1

VooruitzichtenSOCIALEMARKTECONOMIE(SME)Hetneoliberalismealsbedreiging

anno2015/16

HoeweldeafkortingSMEinternationaalstaatvoorhetbegrip‘SmallMediumEnterprise’,menenauteurs,datinhetkadervanhetvoorliggendeessayverwarringnietvoordehandligt.

2

Vooreenieder,diegeïnteresseerdisinmaatschappelijkeontwikkelingen.

3

Inhoudessay:1. Introductie2. Ontwikkelingenindesamenleving3. Bedreigingenindewelvaartstaat4. NaareentoekomstbestendigeSME5. Conclusie

TOTSLOT:NeoliberalismeeneffectenarmoedebestrijdingAdOele,Houten.RoelSoeting,Zeist.DeauteurszijnerkentelijkvoordoordeherenAbvanGoudoeverenWielHoekstraaanbevolenverbeteringen.

4

1. INTRODUCTIE.

NadetweedewereldoorlogendewederopbouwhebbenverschillendeWest-Europeselandenzichverderontwikkeldtotwelvaartsstatenmeteensocialemarkteconomie(SME).DieSMEkenmerktezichdoorgelijkwaardigheidvanhetsocialebeleidinvergelijkingmethetopmarktverruiminggerichtebeleid.Deopkomstvanhetneoliberalismeendebankencrisishebbenafbreukgedaanaandiegelijkwaardigheid.Deauteursvanditstukhebbendaarineenvorigestudie(verw.1)aandachtaanbesteed.RecenteontwikkelingenzoalsverdergaandeautomatiseringenflexibiliseringvandearbeidsmarktmotiveerdenhenomdeSMEopnieuwonderdeloeptenemen.Derelatiefgrotejeugdwerkloosheid,detoegenomenongelijkheidenhetmatigesuccesvandearmoedebestrijdingindevoormaligewelvaartsstatenzijnmedeaanleidingvoordezestudie.Deauteursvoelenzichgesterktdoordesindskorttoegenomenkritiekopeenzijdigeconomischgroeibeleid.DiekritiekisterugtevindeninhetpleidooivanPorterengeestverwantenvoorhetvervangenvanhetBrutoNationaalProduct(BNP)dooreen,,SocialProgressIndex”(SPI)

5

(verw.2).NietdegroeivanhetBNP,maardesamenhangmetdeontwikkelingvandesocialevooruitgangmeetdewareprestatiesvaneenland.DeprincipesvanPorterdoendenkenaandeuitgangspuntenvandesocialemarkteconomie.InmiddelsbeschiktdegroeprondPorteroverdeSPIgegevensvan133landen,voorelklandsamengestelduit22indicatoren,dieaangeveninhoeverreeenlandtegemoetkomt,aanbasaleenminderbasalebehoeftenopdeterreinen,diehetwelzijnvanmensenbepalen.Dezeindexkanbestuurdershelpenomdekwaliteitvanhunbestaantevergrotenvoordeaanhunzorgentoevertrouwdeburgers.OpdemeetlatvandeSPIdoetNederlandhetnietslecht:opdenegendeplaatsvandetienlandenmetdegrootsteSPI.PorterendezijnenhebbenmetdeSPIdeblikgerichtopdehelewereld.Zebeziendeuitkomstenopbasisvanstatistischegegevensennietophetbeleidenbestaandeinstituties.Indezevervolgstudiebezienwijnaastdeuitkomstenookachtergrondenvanhetbeleid.DaarbijbeperkenweonsgrotendeelstotdelandenvandeEuropeseUnie,inhetbijzonderNederland.Defocusligtoptrends,diebepalendzijnvoordevooruitzichtenvandeSME.DezevooruitzichtenzoudenmoetensporenmetdeopvattingenvandeDuitsevice-kanselierSigmarGabrielendeFranseMinistervanEconomischezaken,EmmanuelMacronoverdevormingvaneenSociaal-economischeUnie.

6

2. ONTWIKKELINGEN IN DE SAMENLEVING

In het afgelopen decennium waren politiek en economie wereldwijd en dus ook in Europa onderhevig aan tal van ontwikkelingen van complexe aard, die elkaar wederkerig beïnvloedden. Wij noemen de dynamiek van de internetrevolutie, de sociaal-culturele tegenstellingen, de financiële en economische crisis en de daaraan verbonden werkloosheid, de oplopende schulden in de wereld, de geopolitieke spanningen en het oorlogsgeweld in verschillende regio’s met alle gevolgen van dien, zoals stromen van vluchtelingen. De Europese gemeenschap heeft ook te kampen met tegenwind veroorzaakt door ordeverstoorders, die wel ,, De Nieuwe revolutionairen van Europa” worden genoemd. Zij komen uit alle delen van Europa en hebben een uiteenlopende politieke kleur. Het is dan ook geen homogene groepering, verre van dat. Ze hebben wel gemeenschappelijke kenmerken, zoals het op de spits drijven van opportunistische provocaties, sterk nationalistische drijfveren met afkeer van ,,Brussel” en een anti- immigratie mentaliteit. Het is moeilijk, zo niet onmogelijk, om deze ontwikkelingen in hun geheel te volgen, te analyseren en grondig

7

te beoordelen. Wij beperken ons tot enkele ontwikkelingen in West Europa tegen de achtergrond van sociaal- culturele, technologische- en economische ontwikkelingen. Op die achtergrond speelt de cultuur een medebepalende rol.

Het sentiment in de samenleving is cultureel ingebed en diepgravende doordeseming heeft een niet te onderschatten invloed. In Nederland ontstond een cultuur, die in grote lijn werd gevoed vanuit drie richtingen, te weten door christelijke tradities, door de geografische ligging, alsmede door de haat-liefde verhouding met water. Met de Waterschappen ontstonden er meer dan acht eeuwen geleden instituties, die noopten tot overleg en samenwerking voor de vorming en het in stand houden van polders. Lendering van het bureau Interim heeft daar onlangs op gewezen. (verw 3). Niet alleen de samenwerking in verband met polders en waterschappen is bepalend voor overleg, maar ook het ontstaan van de zelforganiserende burgerij is bepalend voor het ontstaan van de overlegcultuur. Verschillende instituties en instituten getuigen hiervan. Op dit punt noemen wij de Stichting van de Arbeid (1945), de Sociaal Economische Raad, de SER (1950), alsmede Het Akkoord van Wassenaar (1982). Onlangs wees de wetenschapper Robbert Dijkgraaf er op, dat de Nederlandse wetenschap ondanks een relatief laag en teruglopend onderzoeksbudget een uniforme hoge kwaliteit weet te bewaren. Volgens Dijkgraaf is de sterke onderlinge verbondenheid, de vermaledijde overlegcultuur en poldermentaliteit een grote kracht. Professor Dijkgraaf voegt daar aan toe: De drang tot verbinden strekt zich uit tot in het buitenland. Nederland scoort onveranderd hoog in internationale samenwerkingen.(NRC 3 januari 2015). Het polderen heeft door de eeuwen heen ondanks positieve resultaten, niet kunnen leiden tot wegnemen van ernstige verschillen van mening. In een studie genoemd Nederland in conflict sinds 1795 ( verw 4) wordt dat breed uitgemeten. Groteverschillenvanmeningwerdenvooralmanifestbijdesocialekwesties,deschoolstrijdenkolonialeconflicten,diezichinde19een20eeeuwafspeelden.Aandevooravondvande19eeeuw,inhetjaar1798vondenzelfsnogtweestaatsgrepenplaats.Felletegenstellingenmaakten

