SOCIOLOGIE SAMENVATTING BOEK (NOG AANVULLEN MET

SLIDES!)VOORWOORD

Uitgangspunt van de sociologie= het menselijk gedrag (bv plegen van een misdrijf) en menselijke kenmerken en levensomstandigheden (bv rijk of arm zijn) worden tot op zekere hoogte bepaald door de samenleving.

Onze individuele keuzes worden bepaald door erfelijkheid maar ook door de wijze waarop wij samenleven met anderen.

1. SOCIOLOGIE, EEN EERSTE KENNISMAKING

1.1 INLEIDING: NIET IEDEREEN LEEFT EVEN LANG Niet alle mensen zijn even krachtig (leven bv niet even lang). Worden ze

geboren als krachtige mensen of zijn er kenmerken uit de samenleving die ertoe leiden dat sommige mensen bv langer leven dan andere?

Grafiek:o Vrouwen hebben hogere levensverwachting dan mannen.o Mannen EN vrouwen met hoger opleidingsniveau hebben een

hogere levensverwachting.o Hoe verklaren? Sociologie!

hogere opleiding materiële voordelen en bepaalt persoonlijkheidsvorming leven beter in de hand gezonder leven en met bedreigingen kunnen omgaan hogere levensverwachting.= typische sociologische redenering.

Ondanks aanwezigheid van eigen lichaam en eigen vrije wil heeft sociale omgeving waarin mensen verkeren een grote invloed op wat die mensen in hun leven meemaken.

Erkenning van biologische en psychologische component van een individu maar sociale omgeving = cruciale factor!

1.2 DE SOCIOLOGISCHE VERBEELDING Startpunt van de sociologische verklaring = sociologische verbeelding. Sociologische verbeelding

= gebeurtenissen die het leven van mensen typeren, worden gezien vanuit het ruimere geheel waarbinnen mensen met elkaar samenleven.!Opm: Het gaat wel om gebeurtenissen die het leven van grote GROEPEN

1

mensen typeren, eenmalige gebeurtenissen interesseren sociologen niet echt!

o Het vermogen om de individuele situatie in een bredere context te plaatsen. < Mills

o Individuele situatie heeft altijd een bredere maatschappelijke component. < Giddens

Bv: Onze biografie is onder invloed van het geheel van sociale relaties waarvan we deel uitmaken. gebeurtenissen < individuele biografie zijn niet zo individueel!

Samenleving= geheel van sociale relaties waar we deel van uitmaken.Bv: De maatschappelijke organisatie van België ah begin van de 21e E.= resultaat van een historische ontwikkeling historische ontwikkeling bepaalt het uitzicht van een specifieke samenleving. SOCIALE RELATIES BEPALEN BIOGRAFIEËN VAN MENSEN; DIE SOCIALE RELATIES HEBBEN EEN HISTORISCHE OORSPRONG.

3 stappen om tot de sociologische verbeelding te komen:o Individuele keuzes en gebeurtenisseno Plaatsen in en verklaren vanuit het geheel van sociale relatieso Die zelf een specifieke historische oorsprong hebben.

Bv1) keuze universitair onderwijs = individuele keuze.2) productie van en omgaan met kennis staat centraal in laatkapitalistische samenleving.3) 19e eeuws industrialisatieproces was nodig voor die kennisbehoefte.

1.3 VAN GEDRAG TOT SAMENLEVING Sociologie: individuele levensloop bekijken vanuit verband met

‘historische’ maatschappelijke omgeving waarin die tot stand komt. Wat zijn nu de bouwstenen van de biografie en de maatschappelijke omgeving?

1.3.1 GEDRAG (NK, ENKEL BEGRIJPEN) Gedrag = elke actie/reactie van een individu.

o Objectief waarneembare/externe componenten = door minstens 2 individuen, ego en alter, waarneembaarBv: gesproken woord, gebaren en lichamelijke bewegingen in het algemeen.

o Subjectief waarneembare/interne componenten = door 1 iemand, ego, waarneembaar

Motivationele component: ultieme drijfveren van het handelen.Bv: winstmaximalisatie, zucht naar sociale erkenning…

Emotionele component: innerlijke gevoelens (angst, schaamte…)

Cognitieve component: beeld dat jij van de wkh vormt. Reflexieve component: beeld dat jij van jezelf vormt.

2

o Verschillende dimensies (componenten) doorkruisen elkaar.Ook intern met extern! (Bv: meeste emoties gaan samen met gelaatsuitdrukking.)

1.3.2 SOCIAAL HANDELEN (WEL KENNEN!) Definitie van gedrag = ruim! Binnen het gamma van gedrag: handelingen en sociale handelingen.

o Handelen= gedrag met een nadrukkelijke doelgerichtheid.

Is gericht op een object, heeft als finaliteit de realisatie van een doel.

Er wordt een mentale voorbereiding gemaakt. (vaak onbewust)Bv: we kijken waar de uitgang van het lokaal zich bevindt, dan zijn we het verlaten van het lokaal al aan het voorbereiden.

Door de doelgerichtheid krijgt het handelen een betekenis: betekenis valt samen met mentale projectie die aan de handeling voorafgaat want de stappen van de handeling hebben als betekenis het realiseren van je doel.

o Sociaal handelen (Weber)= bij het plannen van handelen rekening houden met wat anderen deden, doen of kunnen doen. vanuit handelende actor een subjectieve betekenis aanwezig die in verband staat met een tweede actor.

o Sociale handelingstypologie van Weber: onderscheid tussen:

Instrumenteel rationeel handelen (Zweckrational) actor wil een bepaald doel bereiken in een specifieke handelingssituatie.

Handelingssituatie bestaat uit andere mensen/objecten.

Stellen condities: voorwaarden waaronder tot doelrealisatie kan worden overgegaan.

Zijn middelen waarover actor kan beschikken om het doel te bereiken.

OPTIMALISATIE VAN DE EFFICIËNTIE is meest kenmerkend criterium.

Waarde rationeel handelen (Wertrational) bewust geloof in waardevolheid van de handeling staat centraal.

Handeling op zich is waardevol, niet het realiseren van een doel.

Gaat niet om optimalisatie van de efficiëntie, wel om het volgen van eisen die de actor als bindend inschat.

Owv religieuze roeping, inherent plichtsgevoel… ongeacht de kosten voor zichzelf.

Affectief handelen handelen gedreven door het navolgen van gevoelens.

Grensgeval binnen de typologie.

3

Kan bestaan uit ongecontroleerde reactie op een bepaalde stimulus.

Betekenis van handelen niet altijd duidelijk maar het kan van een betekenis voorzien worden.

Traditioneel handelen volgt uit ingeworteld gewoontehandelen.

Gewoonte =/ iets individueels, heeft een sociale dimensie.

Traditieo Leidt tot herhaling van eenzelfde handeling.o Gekenmerkt door een verplicht karakter.o Perkt het handelen van mensen in.o Stuwt mensen in een welbepaalde richting.

Verleden is bepalend voor het vormgeven van de toekomst.

Cfr. Kerkelijk huwelijk Wanneer bewust van traditie en die op zichzelf gaan

waarderen waarde rationeel handelen. Reflexief handelen

niet meer voortgestuwd door de kracht van het verleden zelf nadenken over de richting die je wil uitgaan.

Breking met de continue lijn van verleden naar heden. ‘stoppen – denken – kiezen’. Gaat gepaard met onzekerheid (>< zekerheid van

traditioneel handelen).

1.3.3 INTERACTIE Interactie wordt gevormd door handelingen van een persoon EN de

reactie daarop van een andere persoon. SOCIAAL handelen vormt de basis van interactie.

2 of meer mensen geven een gedeelde of complementaire betekenis aan het handelen.

Het (altijd sociaal) handelen in interactie wordt gekenmerkt door herkenbaarheid, voorspelbaarheid en is betekenisvol.

Soms motieven van handelen herkennen kunnen reageren op handelen van anderen en anticiperen op de gevolgen van het eigen handelen sociale interactie mogelijk.

2 soorten motieven: o ‘Opdat’ motieven:

Wanneer we pragmatisch, volgens waarden, affectief of traditioneel handelen proberen we iets te realiseren. Mensen handelen opdat iets zou worden gerealiseerd en dit handelen wordt aangedreven door ‘opdat’ motieven.

o ‘Omdat’ motieven: De handeling van een persoon vanuit een ‘opdat’ motief wordt voor de andere persoon op ‘omdat’ motief.

o Bv: Iemand steekt zijn hand uit OPDAT de ander dit als teken tot groet zou beschouwen, de ander doet hetzelfde OMDAT iemand tot de begroeting overging.

4

1.3.4 VORMEN VAN INTERACTIE Interactie heeft een concrete inhoud (kennisoverdracht, hallo zeggen…)

maar ook een bepaalde vorm. oneindig aantal interacties nemen maar beperkt aantal vormen aan.

Conformiteit:o Conforme interactie verloopt volgens de betekenis die beide

partners aan de interactie geven.o 2 aspecten :

1) wederzijds akkoord over wat er zal gebeuren (bv kennisoverdracht van lkr op ll).2) wederzijds akkoord over hoe het zal gebeuren (bv lln zwijgen en lkr geeft uitleg).

o Tegengestelde = deviantie/afwijking: minstens 1 van de interactiepartners houdt zich niet aan de al dan niet expliciet afgesproken regels (bv lln praten tijdens uitleg).

Samenwerking:o Samen een doel proberen te realiseren.o Vóór samenwerking moet er een akkoord zijn (stilzwijgend of

afgesproken) om samen dat doel te verwezenlijken.o Nodig: wederzijdse bereidheid tot samen handelen en maximum aan

conformiteit mbt navolgen van de afspraken. conformiteit is deelaspect van samenwerking.

Conflict:o Ten minste 2 partijen gaan niet akkoord met hoe een interactie

moet verlopen en ze doen poging om interactie te laten verlopen volgens eigen zienswijze.

o Bij verdeling van schaarse middelen geen akkoord conflict.Ook conflicten over waarden, aanzien, macht.

o Is niet eenzijdig negatief! Kan positieve bijdrage vormen tot opbouw/versterking van

samenleving. conflict is stimulus voor ontwikkelen van nieuwe regels (VN ° als reactie op WOII). samenleving wakker schudden om zo oude regels te herbevestigen of nieuwe te maken.

o Groepen oiv conflict met een externe vijand. Worden onverdraagzaam tgo mensen in groep met andere

opvattingen. cfr. strikte militaire discipline in oorlogssituaties.

Gemeenschappelijke vijand brengt groep dichter bij mekaar. Ruil:o Niet enkel in economische context!o Sociale ruil: in sociale verbanden krijgt de ene baten/beloningen

wat vaak gepaard gaat met kosten voor de ander. iemand dienst bewijzen (baat voor ander en kost voor jezelf) en er dankbaarheid voor terugkrijgen (baat voor jezelf en kleine kost voor ander) = compenserend wederkerig gedrag.

o Vaak ongelijke verdeling van kosten en baten.

1.3.5 DE STOLLING VAN INTERACTIE IN CULTUUR EN STRUCTUUR

Interacties gebaseerd op conformiteit en samenwerking maken geordend samenleven mogelijk. Sociologie wil sociale orde verklaren. conformiteit en samenwerking = kernobject van sociologie.

5

Uit interacties groeien cultuur en structuur.o Cultuur: gedeelde betekenis die mensen aan het handelen en aan

de objecten uit hun omgeving toekennen, en die worden officieel gemaakt in waarden, normen, overtuigingen, wetten. (ideeën over wat is goed en wat is slecht)

o Structuur: geheel van posities van actoren en de vorm van interacties en relaties tussen die actoren. (verschillende posities: rijken – armen, machthebbers – machtelozen…)

o = stabiele, gestolde inhouden en vormen van interactie. Cultuur en structuur zijn er enkel omdat er onderliggende interacties zijn.

o SOCIALE ORDE EN STABILITEIT Als individu heb je niet veel vat op structuur en cultuur maar wel

verandering mogelijk enkel na langdurige en massale ‘niet-conformistische’ handelingen.

o SOCIALE VERANDERING EN DYNAMIEK

1.3.6 DE CONTEXT M-ij wordt gecreëerd door interacties (van personen of grotere sociale

eenheden bv bedrijven). Maar m-ij bepaalt ook op haar beurt de interacties. Bv: door onze interacties creëren we een universiteit maar universiteit bepaalt ook onze interacties (heeft slechts beperkt aantal studierichtingen waaruit we kunnen kiezen bv). Structuur en cultuur ook gebruiken als verklaringen voor onze interacties en gedragingen.

Context waarin interacties plaatsvinden is echter ruimer!o Demografische factoren:

Primaire: geboortes, huwelijken, migraties… Secundaire: bevolkingsdichtheid, gemiddelde gezinsgrootte…

vloeien voort uit primaire. Bv: vergrijzing van bevolking verandering van positie tgo

senioren en kinderen.o Ecologische factoren:

Hebben betrekking op de natuurlijke omgeving (klimaat, topografie, bodemgesteldheid…) waarbinnen maatschappelijk leven zich afspeelt.

M-ij, samenleving ontwikkelt zich als gevolg van een adaptatie aan het fysisch leefmilieu.

Bv: herders in bergstreken met eigen manier van leven, eigen tradities…

o Materiële en technologische factoren: Elementen die worden aangeduid ter beheersing van de

omgeving en om de behoeften van de mens zo goed mogelijk te bevredigen.

