Werken op hoogte

Regels voor werken op een ladder

n n n n n n n n n n n n n n n n n n nArbouw voor gezond en veilig werken

Vraag & Antwoord

Amsterdam, april 2005

Het is geoorloofd gegevens uit deze brochure te gebruiken mits daarbij de bron wordt vermeld.

Hoewel bij de samenstelling van deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en

onvolledigheden niet worden uitgesloten. Arbouw aanvaardt geen aansprakelijkheid, ook niet voor

directe of indirecte schade ontstaan door of verband houdende met toepassing van door Arbouw

gepubliceerde uitgaven.

Arbouw voor gezond en veilig werken

Arbouw is door werkgevers- en werknemersorganisaties opgericht om de

arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid te verbeteren. Binnen

Arbouw participeren Bouwend Nederland, Federatie van Ondernemers-

organisaties in de Afbouw (FOA), FNV Bouw en Hout- en Bouwbond CNV.

1

Werken op hoogteRegels voor werken op een ladder

Vraag en Antwoord

n2 Werken op hoogte

Inhoudsopgave

1 Inleiding 3

2 Hoe en waarom: Van Europese richtlijn tot Nederlands Arbobesluit 4

3 Naleven van de richtlijn: Verantwoordelijkheden en consequenties 5

4 Toelichting op de tekst van het Arbobesluit 6

5 Toelichting op de leidraad Veilig werken op hoogte 9

6 Tips: Veilig gebruik van een ladder 14

7 Informatie 15

n n n n n n n n n n3

De Europese Commissie heeft een richtlijn opgesteld die het gebruik van de ladder

als werkplek beperkt. Deze richtlijn is inmiddels in het Arbobesluit verwerkt. In

deze brochure staat wat deze wijziging van het Arbobesluit betekent.

Om handen en voeten te geven aan de nieuwe regelgeving hebben werkgevers- en

werknemersorganisaties de leidraad Veilig werken op hoogte opgesteld. Aan de

hand van deze leidraad kan de werkgever bepalen of de ladder als werkplek kan

worden gebruikt of niet. Hoe deze leidraad werkt, staat beschreven in hoofdstuk 4.

Het kan noodzakelijk zijn toch vanaf een ladder werkzaamheden te verrichten. In

hoofdstuk 5 staan tips voor het veilige gebruik van een ladder.

1 Inleiding

n4 Werken op hoogte

Waarom is de Europese Commissie met de richtlijn Werken op hoogte gekomen?

De Europese Commissie wil met deze richtlijn het aantal valongevallen van hoogte terugbrengen.Daarnaast heeft de richtlijn nog een functie, namelijk het beperken van de lichamelijke belasting. Hetstaan op een ladder vraagt veel van het lichaam. Voeten krijgen op de smalle sporten veel minder steundan op de grond. Het evenwicht bewaren op een ladder is vermoeiend. Omdat er op een ladder niet eenstapje opzij kan worden gedaan, staan mensen op ladders regelmatig in een slechte werkhouding tewerken.

Is de richtlijn een voorbode voor een geheel verbod op ladders?

Nee. Het is niet de bedoeling de ladder te verbieden, nu niet en later niet. Het is wel de bedoeling hetgebruik van de ladder als werkplek te beperken.

Gelden er ook beperkingen voor de ladder als klimmiddel?

Nee. De regels voor de ladder als klimmiddel veranderen niet. De achterliggende gedachte is juist dateen ladder bedoeld is als klimmiddel en niet als werkplek.

Wanneer is de Europese richtlijn in het NederlandseArbobesluit opgenomen?

De richtlijn is op 8 juni 2004 in het Arbobesluit opgenomen.

Wat betekent het dat de richtlijn in het NederlandseArbobesluit is opgenomen?

Dat betekent dat vanaf het moment dat dit gedeelte van dewet van kracht wordt, het niet naleven van deze regels tot boe-tes kan leiden. De arbeidsinspectie controleert op de naleving.

Wanneer gaat de arbeidsinspectie controleren op denaleving?

Op 15 juli 2006 gaat de wet in en vanaf dat moment gaat dearbeidsinspectie controleren op de naleving ervan. De over-gangstermijn van twee jaar is bedoeld om bedrijven de gele-genheid te geven hun organisatie en werkwijze aan te passen.