8

evenwelsnelplaatsvoorverzoeninginhetpolitiekediscours.Hetidee,datdeNederlandsesamenlevinginhoofdlijnenconsensusgerichtenharmonieuszouzijn,voertindegeschiedschrijvingmeestaldeboventoon(verw.4).Maarhoeginghetinkomensverschillenenarmoede?Teroriëntatie,eersteenduidingvanenkeleontwikkelingen,dieinEuropaplaatsvonden.2.1HetbeleidvandeEuropeseUnie.KortnadeeeuwwisselingzijninLissabonafsprakengemaaktovergemeenschappelijkeconomischbeleid.ZewarengerichtopdeeconomischegroeivandelidstatenvandeEuropeseUniemetdeambitieomin2020desterkstekenniseconomievandewereldtezijn.Datoptimismeginggepaardmetdeinvoeringvandeeuroinuiteindelijk15lidstatenenmetdeverwachtingvangroeienwerkgelegenheidalsgevolgvaninvesteringeninonderzoekentechnologischeontwikkeling.EengemeenschappelijksociaalbeleidwasgeenonderdeelvanhetVerdragvanLissabon.Datbleefvoorbehoudenaandelidstaten.Welwerdafgesproken,datmenelkaarbijdeleszouhouden.Debeoogdegroeizoumoetenbijdragenaandesocialevooruitgangentotminderarmoede.Watisvanditbeleidterechtgekomen?EengoedonderbouwdantwoordopdievraagisterugtevindenineenaantalstudiesvanBelgischeonderzoekers,gebundeldonderdenaamReconcilingWorkandPovertyReduction,OxfordUniversityPress,2014(verw.5).Desamenstellers,BeaCantillonenFrankVandenbrouckeenhunmedewerkershebbendaartoedestatistiekenoverhetsocialebeleidindelidstatenvoordeperiodevan2004tot2011uitgeplozen.DecijferszijngrotendeelsafkomstigvanhetstatistischbureauvandeOESOenEurostatvandeEU.Destudieszijngerichtopdeonderkantvandesamenleving.Driemaatstavenwordengehanteerd:

9

i. Dearmoede-indexAPR.DeAPRstaatvoorhetaantalhuishoudensmeteeninkomenbenedende60procentvanhetgemiddeldeinkomenEHI(zieonderiii)ineenhuishouden,gedeelddoorhettotaleaantalhuishoudens.DeAPRisbetrokkenophetnationaleinkomenvandelandenenhoudtdusrekeningmethetverschillendewelvaartsniveauvandeafzonderlijkelanden.

ii. dematevaninschakelingindearbeidsmarktvandeledenvaneenhuishouden,deWI.Dezeindexvoordewerkintensiteitishetaantalmaandenperjaarwaarbijdeledenvaneenhuishoudenbetaaldwerkhebben,gedeelddoorhettotaleaantalmaandenbijmaximaleinschakelingindearbeidsmarkt.

iii. hetstandaardinkomenperhuishouden,hetEHI.Deze

laatstgenoemdeindexishettotaleinkomenvaneenstandaardhuishouden,gedeelddoorhetaantalledenvandathuishouden.Daarbijhebbendeledenvaneenhuishoudeneenverschillendgewicht.Kinderenbenedendeleeftijdvan14jaarhebbenhetrelatievegewichtvan0,3;volwassenen1,0endepubersdaartussenin0,5.

Hetligtvoordehanddatdearmoede-indexsterkverbondenismetdewerkintensiteitineenhuishouden.Bijeenwerkintensiteitvannietmeerdan0,2blijktuitdedaarbijbehorendearmoede-indexvan56procent,datmeerdandehelftvandehuishoudensinarmoedeverkeert.Waarveelgewerktwordt,eenWIvanmeerdan0,85procentis,deAPRhooguit5procent.HuishoudensmeteenzeerlageWI(minder0,2procent)blijkenhetmoeilijkstvatbaarvoorverheffendbeleid.Enkeledetails:Watinhetalgemenebeeldopvaltis,datbijveellandenweinigverschillendeAPRwaardenvoorkomenvariërendtussen15en20procent.Opvallendisookderelatiefkleineverbeteringindebeschouwdeperiodesvan2005tot2008envan2008tot2011.IndeeerstgenoemdeperiodegingalleenPolenermarkantopvooruitmeteendalingvan

10

5procentvandeAPR,terwijldesituatieinDuitslandverslechterdemeteenstijgingvan3,4procent.EngelandenNederlanddedenhetietsbetermet0,9procentdaling.IndetweedeperiodetijdenshetbeginvandebankencrisisbleefPolenkoploper,gevolgddoorEngelandmetminus2,8procent.Nederlandgingietsachteruitmeteen0,4procenthogerearmoede-index.DuitslandgingmeerachteruitmeteenstijgingvandeAPRvan4procent.Hetalgemenebeeldtoontminder(relatieve)armoedeindenieuwelidstaten,deAPRdaaldevan20tot18,5%.Datginggepaardmeteenstijgingvanhetaandeelvandewerkendeninhettotaalvandewerkzamebevolkingindeeurozonevan60naar65procent.Daarbijdaaldenindieeurozonevanaf2005dedirecteherverdelendeoverdrachtsuitgaven(steunincontantenbetaalddoordeuitkeringsinstantie)met3tot4procent.Ookbuitendeeurozonesteegdewerkgelegenheid.Erwasduidelijkgroei,maarbijderijkerelandennietofnauwelijksminderarmoede.Decijfersbetreffendeinkomensvandemensenbenedendeleeftijdvan60jaar.OuderenwarenerindeNoordelijkelandenslechteraantoe.InzowelPolenalsZwedeneninminderemateinDuitslanddaaldenhuninkomensmet8,respectievelijk7en2procent.DatlagandersindeZuidelijkelidstaten.Daarverbeterdehunpositiemet5tot6procent.Uitdezeenanderegegevensmagnietwordenafgeleid,datrijkerelandenminderegalitairzijngewordenenarmerelandenmeergelijk.VoorlandenalsNederland,TsjechiëenSlowakijeveranderdeinditopzichtnietveel.InZwedensteegdeAPRvan2005tot2011vaneenlage8tot12procent;inEngelanddaarentegendaaldedieindexvan17tot15procent.Desamenstellersvanhethierbesprokenboekbetrachttendenodigevoorzichtigheidbijhettrekkenvanconclusiesuitdeveelheidvancijfers.Zesteldenvast,datdemeesteEuropesewelvaartsstatentotindebeginjarenvandecrisisdenadeligegevolgenvanalgemeneeconomischetegenspoedvoordemeestkwetsbarenaardigwistenoptevangen.Alsbuffertegenconjunctureletegenslagenblijkthetsocialebeleidredelijkgoedtefunctioneren.Maarophetvlakvandearmoedebestrijdingendesocialecohesieaandeonderkantvandesamenlevingzijnderesultatenpover.Deverwachtingenvanhetnieuwebeleidmetmeeractiveringdoorsocialeinvesteringeninmenselijkkapitaalenbeperkingvandeoverdrachtsuitgavenwerden