= technologische ontwikkelingen, organisatie van transport en communicatie…

1.4 SOCIOLOGIE EN HAAR AANVERWANTE DISCIPLINES

6

2 stelregels in sociologie (passen binnen POSITIVISTISCHE benadering!) :1) Sociologen leveren geen enkelvoudige verklaringen maar richten zich op algemene wetmatigheden, sociologie gaat niet om unieke, persoonlijke fenomenen.

o Verschilt daarmee van geschiedschrijving en culturele antropologie. concrete gebondenheid van hun verklaringen aan een spec tijd en ruimte.

o Historicus: fenomenen in verleden verklaren en begrijpen- door kijken naar algemene wetmatigheden maar vooral ook factoren die tijd- en plaatsspecifiek zijn.- indirecte bronnen van informatie onderzoeken

o Culturele antropologie: beschrijven en interpreteren van (interactie tussen) culturen, waarbij vanuit de ervaring van de gewone mens problemen belicht worden. (zoeken van verschillen en gelijkenissen tussen culturen)- meestal studie van 1 samenleving focus op unieke en specifieke.

Beide qua onderzoeksobject heel dicht bij sociologie MAAR andere invalshoek (unieke en specifieke) en andere analysemethode.

o !Opm. Sociologen die tijd- en ruimtegebonden verklaringen overstijgen is niet helemaal correct! Is ook deels tijdsgebonden focus op hedendaagse en plaatsgebonden vooral focus op Westen.

2) Sociologen verklaren gedrag, handelingen en/of interacties door invloed van sociale omgeving dus door te verwijzen naar andere sociale handelingen en/of interacties.

o Onderscheid tussen micro- en macrosociologie.o Microsociologie: klemtoon op studie van (kleine) groepen en

interactie tussen individuen. (Bv focus op hoe interactie met vrienden aanleiding kan geven tot diefstal.)

o Macrosociologie: focus op kenmerken van grote sociale eenheden, zoals organisaties, regio’s, landen, en groepen van landen. (Bv sociale ongelijkheid in W landen door te verwijzen naar verschillen in sociaal beleid in die landen).

o = het sociale wordt door het sociale verklaard. Sociologie is niet de enige wetenschap die het menselijk gedrag

bestudeert.o Biologie: variaties in fysiol eigenschappen, hormonale processen…

variaties in gedrag.o Psychologie: gedrag = weerspiegeling van cogn en emot

processen.o MAAR focus op individu >< sociologie!o Sociologie: sociale omgeving en sociale relaties van individuen als

referentiekader bij verklaring van gedrag (er is wel een biologische en psychologische basis).

o Interacties oefenen invloed uit op psychologische en biologische verschijnselen + werking van lichaam oefent ook invloed uit op interacties.

Verschillende disciplines kunnen niet strikt worden gescheiden. sociale psychologie op grensvlak sociologie en psychologie= studie van attitudevorming (attitude = houding die men tgo anderen aanneemt) en attitudeverandering, met inbegrip van

7

overtuigingsprocessen.= gaat over wisselwerking tussen intra- en interindividuele benadering. sociobiologie en biosociale benadering op grensvlak van biologie en sociologie.

o Verschil tussen sociobiologie en biosociale benadering Sociobiologie: gedragsvormen en sommige erop

voortbouwende vormen van sociaal handelen zijn het resultaat van een duizenden jaren lange aanpassing aan de externe omgeving, ze kennen dus een adaptieve waarde. (evolutionair perspectief)

Biosociale verklaring: biologische processen liggen aan de basis van interacties en kunnen maatschappelijke processen beïnvloeden (dus niet zozeer gelet op adaptatie aan de externe omgeving maar meer algemeen).

1.5 BASISREGELS BIJ DE UITVOERING VAN SOCIOLOGISCH ONDERZOEK

Aantal basisprincipes die voor alle wetenschappelijke disciplines gelden. In sommige omstandigheden vraagt sociologie echter een eigen

benadering.

1.5.1 OBJECTIVITEIT Sociologie = objectieve benadering van sociale werkelijkheid, niet

subjectief! verklaringen en inzichten die de sociologie over de sociale wkh opbouwt, moeten geldig zijn voor meer dan 1 wetenschapper.

1.5.2 CONCEPTEN Typische sociologische begrippen/concepten zo bepaalde aspecten

van de werkelijkheid vatten. = mentale vangnetten die ons in staat stellen om elementen uit de

werkelijkheid te lichten en voor studie toegankelijk te maken. Ontwikkelen van concepten is niet vanzelfsprekend

sociologen < samenleving, kunnen beschrijving geven van omgeving, echter daarbij ‘dagelijks’ taalgebruik, zijn soms vage en dubbelzinnige concepten die realiteit niet altijd éénduidig sociologisch interpreteren.Cfr. “Migrant” voor kinderen/kleinkinderen van migranten.

Wetenschappelijke kennis van sociale wkh behoeft zuiver taalgebruik.

1.5.3 GENERALISATIE Doel sociologisch onderzoek = komen tot set van algemene regels ter

verklaring van het sociale leven sociologische inzichten moeten generaliseerbaar/veralgemenend zijn.

Generaliserende verklaring = verklaring die obv aantal beperkte stellingen meerdere situaties verklaart die feitelijk van elkaar verschillen, maar een identieke onderliggende dynamiek hebben

Alle verklarende regels moeten tot coherent geheel gevormd worden

8

MAAR één theoretische verklaring voor de hele maatschappelijke wkh is niet genoeg, wkh is te complex om te verklaren vanuit 1 theorie = grand theory

Opl = meerdere veralgemenende, objectieve verklaringsmodellen die elk een verklaring voor diverse deelaspecten van de sociale werkelijkheid vatten = theories of the middle rangebv sociale contacttheorie (over contact met leden van minderheden in meerdere van elkaar verschillende contexten).

1.5.4 EMPIRISCH MATERIAAL Elke wet uitspraak moet ondersteund worden door empirisch materiaal

empirisch onderzoek moet uitgevoerd worden Wetenschappelijke gegevens:

o Kwantitatief VS kwalitatief Cijfermateriaal = kwantitatieve gegevens Gegevens uit dagboeken, brieven, biografieën =

kwalitatieve gegevens (vooral bij bestuderen van betekenissen van interacties)

o Primair VS secundair Primaire data-inzameling: socioloog bepaalt zelf op welke

manier hij/zijn aan gegevens komt en wat de kenmerken van die gegevens moeten zijn meerdere technieken

Schriftelijke enquête Ondervraging van mensen obv steekproef

(surveyonderzoek) Interviewen (systematisch vragen stellen) Observatie (kijken naar wat mensen doen) Participerende observatie (deelnemen ah gebeuren)

uniek instrument om betekenis te leren kennen die mensen aan hun interacties geven

Experimenten moeilijk, nooit kunnen alle randomstandigheden gecontroleerd worden (>< natwet: experiment = dé techniek)

Secundaire gegevens = niet door onderzoeker zelf verzameld, van andere onderzoekers afkomstig of resultaat van administratieve procedures en worden gebruikt om tot inzichten te komen in bepaalde sociale fenomenen.

1.5.5 CUMULATIVITEIT Sociologen bouwen verder op resultaten van voorgaand onderzoek

= cumulatief werken Voor onderzoeksonderwerp aanvatten: op de hoogte zijn van wat andere

sociologen al deden met dit onderwerp studie maken van bestaande wetenschappelijke literatuur!

o Belangrijk om overbodig onderzoek te vermijdeno Belangrijk om de onderzoeksvraag te verscherpen

1.5.6 VERIFIEERBARE RAPPORTERING

9

Berichtgeving van onderzoeksbevindingen nodig voor groei in wetenschap.

Voorwaarde: resultaten moeten verifieerbaar/controleerbaar zijn. Vóór publicatie aan strenge beoordelingsprocedure door deskundigen

onderwerpen. Onderzoekartikel bevat verplichte onderdelen:

o Literatuuroverzicht en probleemstelling. Beschikbare onderzoeksliteratuur vinden, kritisch lezen en

synthetisch samenvattend. Adequate bronvermelding verplicht (waar werd info

gevonden, wie was de auteur…). Obv literatuurstudie vraag- of probleemstelling vermelden. Probleemstelling = bondige omschrijving van het eigenlijke

onderwerp van de studie die tegelijkertijd het onderwerp in het geheel van de kennis plaatst. nauwkeurige omschrijving ervan centraal.

Litteratuuroverzicht + probleemstelling = theoretische invalshoek van studie.

o Overzicht van gebruikte methoden en technieken.= beschrijving van manier waarop hij/zij de studie uitvoerde (welke gegevens werden gebruikt, hoe werden ze ingezameld…) levert methodologische onderbouw het onderzoek.

o Bespreking van de resultaten. wordt heel nauwkeurig uitgeschreven.

o Conclusie en/of discussiegedeelte.= welke gevolgtrekkingen kunnen uit de gegevens worden afgeleid + interpretatie van resultaten.

met deze onderdelen: wetenschappelijk artikel wordt opgestuurd naar wetenschappelijke tijdschriften.

Studies ingediend voor publicatie moeten eerst gecontroleerd en beoordeeld worden.

o = peer review.o 3 lezers, specialisten in bepaald vakgebied.o Beoordelen op anonieme manier.o Zowel auteur als beoordelaar anoniem.o beoordelingsrapport.o 3 beslissingen mogelijk:

studie wordt volledig verworpen (bij te lage kwaliteit of relevantie)

studie moet worden herwerkt (en eventueel opnieuw anoniem beoordeeld worden)

studie kan worden gepubliceerd (zonder wijziging).

1.6 KWANTITATIEF OF KWALITATIEF? Wat is de juiste methode???

1) de methode van de natuurwetenschappen klemtoon op precieze meting en oorzaak-gevolgrelaties.2) sociologiespeciefieke methode ifv kenmerkende aspect van sociale handelingen en interacties nl betekenis.

10

Meestal of-of discussie MAAR volgens Weber: beide methoden moeten elkaar complementeren.

Weber: zinadequaatheid en causale adequaatheid als eisen voor goed sociologisch werk.

o Causale adequaatheid: men kan een kansuitspraak doen met betrekking tot oorzaak-gevolgrelaties, er is een kans dat een bepaald oorzaak-gevolgpatroon zal voorkomen.

o Zin- of subjectiefadequaat: gemaakte verbanden zijn in overeenstemming met onze gewoonlijke denk- en voelpatronen.

o Beide eisen zijn in de loop der jaren los komen te staan van elkaar. Eis tot veralgemening met betrekking tot oorzaak-

gevolgrelaties positivisme. Eis tot zinvolheid verstehende/interpretatieve

methode.

1.6.1 KWANTITATIEVE BENADERING: HET POSITIVISME. Positivisme gegrondvest op 4 principes:

1) kennis kan enkel gebaseerd zijn op observatie2) er wordt gestreefd naar causale verklaringen door generalisaties3) er is eenheid van wetenschappelijke methodes in de wettenschappen (daardoor natuurwetenschappelijk methodes van toep in soc wetenschappen)4) strikte scheiding tussen feiten en waarden

Rigoureuze zorg ontstaan voor methodologie aandacht voor meten, steekproefmethode…

Intensief gebruik van statistische technieken om te verklaren Klemtoon op oorzaak-gevolgrelaties In moderne sociologische praktijk neemt positivistische aanpak belangrijke

plaats ino Theoretisch model als verklaring van sociale werkelijkheid

Verklaart maar brengt niet alle beïnvloedende factoren in kaart Al dan niet opnemen van variabelen in model is gebaseerd op

theoretische relevantie en spaarzaamheid Verklarend model moet goede verklaring geven en eenvoudig

zijn! Theoretische concepten variabelen kwantificeerbaar via

operationaliseren Causaliteitsbepaling

o Variabelen worden causaal geordendo Eerst: OV-AV; dan tussen OVno Volgorde belangrijk voor bepalen van directe en indirecte invloeden

Causale relaties = algemene wetmatigheden en causale model = algemene verklaring (ongeacht plaats, tijdstip…) MAAR streven naar algemene wetmatigheden is ideaal eerder dan realiteit

Ondersteund door statistische analyse gebruik van belangrijkste statistische technieken voor analyseren van gegevens waarmee positivistisch georiënteerde socioloog werkt (gegevens kunnen primair/secundair van aard zijn).

1.6.2 KWALITATIEVE BENADERING: NADRUK OP BETEKENIS

11

Volgens velen: natuurwetenschappelijke methode (positivisme) doet geen recht aan sociale wkh.

o Sociale wkh = gebas op interpretaties en betekenistoekenning van de mensen die deze wkh vormen wkh heeft betekenisvol karakter (>< natwet)

o Er moet rekening gehouden worden met de betekenissen en interpretaties die inherent zijn aan die sociale wkh.

