Ik was een last – voor jullie, voor mezelf, voor anderen – en ik was moe. Moe van te leven. Levensmoe. Ik miste Edelhart ook zo erg… Dat kan ik bijna niet onder woorden brengen.

Maar sinds ik Nel hier weer gevonden heb, is alles anders en gaat het beter met mij. Ik kan zelfs niet beginnen met uitleggen hoe gelukkig ik ben om herenigd te zijn met haar. We beleven soms heerlijke dagen, Nel en ik. Een soort wittebroodsweken maar dan met je allerbeste vriendin. Er is zoveel waarover wij kunnen praten – veel meer dan waarover ik met jullie kan praten. Jullie zijn mijn kinderen en moeders moeten niet alles met hun kinderen delen. Maar Nel is mijn beste maatje, mijn andere helft, mijn Vriendin. De moeilijke jaren waarin we elkaar niet zagen, liggen achter ons. We krijgen de kans om schoon schip te maken, ons geweten te zuiveren en de dingen achter ons te laten. We zetten samen een punt achter wat is geweest en zijn blij dat we de kans krijgen om de fouten in het verleden te herstellen.(…)

Misschien zijn jullie verdrietig nu ik gestorven ben. Dat begrijp ik, maar het hoeft niet. Ik pleit jullie officieel vrij van verdriet. Ik kreeg een lang en gevuld leven cadeau en daar ben ik dankbaar voor. Natuurlijk zijn er zaken waar ik spijt van heb en had ik een aantal zaken anders willen doen. Ik had vooral graag meer tijd doorgebracht met mijn geliefde Edelhart die ze veel te vroeg bij me hebben weggenomen. Ik geloof er niet echt in, maar ergens hoop ik dat we elkaar weerzien. Hierboven.

Al bij al ben ik tevreden met wat ik gekregen heb. Er zijn geen grootse dingen die ik nog zou willen doen. Het is goed geweest. (…)

Vragen bij het fragment uit ‘Vriendinnen’

Welke gedachtes van Eva kreeg je zelf al te horen van mensen?

Hoe ervaart Eva de laatste fase van haar leven?

Hoe blikt Eva terug op haar leven?

Bijlage 2 bij Fiche 6: Invulblad bij fragment 2

Fragment uit Rachel Joyce – de onwaarschijnlijke reis van Harold Fry

Harold dacht aan alles wat hij in zijn leven voorbij had laten gaan. De glimlachjes. De aangeboden biertjes. De personen die hij iedere keer weer was gepasseerd, op het parkeerterrein van de brouwerij of op straat, zonder op te kijken. De buren van wie hij nooit het nieuwe adres had bewaard. En erger nog: de zoon die niet met hem praatte en de vrouw die hij had teleurgesteld. Hij herinnerde zich zijn vader in het verpleeghuis, en de koffer van zijn moeder bij de deur. En nu was er een vrouw die twintig jaar geleden een echte vriendin was gebleken. Ging het altijd zo? Dat het juist op het moment dat hij iets wilde ondernemen, te laat was? Dat je uiteindelijk alle delen van je leven los moest laten, alsof ze in feite nooit iets hadden betekend? De wetenschap dat hij niets kon doen, drukte op hem als een loden last. Het was niet genoeg om een brief te sturen. Er moest een manier zijn om invloed uit te oefenen. Toen hij zijn mobiel wilde pakken, realiseerde Harold zich dat die nog thuis lag. Hij wankelde de weg op met een van verdriet vertrokken gezicht.

Vragen bij het fragment uit ‘De onwaarschijnlijke reist van Harold Fry’

Hoe blikt Harold terug op zijn leven?

Welke levensvragen stelt Harold zich?

Kreeg je dergelijke vragen al eens te horen van mensen?