11

nietwaargemaakt.Deauteurswildenabsoluutnietvooringenomenzijntenaanzienvanhetnieuwemeeractiverendebeleid1.Zijwetenenbeseffen,datdebeleidsmakerstegendeachtergrondvangroteveranderingendoordeglobalisering,devrouwenemancipatie,scheidingenendevergrijzing,deactiveringopdeagendamoestenzetten.Deoplopendekostenvandeoverdrachtsuitgavenmaaktenbezuinigingenonontkoombaar.Erkendwordtdatmethetonderzoekvandecijferstot2011slechtsvoorlopigeconclusieskunnenwordengeformuleerd.Meeronderzoekisnodigomeengoedantwoordtekunnenvindenopdevraagnaardejuiste,,policymix”vangeldelijkeondersteuningennieuwbeleid.Nieuwbeleidisdankinderopvang,schoolgangopjongereleeftijd,ouderschapsverlof,herscholing,begeleidingnaaranderwerkentoeslagenbijslechtbetaaldebanen.Oudbeleidomvatgezondheidszorg,pensioenenenuitkeringentercompensatievaninkomensverliesdoorwerkloosheid.Hetnieuwebeleidwordtbeschouwdalssocialeinvesteringen,,,humaninvestment”.Datbetreftdanvooralhetonderwijsindekleuterleeftijdenhetberoepsonderwijs.MetdetoepassingvanditnieuwebeleidliependeScandinavischelandenvoorop.Daarzijnookdemeesteresultatengeboekt.Inanderelandenblijktditnieuwebeleidnaarverhoudingminderpositiefuittepakken.Hierzijnnationaal-enregionaalbepaaldefactoreninhetspel,waardoordecombinatievanhulpenzelfredzaamheidmindergoedscoortdanindeScandinavischelanden.Uitdecijfersblijkt,dathetnieuwebeleidslechtsgedeeltelijktengoedekomtaandehuishoudensmetlagewerkintensiteit,althansinScandinaviëenNoordwestEuropa.Daarkomtbijnadehelftvandevoordelenterechtbijdehuishoudensmetrelatiefminderwerklozenperhuishouden.InEngelandzijndesocialevoorzieningen,ingeldmeerbeperkt,maarwelbetergerichtopdeallerarmsten.Daarblijktdehandhavingvanhetoudebeleidindevormvanforsehuursubsidiesdepijnteverzachten.InOost-Europazijnhetdehuishoudensmetlagewerkintensiteit,dieprofiterenvandedaaringevoerdemaatregelen.VoordeauteursisditaanleidingomereenparabelinhetboekMattheusvandeBijbelbijtehalen.Demeerondernemendemensenwordenbeloondendemeerafwachtende1Onderactiverendbeleidmoethetgeheelvanmaatregelenwordenverstaan,bedoeldommensenaanvullendtescholenofanderszinsaantezettenomeenplaatstezoekenopdearbeidsmarkt.2Onderwettelijkverplichtesolidariteitteverstaan:hetmoetenbetalenvansocialepremiesdoorwerknemersenwerkgeversvoordesocialezekerheid.

12

mensengestraft.Zoergalsindeparabelishetmattheus-effectvanhetactiverendesocialebeleidindepraktijkniet,maarveelmensenindedoelgroepvandearmoedebestrijdinghebbenwelhetnakijken.Deauteurszienindeobstakelsbijhetverheffeneninschakelenvandoorarmoedebedreigdehuishoudens,hetbeginvaneenklooftussendezehuishoudensendiemetmeerwerkervaring.Eénvandeobstakelsishetvoorhuishoudensmeteenlaaginkomenongunstigesysteemvanbelastingenenuitkeringen.Demeerwell-to-dokennenindatsysteemofvindendaarbeterdewegdanhuishoudensmeteenlaaginkomen.Dekloofbijdearmoedegrenswordtookbevorderddoordebezuinigingopgeldelijkesteuntenvoordelevanmateriëlehulp.Decijfersgevenaanleidingvoordeveronderstelling,datdiemateriëlehulpdemetinarmoedeverkerendehuishoudensmindertengoedekomtdanhulpindevormvangeld.Despecifiekeaandachtvanhetactiverendsociaalbeleidvoordemensen,dietotwerkeninstaatzijn,kangemakkelijktenkostegaanvandesteunaanmensendiedoorchronischeziekteenanderevormenvaninvaliditeitenouderdom,nolensvolens,nietkunnendeelnemenaanhetarbeidsproces.DecijfersvoordeEuropeseUnielatenzien,datdezegroepvoor9%deeluitmaaktvandedoorarmoedebedreigdebevolkingenbinnendegroepmetdeleeftijdsgrenstot60jaareenaandeelvan3%heeft.Metdebezuinigingenkunnendezemensenenookouderengemakkelijkindeverdrukkingraken.VandenbrouckeenCantillonzienhiereengevaarvanverzwakkingvanzorgencompassieineenwelvaartsstaat.Diezorgencompassieennietalleendezorgvoorwerkisdeelvanhetcementvandesamenleving.Zezienookdeanderekantvanvergrijzingentoenemendezorgkostenvoorouderen.Binnendebeperktebudgettenvandeoverhedenblijftermindergeldovervooroverdrachtsuitgavenenherverdelingbinnendegrotegroepvandewerkzamebevolking.Uitdevergelijkendecijfersmagwordenafgeleid,daterinhetresultaatvandebestedingvandiebudgettennogveelkanwordenverbeterd.Metmeer,,benchmarking”doordeministersvansocialezakenvandeEUmoetmeerkunnenwordenbereiktindedoeltreffendheidvandecombinatievanoudennieuwbeleid.Hierligtduidelijkeenterreinvoornaderonderzoek.