19e E: debat: natwet VS geesteswet Verstehende sociologie = interpetatieve sociol = kwalitatieve

sociologie BEGRIJPEN van de betekenis die onlosmakelijk verbonden is het het menselijk handelen

Meerdere invalshoekeno Beschrijving van betekeniswereldo Interpreteren van betekenissen die men aan hun handelen geeft

gebruik maken van typologiën. Cfr. Weber idealtypen Technieken : participerende observatie en diepte-interview Niet enkel achterhalen van betekenissen, ook verloop van

interactieprocessen achterhalen (hoe ° fenomeen essentie van fenomeen achterhalen)

Kwalitatief onderzoek is interessante en noodzakelijke aanvulling voor positivistisch onderzoek

o Positivisme : deductief denken (afleiden van hypothese uit theorie) bestaande inzichten bevestigenConstructivisme: nieuwe inzichten ontwikkelen dmv analytische inductie, zaken die niet door hypothesen voorspeld kunnen worden, bredere manier van informatiewinning

o Positivisme : te gereduceerde samenvatting van wereld, copmlexe wkh reduceren (want SPAARZAAM verklaringsmodel)Constructivisme: open onderzoeksmethoden, studie-objecten worden niet gereduceerd tot variabelen, maar bestudeerd in hun volledigheid en complexiteit, CONTEXT-GEVOELIGHEID = gevoelig zijn voor specifieke situatie waarin men zich bevindt bepaalt menselijk gedrag

o Positivisme : reïficatie van concepten = menen dat ‘migranten’ echt bestaan, terwijl het in feite door de onderzoeker geconstrueerde hulpmiddelen zijn op de interpretatie van de wereld te vergemakkelijken = denkcategorieën van onderzoeker, soms zeggen ze maar weinig over ‘echte’ situatie.Constructivisme: vertrekken vanuit perspectief van participanten, hun betekenissen, kennis… Zekerheid nastrevend dat ze de concepten van participanten op juiste manier bevatten

o Positivisme : ‘objectiviteit’Constructivisme: reflexiviteit en openheid van de onderzoeker nagaan of hij op juiste manier te werk gaat (niet reducerend/reïficerend)

Beide benaderingen sluiten elkaar niet uit maar vullen elkaar aan! Nadruk op causale processen positivistische benadering als goed

invalshoekNadruk op kennis van betekenissen die men aan handelen en interacties toekent interpretatieve benadering als invalshoek

12

2 aanvullende bedenkingeno Webers hogervermelde eis tot zowel causale als zinadequaatheid

= men moet streven naar veralgemeningen met betrekking tot oorzaak-gevolgrelaties én naar zinvolheid van de gevonden verbanden aanmaning voor kwalitatieve sociologen om niet te blijven steken bij idiosyncratische beschrijvingen van een fenomeen aanmaning voor kwantitatieve sociologen om te blijven nagaan hoe oorzaak-gevolgrelaties ERVAREN worden door de betrokken actoren, zo vermijden dat er aan hun verklaringsmodellen geen onrealistische veronderstellingen over de menselijke belevingswereld ten grondslag liggen.

o Er zijn ook legitieme en pragmatische redenen om een keuze te maken tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek (bij sommige doelgroepen zijn niet alle onderzoekstechnieken mogelijk).

1.7 DE PLAATS VAN DE SOCIOLOGIE IN DE MAATSCHAPPIJ Bijzondere situatie: sociologen bestuderen sociale wkh, en tegelijk maken

ze deel uit van die sociale wkh Vrouwelijke sociologen die positie vrouw in samenleving bestuderen blijven nog steeds vrouwen bv gevaar is dat onderzoeksresultaten zo geïnterpreteerd zullen worden dat ze de persoonlijke visie van de onderzoeker ondersteunen.

Op vlak van eigenlijke wetenschappelijke arbeid moeten de wetenschappelijke regels van de sociologie gevolgd worden.

o Onderzoeksresultaten mogen niet beïnvloed worden door de waarden die de socioloog als mens aanhangt onderzoek moet waarderingsvrij zijn.

o Persoonlijke voorkeur van socioloog met betrekking tot de maatschappelijke orde mag geen impact hebben op de onderzoeksresultaten.

o Strengheid en zorgvuldigheid van de toepassing van de wetenschappelijke methode!

Maar niet alle menselijke waarden verdwijnen uit wetenschappelijke arbeid.

o Waarom krijgen bepaalde onderwerpen meer erkenning dan andere?

o Keuze onderwerp is waardegebonden.o Sommige sociologen zijn zich er niet van bewust (zeker zij die

waarden van de dominante groepen in de samenleving delen). Ook machtspatronen beïnvloeden keuze onderwerp

sociale fenomenen die door sommigen als marginaal bestempeld worden, hebben minder kans om een wetenschappelijk studieobject te worden dan fenomenen dienstig voor machtshebbers of gevestigde belangengroepen. ook financiering van wetenschappelijk onderzoek heeft invloed cfr vrouwenstudies in het verleden.

Interventie of toepassing van onderzoeksresultaten is er een scheiding tussen theorie en praktijk?

13

o Frankfurter Schule = groep Duitse sociale wetenschappers geen scheiding tussen theorie en praktijkWetenschappers hebben plicht mee te werken aan sociale veranderingsprocessen die maatschappelijke wantoestanden uit de wereld helpen.

o Radical sociology socioloog kan nooit vrijblijvende houding aannemen. Neutrale socioloog ondersteunt status quo en kiest dus voor de bestaande sociale verhoudingen.

Moet socioloog al dan niet maatschappelijk en dus politiek geëngageerd zijn?

o Debat op niveau politieke verantwoordelijkheid van de wetenschapper en niet op niveau van wetenschap.

o Eigen verantwoordelijkheid opnemen en weten hoever en op welke manier hij/zij zich maatschappelijk kan/mag engageren.

o Erover blijven waken dat de wetenschappelijke criteria van objectiviteit bewaard blijven!

Onderscheid tussen fundamentele en toegepaste kennis. in sociologie: onderscheid tussen sociologisch probleem en sociaal of beleidsprobleem.

o Sociologisch probleem = probleem met betrekking tot sociologisch inzicht en theorievorming (probleem binnen sociologie als wetenschap) goed inzicht in onze leefwereld krijgen.

o Sociologie kan ook helpen zoeken naar antwoord op door de maatschappij erkende sociale problemen (toegepaste sociologie) concrete interventies in de wereld voor te bereiden.

Toegepaste sociologie = nauw verwant met klinische sociologie = praktijkgeoriënteerde sociologie gericht op interventie. werken met individuen, groepen, organisaties en gemeenschappen klinisch sociologen treden op als ‘counsellor’: problemen worden benaderd vanuit sociologisch perspectief, gezien als resultaat van de sociale organisatie van menselijke relaties belang van formulering van probleem door cliënt als start van analyse, klinisch socioloog moet inzicht krijgen in het geheel van sociale verhoudingen waarvan cliënt deel uitmaakt.

14

2. CULTUUR

2.1 INHOUD VAN HET GEORGANISEERD SAMENLEVEN: CULTUUR

2.1.1 INLEIDING Cultuur: inhoud van het georganiseerde samenleven. Antropoloog Tylor antropologische definitie: “Het complexe geheel van

kennis, geloofsovertuigingen, kunst, wetgeving, waarden en normen, tradities en alle andere capaciteiten en gewoonten die door de mens als lid van een samenleving verworven werden”. (NK)

o Omschrijvende definitie: opsomming van elementen die een onderdeel vormen van cultuur.

o Volgens Tylor worden samenlevingen gekenmerkt door gelijkvormigheden die het resultaat zijn van wetmatigheden. Sociale is onderhevig aan wetmatigheden.

Kroeber: de sfeer van het culturele wordt gekenmerkt door accumulatie en niet door evolutie.

o Evolutie: oude kenmerken worden ‘ingeruild’ voor nieuwe betere aanpassing van de soort (kenmerk van het biologische).

o Accumulatie: niets wordt ingeruild/vervangen, mensen passen mee hun omgeving aan in plaats van enkel hun genetische kenmerken menselijke beschaving.

o Het kenmerkende van beschaving = taal (is typisch menselijk). White : symbool is van zeer groot belang in een cultuur.

o Fundamentele verschil tussen mens en dier is dat mensen symbolen gebruiken en dieren niet.

Symbool: o We moeten onderscheid maken tussen de betekenis van een

symbool en de fysische drager ervan.o Een symbool (bv vredesduif) heeft een betekenis (vrede) die niet

voortvloeit uit de fysische kenmerken van de drager (duif) van het symbool. De betekenis van het symbool wordt door de mens aan een specifieke drager toegekend.

o Symbolisch handelen : mensen reageren op de fyische stimulus (bv vlag) en die respons wordt uitgelokt door de betekenis die aan de stimulus wordt gegeven. (heeft dus niets tmm intrinsieke eigenschappen van stimulus).

Symbolische betekenis kan niet worden afgeleid uit de fysische kenmerken (materie) van de symbooldrager :

o Symbool voegt betekenissen toe aan de materiële wkh waarin mensen leven.

o Hierdoor ° nieuwe symbolische wkhn, worden bovenop materiële wkh geplaatst.

o Schütz: materiële wereld waarin we leven = dominante realiteit (paramount reality) wordt doordrongen door andere realiteiten (wereld van dromen,

NK, wel begrijpen.

Kennen

15

fantasie, wetenschap, trance…) = dimensie van het zuivere materialisme versmelt met niet-materiële elementen. niet-materiële realiteiten (= eindige zinsgevingdomeinen) geven betekenis aan de materiële wereld en overstijgen die materiële wereld.

o De communicatie tussen de materiële wereld en de zingevingdomeinen gebeurt mbv symbolen, die zijn de verbinding tussen de 2 werelden. daarom noodzakelijkheid dat de betekenis van het symbool niet af te leiden is uit de fysische kenmerken van de symbooldrager.

2.1.3 SYMOBLEN, TEKENS EN TAAL Centraal bij bespreking van cultuur staan de menselijke processen van taal

en communicatie. Cultuur:

o Toekennen van betekenissen.o Die betekenissen worden gedeeld met anderen.o Opdat een betekenis gedeeld zou kunnen zijn moet die meegedeeld

kunnen worden.o Daarvoor is er communicatie nodig.o Het menselijke communicatiemiddel = taal (= geheel van symbolen

en tekens die op een oneindige manier met elkaar verbonden kunnen worden).

Symbool: geen verband tussen de betekenis en de drager. Tekens: WEL een intrinsiek verband tussen het teken zelf en waar het

voor staat. drager en betekenis behoren tot dezelfde culturele context/hetzelfde zingevingdomein.Bv: iedere letter of letterpaar is een teken voor een bepaalde klank x, y, z = tekensWanneer x, y, z voor iets anders staan (cfr wiskunde) dan worden het symbolen.

Bij menselijke taal is er ook non-verbale communicatie:o O.a. lichaam gebruiken om met anderen te communiceren =

gebaren.o Is niet universeel maar gebonden aan een specifieke omgeving.

Belangrijkste communicatiekanaal is verbaal. Elk woord is een symbool, een klank waaraan een bepaalde betekenis wordt toegekend.

Wat is nu het belang van verbale communicatie? (5)o Taal maakt het mogelijk om menselijke ervaringen over te dragen,

zodat die cumulatief bewaard kunnen worden.o Taal geeft mensen een sociaal en gedeeld verleden.

door taal kunnen mensen verleden en herinneringen delen, het wordt opnieuw in het heden gebracht en kan bediscussieerd worden.

o Taal geeft mensen een sociale en gedeelde toekomst. door taal kan men afspraken maken en zo activiteiten plannen.

16

o Taal maakt het mogelijk om standpunten te delen. zienswijze kan gedeeld worden, uitwisseling van ervaringen mogelijk.

o Taal maakt complex, gedeeld en doelgericht handelen mogelijk. De Sapir-Whorf-hypothese: denken en waarnemen worden niet enkel

uitgedrukt via taal, maar ook door de taal gevormd. bleek echter verkeerd te zijn.

2.1.4 ONTSTAAN VAN CULTUUR Elk cultureel kenmerk kan worden beschouwd als een bijdrage aan de

overlevingskansen van de mensen in de omstandigheden waarin ze leven. Cultuur ° niet toevallig.

Cultuurvorming:o In die context: elke handeling die een mens stelt = een antwoord op

een bepaald probleem. = stap 1 bij cultuurvorming: Er wordt een nieuw gedragspatroon (denkpatroon) ontwikkeld, of een bestaand wordt aangepast, als antwoord op een concreet probleem.

o Stap 2 : Andere groepsleden, die in dezelfde situatie zitten/met hetzelfde probleem geconfronteerd worden, zullen dit nieuwe/aangepaste gedrags- of denkpatroon overnemen.

o Stap 3 : Dit patroon verwerft een consistentie: men gaat altijd op dezelfde manier met het probleem om.

o Stap 4 : Hierdoor krijgt dit patroon een blijvend karakter en wordt het een vast onderdeel van gedragingen/denkbeelden van de groepsleden.

o Stap 5 : Het gedrags- of denkpatroon verspreidt zich over verschillende sociale eenheden van de populatie.

o Stap 6 : Het patroon wordt mettertijd overgedragen van generatie op generatie.

Cultuur wordt aangeleerd. Grootste deel van dat proces vindt plaats in het gezin/op school.

Cultuurvorming kan zich op verschillende niveaus afspelen:o Beperkt zich dus niet tot het samenlevingsniveau (macroniveau).o Ook op het niveau van organisaties (mesoniveau) schoolcultuur,

bedrijfscultuur…o Zodra er sprake is van een groep mensen, is er sprake van

cultuur. Samenlevingen groter en complexer grotere differentiatie van groepen

mensen die binnen hun eigen groep bepaalde gedragingen en overtuigingen delen meer ruimte voor variaties in de cultuur.

o Dominante cultuur blijft voortduren maar er bestaan ook subculturen (= groepen in de samenleving die overtuigingen, waarden en leefstijlen hebben die verschillen van die van de dominante cultuur).

Bv binnen de universiteit heeft iedere faculteit zijn eigen cultuur.