Waar in het Arbobesluit is de richtlijn verwerkt?

De richtlijn is verwerkt in hoofdstuk 7, artikel 7.23 van hetArbobesluit, getiteld Arbeidsmiddelen en specifieke werk-zaamheden.

2 Hoe en waarom: Van Europese richtlijn tot

Nederlands Arbobesluit

Voor welke bedrijfstakken geldt deze wetgeving?

De wetgeving geldt voor alle bedrijfstakken, maar is vooral van belang voor schilders-, bouw-, installa-tie- en glazenwasbranches. Binnen branches kunnen afspraken worden gemaakt over de nadere invul-ling. Een voorbeeld hiervan is de leidraad Veilig werken op hoogte (zie pagina 9). Brancheafsprakenmoeten wel altijd binnen de marges van de wet- en regelgeving blijven.

Wie is verantwoordelijk voor de naleving van deze wetgeving?

Dat is altijd de werkgever van degene die op de ladder werkt. Ook als het gaat om de ladder van eenandere werkgever of van een gebouwbeheerder. Bij overtreding zal de arbeidsinspectie het werk stil-leggen en de werkgever een bestuurlijke boete aanzeggen.

Hoe hoog is de boete die de arbeidsinspectie geeft voor het niet naleven van de regels?

Op dit moment zijn nog geen boetebedragen vastgesteld voor de nieuwe artikelen 7.23 van het Arbo-besluit. Wel kan de arbeidsinspectie op basis van de huidige wet al boetes aanzeggen als geen of onvol-doende maatregelen zijn genomen om vallen van hoogte te voorkomen. Ook als ladders niet stabiel zijnopgesteld en niet zijn vastgezet, kan nu al een boete worden aangezegd. Het normbedrag dat er nu voorstaat, is 2.250 euro per overtreding.

n n n n n n n n n n5

3 Naleven van de richtlijn:Verantwoordelijkheden en

consequenties

4 Toelichting op de tekst van het Arbobesluit

n6 Werken op hoogte

Wanneer mag een ladder als werkplek worden gebruikt?

Hieronder staat de tekst van het Arbobesluit. De vetgedrukte begrippen staan onder de tekst toegelicht.Artikel 7.23 Algemeen1. Indien tijdelijke werkzaamheden op hoogte niet veilig en onder passende ergonomische omstan-

digheden op een daartoe geschikte werkvloer kunnen worden uitgevoerd, worden de meestgeschikte arbeidsmiddelen gekozen om veilige arbeidsomstandigheden te waarborgen en te hand-haven. Om dit te bereiken:a. krijgen collectieve veiligheidsmaatregelen voorrang boven persoonlijke veiligheidsmaatrege-

len;b. zijn de afmetingen van de arbeidsmiddelen:

1) afgestemd op de aard van de te verrichten werkzaamheden;2) afgestemd op de voorzienbare belastingen, en3) zodanig dat zonder gevaar doorgang mogelijk is;

c. worden de meest geschikte toegangsmiddelen voor tijdelijke werkplekken op hoogte gekozenafhankelijk van het verkeer, de te overbruggen hoogte en de gebruiksduur;

d. biedt het gekozen toegangsmiddel de mogelijkheid van ontruiming bij dreigend gevaar;e. levert het overstappen van een toegangsmiddel op platformen, vloeren of loopbruggen en omge-

keerd geen extra risico’s op.

2. Met inachtneming van het eerste lid wordt het gebruik van een ladder als arbeidsplaats op hoogtebeperkt tot omstandigheden waarin het gebruik van andere, veiliger arbeidsmiddelen redelijker-wijs niet mogelijk is in verband met het geringe risico, en vanwege hetzij de korte gebruiksduur,hetzij de bestaande kenmerken van de locaties die de werkgever niet kan veranderen.

n n n n n n n n n n7

Toelichting op de vetgedrukte begrippen:

Wat is ‘op hoogte’?