13

Samenvattend:hetboekvanCantillon,Vandenbrouckeenmedewerkers,bevateenschataangegevens,zijhetovereenbeperkteperiodevan2004tot2011.Wiezichbezighoudt,alsonderzoekerofbeleidsmedewerkermethetsocialebeleidvandelidstatenvandeEuropeseUniekannietomditboekheen.Duidelijkis,dataandebeleidsregelsendedoelmatigheidendoeltreffendheidgerichtopdeonderkantvandesamenlevingnogveelkanwordenverbeterd.Beleidsmakerszoudenmethetsocialebeleidalerterenmeerpro-actiefmoetenzijninhetparerenvandegevolgenvandedoordetechniekoverbodiggewordenarbeidsplaatsen.Daarhorenaanpassingenbijinhetonderwijs,maarookinhetarbeidsmarktbeleidentijdelijkcompenserendeuitkeringen.Duidelijkisook,datdenagestreefdeverheffingmetparticipatienietalleenmetbeterebeleidsregelskanwordengerealiseerd.Daarvoorismeernabijheidnodig;zowelindevormvanpersoonlijkebegeleidingalsookindevormvanactievemedewerkingvansociaalgemotiveerdewerkgeversinlokaalenregionaalverband.Persoonlijkebegeleidingisnodig,maarvaakzeerarbeidsintensief,omdatdegeestelijkegezondheidszorgaandeonderkantvandesamenleving,daarmeerdanelders,temakenheeftmetdrankproblemenenanderevormenvanverslaving.Datisnaasteenmogelijkgebrekaandirectegeldelijkehulpeenanderehindernisvoorverheffing.2.2Deeconomische-ensocialeordeinNederland.InNederlandhebbendebezuinigingengeleidtotomvormingvandeverzorgingsstaattoteengedecentraliseerdsysteemvansocialezekerheid.InDenemarkenheeftdieomvormingtotweinigproblemengeleid.Dezeomvormingheeftonslandweleenandereplaatsgegeveninhetpatroonvansocialewelvaartsstaten.DaarbijheefthetneoliberalismezoalsbeschrevendoorDardotenLavalinhunboek,,TheNewWayoftheWorld”evenalsinanderelandenonmiskenbaareenrolgespeeld.(verw.6);zieookdesamenvattinginhetafsluitendhoofdstuk.Typischvooronslandisderolvandealeerdergenoemdeoverlegcultuur.Eenkwarteeuwgeledenwerdalonderscheidgemaakttussentweevormenvankapitalisme,tewetendeliberalevariant,waarbijdeeconomiedoordemarktwordtgeorganiseerdendeRijnlandsebenadering(tevergelijkenmethetNederlandsepoldermodel),waarbijhetaccentwordtgelegdoponderlingoverlegtussenactoren(Dankers,Sluyterman,Luitenvan

14

Zanden),(verw.7).Deauteurssprekenvan“gecoördineerdemarkteconomie”alsdeeconomischeordeningwordtgekenmerktdooronderlingoverleg.Nukomenideaaltypischemodellenzeldenvoor;hetzijntussenvormen,hybridebenaderingen,diehetmeestwaarneembaarzijn.Welzijnenblijvendehoofdkenmerkenbepalendvoordeordening.IndeafgelopeneeuwenzijnschommelingentussenoverwegendliberaalenerzijdsenRijnlandsanderzijdsnietaanNederlandvoorbijgegaan.Liberaleaccentenontstondenvooralonderinvloedvanmeerinternationaleconcurrentie,nahetmiddenvandejaren80inde20steeeuw.Intijdenvancrisisenwederopbouw(dejarennadetweedewereldoorlog)vondeenovergangnaareengecoördineerdemarkteconomieplaats,meteenhoogtepuntindejaren50en60,jarendiewordengezienalsgoudenjarenmeteenaanzienlijkeeconomischegroei.Dathoudtnognietin,datdezevormvanaansturingaltijdleidttotmeereconomischresultaat.Inde80en90erjarenvande20steeeuwwashetdedestijdsingezettemeerliberalekoers,leidendetoteeneconomischsucces,dieinhetbuitenlandwerdbeloondmetdenaamDutchmiracle.Uitdezeontwikkelingenmoetwordenafgeleid,daterkennelijkexogeneinvloedenzijn,dienopeneenbepaaldevormvanmarkteconomietekiezen.Nuzegtdeontwikkelingvandeeconomienietalles.Meerbetekenismoetwordentoegekendaandegevolgenvoordesamenleving,ondermeermetbetrekkingtotverschillenininkomenenvermogen.Inditverbandwerdmeerdaneensgetrachtomopditpuntinzichttekrijgeninverschillentussendeliberale–endeRijnlandsevariant.Dankers,SluytermanenLuitenvanZanden(verw.6)hanteerdenhiertoevierindicatorenenwel:i. Hetinkomenperhoofdvandebevolkingii. Hetinnovatievermogen.iii. Socialeconflictbeheersingiv. Deinkomens-envermogensverdeling.

HetzijnandereindicatorendantoegepastdoordeBelgischeonderzoekers,eerdergenoemd.Dathoudtmedeverbandmetdecomplexiteitvandesamenlevingendedoelstellingvandeonderzoekers.Perindicatornoemenwijeenenkelkenmerk.Hetinkomensteegvan5500dollarin1948tot11000dollarin1969.In2014bedroegdatinkomenperhoofdvandebevolkingongeveer24000dollar.Dezesprongzegtnogweinigoverdeverdelingvandatinkomenoverdeverschillende

15

bevolkingsgroepen.Voorhetinnovatievermogenvondbeoordelingplaatsdoorhetmetenvanhetaantaloctrooien.Nadejaren50en60,detopjaren,namendeR&Duitgavenvandeoverheidzowelalsvanhetbedrijfslevensterkaf.DoordeervaringmethetpolderenscoortNederlandgunstigophetkenmerkconflictbeheersing.(loonmatigingenarbeidsrust).Deinkomensverschillen.Alsmaatstafvoordeinkomens-envermogensverdelingwordtveelaldeGini-coëfficiëntbenut.Hetiseenmaatstaf,dievarieertvan0tot1.Hetgetal0geefteenperfectegelijkheidaan,hetgetal1representeertdetheoretischgrootstmogelijkeongelijkheid,waarbijéénpersoon100%vanhetinkomenzouverdienen.Dankers,SluytermanenLuitennoemenenkelegetallennamelijkoverontwikkeling,dieindeNederlandsegeschiedenisvoorkwamen.TijdensdeGoudenEeuwwasdeeconomischegroeivooralaandekoopliedentendeelgevallenmetalsGini-coëfficiënttussende0,55en0,6.Maarookindenegentiendeeeuwwashetmetdeverdelingvandewelvaartnietveelbeter.NeemAmsterdam.Eerstna1851toendenieuwegemeentewetvanThorbeckewerdingevoerd,trokdeeerstecoteriezichuithetopenbareleventerug.AandenieuweeliteheeftAmsterdamdeoplevingindetweedehelftvandenegentiendeeeuwtedanken.DenkaandebouwvanhetRijksmuseum,hetConcertgebouw,ziekenhuizen,banken,etc.Hetbestuurbleefinhandenvandebovenlaag.Hetsocialebeleidbestonduitnietveelmeerdaneenarmenkas.Toennadetweedewereldoorlogdeverzorgingsstaatwerdopgetuigd,werddeongelijkheidveelminder.In1980wasdeGini-coëfficiënt0,3.PenenTinbergenlietenin“Naareenrechtvaardigeinkomensverdeling(1977)”aandehandvan24indicatorenzien,datdeinkomensongelijkheidinNederlandindeveertigvoorafgaandejarenongeveerwasgehalveerd.(verw.8).Piketty(verw9)heeftineenomvangrijkestudieaangetoond,datdeongelijkheidvaninkomenenvermogenovereenzeerlangeperiode(golvendmaartrendmatig)toenam.Begindecembervan2014heeftdeOESO(verw.10)eenstudieuitgebrachtwaarinwordtgeconcludeerd,datdeinkomensongelijkheidindeafgelopen20jaarinveellandenverderistoegenomen.Indestudiewordtbenadrukt,datdeongelijkheid,naastbezwarenvanmoreleaard,leidttot