Subculturen wijken af van de dominante cultuurkenmerken maar die laatse worden niet per definitie ter discussie gesteld! (Wereld van de prostitutie niet opgebouwd rond een

17

aanval om het monogame heteroseksuele huwelijk bv.) creëren afwijkende leefstijlen binnen de dominante cultuur maar verwerpen die niet.

o Binnen een dominante cultuur kunnen er ook tegenculturen/counterculturen zijn.

Bv hippiecultuur van de ’60. Verwerpen de bestaande dominante cultuur wel. Subculturen kunnen tegenculturen worden.

2.1.5 CULTUUR ALS LENS Vanzelfsprekendheid : wezenskenmerk van cultuur!

Mensen zijn zich meestal niet bewust van de eigenaardigheden van hun (sub)cultuur.

Pas wanneer geconfronteerd met vreemde culturen, worden ze zich bewust van de relativiteit van hun eigen cultuur en van andere culturen.

Confrontatie met relativiteit, met het tijdelijke en toevallige van hun cultuur wordt soms geneutraliseerd door de eigen cultuur als superieur te beschouwen. Etnocentrisme: beoordeelt en evalueert vreemde culturen met de eigen cultuur als maatstaf.>< Cultuur relativisme: culturen zijn niet meer- of minderwaardig, want elke cultuur is een eigen specifieke aanpassingswijze aan de eisen die de omgeving stelt.

Cultuur heeft een enorme kracht op mensen. Bepaalt voor een groot stuk ook gevoelens en emoties.

2.1.6 COMPONENTEN VAN CULTUUR Wanneer iemand een cultuur probeert te karakteriseren, kijkt hij/zij

meestal naar de duidelijkste en meest fascinerende bewijzen van die cultuur. zijn uitdrukkingsvormen zoals gebouwen, muziek, literatuur. Maar cultuur gaat eigenlijk niet over voorwerpen, wel over de betekenissen waarvoor ze staan.

2 soorten cultuur :o Materiële cultuur: omvat alles wat in stoffelijke vorm vastgelegd

kan worden, de culturele artefacten (architectuur, boekdrukkunst, haarstijlen, machines…)

o Immateriële cultuur: omvat de manier waarop groepen mensen denken, hun waarden en normen.

Traditioneel: 3 componenten van cultuur:o Gedeelde denkbeelden:

Essentie van cultuur. Gaat over vrij vanzelfsprekende, voor de hand liggende,

gedeelde zienswijzen waar groepsleden zich niet altijd bewust van zijn.

Empirische kennis : informatie die mensen delen over hoe de wereld is opgebouwd en hoe hij werkt, is het resultaat van ervaring en wetenschappelijk onderzoek.

Existentiële kennis : hebben betrekking op eigen positie, omgeving, relaties met anderen, zijn antwoorden op concrete

18

vragen (wat is de zin van studeren?) en grote vragen (waar komen we vandaan?), zit opgeslagen in filosofische en religieuze systemen.

o Waarden en normen: Waarden = groepsopvattingen over wat wenselijk is en

hebben betrekking op de meest gewenste doelstellingen en de manieren om die te bereiken.

< empirische en existentiële kennis. Staan voor het hoogste morele goed in een cultuur. Bv: democratie, vrijheid, gelijkheid… Komen niet geïsoleerd voor, maar vormen een

onderdeel van een waardesysteem. Waarden hebben onderling een zekere hiërarchische relatie.

Normen = voorschriften, regels, gedragsstandaarden die het gedrag van de leden van een groep (of van een m-ij in het algemeen) bepalen.

Wanneer het gedrag niet beantwoordt aan deze normen afwijkend/deviant gedrag.

o Materiële cultuur: Meest zichtbare en meest concrete component van cultuur. = materiële zaken die de mens creëert om haar/zijn

omgeving te beheersen en zo haar/zijn overlevingskansen te vergroten. (vuistbijl computer)

Gaat om gebruiksvoorwerpen (kleding, werktuigen, potten…) en expressievormen (mode, siervazen… muziek, kunst, theater…)

Materiële cultuur = zichtbare uitdrukking van de dieper liggende gedeelde overtuigingen is vaak het onderwerp van onderzoek naar cultuur cultuur wordt meestal aan de hand van die voorwerpen/uitdrukkingen getypeerd.

o Voor sociologen: geheel van gedeelde denkbeelden is essentie van cultuur. Proberen daarop vat te krijgen.

o Antropologen en archeologen: theorieën obv overblijfselen van materiële cultuur, die een symbolische betekenis heeft.

2.2 SLOTBESCHOUWING Cultuur is de inhoudelijke component van het georganiseerde

samenleven. Cultuur is een typisch menselijke eigenschap want het is altijd

aangeleerd en daarvoor is communicatie dmv taal nodig. Cultuur is kenmerkend voor een groep mensen. Naargelang de groep

meer gedifferentieerd is kunnen er subculturen en tegenculturen °. Elke cultuur heeft verschillende componenten maar de essentie wordt

gevormd door gedeelde overtuigingen of denkbeelden.

19

3. SOCIALE STRUCTUUR

3.1 DE VORM VAN HET GEORGANISEERDE SAMENLEVEN: SOCIALE STRUCTUUR

3.1.1 SOCIALE GROEPEN Dyade (<Simmel) = kleinst mogelijke sociologische eenheid die bestaat

uit 2 personen.o Bv: het huwelijk.o De groep is verbonden met elk van de 2 participerende individuen.

Groepsleden kunnen een relatief sterke controle uitoefenen over de groep. De groep bestaat maar uit 2 personen dus wanneer de ene persoon de andere persoon ‘controleert’ wordt ook de groep gecontroleerd.

Triade = sociologische eenheid bestaande uit 3 personen.o Onmogelijk voor een individueel lid om de hele groep te controleren.

( A heeft geen controle over relatie tussen B en C. Daartussen is coalitie mogelijk, kunnen zich heimelijk of openlijk opstellen tegen A. B heeft echter ook geen controle over relatie tussen C en A, net zoals C geen controle heeft over relatie tussen A en B.)

o Groep wordt autonoom tgo de samenstellende leden.o Onzekerheid neemt toe voor de actoren.

Toename aantal groepsleden:o toename aantal mogelijke relaties in een groep groepen

worden complexer. Wat men kan verwezenlijken binnen een groep wordt in

toenemende mate afhankelijk van de relaties die men heeft met andere groepsleden. toestand van onderlinge afhankelijkheid/interdependentie.

Groep: combinaties van mensen die van elkaar afhankelijk zijn.

o toename van het aantal figuraties groter belang van de coördinatie van de inbreng van de verschillende actoren.

Personen die onderling samenwerken (binnen een groep) = een figuratie. Geheel van figuraties = een structuur.

o toename overwicht van indirecte kennis t.o.v. directe kennis.

Indirecte kennis heeft betrekking op wat er (vanuit het gezichtspunt van A) zal gebeuren tussen 2 andere actoren, wat A niet op een directe manier kan weten.

Overwicht van indirecte kennis onzekerheid. Men moet zich laten leiden door algemene regels.

Interdependentie onvrijheid.o Onvrijheid ° uit onderlinge afhankelijkheid voor het realiseren van

de gestelde doelen.

20

o Onvrijheid ° uit het feit dat individuele macht afhankelijk is van de macht van andere actoren. Men heeft geen absolute macht om anderen te dwingen. Macht is relatief.

o Onvrijheid: combinatie van relatieve macht en afhankelijkheid mbt doelrealisatie.

Onvrijheid onzekerheid mbt verloop van interacties.o Toename van onzekerheid van indirecte kennis + toename van

onvrijheid Interactieprocessen kunnen een verloop kennen die geen enkele actor volledig heeft gepland, bepaald, geanticipeerd.

Toename interdependentie en onvrijheid gaat hand in hand met ‘specialisatie’ en ‘arbeidsverdeling’:

o Bij samenwerking worden taken opgesplitst en individuen gaan zich ‘specialiseren’ onderlinge afhankelijkheid.

Samengevat :o Doelrealisatie is afhankelijk van samenwerking.o Samenwerking interdependentie.o Interdependentie onvrijheid van individu en onvoorspelbaarheid

van handelingsverloop.o Actoren die samenwerken vormen een figuratie.o Alle figuraties samen vormen een structuur.o Naarmate groep groter wordt indirecte kennis neemt toe

t.o.v. directe kennis toename van interdependentie toename onvrijheid en onzekerheid nood aan beheersingssystemen.

3.1.2 BASISKENMERKEN VAN GROEPEN Sociaal aggregaat bestaat uit een aantal mensen die zich toevallig op

dezelfde plaats bevinden. Sociale categorie bestaat uit een aantal mensen die een of meerdere

gemeenschappelijke kenmerken hebben. Sociale groep is nog iets anders!

Kenmerken:o Leden van de groep hebben gemeenschappelijke belangen.

Groepen hebben een gemeenschappelijk doel dus leden hebben gemeenschappelijke belangen.

o Leden van een groep interageren. Die interactie is geen toeval maar afhankelijk van het streven om het doel van de groep te realiseren.

o Leden van een groep delen de rechten en plichten verbonden met het ‘lidmaatschap’. Elke groep heeft zijn eigen regels. Bepaalde personen hebben ook meer initiatiefrecht dan anderen en het respecteren van die verdeling behoort ook tot de rechten en plichten van de groep.

o Groepsleden hebben een gedeelde identiteit en groepsgevoel. Leden zien zichzelf als mensen die tot dezelfde groep behoren. (Men kan tot een sociale categorie horen zonder het te weten.) Onmogelijk om tot een groep te behoren zonder het te weten er is bewust groepsbesef.

21

3.1.3 GROEPSCULTUUR EN GROEPSSTRUCTUUR Elke groep heeft een cultuur en een structuur. Stabiliteit en permanentie van groepen zijn afhankelijk van het

groepsgevoel.o Groepscohesie = capaciteit van de groep om samen te blijven.o Grotere groepscohesie meer leden geven het belang van de

groep voorrang op het eigen belang. Groepen kunnen klein of groot zijn:

o ‘Kleine’ groepen : groepen met net zoveel leden dat persoonlijk contact tussen hen mogelijk blijft.

o ‘Grote’ groepen: persoonlijk contact tussen elk en alle leden van de groep is niet meer mogelijk.

Primaire groepen:o Primaire groepen zijn klein.

De leden van de groep kennen en ontmoeten elkaar persoonlijk.o Primaire groepen zijn blijvend.

blijven gedurende een langere periode bestaan.o Primaire groepsrelaties zijn diffuus.

Alle aspecten van het leven van de groepsleden komt aan bod. Men neemt met zijn volledige persoon deel aan de primaire groep. Er is niet slechts belangstelling voor 1 specifiek aspect.

o Primaire groepen zijn op emoties gebaseerd en niet-instrumenteel. Relaties tussen de leden van de groep draaien om wat groepsleden voor elkaar voelen, dingen realiseren is minder van belang.

Secundaire groepen:o Secundaire groepen hebben een variërende grootte.

kan klein of groot zijn maar face-to-face interacties met alle leden van de groep zijn moeilijk.

o Secundaire groepen hebben een wisselende permanentie. ledenwisseling brengt het bestaan van de secundaire groep niet in gevaar. (primaire groep wel)

o Relaties in de secundaire groep zijn gespecialiseerd en gesegmenteerd. Er is enkel belangstelling voor die persoonlijke kenmerken van groepsleden die aan de basis van de groep liggen.

o Secundaire groepsrelaties zijn formeel en instrumenteel. Relaties worden aangegaan omdat bepaalde doeleinden op die manier beter kunnen worden gerealiseerd.

3.1.4 FORMELE ORGANISATIES Formele organisatie = groep waarvan de organisatie gericht is op het

bereiken van een specifiek doel door een gecoördineerde, collectieve inspanning. Vooral secundaire groepen liggen aan de basis van een formele organisatie.

Door de interdependentie en de bijkomende onzekerheid en oncontroleerbaarheid is er een uitdaging wanneer leden van complexe

22

groepen een gemeenschappelijk doel willen bereiken. beheersingsstructuur nodig die de figuraties op elkaar kan afstellen.

Structuur van een formele organisatie kan verschillende vormen aannemen. bepaald door de manier waarop leden van een organisatie met elkaar omgaan én door de regels die deze omgang bepalen. meest bekende organisatievorm is de bureaucratie.

Bureaucratieo Historisch ontwikkeld om de efficiëntie bij het bereiken van gestelde

doelen te bevorderen.o Behandeling door Weber. Pas te begrijpen wanneer stilstaan bij zijn

opvatting over macht, autoriteit en administratieve systemen. Weber:

o Macht = de mogelijkheid/capaciteit om andere mensen iets te laten doen in overeenstemming met bepaalde regels of dictaten, of ze de toepassing van de regels nu als rechtmatig beschouwen of niet.

o Autoriteit = gaat over de legitimering van die macht door ondergeschikten, aanvaarden ze de machtsuitoefening als wettig?

3 types autoriteit : Traditionele autoriteit: machtsuitoefening wordt als

legitiem beschouwd omdat ze verankerd ligt in het geloof van de onaantastbaarheid van tradities.

Charismatische autoriteit: gebaseerd op een intense verering van personen. De persoon wordt door zijn/haar volgelingen beschouwd als de bezitter van uitzonderlijke, heilige en/of heroïsche kenmerken.