In de tekst van het Arbobesluit staat nergens dat ‘hoogte’ pas begint op een bepaald aantal metersboven de grond. De reden hiervoor is dat juist ook vallen van een kleine hoogte veel voorkomt en slechtkan aflopen. Bij het werken op grote hoogte zijn mensen zich eerder bewust van het valgevaarwaardoor ze voorzichtiger zijn. Bij het werken op kleine hoogte worden gemakkelijker grotere risico’sgenomen. Daarbij is de belasting van het lichaam op kleine hoogte hetzelfde als de belasting van hetlichaam op grote hoogte; de voeten staan nog steeds op een klein oppervlak en het kost moeite om inevenwicht te blijven. De arbeidsinspectie controleert voornamelijk situaties op 2,5 meter of hoger ensituaties waarbij er 2,5 meter naar beneden kan worden gevallen.

Wat zijn ‘collectieve veiligheidsmaatregelen’?

Collectieve veiligheidsmaatregelen zijn maatregelen die de veiligheid waarborgen van iedereen die opdie plek aan het werk is. Steigers en leuningen bijvoorbeeld, daar heeft iedereen profijt van.

Wat wordt bedoeld met een ‘gering risico’?

Wat in de tekst van het Arbobesluit eigenlijk wordt bedoeld, is dat het gebruik van een ander arbeids-middel grotere risico’s met zich meebrengt dan het gebruik van de ladder. Ofwel dat het risico zo kleinis, dat het gebruik van ieder ander arbeidsmiddel risicovoller is.

Wat is een ‘korte’ gebruiksduur?

Wat kort is wordt niet toegelicht. In de leidraad die verderop in deze brochure wordt toegelicht, wordtuitgegaan van een statijd van minder dan vier uur. Het gaat dan om de totale tijd die nodig is om eenklus te doen.

Wat wordt bedoeld met de ‘kenmerken van de locatie’?

Bedoeld wordt dat het gezien de locatie niet altijd mogelijk is een alternatief arbeidsmiddel in te zet-ten. Het kan bijvoorbeeld zijn dat er te weinig ruimte is om een steiger neer te zetten, omdat er eensloot ligt of omdat de steiger tussen twee gebouwen moet worden gezet en de opening te smal is. Hetmoet wel gaan om zaken die niet veranderd kunnen worden door de werkgever. Als er bijvoorbeeldbouwmateriaal ligt opgeslagen waardoor een plek moeilijk bereikbaar is, valt dit niet onder ‘kenmer-ken van de locatie’. Dat materiaal kan verwijderd worden.

n8 Werken op hoogte

Zijn er in het Arbobesluit nieuwe bepalingen over hoe je ladders moet gebruiken?

Nee, maar sommige bestaande voorschriften over het gebruik van ladders worden nauwkeurigeromschreven. De letterlijke tekst staat hieronder:Artikel 7.23a Specifieke bepalingen betreffende het gebruik van ladders en trappen1. Ladders en trappen worden zodanig geplaatst dat hun stabiliteit tijdens het gebruik is gewaar-

borgd. In ieder geval worden hiertoe de volgende maatregelen genomen:a. de steunpunten van draagbare ladders en trappen rusten op een stabiele en stevige ondergrond

van voldoende omvang, zodat de sporten horizontaal blijven; b. hangladders worden stevig vastgemaakt en, met uitzondering van touwladders, zodanig dat zij

niet kunnen verschuiven en dat heen en weer zwaaien wordt vermeden.

2. Bij het gebruik van ladders en trappen worden in ieder geval de volgende maatregelen genomen:a. het wegglijden van de voet van draagbare ladders en trappen tijdens het gebruik wordt tegenge-

gaan door de boven- of onderkant van de ladderbomen vast te zetten, of door middel van eenantislipinrichting of een andere, even doeltreffende oplossing;

b. toegangsladders steken voldoende uit boven het toegangsniveau, tenzij andere voorzieningeneen veilig houvast mogelijk maken;

c. meerdelige ladders en schuifladders worden zodanig gebruikt dat de verschillende delen nietten opzichte van elkaar kunnen verschuiven;

d. verrolbare ladders en trappen worden vastgezet voordat zij worden betreden.

3. Ladders en trappen worden zodanig gebruikt dat de werknemers steeds veilige steun en houvasthebben. In elk geval mag het met de hand dragen van lasten op een ladder of een trap niet een vei-lig houvast belemmeren.