Sibylle Jongen� 10-1-2016 15:57Verwijderd: %

16

economischenadelen.Inkomensongelijkheidgaatgepaardmetslechterekansenvoorachterblijvers,diemedeontstaandoorgebrekkigescholing.Groteverschillentussenarmenrijkremmendeopwaartsesocialemobiliteit.Hoehetookzij,indepraktijkvandesocialemarkteconomiegaathetprimairomhetkunnenbestrijdenvanarmoedeenhetscheppenvanwerkgelegenheidinallegeledingen.Datlaatsteblijktnu,indenadagenvandecrisis,eensteedslastigeropgave.Deoverheidkanarmoedetelijfgaanmetuitkeringsgelden,maardaarmeeisernognietvoldoendewerkgelegenheid.Zoalshierbovenalopgemerktkanmetonderwijsenanderesocialeinvesteringenwelwordenbereikt,datmensenweerbaarderenbrederinzetbaarworden.Demoeilijkheidzitinhetnusnelveranderdepatroonvangevraagdekwalificatiesopdearbeidsmarktalsgevolgvandetechnischeontwikkeling.Wekomendaarnogopterug.FeitisdatdeverschillendemaatregelenvanMinisterAsscheromhetindienstnemenvanjongerenenvanwerklozeouderentebevorderen,nietveeleffectsorteren.HetaantalZZP-ers,zelfstandigenzonderpensioenvoorziening,groeidetotcircaéénmiljoenenhetstrevennaarmeervastearbeidscontractenbotstmetdedoorwerkgeversgewensteflexibiliteit.Waardeministeralsaandeelhouderzeggenschapkonlatengeldeninoverheids-ofsemi-overheidsbedrijven,konhijerwelvoorzorgen,datwerknemersbijdiebedrijvenmeteenvastcontractinloondienstkwamen.Eeninteressanteontwikkelingisdesocialeonderneming.IndeVSeninEngelandwordenparticulierevormenvansociaalondernemerschapgesteundmeteenspecialerechtsvorm.Datligtindelijnvanneoliberaleopvattingen.Hetcriteriumisachterstellingvandewinstdoelstellingbijhetsocialedoelvandeondernemingmetalsmeerconcretevoorwaarde,aantoonbaarsociaalrendementominaanmerkingtekomenvooreengunstigerfiscaalregiemenvoorrangbijoverheidsopdrachteninhetsocialevlak.IndeVSfungeertdezogenoemdeB.Corporation.Dezerechtsvormvereistaantoonbaarmaatschappelijknutaandehandvaneenchecklistendeverplichtingminstensdehelftvandewinstterugteploegenindeonderneming.Engelandkent70000socialenterprises,dieopbasisvande,,SocialValueAct”aanspraakmogenmakenopbepaaldevoorrechten,waarondervoorrangbijoverheidsopdrachten.Meteenmiljoenwerknemerseneenomzetvanbijna20miljardpondlopendeze,,

Sibylle Jongen� 10-1-2016 15:58Verwijderd: van

Sibylle Jongen� 12-1-2016 14:06Opmerking [1]: Ad:ZZP-erstaatvoorzelfstandigezonderpersoneel.Hebjebewustvoorzefstandigezonderpensioenvoorzieninggekozen?

Sibylle Jongen� 10-1-2016 15:58Verwijderd:

Sibylle Jongen� 10-1-2016 15:58Verwijderd: .

17

CommunityInterestCompanies”inhetVerenigdKoninkrijkvoorop.Frankrijkheeftsinds2012ietsdergelijksindevormvande,,Cooperationd’intêrêtcollective”.Nederlandblijfthierachter.DeSociaalEconomischeRaadheeftinmiddelsopverzoekvanMinisterAsschereenadviesuitgebrachtoverdevoor-ennadelenvaneenvergelijkbarerechtsvorm.DaarbijisvoortgeborduurdopNederlandsestichtingenencoöperaties,diezichrichtenopmaatschappelijkverantwoordondernemenmetconcretedoelstellingenophetvlakvanduurzaamheidensindskortookophetsocialevlak.DeSERpleitvooreenstudiecentrumvoorhetmetenvandemaatschappelijkeprestatiesvandezeactiviteiteninhetgrensgebiedtussendevandonatieslevendestichtingenendecommerciëleondernemingen.Hijvindthettevroegvooreenspecialerechtsvorm,maarzietwelheilinhetscheppenvaneenkeurmerkalsbasisvoorsteunenvoorrangbijoverheidsopdrachten.Dieterughoudendheidzaldevoorstandersvaneenspecialerechtsvormvoordesocialeondernemingweiniggenoegendoen.ZijhaddenmeerverwachtopgrondvaneerdereprestatiesvanNederlandsesocialeondernemingentussen2012en2014.Zijwarenhet,diebinnenhetMKBondanksdecrisis,12procentvandenieuwewerkgelegenheidvoorhunrekeningnamen(verw.10).Datgebeurdeoverigensmetveelsteunvanallerleibestaandemaatschappelijkgerichtefondsen,zoalshetVSBfonds,ASNGroenprojectenendePostcodeloterij.Dieloterijzoujeeensocialeondernemingkunnennoemen,geletopdebestedingvaneengrootdeelvandebaten.MaarwatzouertegenzijnomeenNVmeteenaantoonbaremissieindelijnvan,,People,Planet,Profit”eensocialeondernemingtenoemen?Moetjedegroeivanmaatschappelijkemedeverantwoordelijkheidstimulerenmeteennieuwerechtsvorm,omdaterookzoietsgroeitalseennieuweeconomie?Hierhorenweeenidealistischeondertoonzoalswediekennenvandeorganisatiesvoorontwikkelingshulpenmilieubehoud.Hetmotiefishiernietzozeerbestrijdingvanwerkloosheid,maargoededingendoenvoordewereld,metofzondermarktpartijen.Detijdmoetlerenofdezeinitiatievenkunnenuitgroeientoteenooksociaalnieuweeconomie.Ondanksdegrotergewordenkansenopuitsluitingvandearbeidsmarktzullenmensenhoedanookeenwerkplekmoetenkunnenvinden.Hetkannodigenzelfsonvermijdelijkzijn,datdaarvoornieuweondernemingsvormenmetdedaarbijpassendemarktordeningmoetenwordeningevoerd.Desocialedoelstelling

18

moetgeenondergeschovenkindjezijnvaneenstrevennaarduurzaamheid.Demeteennieuwstatuutwerkendesocialeondernemingmagooknietwordenbelastmettijdrovenderegels.Nieuweinitiatievenmoetenvoldoenderuimtekrijgenomtekunnenwordenbeproefd.Inmiddelsiserveelgepubliceerdoverditonderwerp.WijverwijzennaardeSocialEnterpriseMonitor“SocialenterpriseNL2014”(verw11)enhetoverzichtvanBertOtteninS&Djaargang2015,nr1,blz.54tot57,(verw.12).