Rationeel-legale autoriteit: gebaseerd op geloof in de geldigheid van het recht. De ‘wettelijkheid’ van regels en autoriteit van gezagdragers staan centraal.

o Elk type autoriteit heeft een eigen type van administratie of beheersing.

Traditionele autoriteit stabiele beheersingssystemen maar ze zijn particularistisch (gebonden aan specifieke personen en plaatsen). Persoonlijke afhankelijkheidsrelaties oefenen een grote invloed uit.

Charismatische autoriteit onstabiele beheersingssystemen want de grondslag is gebaseerd op de persoonlijke relaties tussen charismatische leiders en hun volgelingen. Het is aan 1 persoon gebonden, leiderschapsopvolging is een probleem. Zulke beheersingssystemen zijn voorbijgaand. Vooral voorkomend in periodes van snelle sociale veranderingen en crisissituaties.

Rationeel-legale autoriteit precieze en universele (>< particularistische) beheersingssystemen. Vb bij uitstek: bureaucratie. Meest typerende kenmerk van bureaucratie is dat de individuele handelingen van personen geregeld worden door regels. Het doel van regels is het bereiken van specifieke organisatiedoeleinden.

o Essentiële kenmerken van bureaucratie :

23

Posities in de organisatie = functies. Die zijn onafhankelijk van de persoon die ze bezet. Bureaucratie is gebaseerd op functionele posities en niet op persoonlijkheden.

De relaties tussen de verschillende functies en posities vinden plaats obv regels en niet obv persoonlijke kenmerken.

Regels zijn neergeschreven in officiële documenten. De taken in de organisatie worden op gespecialiseerde

wijze uitgevoerd. Elke taak wordt opgesplitst in deeltaken, taak kan zo vlugger en efficiënter worden uitgevoerd.

Er is een formele, hiërarchische ketting van functies. Elke functie is ondergeschikt aan een ander functie.

Elke job in de hiërarchie heeft een bepaald en vastgesteld salaris. Hogere rangorde wordt slechts ingenomen obv capaciteit/anciënniteit.

Strikte scheiding tussen de taken van de functionaris en wat hij/zij buiten de organisatie doet.

Leden van de organisatie hebben geen eigendomsrecht over de materiële hulpbronnen waarmee ze werken noch over de functie die ze bekleden. Functie is onvervreemdbaar.

o Voordelen bureaucratie : Stabiel beheersingssysteem. Maakt efficiënt ‘samen handelen’ mogelijk.

o Nadelen bureaucratie : Heeft een onpersoonlijk karakter. Problemen altijd ritueel afhandelen, geen ruimte voor

uitzonderingen. Proberen zichzelf in stand te houden. Na het doel te bereiken stoppen organisaties niet, ze gaan

zich heroriënteren op een nieuw doel. Volgens Michels gaat bureaucratisering onvermijdelijk hand in

hand met de toename van de machtsconcentratie aan de top van de organisatie topfunctionarissen hun eigenbelang meer en meer gaan voorop stellen ipv het belang van de organisatie.

3.2 HET INDIVIDU BINNEN DE SOCIALE STRUCTUUR Sociale relatie = verband tussen 2 of meer actoren, gekenmerkt door de

kans dat er interactie plaatsvindt. Sociale relaties verbinden individuen binnen een groep.

Aantal sociale relaties dat mensen kunnen hebben hangt af van de grootte van de groep waarin men participeert.

Voor interactie zijn er minimum 2 actoren nodig. Deze bekleden een sociale status positie waaraan een specifieke sociale rol is gebonden.

Personen worden beschreven in termen van de verschillende statussen die ze bekleden en de rollen die ze vervullen binnen diverse structuren van de m-ij.

24

3.2.1 SOCIALE STRUCTUUR EN DE VERDELING VAN HET INITIATIEFRECHT EN DE VOLGPLICHT

Aan interactie zijn regels verbonden. Wie bepaalt deze? Het verschil tussen interactie en handelen is het wederkerig karakter van

interactie.o Essentieel onderdeel van die wederkerigheid is het bepalen van het

initiatiefrecht en de volgplicht. Wie neemt initiatief tot interactie? Wie speelt in op het initiatief/volgt?

In elke interactie is dominantie/overheersing inherent aanwezig. Simmel : elke relatie waarbinnen interactie plaatsvindt, wordt gekenmerkt

door een zekere graad van onderschikking en bovenschikking.

3.2.2 SOCIALE STATUS Sociale status = de plaats en rangorde die actoren innemen in een

sociale relatie/verhouding. een sociale positie wordt ingevuld door concrete handelende personen maar is onafhankelijk van deze concrete positiebekleders.

Men kan deel uitmaken van verschillende sociale verhoudingen in elk ervan heeft men een sociale status iedereen bekleedt meerdere sociale posities.

Sociale status is gebaseerd op sociale rangorde. Linton : onderscheid tussen toegeschreven en verworven status.

o Toegeschreven statuspositie: positie die een individu ontleent aan bv zijn/haar afkomst, geslacht, etniciteit… factoren waar het individu zelf geen vat op heeft en die binnen een samenleving als ‘relevant’ worden beschouwd.

o Verworven statuspositie: wordt door een persoon zelf obv prestaties (met varierende inspanning) verworven. Kan dus ook worden verloren.

Onzekerheid over het behoud van een verworven status kan statusangst.

Statusangst:o Leidt tot een typisch gedragspatroon: in het geval van de verworven

statuspositie: beklemtonen van uiterlijkheden die de statuspositie van een persoon aantonen. die uiterlijkheden = statussymbolen. mensen met een verworven maar onzeker statuspositie, besteden meer aandacht aan statussymbolen.

o Niet enkel het resultaat van de inzet van de statusbekleder zelf maar kan ook wanneer groepen mensen met een lage status op de een of andere manier initiatiefrecht verwerven en de status van de hogere statusgroep in gevaar komt.

Statussen worden weerspiegeld in statusindicatoren.o Kunnen de vorm aannemen van materiële en immateriële voordelen

en rechten.o = inkomen, opleiding, politieke rechten waarover men beschikt…o Op elke dimensie kan men hoog/laag geordend worden want er is

een hiërarchie (van inkomens, opleidingsniveaus…).

25

o Statusinconsistentie: plaats binnen de hiërarchieën is variabel (bv hoge opleiding, laag inkomen).

o Statuskristallisatie: men heeft dezelfde plaats binnen alle hiërarchieën (bv steeds een hoge/steeds een lage plaats).

Statussen lopen vaak, maar niet altijd, parallel. Statusconflict: wanneer statusinconsistentie als problematisch wordt

ervaren (is niet noodzakelijk zo!)o Door de actor zelf (intern).o Door de interactiepartner (extern). weet niet hoe hij zich moet

gedragen tgo actor wanneer deze in 1 context een hoge sociale statuspositie heeft en een lage in de andere.

o Is vooral zo bij overgang naar een mobiele m-ij waarbij bepaalde lagen van de bevolking carrière maken.

Wordt beheerst door de persoon in kwestie te laten werken in een domein waarin hij/zij enkel in contact komt met mensen die ook tot de lagere statusgroep behoren.

De persoon die een hogere status verwerft, maar inferieur blijft obv een andere status = marginale mens. (< Hughes). Door mobiliteit verlaat men de eigen sociale groep maar men komt terecht in een nieuwe groep waar men niet volledig aanvaard wordt.

3.2.4 SOCIALE ROL = het gedragspatroon, volgens rechten, plichten of verwachtigen,

gekoppeld aan de positie = de ‘passende’ handelingen die bij een bepaalde sociale positie horen.

= gedragsverwachtingen. Opnieuw geen kenmerk van de persoon die de positie bekleedt, maar van

de sociale positie zelf. Wanneer leden van een samenlevingsverband zich gedragen volgens de

rolverwachtingen, die gekoppeld zijn aan een statuspositie, dan verloopt het sociale leven geordend en voorspelbaar sociale structuur.

Waarom brengen sociale rollen orde in het sociale leven?o Sociale status, waaraan een sociale rol verbonden is, is een

relationeel concept.o Elke statuspositie is gebaseerd op een relatie met anderen

sociale rol die met een statuspositie verbonden is, is dus ook een relationeel concept.

o Elke sociale rol bestaat uit rechten en plichten waarvan het initiatiefrecht en de grondplicht de grondrechten en –plichten zijn.

Sommige status- en rolonderscheidingen lijken constant gedurende het menselijke samenleven.

o Bv onderscheiden in rol en status tussen mannen en vrouwen. Bijna elke samenleving verwacht van mannen én vrouwen een specifiek gedrag en attitudes (rol) die passen met hun ongelijke statuspositie in de betreffende samenleving. Die statusindeling is niet overal gelijk. De inhoudelijke invulling van de mannen- en vrouwenrol kan dus op verschillende manier gebeuren.

26

Specifieke status interacties met meerdere personen die deel uitmaken van verschillende groepen. Tov de leden van die verschillende groepen heeft men een verwacht rolgedrag. impliceert enkelvoudige statuspositie met meerdere aspecten van een rol. (meerdere rollen bij 1 status)= role set (<Merton) = het geheel van rolrelaties waarbij personen betrokken zijn op grond van een specifieke sociale status.

Rollenconflict = confrontatie tussen tegenstrijdige rolverwachtingen die bij 1 of meerdere sociale posities horen.

o Bij 1 statuspositie zijn er meerdere sociale rollen (door verschillende groepen met verschillende verwachtingen) = rollenset.

o Meerdere statusposities impliceren ook meerdere sociale rollen.o Wanneer onverenigbaarheid/conflict tussen sociale rollen

rollenconflict.o Kan intern zijn (rolspanning) of extern (rollenconflict).

Hoe die tegengestelde rollen tot een minimum herleiden en de rollenset beheersbaar maken? (Mechanismen van Merton) zo rollenconflicten vermijden.

o Prioriteiten stellen : niet alle medeactoren hechten hetzelfde belang aan de inbreng van de actor ° volgorde van prioriteiten.

o Macht van de mede-actoren : niet alle medeactoren beschikken in dezelfde mate over macht om de actor te dwingen op een bepaalde manier te handelen welk gedrag prioritair wordt is afhankelijk van de differentiële machtspositie van de medeactoren.

o Zichtbaarheid van zijn/haar handelen : de verschillende handelingen binnen de rollenset zijn niet in gelijke mate zichtbaar voor de medeactoren. Zolang de medeactoren zich niet bewust zijn van de tegenstrijdige aanspraken, kan elke medeactor gewoon voortgaan met zijn/haar aanspraken.

o Het zichtbaar maken van de tegenstrijdigheid : zo het probleem van tegenstrijdigheid verplaatsen en medeactoren moeten dan met een oplossing komen.

o Structureel probleem : Personen met een identieke positie worden met dezelfde structurele tegenstrijdigheden geconfronteerd. problemen zijn structureel en niet individueel kunnen oplossen dmv onderlinge ondersteuning/aangaan van bondgenootschappen.

o Inkrimpen van rollenset : interacties die tot veel tegenstrijdige aanspraken leiden, worden afgesneden. Bv leren nee zeggen.

Rolverwarring/rolconfusie: wanneer iemand niet meer weet hoe hij/zij zich in een situatie moet gedragen omdat hij/zij niet kan kiezen uit het passend rolgedrag.

Roldistantiëring: iemand is in staat om binnen het invullen van de rolverwachtingen voldoende individualiteit aan te brengen. Cfr nieuwe werknemer gedraagt zich zo conform mogelijk aan het bedrijf VS later meer individualiteit laten schijnen in wat hij doet (wel nog steeds rekening houdend met de verwachtingen).

Rolsegregatie: Rollen passen in bepaalde situaties. Een verwacht gedrag dat in 1 situatie past, past daarom niet in een andere situatie. Zich passend kunnen gedragen in diverse situaties is het resultaat van rolsegregatie.

27

3.3 SLOTBESCHOUWING Aandacht gehad voor het begrip sociale structuur. Complexiteit van structuren wordt vooral bepaald door het aantal

interactiepartners. Toename interactiepartners interdependentie nood aan een

beheersingssysteem dat de relaties tussen samenwerkende groepsleden (figuraties) op elkaar afstelt.

Het individu vindt via status en rol een plaats in die sociale structuur. Gaat echter gepaard met spanningen en conflicten.

28

4. INSTITUTIONALISATIE EN SOCIALISATIE

4.1 INSTITUTIONALISATIE

4.1.1 OMSCHRIJVING Institutie/instelling: samenstelling van rollen (structuur), die het gedrag

reguleert in functie van de waarden (cultuur) van de gemeenschap met de bedoeling aan bepaalde behoeften te voldoen. Gezin als maatschappelijke instelling: omvat rollen die volgens bepaalde waarden reproductieve en opvoedkundige behoeften vervullen.

Institutionaliseringsproces: culturele aspecten worden betrokken op structurele componenten.

Instituties zijn door de samenleving ontworpen en opgelegde handelingspatronen die aan bepaalde behoeften voldoen.

Zorgen voor en regelen een aantal universele aspecten van het menselijk samenleven door opleggen van passende interactiepatronen. Bv mbt seksueel contact, sociale controle, zorg voor kinderen…

Manier waarop die taken worden uitgevoerd, wordt niet iedere keer opnieuw bepaald. Er zijn algemene richtlijnen. Een institutie duidt dus de manier aan waarop essentiële taken uitgevoerd en behoeften bevredigd worden op een maatschappelijk voorgeschreven manier.

4.1.2 ONTSTAAN VAN INSTITUTIES Instituties zijn historische constructies.

o Ze verschillen naar ontstaanscontext. o Het zijn menselijke constructies.