Hoe moet een werkgever te werk gaan om er zeker van te zijn dat hij volgens de regelswerkt?

Zoals altijd moet er voorafgaand aan het werk een risico-inventarisatie en -evaluatie worden gemaakt.Als uit de risico-inventarisatie blijkt dat de keuze voor een veiliger arbeidsmiddel dan de ladder opbezwaren stuit, dan moet er getoetst worden op de randvoorwaarden uit de leidraad Veilig werken ophoogte. Deze leidraad wordt op de volgende pagina’s toegelicht.

n n n n n n n n n n9

5 Toelichtingop de leidraad Veilig werken op hoogte

Wat is de leidraad Veilig werken op hoogte?

Werkgeversorganisaties VNO-NCW, AVBB (nu Bouwend Nederland), FME-CWM, FOSAG, Metaalunie,OSB, UNETO-VNI en VSB en de vakcentrales FNV, CNV, MHP, FNV Bouw en de Hout-en Bouwbond CNVhebben in overleg een leidraad opgesteld. Aan de hand van de leidraad kan een werkgever bepalen ofde ladder als werkplek mag worden gebruikt of niet. De leidraad dient ter verduidelijking van het Arbo-besluit. In de leidraad is tevens invulling gegeven aan de begrippen die in de wettekst niet worden toe-gelicht. De arbeidsinspectie en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid staan achter deleidraad, maar hebben nog geen plannen om de leidraad in de wet- en regelgeving op te nemen.

Hoe werkt de leidraad?

De leidraad bestaat uit twee stroomdiagrammen (schema’s):

• Schema 1: Beoordeling keuze arbeidsmiddel in werkvoorbereiding bij werken op hoogte• Schema 2: Beoordeling werkplek ladder

Door het eerste schema stap voor stap te doorlopen aan de hand van de risico-inventarisatie wordt dui-delijk of de ladder onder bepaalde condities als werkplek op hoogte mag worden gebruikt. Als uit het eerste schema is gebleken dat de ladder ‘onder bepaalde condities’ als werkplek mag wordengebruikt, moet het tweede schema tijdens de werkvoorbereiding op de werkplek worden doorlopen. Dereden hiervoor is dat de situatie in de praktijk soms afwijkt van wat vooraf was ingeschat.

n10 Werken op hoogte

Schema 1

Beoordeling keuze arbeidsmiddel

in werkvoorbereiding bij werken op hoogte

n n n n n n n n n n11

Wat zijn ‘economische beperkingen’?

De inzet van een ander arbeidsmiddel zal soms meer kosten met zich meebrengen dan het gebruik vande ladder. Aan de andere kant kunnen andere arbeidsmiddelen de efficiëntie van het werken op hoog-te verbeteren en daardoor de productiviteit verhogen. In principe zijn kosten dan ook geen argument.In een enkele situatie kan hierop een uitzondering worden gemaakt. Het gaat dan in ieder geval omkortdurende werkzaamheden met heel weinig risico, maar dit is niet erg concreet. In de originele tekstvan de Europese richtlijn staat dat financieel-economische overwegingen geen rol mogen spelen, maarin de praktijk is dat niet altijd reëel. Als het om een klusje van vijf minuten gaat, zal er zelden speciaaldaarvoor een hoogwerker worden ingezet, tenzij hij er al staat.

Als de inzet van een ander arbeidsmiddel één van bovenstaande beperkingen met zich mee-brengt, dan is het gebruik van de ladder onder bepaalde condities toegestaan. Het verticalegedeelte van schema 1 moet nu worden doorlopen.

Wat is ‘stahoogte’?

De stahoogte is de hoogte van de voeten op de ladder. De stahoogte mag in ieder geval niet hoger zijndan 7,5 meter.

Wat is ‘statijd’?

De statijd is het totaal aantal uren dat de werknemer op de ladder moet staan om de klus te klaren. Destatijd mag niet langer dan 4 uur zijn.

Wat is ‘krachtuitoefening’?