19

3. BEDREIGINGENVOORDESOCIALEWELVAARTSSTAAT.

uiteeneerderestudie(verw.1)bleek,datdesocialemarkteconomienietzonderkleerscheurenuitdemonetairecrisisisgekomen.Hetsocialebeleidmoestzichaanpassenaandegrotendeelsnoodzakelijkebezuinigingen.Inhetlandwaarmenpratgingopdesocialemarkteconomie,deDuitseBondsrepubliek,warenalvoordecrisisstappengezetomdesocialeuitgaventebeperken.Elders,zowelinEngelandalsScandinaviëendelandenvandeeurozonewasdeeurocrisisaanleidingomhetsociaalbeleidteversobereneninhetbijzonderdedirecteoverheidsuitgaventeverminderen.Hetaccentverschoofnaarstructureleverbeteringvandeconditiesopdearbeidsmarktdoormeerinvesteringeninhetmenselijkkapitaalmetberoepsgerichtonderwijs,herscholingenbegeleidingnaaranderwerk.Decrisisginggepaardmettoenemendewerkloosheideneenmeerongelijkeverdelingvandekansopwerk.Bijdenoglangzaamtoenemendeeconomischegroeiisdewerkgelegenheidachtergebleven.DevooralvoorlageropgeleidejongerenpijnlijkhogewerkloosheidendetoenemendeongelijkheidwasvoordeauteursvaneeneerderstukoverdestandvandesocialemarkteconomieaanleidingommetnamevoorDuitslandhetetiketvansocialemarkteconomiewegtehalen.VoorDuitslandenEngelandzoudenaamwelvaartsstaateenbeterpassendekwalificatiezijn.Daarbijligtdenadrukopgroeiennietopgelijkwaardigheidvansociaalen

Sibylle Jongen� 10-1-2016 16:01Verwijderd:

20

economischbeleid.InEngelanduitzichdatinhetversoberenvanhetvangnetvoorlangdurigwerklozenendebasisvoorzieningenophetvlakvandepensioenenendegezondheidszorg.InDuitslandishetminimumloon,natijdelijkeafschaffing,weeringevoerdendebijstandgekoppeldaandeverplichtingomlaagbetaalddeeltijdwerkteaanvaarden.Inonslandisnaastdeactiverendemaatregelendedrempelvoordetoegangtotdemetoverdrachtsuitgavenbetaaldesocialevoorzieningenverhoogd.DaarmeemoetdeNederlandseverzorgingsstaatonderdevlagvanparticipatiesamenlevingplaatsmakenvooreenophetsocialevlakgedecentraliseerdezorgzamesamenleving,waarbijdestaatderegiegrotendeelsoverlaataangemeentenenziekteverzekeringen.DenemarkenisNederlanddaarinvoorgegaan.Totzovereeneersteindrukvandegevolgenvandecrisisvoordeverschillendesocialestelsels.Watisdaarbijterechtgekomenvandebestrijdingvandearmoede?DehierbovenopgenomensamenvattingvanhetboekvanBeaCantillonenFrankVandenbrouckegeeftdaarvaneenbeeldvoordelandenvandeEuropeseUnietotkortvoorheteindevandecrisis.Decijferslatenziendatdevangnettenindeverschillendewelvaartsstatennogfunctioneren,maardatdearmoedenietisverminderd(verwijzing5).Erwordenvraagtekensgezetbijdeinruilvandirecteoverdrachtsuitgavenvoorinvesteringenin,,humancapital”tenkostevandesocialeuitkeringen.Dezeauteurserkennendenoodzaakvanactiverendemaatregelenophetvlakvanonderwijs,bijscholingenbeperkingvandeduurvandewerkloosheidsuitkeringen,maarzienookteveeldrukopdeuitgavenvoordirectegeldelijkeondersteuning.Naderonderzoekintransnationaalverbandlijktnodigommeertewetentekomenoverdeoorzakenvandemisluktearmoedebestrijdingenoverhoetekomentotmogelijkmeereffectievemaatregelen.Voordeschrijversvandezevervolgstudieishetgewenstennodigomdethansaandegangzijndeomvormingvandeverzorgingsstaatnaareenactiverendeenmeergedecentraliseerdewelvaartsstaatnaderonderogentezien.Nietalleeninhetlichtvandebezuinigingen,maarookinverbandmetontwikkelingenopdearbeidsmarktendekijkopmensenopsamenlevingisbezinningnodig.Hetgaatdaarbijomdeinvloedvandetechnologischeontwikkelingopdeaardenhetaanbodvanwerkenomeenandere

21

visieopderolenmedeverantwoordelijkheidvanmensentenopzichtevandesamenleving.Dievisiewordtsterkbepaalddoorhetindelaatstetweedecenniaopgekomenneoliberalisme.VerschillendeaspectenvandatneoliberalismezijnbeschreveninhetafsluitendehoofdstukmetdesamenvattingvanhetboekvanDardotenLaval,,,TheNewWayoftheWorld”(verw.6).Hetblijkt,datmetdeneoliberalenadrukoppersoonlijkondernemerschaphetfundamentvoorwettelijkverplichtesolidariteit2isverzwakt.Datneoliberaledenkenheeftooktegenkrachtenopgeroepen,nietalleenvansocialistischekant,maarmeernogvandezijdevanhetnationalistischepopulisme.Wekomendaaropterugnaaandachttehebbenbesteedaandeontwikkelingenopdearbeidsmarkt.Diezijnnogalingrijpend,getuigedebijnaéénmiljoenZZP-ersinNederlandendeafnamevanhetaantalvastearbeidscontracten.TerwijldeWetWerkenZekerheidalsresultaatvanhetsociaalakkoordnogmaarnetinwerkingis,zijnernualvoorstellenomflexwerkersenZZP-erswettelijkteverplichtentothetbetalenvanpremies.DaarmeezoudenietmeerwegtedenkenflexibiliteitvandeNederlandsearbeidsmarktkunnenwordenverbondenmetdevoorbetrokkenensociaalgewenstezekerheid(flexicurity).Ondanksdehuidigegroeivandewerkgelegenheidgroeitookdezorgovernieuwescheidslijnenindearbeidsmarktendaarmeeookdezorgvoornieuweverschillentussenbevolkingsgroepen,metnametussenhogerenlageropgeleiden.3.1Dedreigendeklooftussenhogerenlageropgeleiden.Datdetechnischeontwikkelingenbepaaldevormenvanarbeidoverbodigmakenisnietnieuw.Demechaniseringvandelandbouwendetoepassingvancontainersinhetgoederenvervoerendeoverslagindehavenshebbenaleerderhunbeslaggekregen.Hetprocesvanrobotiseringindemaakindustrieendeautomatiseringindetotvoorkortsterkgegroeidedienstverleningisnoglangnietuitgewerkt.Indefinanciëledienstverleningblijftdewerkgelegenheidkrimpenmetietsmeerdan2procentperjaar.Ondankshetherstelindebouwzijndaardoordecrisisendebezuinigingengrotebressengeslagenindewerkgelegenheid.DeROA,deraadvooronderwijsenarbeidsmarkt,diedegevolgenvan

2Onderwettelijkverplichtesolidariteitteverstaan:hetmoetenbetalenvansocialepremiesdoorwerknemersenwerkgeversvoordesocialezekerheid.