Mensen ontwikkelden instituties als antwoord op eisen die het in stand houden van de menselijke soort stelt, de aanpassing aan de externe omgeving én op de eisen die voortvloeien uit het in stand houden van die aanpassing. Al die eisen leiden tot het ° van primaire en secundaire instituties.

Primaire instituties: Voorzieningen/instituties ontwikkeld om

basisbehoeften te bevredigen (voeden, reproduceren, zorgen voor lichamelijk comfort, voorzien in beweging, groei van het organisme…).

o Bv huwelijk en familie = instituties die de reproductieve behoeften van de groep en intimiteitbehoefte van het individu regelen.

o Bv instituties die training en opleiding van jongeren tot doel hebben voor de groei van het organisme. onderwijs

= directe antwoorden op de behoeften van het individu.

Secundaire instituties:

29

Om individuen te kunnen opleiden, zijn afspraken nodig. eindtermen onderwijs: bepaald door politiek.

Opdat er iets zoals het huwelijk zou bestaan moeten er bepaalde gedragsregels ontwikkeld worden echtscheiding regelen: door rechtssysteem.

= de instituties die tot de integratie en instandhouding van de primaire instituties leiden. Stelsel van sociale controle.

Vb: Het onderwijs is een primaire institutie. Welke opleiding leden van een gemeenschap precies krijgen, wordt politiek bepaald: de politiek is een secundaire institutie.

Institutionalisering omvat 2 op elkaar ingrijpende deelprocessen:o Ontwikkeling van waarden en normen = cultuurvorming.o Ontwikkeling van een rollenpatroon = structuurvorming.

2 processen vinden complementair en gelijktijdig plaats: de waarden bepalen de rolinhoud maar het vormen van rollen leidt ook tot het aanpassen van de waarden.

kenmerken van institutie: o Instituties bepalen de doelen (cultureel aspect) en de middelen

(structuur) waarmee die doelen kunnen worden gerealiseerd.o Instituties bepalen de taakverdeling en de onderlinge verhoudingen

tussen de actoren (structuur).o Doordat mensen samen doelen op een voorgeschreven wijze realiseren,

° er netwerken tussen mensen die de kern van een groep uitmaken. (structuur)

o Wie afwijkt van de regels, wordt gesanctioneerd. (structuur en cultuur)o Instituties scheppen ook rolverwachtingen (cultuur) tav mensen met

wie men samen doelen probeert te realiseren. Instituties liggen op hun beurt aan de basis van het ontstaan van

organisaties met elk hun eigen structuur (gehelen van sociale relaties) en cultuur (gehelen van betekenissen). In die organisaties worden institutionele regelingen een realiteit.Bv institutie onderwijssysteem KULeuven (structuur: gecentraliseerd, cultuur: katholiek) en UGent (structuur: gedecentraliseerd, cultuur: pluralistisch)…

GRIJZE KADER: DE HISTORICITEIT VAN VOORTPLANTING EN FAMILIE Instituties liggen aan de basis van een selectie van verschillende

mogelijkheden van ‘zijn’ (voortplanting, huwelijk, gezin…). Manier waarop we in onze samenleving ‘zijn’ is allemaal ‘relatief’.

o De plaats waar kinderen op wettelijke wijze geboren worden verschilt van cultuur tot cultuur.

o Het is niet overal zo dat huwelijkspartners van het tegengestelde biologische geslacht zijn.

o De opvoeding van kinderen gebeurt niet overal door dezelfde personen.

o Seksuele relaties zijn niet noodzakelijk een kenmerk van het gezin.o Gezin/famielie kan verschillende vormen aannemen maar er zijn een

aantal gemeenschappelijke thema’s. Verschillen qua partnerkeuze: exogamie vs endogamie,

monogamie vs polygamie…

30

Verschillen wat betreft nieuwe woonplaats kiezen wanneer getrouwd.

… Elke institutionele vormgeving van het menselijke handelen is

eigen aan een specifieke m-ij. Om de factoren te kennen die aan de basis liggen van de institutie en de manier waarop die is ontstaan moet men de ontstaansgeschiedenis van elke institutie in haar maatschappelijke context bestuderen. Zowel geografische, klimatologische en demografische omstandigheden oefenen een invloed uit op de vorm die instituties aannemen. Instituties kunnen elkaar ook onderling beïnvloeden.

Het zijn historische en culturele constructen.

4.1.3 DE VOORTZETTING IN DE TIJD VAN INSTITUTIES Verschillende fasen in het ontstaan en blijven voortbestaan van instituties. Sociologische premisse: elke vorm van menselijk samen handelen is een

menselijk product (vormen van samenleven zijn interactiepatronen door mensen ontworpen en ontwikkeld).

o Instituties zijn gebaseerd op een externalisatie van de menselijke praxis.= mensen grijpen in in de natuur en gaan zich zo de natuur toe-eigenen.

o Externalisatie, vermenselijken van de natuur mensen moesten op bepaalde vlakken samenwerken om hun bestaan te kunnen garanderen er worden samenhandelingspatronen of structuren ontworpen.

o Als die patronen aanpassing aan de externe omgeving bevorderen, worden ze voortgezet. Ze vormen dan een meerwaarde voor het overleven in menselijk verband.

o = fase 1 van institutionalisering berust op externalisatie . Nieuwe generaties worden geboren confrontatie met leefwijze van de

ouders.o Nieuwe generatie heeft ontwikkeling van wijze waarop ouders zich

aan de natuur aanpasten, niet meegemaakt.o Bestaande organisatiepatronen en handelingsvormen vormen voor

hen een objectieve wkh, het zijn feitelijkheden.o = fase 2 wordt aangeduid als objectivatie .

Wanneer iets een objectieve realiteit is, wordt ze ontdaan van alle subjectiviteit.

o De menselijke oorsprong van de instituties wordt verdoezeld. Ze komen op zichzelf te staan en worden veel minder ter discussie gesteld.

o Wel een vraag naar het waarom van deze vormen/organisaties… antwoord daarop is dat men instituties een transcendentaal karakter geeft. (° wordt buiten de wereld geplaatst) Zo wordt de menselijke inbreng weggecijferd.

o Toekennen van een objectief transcendentaal karakter aan instituties legitimatie.

Legitimatie = het als legitiem, wettig, wenselijk laten ervaren van instituties.

31

vindt plaats op 4 niveaus (legitimatie wordt explicieter naarmate men overgaat van 1 naar 4):

o Er is kennis over de manier waarop dingen gewoonlijk gedaan worden (traditionele informatie).

Continuering in de tijd (feit dat men het al lang zo doet) is voldoende om als voorbeeldfunctie te dienen.

o Er zijn uitspraken en gezegden (geheel van volkswijsheid). Spreuken als kernachtige samenvattingen als richtlijn voor

het dagelijks handelen.o Er zijn expliciete verantwoordingen per institutie

(legitimatietheorieën). Theorieën geven nadrukkelijke redenen voor de kenmerken

van bepaalde instituties.o Er ° wereldbeschouwingen en ideologieën (symbolische universa).

Bv het liberalisme. Verantwoordingen voor totale institutionele orde voorzien van

een omvattend kader. 4 niveaus dagen bij tot het creëren van het objectieve karakter van instituties.

De realiteit is echter niet iets dat zomaar wordt opgelegd aan nieuwe generaties. Het wordt als de vanzelfsprekende maatschappelijke orde aangeleerd in het socialisatieproces.

o Daarin worden institutionele regelingen door leden van de samenleving geïnternaliseerd.

o = fase 3 : internalisatieproces .

4.2 SOCIALISATIE

4.2.1 OMSCHRIJVING WAT? Socialisering/socialisatie = het proces waarbij een persoon de

gewoonten, waarden en normen, kennis en bedrevenheden van een gegeven groep of maatschappij aanleert, om in die groep of gemeenschap te kunnen functioneren. Socialisatieproces bereidt voor op het maatschappelijke leven!

Omvat 2 zaken :o Continuïteit van de maatschappelijke organisatie wordt verzekerd

(door de overdracht van cruciale aspecten van die maatschappelijke organisatie).

o ‘Vermaatschappelijking’ van de nieuwkomer: persoon wordt opgenomen in een gemeenschap en verwerft het vermogen om rollen aan te leren. Zo kan het individu zich aanpassen aan een nieuwe sociale omgeving.

Begrip ‘socialisering’ meestal gebruikt met betrekking tot de kinderjaren. in die periode een bijzondere betekenis = primaire socialisering. toch is het een continu proces, dat plaatsgrijpt in alle fasen van de levenscyclus. (Sociale omstandigheden wijzigen socialiserings- of resocialiseringsproces.)

4.2.2 DE BELANGRIJKSTE SOCIALISATIETHEORIEËN HOE?

32

Begrip ‘socialisering’ impliceert de studie van de ontwikkeling van mens als sociaal wezen.

Centrale vraag daarbij is hoe kinderen een identiteit en zelfbewustzijn ontwikkelen in relatie tot hun sociale omgeving. ( socialisatie = ontwikkelen van een zelfbewustzijn en identiteit in relatie tot de sociale omgeving)

o Ontwikkeling verloopt als een sociaal leerproces en moet worden gezien met het oog op de sociale interactie tussen het kind en zijn/haar omgeving.

Alle theorieën concentreren zich dus op het socialisatieproces van kinderen. Socialisatie is echter een levenslang proces.

Gemeenschappelijk aan verschillende theorieën is het kunnen aantonen dat de ontwikkeling van een ‘geweten’ (kunnen oordelen over goed en kwaad) beïnvloed wordt door de mogelijkheid tot abstrahering en inhoudelijk bepaald wordt door de sociale groep waarin mensen gesocialiseerd worden.

4.2.2.1 GEORGE HERBERT MEAD Centrale vraag: hoe ° het bewustzijn (de innerlijke ervaring) of mind ?

o Essentieel element van het bewustzijn is de mogelijkheid tot denken/redeneren kortom: intelligentie.

o Menselijk bewustzijn is geen voorwaarde voor interactie maar het gevolg ervan! Interactie tussen mensen is een noodzakelijke factor voor de evolutionaire ontwikkeling van het menselijke bewustzijn.

Evolutionaire ontwikkeling :o Stap 1: ‘gestures’.

Vroegere, primitieve uitwisselingsvorm (nog geen echte communicatievorm) waaruit zich de huidige vorm heeft ontwikkeld.

Zekere lichamelijke bewegingen/vocale uitingen die gepaard gaan met specifieke emotionele toestanden (bv gezichtsuitdrukkingen), onthullen iets over de innerlijke toestand, kondigen aan wat zal volgen.

o Stap 2: ‘conversation of gestures’. Gestures krijgen een sociaal karakter. Elke gesture van het ene dier lokt een gepaste reactie uit bij

het andere. Tussenfase, er is een primitieve interactievorm. Nog geen echt vorm van communicatie want gestures zijn

nog symbolen zonder betekenis.o Stap 3: ‘significant gestures’.

Er is sprake van communicatie! Een wezen is in staat de betekenis van de gesture die het

aanwendt, te interpreteren. Het zijn symbolen met een betekenis.

Hebben zich ontwikkeld langs uitwisselingsprocessen en zo voor de betrokkene een betekenis verworven. Versmelting tussen uitwisseling van gestures en het toekennen van een betekenis.

Betekenis van gesture ligt in de passende respons.

33

Interpreteren van symbool dat ander uitdrukt en er gepast op reageren kan door de uitgestelde respons. reactie tegenhouden en in dat korte interval beslissen wat de betekenis van de stimuli/wat hun volgorde is. mentaal verwisselen van positie = role taking en zo symbool dat ander uitdrukt kunnen interpreteren en er gepast op reageren.

° betekenisvolle symbolen resulteren in taal. Door interactie met de sociale omgeving en dmv taal ontwikkeld het kind

een denkvermogen (‘mind’) en is het in staat tgo zichzelf te reageren vanuit een extern standpunt. Zo vormt het langzamerhand een beeld van zichzelf – zelfbewustzijn. Is de basis voor de ontwikkeling van een identiteit.

o ° van het zelfbewustzijn is de kern van het socialisatieproces.o Ontwikkeling van zelfbewijstzijn/identiteit is een sociaal proces, dat

moet leiden tot de volwassenheid.o = het menselijk vermogen om zichzelf als voorwerp te nemen van

denken en handelen.o Ontwikkeling van een moreel geweten.

2 centrale factoren van socialisatie: taal ( symbolische interactie) en role taking (= capaciteit om zich in de plaats van anderen te stellen).

2 fasen bij ° zelfbewustzijn:o Imiteren (0-3 jaar): AANLOOP

Imiteren van personen uit omgeving, zonder te begrijpen waarom men dit doet.

Zeer belangrijk want in feiten begint men al andermans rol te spelen.

Aanloop naar het playstadium, bereidt kind voor op role taking.

o Playstadium (3-6 jaar): FASE 1 Kinderen nemen het gedragspatroon van anderen in hun spel

over. Gaat om positie van concrete andere innemen (significant other).

Kind vervult dubbele rollen (eigen rol en die van de persoon uit de omgeving).

Door de rol van een ander te vervullen leert het kind zichzelf te zien vanuit een extern standpunt en een onderscheid te maken tussen zichzelf en de rol die het speelt. zo zelfbewustzijn ontwikkelen.