Dit is een lastig begrip. Het gaat om duwen en trekken. Als iemand moet duwen en trekken terwijl hijop een ladder staat, loopt hij het risico uit balans te raken. Als stelregel voor duwen kan het volgendeworden aangehouden: als iemand zo hard moet duwen, bijvoorbeeld met boren, dat hij zichzelf van demuur afduwt, dan mag hij niet op een ladder werken. Voor vervolg, zie pagina 12

Toelichting op de gebruikte begrippen van schema 1:

Wat zijn ‘operationele beperkingen’?

Dit zijn eigenlijk praktische beperkingen. In het Arbobesluit wordt gesproken over: de kenmerken vande locatie. Het is simpelweg niet mogelijk om er een ander arbeidsmiddel dan de ladder te plaatsen,vanwege ruimtegebrek, water et cetera.

Wat zijn ‘veiligheidstechnische beperkingen’?

Dit houdt in dat de inzet van een ander arbeidsmiddel grotere risico’s met zich meebrengt dan de inzetvan een ladder. Bijvoorbeeld omdat het opbouwen, afbouwen of neerzetten van een ander arbeids-middel gevaarlijker is dan het gebruik van een ladder.

n12 Werken op hoogte

Vervolg van pagina 11Met trekken geldt hetzelfde: als hij zo hard aan materiaal moet trekken dat hij achterover zou vallen alshet ineens losschiet, dan mag hij dat niet op de ladder doen.

In de leidraad staat dat de krachtuitoefening minder dan 100N (N= Newton) moet zijn. 100N is gelijkaan ongeveer 10 kg. Je kunt deze kracht als volgt testen: hang een personenweegschaal aan de muur.Duw er met je handen tegenaan totdat hij 10 kg aangeeft: dat is 100N.

Wat is ‘reikwijdte’?

Reikwijdte is eigenlijk precies wat het woord zegt: hoe ver moet er met de armen gereikt worden om hetwerk te kunnen doen. Als dit meer dan één armlengte is, dan mag het werk niet vanaf een ladder wor-den gedaan.

n n n n n n n n n n13

Schema 2

Als alle vragen in het verticale gedeelte van schema 1 met ‘ja’ kunnen worden beantwoord, dan isde ladder onder bepaalde condities toegestaan. Schema 2 moet nu in de werkvoorbereidingsfaseop de werkplek worden doorlopen. In dit schema staan dezelfde vragen als in het onderste gedeel-te van schema 1, alleen zijn de voorwaarden nu strenger. Het kan zijn dat de ladder slechts is toe-gestaan na overleg over de veiligheid tussen werkgever en werknemer (de zeshoekige vakjes)

Wat betekent de uitzondering voor het Convenant Gevelonderhoud?

Er is een Convenant Gevelonderhoud. De partijen (OSB e.d.) die hieronder vallen, hebben zich nietgeconformeerd aan de leidraad. Volgens de huidige wet- en regelgeving en het Convenant Gevelonder-houd mogen glazenwassers op ladders in specifieke gevallen tot maximaal 12 meter nu nog de hele dagwerken.

Beoordeling werkplek ladder

n14 Werken op hoogte

6 Tips: Veilig gebruik van een ladder

Tot slot: als er toch op een ladder gewerkt gaat worden, moet dat zo veilig mogelijk gebeu-ren. Hieronder staat een aantal tips voor degene die op de ladder moet werken.

• Zorg voor voldoende vrije ruimte voor het plaatsen van de ladder.

• Gebruik geen ladder boven de 7,5 meter.

• Gebruik de ladder niet bij windkracht 6 of hoger.

• Stel de ladder op onder een hoek van ongeveer 75 graden. De vuistregel hierbij: zet je tenen tegen

de onderkant van de ladder en pak de ladder met gestrekte armen recht vooruit.

• Voorzie de ladder zonodig van een stabiliteitsbalk aan de onderzijde zodat hij niet kan wegzakken

of wegglijden.

• Borg de ladder aan de bovenzijde tegen zijdelings wegglijden of zet de ladder vast met een touw.

• Plaats de ladder niet op een hellend vlak, een zachte, oneffen of gladde ondergrond, op een tafel of

een kist, achterstevoren of ondersteboven.

• Zorg ervoor dat de ladder minimaal 1 meter uitsteekt bij vloergaten en dakranden.

• Draag veiligheidsschoenen.