22

dezeontwikkelingenvoordearbeidsmarktinonslandsignaleert,isnietoptimistisch.(verw.12).Metuitzonderingvaneenaantalsectorenindemaakindustrieenonderhoudstechniekiserweinignieuwewerkgelegenheidteverwachten.Tegenoverdeinstroomvan3.4procentstaateenvervangingsvraagvanslechts2,7procent.Ditwordtmedeveroorzaaktdoorhetlangerdoorwerkenvanouderen.Dezetrendsmakendatjuistvoordehogeropgeleidendevooruitzichtenopgoedbetaaldwerkzijnafgenomen.VoorVWO-erszelfsmeerdanvoorHBO-ers.Ookvoordelageropgeleidenzijndeperspectievenmatig,maarvoorMBO-ersmeteenafgerondeberoepsopleidingwelbeterdanvoordehogeropgeleiden.HetMBOiseralaardigingeslaagdommeteenkleiner,maarbeterpassendpakketvanopleidingeneengoedeaansluitingtevindenopdevraagindearbeidsmarkt.Daardaaltooknogsteedshetaantalschoolverlaterszonderdiploma.DeprognosevandeROAvoordejaren2012tot2018wijsterop,daterinonslandnoggeensprakeisvaneenbredekloofinkansenopdearbeidsmarkttussenlagerenhogeropgeleiden.Welismedealsgevolgvandeautomatiseringdegroeivandewerkgelegenheidalsgeheelvrijweltotstilstandgekomen.OokhetSociaalenCultureelPlanbureauheeftzichvooronslandgewaagdaaneenprognosevoordearbeidsmarkt,metnamegerichtopdeonderkant.(verw.13).Daarinwordteenvoortgaandeverschuivinginhetopleidingsniveauvanhetarbeidsaanbodvoorspeld.Degroepvanlaagopgeleidenmetnietmeerdanvmboofmbo1zalkrimpentot20procentin2025van40procentin1990en26procentin2013.Dehogeropgeleidenmethboofvwostijgeninhunaandeelvan20procentin1990,via32procentin2013naar39procentin2025.Diestijgingzalgevolgenmoetenhebbenvoorhetaanbodvanwerkindearbeidsmarkt,insamenhangmetdekenniseconomie.Deforsedalingvandecategorielaagopgeleidenmaakthunpositieopdearbeidsmarktnietbeter.HetSCPBvoorzietdaareenstijgingvanhetaandeelwerklozenvan6naarruim8procentin2025.Voordemiddelbaarenhogeropgeleidenisdiestijgingveelminder,namelijkvan2,9tot3,2procent.Dezecijferszijnramingenopbasisvanonveranderderegelsinhetsocialebeleid.Loonsubsidiesen/ofeenlagerminimumloonkunnendaarenigeveranderinginbrengen.Eenontkoppeldminimumloonzaldewerkloosheidaandeonderkantietsmindersneldoenstijgen,

23

namelijktot7,5inplaatsvan8procent.Deprognosegeeftookcijfersoverdeaantallenmensenonderdearmoedegrensenheteffectvaneenversterktevraagnaarmeerkenniswerkersdoordetechnischeontwikkelingen.Hetblijkt,datdelaagopgeleidendan8inplaatsvan6procentinarmoedelevendenzullentellen.Bijdehogeropgeleideneninhetbijzonderbijdeouderealleenstaandenzaldearmoedenietverdwijnen,maarmet4,3procentbeduidendlagerzijn.Dezevooronslandgeldenderamingenlatenzien,datdehuidigesocialevoorzieningendegroeivandewerkloosheidnietzalkunnenvoorkomen.Datgeldtookvoordearmoedebestrijding.Omdaarsuccestehebbenzullen,gegevendeonvermijdelijkeontwikkelingenopdearbeidsmarkt,inlijnmetdebevindingenvanBeaCantillonc.s.meeringrijpendemaatregelennodigzijn.IndeV.S.waardecrisisbeterisaangepaktdanindelandenvandeeurozone,isookdewerkgelegenheidmeerhersteld.Daarheeftdeautomatiseringweleengrotedrukopdelonenvandemiddengroepenveroorzaakt.Hetalgemenebeeldisdatvanmeeronvastenonzekerwerkbijlagerenmiddelbaaropgeleidenendenoodzaakvanbredereinzetbaarheidbijdiegroepen.Voorzoverersprakeisvaneenklooftussenlaagenhoogopgeleiden,betreftdatvooralhetverschilinkansenopvastwerk.ErzijnnunogweinigaanwijzingendatderobotiseringenITregelapparatuurdevraagnaarlaagopgeleidendoetafnemen.Hetzijndebezuinigingenenhetisnietdetechniekdiedevraagnaarhuishoudelijkehulpverleners,schoonmakersenanderehulpkrachtendoetafnemen.Bijanderevormenvaneenvoudigwerkligtdatanders.Internetwinkels,automatischepostsorteringenvervangingvanpersoneeldoorinvoeringvanslimmeenslimmerechipkaartenzorgenvooreenverdereteruggang.Ineenpublicatieoverdekwetsbaarheidvanbepaaldeberoependoordatdecomputertakenoverneemt,wordendevolgendeberoepenaangemerktmeteenkansvanmeerdan50procentomteverdwijnen:piloten,operators,machinisten,typisten,makelaars,verkopersenaccountants3.(verw.14).Inditlijstjeontbrekendeberoepenwaarinhandvaardigheidenflexibiliteitindeomgangmetmensenenveranderendesituatiesnodigzijn,zoalstandartsenenbrandweerlieden.Vergelekenmetdezehandvaardige

3Metdeaanduiding“accountants”wordtvermoedelijkgedoeldopboekhoudersenaccountingmedewerkers.Devraagnaar“auditors”neemtjuisttoe.

24

liedenwordeneconomenmet43procentkansopoverbodigheidkwetsbaardergeacht.Voorhetvoorspellenvandekansenvoorlaagenmiddelbaaropgeleidenisdevraagvanbelangwelkeafgeleidewerkgelegenheidvandekarvaltbijhetscheppenvannieuwearbeidsplaatsenvoorhogeropgeleiden.Dangaathetvooralomextrawerkalsgevolgvandeconsumptievebestedingenvandemensenmeteennieuwebaanmetinnovatiefwerk.Denkdaarbijaansupermarkten,kledingwinkels,woninginrichtingmaarookaanallerleivormenvanpersoonlijkedienstverlening.Hetbetreftarbeidsplaatsen,diemeerdangemiddeldpassenbijlageropgeleidenendienietdirectprofiterenvandegroeiendekenniseconomie.Zijmoetenhethebbenvandebijhenpassendeindirectewerkgelegenheid,diehetgevolgisvandeindekenniseconomieontwikkeldenieuwewerkgelegenheid.Alsdieafgeleideenaanvullendewerkgelegenheidookgetroffenwordtdoordeautomatiseringenalsgevolgvanmeeraanboddanvraagookminderwordtbeloond(vakkenvullers)danziethetervoordelageropgeleidennietgoeduit.Vlaamsecijfersoverdevoorbijeperiodevan1999tot2005wijzenopeenteruggangvandearbeidsintensiteitindezevormvanaanvullendewerkgelegenheidvan2tot4procentperjaar.(verw.15).Alsdiepercentagesooknuzoudengelden,iserechtwelietsaandehand.Meeractuelegegevens,dieinzichtkunnengevenindeverminderingvandearbeidsintensiteitvandeafgeleidewerkgelegenheidzijnniettevinden.Alsdieverminderingdoorzetiservoordecognitiefminderbegaafdenenminderleervaardigemedeburgersweinigteverwachtenvandekenniseconomie,omdatafgeleidewerkgelegenheidwegvalt.Zijblijvenaangewezenopeensegmentvandearbeidsmarktwaardevraagnaareenvoudigemaarflexibeledienstverleningbepalendis.Alsdievraagniettoeneemt,komthunbeloningblijvendonderdruktestaan.Datkanmeevallenalsdedienstverlening,gevoeddoorkapitaalkrachtigepersonen,toeneemt.InLondenwerkzameeconomenziendezeintensiveringvandedienstverleningalseenbeproefdeoplossing.VooronslandzijndehierbovengenoemdecijfersvandeRaadvoorOnderwijsenArbeidsmarktenhetSociaalenCultureelPlanbureauniethoopgevendvoordewerkgelegenheidvoorlageropgeleiden,maarerzijnbehoudensdetechnologischeontwikkelinggeennieuwebedreigingenvoordeaanweinigspecifiekekennisverbondenbanen.Desterkontwikkeldetuinbouwbiedtnogsteedsveeleenvoudigwerk,waarbijOost-Europesewerkersnietkunnenwordengemist.InDuitslandis