Schoolvoorbeeld: kind dat met de pop speelt.o Gamestadium (7+ jaar): FASE 2

Impliceert meer georganiseerde sociale activiteiten (tikkertje, verstoppertje…) duidelijke rolverwachtingen

Kind leert rekening houden met rollen van alle deelnemers tegelijk, niet zozeer met de individuele personen.

‘Taking the role of the other’ = geheel van rollen van diegenen die bij een georganiseerde activiteit zijn betrokken.

34

rol van de groep opnemen. ° algemene waarden en normen (fair play, samenwerking…)

o Volwassenheid: NADIEN ‘Generalized other’ ( de andere in het algemeen) is

geïnternaliseerd.= men neemt de rollen op van leden van allerlei georganiseerde groepen. ontwikkeling zelfbewustzijn. men kijkt naar zichzelf vanuit het geheel van rolverwachtingen die anderen hebben.

Ontwikkeling ‘Me’ is voltooid: gesocialiseerde aspect van de persoonlijkheid, de afspiegeling van de m-ij, de houding die de m-ij als norm oplegt en die wordt aangevoeld als logisch, normaal.

Daartegenover staat ‘I’: het strikt individuele, niet-gesocialiseerde element van de persoonlijkheid, het impulsieve, creatieve, autonome en volledig spontane gedeelte. Reageert op het ‘Me’.

Gedrag wordt niet eenzijdig door de m-ij bepaald. De meeste leden van de m-ij ontwikkelen echter wel een Me continuïteit van de normatieve aspecten van de m-ij wordt gegarandeerd.

Socialiseringsproces is een sociaal leerproces. Menselijk gedrag is hoofdzakelijk aangeleerd gedrag. Mead erkent het biologische aspect van de identiteit (de ‘I’) maar de Me beheerst het menselijke gedrag, in overeenstemming met de geïnternaliseerde rolverwachtingen.

Het zelfbewustzijn is een dynamisch gegeven, ontstaat in een sociaal proces.

o Kinderen hebben interactie nodig voor de ontwikkeling van hun intelligentie. (Geen stimuli via sociale contacten mentale achterstand.)

o Sociale contacten zijn nodig om afstand te kunnen nemen van zichzelf en zichzelf door de ogen van de andere te kunnen leren zien.

o Daarbij is er nood aan harmonisch gestructureerde context.o Wanneer context chaotisch/tegenstrijdig is (= structurele

ambivalentie): geen harmonische ontwikkeling van het ‘zelf’.

4.2.2.4 MARGARET MEAD Behoort tot de culture-and-personality school. Stelt dat de culturele organisatie van een samenleving een

specifieke invloed uitoefent op de ontwikkeling van de persoonlijkheid. cultuurvergelijkende studie van ontwikkeling van menselijke persoonlijkheid. focus vooral op onderscheid tussen jongens en meisjes (geslachtsroldifferentiatie): komen de verschillen in onze Westerse samenleving tussen jongens en meisjes ook voor in andere culturen?

‘Sex and Temperament in Three Primitive Societies’ over de relativiteit van de Westerse geslachtsrollen.

o Vergelijking van 3 verschillende stammen:

35

Arapesh: zowel vrouwen als mannen vertonen kenmerken die wij vrouwelijk zouden noemen.

Mundugumor: zowel vrouwen als mannen zijn niets ontziend en agressief, ongedisciplineerd en mannelijk.

Tchambuli: omkering van de geslachtskenmerken zie we in het Westen vinden, vrouwen zijn er dominant en onpersoonlijk, mannen emotioneel afhankelijk.

o Besluit : menselijke persoonlijkheid is uitermate plastisch. Kenmerken die wij in het Westen beschouwen als behorende tot het wezenlijke onderscheid tussen man en vrouw lijken culturele constructies ipv biologische verschillen. Verschillen tussen individuen in eenzelfde cultuur en verschillen tussen individuen die behoren tot verschillende culturen zijn het resultaat in verschillen in socialisatie die cultureel bepaald zijn.

4.2.3 IDENTITEIT EN ZELFBEELD Door internalisatie van de generalized other (de veralgemenende andere)

kan het kind zichzelf aanduiden als ‘ik’. Daardoor wordt het mogelijk te vragen ‘Wie ben ik?’, ‘Hoe ben ik?’. Antwoord op die vragen bepaalt de identiteit van het kind.

Generalized other bevat vooral normatieve elementen verbonden met het gedrag dat van het kind/de volwassene verwacht wordt rolverwachtingen worden geïnternaliseerd om zo te kunnen functioneren in een groter geheel.

o ‘Wie ben ik?’ verwijst voor een groot deel naar het grotere sociale geheel dat kind ervaart via de rolverwachtingen.

o Ouder worden meer sociale relaties meer rolverwachtingen identiteit wordt complexer antwoord op ‘wie ben ik?’ wordt gegeven door te verwijzen naar sociale relaties (kind van, student aan, partner van…)

Identiteit geeft antwoord op de vraag wie we zijn, is een mentale constructie.

Identiteit gaat ook samen met bepaalde gevoelens (die we tgo onzelf hebben).

o = resultaat van de inschatting van de wijze waarop anderen ons evalueren.

o Identiteit bouwt mee aan de emoties die we tgo onzelf voelen, is een gevoel.

o Evaluatie die we op onzelf toepassen = zelfbeeld. Positieve evaluatie positieve zelfwaardering. Negatieve evaluatie negatieve zelfwaardering.

o Zelfwaardering en identiteit zijn het resultaat van interacties die we met anderen hebben.

Cooley : theorie over de wijze waarop mensen zichzelf evalueren: ‘looking-glass self’ (spiegelbeeldzelf).

o Gaat over de functie van het zelfbewustzijn: zichzelf zien én evalueren zoals anderen hem/haar zien en evalueren. spiegelen aan anderen om zichzelf te evalueren.

o Via interactieprocessen wordt het zelfbeeld van personen gevormd.

36

o 3 elementen van ‘looking-glass self’: We stellen ons de wijze voor waarop we denken dat

anderen ons zien, waarnemen en evalueren. We hebben er een idee van hoe we overkomen bij anderen. Hoe ziet men ons? We kunnen denken dat anderen ons als groot en mager of kort en dik zien.

We interpreteren de reacties die anderen hebben. We komen tot zekere besluiten over de wijze waarop anderen ons evalueren. We vormen ons een idee over het oordeel dat anderen hebben over dit voorkomen. Wat vinden anderen ervan dat we groot of klein zijn, dik of slank?

We ontwikkelen een zelfbeeld of een zelfconcept obv de evaluaties van de anderen. De gevoelens en ideeën over onszelf zijn afgeleid van de manier waarop we denken dat anderen ons zien of evalueren. We reageren op het oordeel van anderen met gevoelens van trots, verlegenheid, schaamte, schuld… Een gunstige evaluatie leidt tot een positief zelfbeeld, een ongunstige evaluatie tot een negatief zelfbeeld. De idee dat anderen ons mooi vinden, kan leiden tot gevoelens van trots en een positief zelfbeeld.

Ontwikkeling van een zelfbeeld berust niet noodzakelijk op accurate evaluaties. Zelfs als we een verkeerde inschatting maken wordt dit beeld onderdeel van onze zelfperceptie.

Ontwikkeling van een zelfbeeld is een continu, levenslang proces. Inzichten van Mead en Cooley: we zien onszelf zoals de anderen ons

zien. niet altijd bevestigd door wetenschappelijk onderzoek!

o Correctie 1: belang van de actor bij constructie van het zelfbeeld . Mensen proberen de wijze waarop ze bij anderen overkomen,

te manipuleren. Geen passieve actor die impressies ondergaat, maar probeert actief het beeld te beïnvloeden dat de omgeving van hem/haar heeft.

o Correctie 2: invloed van de sociale structuur . Wederzijdse beïnvloeding van zelfbeelden is ook onderhevig

aan statusverschillen. Personen met een lagere status oefenen weinig invloed uit op

het zelfbeeld van anderen (met een hogere status).

4.2.4 EMOTIES De sociale ontwikkeling van zelfbewustzijn van de menselijke persoon gaat

ook samen met het vormen van emoties. (< Cooley, looking-glass self). Menselijke emoties volgen op bepaalde gedragingen. Emoties liggen ook aan de basis van nieuwe gedragingen het zijn

gedragsregulatoren. Angst en schuldbesef hebben als doel sociaal ongewenst gedrag verhinderen bv.

37

Zelfbewustzijn en emoties zijn 2 essentiële pijlers waardoor mensen de aan hen gestelde rolverwachtingen invullen.

Nature-nurture debat : aangeboren of aangeleerd?o Beschikken mensen bij de geboorte over het volledige spectrum van

emoties of zijn die het resultaat van het socialisatieproces?o WISSELWERKING tussen biologische basis van emoties en de

vormen die emoties aannemen in sociale groepen. Welke emoties in welke omstandigheden gepast zijn en op welke manier

ze best geuit worden is sociaal bepaald en aangeleerd. Sociale eenheid waarvan we deel uitmaken en situatie waarin we ons bevinden hebben invloed op de vorm van onze emoties.

Emoties kunnen sociaal worden uitgelokt. Door film, muziek, ook door de groep mensen waarvan iemand deel uitmaakt. Emoties zijn sociaal geconstrueerd.

4.2.5 KINDERCULTUREN: ‘PEERGROUPS’ EN SOCIALISATIE Socialisatie is een proces waarbij kinderen zich aanpassen aan de

samenleving en de waarden en normen van deze samenleving internaliseren.

Klassieke socialisatietheorieën :o Kinderen staan buiten de samenleving en worden gekneed tot

volwaardige leden van de m-ij door externe sociale processen.o Deterministische visie: kinderen zijn passief, worden gevormd

door de opvoedingsstrategieën. éénrichtingsverkeer (van volwassene naar kind toe), top-down.

Constructivistische modellen :o Kinderen halen actief info uit de omgeving.o Socialisatie is een wisselwerking. Niet enkel top-down.

Volgens beide: Kinderen zijn onvolwaardige leden van de samenleving, kindertijd is een stadium in de ontwikkeling naar volwassenheid.Beide benaderingen onderschatten echter de autonome invloed van de leefwereld van kinderen (kindercultuur)!

Bij socialisatieproces is er een invloed van leeftijdsgenoten = peergroups.o Kinderen vormen een sociale categorie. Onderscheiden zich van

volwassenen (differentiatie) en identificeren zich met andere kinderen. Door dit proces van differentiatie en identificatie, worden sociale groepen van kinderen gevormd (gekenmerkt door eigen cultuur en structuur).

o Gedrag van kinderen is in functie van participatie aan collectieve activiteiten. Zo leren ze gedragsstrategieën die ze in andere sociale contexten kunnen hanteren.

o Kinderen bevinden zich in een duale positie; ze zijn lid van de kindergemeenschap (volwaardig) maar ook van de dominante gemeenschap van de volwassenen (daarin ondergeschikt). Hun gedrag wordt beïnvloed door de 2 gemeenschappen.

Leeftijd is een sociale categorie. Identificatie met leeftijdsgenoten ontwikkeling van afzonderlijke kindergemeenschappen.

Geslacht is een sociale categorie. Identificatie met geslachtsgenoten opdeling in jongens- en meisjesculturen.

o Geslacht vormt al vroeg een relevant criterium.

38

o Houding tgo en interactie met leeftijdsgenoten van het andere geslacht zal verschillen van deze met geslachtsgenoten.

o Gevolg van deze geslachtsdifferentiatie is doorgedreven geslachtssegregatie van de leefwereld van kinderen.

Blijkt uit feit dat kinderen dyadische contacten met het ander geslacht mijden. Enkel gemengde groepsactiviteiten kunnen.

Scheiding tussen jongens en meisjes is zo diepgaand meisjes- en jongensculturen.

o Geslachtsdifferentiële sociale leerprocessen: meisjes en jongens leren zich gedragen in sociale contexten die grondig van elkaar verschillen:

Jongens: activiteiten organiseren weg van de controle van de volwassenen.

Vlugger initiatieven nemen. Ontwikkelen van eigen regels en standaarden. Vormen van status- en machtsrangorde Ruimte voor conflict en competitie.

Meisjes: omgeving van volwassenen. Leren meer coöperatieve manier van beïnvloeden. Strategieën zijn gericht op het bestendigen van de

groepsharmonie. Indirecte vormen van competitie halen van bepaalde

standaarden. Moeilijker in beslechten van conflicten (spel wordt

afgebroken of een aantal meisjes trekken zich terug…)o Gevolgen:

Jongens kunnen beter functioneren in hiërarchisch gestructureerde bureaucratische organisaties/sterk competitieve settings.

Meisjes kunnen zich beter aanpassen aan een schoolse omgeving en via samenwerking in kleinere groepen gezamenlijke doelen bereiken.

4.2.6 ROLSOCIALISATIE Socialisering blijft ook bij volwassen verder gaan.

o Bij nieuwe sociale situaties of veranderingen in de sociale leefwereld (re)socialisering.

o Impact geringer dan bij de primaire socialisatie. Verloop in verschillende stadia : elk stadium is een fase van toenemende

bewustwording van de impliciete en expliciete rolverwachtingen vanuit de omgeving.

o Anticiperende fase:nieuwe positie wordt nog niet ingenomen, er zijn wel gestereotypeerde en geïdealiseerde verwachtingen van de rolvervulling. Er wordt een beeld gevormd van de inhoud van de rol obv van onvolledige info. Mentale voorbereiding van een eventuele rolvervulling.

o Formeel stadium:sociale positie wordt ingenomen en men leert de officiële en formele verwachtingen van binnenuit. Kenmerkelijk is conform gedrag.