• Houd de sporten schoon en klim niet omhoog met gladde of vuile zolen.

• Beklim de ladder met het gezicht naar de ladder toe en gebruik twee handen.

• Breng materiaal en gereedschap met een hijsmiddel omhoog.

• Houd de toegang van de ladder steeds vrij van obstakels, zonodig met behulp van schrikhekken.

• Sluit een deur af of blokkeer de doorgang als de ladder voor deze deur moet staan.

• Reik niet te ver buiten de ladder (maximaal 1 armlengte).

• Houd beide voeten op de ladder, dus steun niet met één voet op de ladder; de ladder kan gaan schui-

ven.

• Plaats de ladder niet direct tegen een raam, gebruik dan dwarssteunen.

• Beklim de ladder of trap (zonder platform) nooit hoger dan de vierde tree van boven.

• Laat ladders niet onbeheerd achter.

n n n n n n n n n n15

7 Informatie Adressen

ArbouwPostbus 81141005 AC Amsterdamtelefoon (020) 580 55 80fax (020) 580 55 55e-mail arbouw@arbouw.nlinternet www.arbouw.nl

Bouwend NederlandPostbus 2862800 AG Goudatelefoon (0182) 567 567fax (0182) 567 555e-mail info@bouwendnederland.nlinternet www.bouwendnederland.nl

CNVPostbus 24753500 GL Utrechte-mail cnvinfo@cnv.nlinternet www.cnv.nl

FME-CWMPostbus 1902700 AD Zoetermeertelefoon (079) 353 11 00fax (079) 353 13 65e-mail alg@fme.nlinternet www.fme.nl

FNVPostbus 84561005 AL Amsterdamtelefoon (020) 581 63 00fax (020) 684 45 41e-mailinternet www.fnv.nl

FNV BouwPostbus 5203440 AM Woerdentelefoon (0348) 57 55 75fax (0348) 42 36 10e-mail info@fnvbouw.nlinternet www.fnvbouw.nl

FOSAGPostbus 6512800 AR Goudatelefoon (0182) 571 444fax (0182) 572 083e-mail algemeen@fosag.nlinternet www.fosag.nl

Hout-en Bouwbond CNVOude Haven 13984 KT Odijktelefoon (030) 659 77 11fax (030) 657 11 01e-mail info@hbbcnv.nlinternet www.hbbcnv.nl

MetaaluniePostbus 26003430 GA Nieuwegeintelefoon (030) 605 33 44fax (030) 605 31 22e-mail info@metaalunie.nlinternet www.metaalunie.nl

MHPPostbus 5754100 AN Culemborgtelefoon (0345) 85 19 00fax (0345) 85 19 15e-mail info@vc-mhp.nlinternet www.vakcentralemhp.nl

OSBPostbus 32655203 DG ’s-Hertogenboschtelefoon (073) 648 38 50fax (073) 648 38 55e-mail info@osb.nlinternet www.osb.nl

UNETO-VNIPostbus 1882700 AD Zoetermeertelefoon (079) 325 06 50fax (079) 325 06 66e-mail info@uneto-vni.nlinternet www.uneto-vni.nl

VNO-NCWPostbus 930022509 AA Den Haagtelefoon (070) 349 03 49fax (070) 349 03 00e-mail informatie@vno-ncw.nlinternet www.vno-ncw.nl

VSBPostbus 1902700 AD Zoetermeertelefoon (079) 353 12 66fax (079) 353 13 65e-mail vsb@fme.nlinternet www.vsb-online.nl

n16 Werken op hoogte

ProductieArbouw, Amsterdam

FotografieTon Borsboom (cover)Dick Vader (pagina 4, 6, en 14)Sym Visser (pagina 8)

DrukDrukkerij De Volharding, Amsterdam

n n n n n n n n n n n n n n n n n n n

AR

B 0

63

2 0

50

4

Arbouw

La Guardiaweg 4

1043 DG Amsterdam

Postbus 8114

1005 AC Amsterdam

telefoon (020) 580 55 80

telefax (020) 580 55 55

internet www.arbouw.nl

e-mail arbouw@arbouw.nl

Voor vragen over arbeidsomstandigheden:

Arbouw Infolijn (020) 580 55 99