39

o Informeel stadium: inofficiële en informele gedrag wordt geleerd dmv interactie met collega’s. De rolbekleder verwerft een zekere flexibiliteit en past zijn/haar rol aan aan eigen ervaringen/doelen.

o Persoonlijke invulling rol:rolverwachtingen worden aangepast aan de persoonlijkheid van de rolbekleder want die dringt zijn eigen verwachtingen en opvattingen aan de rol op. eenzelfde rol kan op verschillende wijzen met een verschillende stijl worden vervuld.

Het leren van nieuwe rollen is een dynamisch aanpassingsproces, waaraan het individu zelf ook een persoonlijke dimensie geeft.

Een van de meest centrale rolsocialisaties in elke samenleving is de geslachtsrolsocialisatie.

o Vrouwen en mannen leren het ‘passende’ gedragspatroon.o Traditioneel werd er van vrouwen verwacht dat ze passief, huiselijk,

afhankelijk, sociaal… zijn. Mannen moesten actief, onafhankelijk, ondernemend… zijn.

o De laatste jaren zijn vooral de vrouwelijke rolverwachtingen (oiv feminisme) onder druk komen te staan.

o Kanalen voor geslachtsrolsocialisatie = media, kinderboeken, muziek… ook zeer veel te maken met houding van moeder tov baby (verschil jongen-meisje!).

4.2.7 SOCIALISATIE EN STRUCTUREN4.2.7.1 DE STRUCTUUR VAN HET GEZIN

Structurele kenmerken van het gezin hebben invloed op de socialisatie!

Het gezin is de belangrijkste instelling voor de eerste fasen van het socialiseringsproces.

o Heeft alle eigenschappen van een primaire groep (intiem, directe en hechte relaties, geïntegreerdheid op emotionele vlak…). Vormt de basis voor de ontwikkeling van een gezonde persoonlijkheid en als motivatie om te leren.

o Gezin kan worden beschouwd als een vertegenwoordiger van de m-ij waarvan het een sociale deeleenheid vormt. Ouders zijn gemotiveerd om opvoeding zo ‘goed’ mogelijk te doen want beschouwen ‘hun kind’ als verlengstuk van zichzelf, zowel biologisch als sociaal.

o Gezin zorgt voor de overdracht van de voor het kind relevante waarden en normen uit de m-ij en vormt een cultuurfilter tussen het kind en de maatschappelijke wkh.

Manier waarop dit gebeurt hangt af van: sociale klassepositie ouders, leervermogen van het kind, geboorterang in het gezin, grootte van het gezin.

o Structurele kenmerken gezin bepalen ook intellectuele ontwikkeling van kinderen.

Grootte van gezin : klein gezin beter; en geboorterang Eerstgeborene wordt meer gestimuleerd door ouders

dan later geborenen.

40

o Moet meestal vroeg verantwoordelijkheid dragen voor kleinere zussen/broers = extra geestelijke stimulans.

Bij meerdere jonge kinderen moet aandacht en zorg verdeeld worden.

Belangrijk is hoeveelheid ‘hulpmiddelen’ (geld, aandacht…) resource dilution theory: hoe meer kinderen, hoe meer aanwezige middelen binnen het gezin verspreid moeten worden.

Algemene intelligentieniveau daalt door aanwezigheid van jongere kinderen.

Negatief effect van een van de laatstgeborenen zijn valt weg wanneer geboorteafstand/spacing relatief groot is. Ouders hebben opnieuw de tijd om volle aandacht te geven aan jongste kind. Kind groeit op in een ‘volwassener’ omgeving (intellectueel gezien).

o Is er een relatie tussen geboorterang en sociale attitudes ? Sulloway : obv historisch onderzoek:

Eerstgeborenen hebben conservatieve sociale attitudes en later geborenen zouden meer progressief zijn.

Structurele locatie binnen het gezin zou belangrijker zijn dan structurele locatie binnen de hele samenleving om te verklaren of iemand progressief/conservatief is.

Latere onderzoeksresultaten van anderen spreken dit tegen!! Er is geen overheersend effect. Als er al een effect is, dan is dit bescheiden en binnen

de beperkte sferen van een specifieke samenleving. Om de impact van geboorterang na te gaan, moet men ook de houding van de samenleving tgo eerstgeborenen in beschouwing nemen.

4.2.7.2 HET GEZIN BINNEN DE SOCIALE STRUCTUUR Welke waarden en normen uit de m-ij een kind uiteindelijk

meekrijgt binnen het gezin, is o.a. afhankelijk van de sociale klassenpositie die de ouders in de samenleving innemen.

Sociale klasse heeft betrekking op groep mensen die in soortgelijke arbeidsomstandigheden verkeert.

o Arbeidersklasse: Geen eigenaar van middelen waarmee geproduceerd wordt. Afhankelijke positie, ontvangen leiding van anderen.

o Middenklasse: Hebben meer leiding over anderen. Kleine ondernemers, kaderleden…

o Hogere klassen: Scholing, leidinggevende verantwoordelijkheden en eigendom

van productiemiddelen spelen een zeer sterke rol.

41

Kohn : naar gelang van de aard en eisen van het beroepsleven van de vader, worden verschillende waarden belangrijk gevonden bij de opvoeding.

o Bv: arbeidskinderen moeten gehoorzaam zijn, regels volgen, niet in de problemen komen…

Reden? Type van werk dat door de ouders verricht wordt.o Arbeiders bv zijn sterk gesuperviseerd, weinig tot geen ruimte voor

eigen initiatief. verwachten dat het leven van de kinderen op dezelfde wijze zal verlopen. worden dus ook opgevoed op die manier.

o Niet alle mensen behandelen hun kinderen op dezelfde wijze. Verschilt nog naargelang het specifiek type werk.

4.2.7.3 REFERENTIEGROEPTHEORIE G. H. Mead : enkel die groepen waartoe men daadwerkelijk behoort,

kunnen een invloed uitoefenen op het gedrag. visie werd verworpen begrip ‘referentiegroep’ geïntroduceerd.

Studie van S. Stouffler: o Houding van een soldaat tgo bepaalde vorm van achterstelling

wordt niet zozeer bepaald door de werkelijke graad van achterstelling, wel door de norm die de soldaat hanteert om zijn toestand te evalueren. Hoe kleiner de kans op promotie in de legereenheid, hoe positiever de houding van de soldaten tgo die promotiekansen.

o Verklaren door relatieve deprivatie: de deprivatie – dat wat iemand ontzegd wordt/wat iemand tekort heeft – is niet absoluut, maar relatief. Het is een tekort dat men pas merkt door zich met anderen te vergelijken.

Bv: kans op promotie is niet groot, soldaat wordt niet gepromoveerd, zal zich niet benadeeld voelen want vele anderen werden ook niet gepromoveerd (>< kans wel groot, zal zich wel benadeeld voelen want vele anderen werden wel gepromoveerd en hij niet).

Merton : fenomeen van relatieve deprivatie moet gezien worden als een specifiek geval van het ruimere fenomeen referentiegroep.

o Relatieve deprivatie is een proces waarbij een individu zich richt naar andere personen of groepen en waarbij hij/zij deze als referentiekader gebruikt bij het bepalen en evalueren van zijn/haar eigen gedrag.

o 2 functionele types van referentiegroepen : Normatieve referentiegroep: bron van waarden en

normen waarop een persoon zijn gedrag afstemt. Comparatieve referentiegroep: vergelijkingsbasis die door

het individu wordt aangewend om zijn/haar eigen situatie te beoordelen.

o Individuen bepalen zelf welke groep ze als referentiekader nemen. Kan groep zijn waartoe men zelf behoort maar kan ook een andere groep zijn. Welke factoren spelen mee? (voor bv groep te nemen waartoe men niet behoort)

42

Lidmaatschap van andere groep houdt meer prestige in. Men ins opwaarts beroepsmobiel en neemt al de normen

waarden en attitudes over van een groep, nog voor men erbij hoort = anticipatory socialization.

Waarom kiest iemand nu voor een bepaalde groep? Geen sluitend antwoord.

o Meer dan 1 referentiegroep kan ook doorkruisende referentieschema’s.

Uiteindelijke evaluatie van eigen situatie is dan het resultaat van de 2 vergelijkingen.

Besluit : waarden en normen van groepen waartoe men niet behoort, maar die men wel als referentiegroep beschouwt, kunnen evenzeer het individu beïnvloeden als waarden en normen van groepen waartoe men daadwerkelijk behoort.

4.3 SLOTBESCHOUWING Institutionaliseringsproces staat centraal in ons maatschappelijke leven.

o Universeel proces.o Grijpt plaats in samenlevingen met betrekking tot bepaalde

menselijke behoeften, doelstellingen en problemen. Socialisatietheorieën analyseren de wijze waarop samenlevingsverbanden

invloed uitoefenen op de ontwikkeling van de menselijke persoon en de internalisatie van waarden en normen.

o Type samenleving en locatie binnen de sociale structuur zijn hier van belang.

o

43

10. KORTE HISTORISCHE ACHTERGROND VAN DE SOCIOLOGIE

10.3 DE KLASSIEKE SOCIOLOGEN

10.3.3 EMILE DURKHEIM (1857-1917) Sociale feiten

= alle producten die voortspruiten uit het georganiseerde sociale leven, zoals structuren, instituties en cultuurelementen.

o Zijn dwingend en extern ah individuo Gekenmerkt door statistische regelmaato Extern niet aangeboreno Individu wordt met sociale feiten geconfronteerd door zijn/haar

lidmaatschap aan de samenleving 2 grote groepen sociale feiten: materiële en immateriële

o Materieel= sociale producten die een materiële vorm kunnen aannemenbv: het recht, architectuur, organisatievormen

o Immaterieel= bestaan ideëel, extern aan pscychische kenmerken (bv persoonlijkheidstrekken), vooral betrekking op waarden en normen

Zelfdoding = sociaal feito Samenleving oefent integrerende en regulerende kracht uit over

individuen Integratie gedeelde collectieve gevoelens Regulatie externe dwang die vrijheid van passies

garandeert Beiden kunnen te hoge of te lage vormen aannemen

zelfmoord Zie kader slides

o Geen ‘volledige’ verklaring voor zelfdoding slaagt er niet in een verkl op het indiv niv te bieden via de formulereing van een sociaal-psychologische theorie die de brug maakt tussen het individu en de samenleving

10.3.4 MAX WEBER (1864-1920) Sociale handelen centraal. Ook een van de grondleggers van sociologie.

Moest dus relatie tussen theorie en methodologie uitklaren. Bij Weber zijn beide moeilijk uit elkaar te halen.

Wou methodestrijd overbruggen = intellectuele conflict tussen de nomothetische denkers en de ideografische denkers.

o Nomothetische denkers willen wetmatigheden formuleren.o Ideografische denkers vinden dat wetenschap vooral

beschrijvend moet zijn.o Weber combineert beide inzichten.

44

Sociologie volgens Weber = generaliserende wetenschap. Ze moet concepten en algemene empirische regelmaten identificeren die de historische wetenschap moet helpen bij causale analyse.

o Zin- of subjectiefadequaat = wanneer, in overeenstemming met onze gewoonlijke denk- en voelpatronen, het met elkaar in verband brengen van sociale elementen in een geheel als zinvol wordt ervaren. Concepten benadrukken het algemene om het individuele te kunnen grijpen of begrijpelijk maken.

Weber verwierp zowel het gedetailleerd beschrijven van de wkh als het zoeken naar wetmatigheden!

Concepten = Ideal Types. constructie van typologieën. Typologieën zijn niet altijd in zuivere vorm terug te

vinden in de wkh, maar ze verschaffen wel inzicht. Functie: theoretisch relevante kenmerken van een

maatschappelijk fenomeen beklemtonen. Bv: historische ideaaltypes (moderne kapitalistische

markt), algemene sociologische ideaaltypes (bureaucratie)…

Klemtoon die Weber op het Verstehen van de historische wkh legt, moet worden gezien in de traditie van de hermeneutiek (= de wetenschap die zoekt naar de betekenis van teksten).

Teksten zijn neerslagen van betekenissen. Bij klemtoon op Verstehen, concentreren op 2 dimensies van

de sociale wkh: proberen culturen te begrijpen of proberen individuen te begrijpen. Bij Weber zijn beide dimensies aanwezig.

o Naast de noodzaak van een verstehende benadering ook belang van causale analyse!Causal adequaat = wanneer men obv veralgemeningen van ervaringen een kansuitspraak kan maken met betrekking tot de oorzaak-gevolgrelaties.(Echte oorzaak-gevolgrelaties kunnen moeilijk vastgelegd worden want de sociale wkh leent zich niet tot experimenten.)

Weber gaat bij de sociologische studie altijd uit van het individuele handelen.

o Hij is tegenstander van de gereïficeerde benadering van sociale wkh.

o Alle collectiviteiten en sociale fenomenen zijn het resultaat van individueel handelen.

Webers verklaring =/ psychologische verklaring.o Hij ontwikkelt niet de sociale psychologie van de actor.o Betekenissen die actoren aan hun sociaal handelen geven, halen ze

uit de omvattende cultuur van de sociale organisatie waartoe ze behoren. Betekenissen zijn niet individueel maar wel cultureel bepaald.

o Er wordt niet gesproken over individuele betekenisconstructie noch over de onderliggende sociaalpsychologische processen.

45