25

andersdaninonslandmeertezienvaneendreigendekloofalswekijkennaarhetgroteaantalvandedaarmetoverheidsgeldaangevuldelaagbetaaldebanen.Hetalgemenebeeldisdatvantoenemendeongelijkheidinbeloning,meerdanvanongelijkheid,inwerkgelegenheid.Hetleidttotmeeronzekerheidbijwerkendenmeteeninkomennietverbovendearmoedegrens.Dietrendzalhetookmoeilijkermakenomhetnogsteedsonveranderlijkepercentageonderdiegrens(hetprecariaatzoalshetSociaalenCultureelPlanbureaudatnoemt)teverminderen.Samenmettussentijdsewerkloosheidvande“onzekerwerkenden”wordtmetdetoeslagvooronderhetminimumloonwerkendenhetbeslagopdesocialekasseneerdergroterdankleiner.ZokrijgenDuitslandenanderewelvaartsstatenhetmoeilijkeromdekernvanhetsocialebeleidmetpassendezorgennodigegeldelijkebijstandtehandhaven.3.2CultureleconflictstofIneenheelanderopzichtheeftdepolitiekhetmoeilijk.Datbetreftheteffectvanhetradicaleenultra-nationalistischepopulisme.Alsgevolgvanhetterrorismevanfanatiekejongeislamistenwordtdepolitiekekaartandersingekleurdenontstaatereennieuwescheidslijn.Opdielijnbepalennietdesociaaleconomischegezichtspunten,maardecultureleverschillendepolitiekekeuzeendaarmeedeverhoudingtotdeoverheid.Deachterblijversindekenniseconomiemetgeenofonzekerwerkreagerendaaropmetwantrouwenenonverschilligheidtegenoverdepolitiek.Datvoedtdeallangbestaandeonderstroomvanpopulismemetkritiekopdezittendebestuurdersenpoliticiendatversterktderoepombetereensterkeleiders.Datgaatinmeerdanéénlandgepaardmetverzettegenvoortgaandeimmigratieenextreemnationalisme.Hetheeftprotestbewegingendoenontstaanmetverschillendegradatiesvanetnocentrismeenracisme.HetgemeenschappelijkkenmerkiseengeslotenhoudingtegenoverdeglobaliseringendeEuropeseintegratie.Dieopkomstvandiversesoortenpopulismeiseennieuweenanderebedreigingvoordewelvaartsstaatdandedreigingvanrobotiseringenautomatiseringindearbeidsmarkt.HetspeeltvooralinEuropa,waaronbetekenendeminderheden(nihilisten,alsmedeextreemlinkse-enrechtsestromingen),meerinvloedrijkeminderhedenworden.

26

IndeVerenigdeStatenliggendekaartenanders.Ookdaarisereengrotergewordenonderstroomvanonbehagen.Dieleidtdaarniettotanderepolitiekeformaties,maartoteengroteretegenstellingtussenrepublikeinenendemocraten.DatheeftpresidentObamanietbelemmerdommeteennieuwegezondheidswetdesocialezekerheidvandemiddengroepteversterken.Maardeconservatieverepublikeinenzijnweldespreekbuisgewordenvanhetonbehagenenhetverzettegeneenmeersocialeentolerantecultuur.HunconservatismeblijkteenpassendonderdaktebiedenvoordeonvredevandeAmerikaansekiezer.InEuropazienweeenanderbeeld.Daarwarengedurendelangetijdnadeoorlogdeeconomischeensocialeuitgangspuntenbepalendvoordepolitiek.Toenduurzaamheidenmilieuopdepolitiekeagendakwamen,hebbendiemaarzeertendelegeleidtotveranderingindepartijpolitiekeverhoudingen.InDuitslandwarenhet,,DieGrünen”enbijonsGroenLinks,dieeenplaatskregeninhetpolitiekebestel.HunstrijdpuntenzijnnietalleeninDuitslandenNederland,maarookeldersalgemeenaanvaardemilieudoelengewordenvanzowellinksealsrechtsepartijen.Andersdanhetmilieubesefbeïnvloedthetpopulismevandetegenstandersvanopenheidenglobaliseringinhogematedepartijpolitieketegenstellingenlangsdescheidslijntussenvrijheidengelijkheid.Daarmeewordtdekeuzetussenliberalevrijheidensociaaleconomischegelijkheidvoorsteedsmeerkiezersmedebepaalddoorwelofgeenverzettegenculturelediversiteitengrensoverschrijdendeopenheid.Datverzetwordtnuookgevoeddoordeaandachtindemediavoordejihadistischeactiesvanenkelehonderdenonaangepastenakomelingenvanimmigranten.Maarhetzitdieper.Deversnellingwaarmeedeglobaliseringvandeeconomiezichvoltrektendepolitiekeverhoudingenlokaalenregionaalveranderen,iseenandereoorzaakvanhetpopulisme.Devraagisnuinhoeverredieverschuivingdesocialeverworvenhedenbedreigt.Wekomendaaropterugnaeenkortetourd’horizonoverdepolitiekeimpactvanhetpopulismeinverschillendelandenvanEuropa.InScandinaviëzienwe,datnationalistischestromingenzoalsde,,WareFinnen”enextreemnationalistischepartijeninDenemarken,ZwedenenNoorwegenwatterreinwinnen,maarwelaandezijlijnblijven.InEngelandmetdevanoudsmarktgerichteenopeneconomieheefthetonbehagennogoverwegendtrekkenvandesociaal-economischetegenstellingen.Hetvindtdaareenuitlaatklep

Sibylle Jongen� 10-1-2016 16:17Verwijderd: ..

27

inhetverzetvandeconservatievepartijtegendeEuropeseUnieeninhetseparatisme.DemisluktepogingvoordeafscheidingvanSchotlandiseentypischregionaalaspectvanhetonbehagenmetdelandelijkepolitiek.Frankrijkiseenanderverhaal.Daarwaseniseensterkereonderstroomvanextreemnationalismeenzelfsantisemitisme.DaaraanzijndenamenverbondenvanLaval,Pétain,DeGaulle,PoujadeenLePen.InhetvoetspoorvanCharlesDeGaulleheeftderechtervleugelvandeUMPdemeerpopulistischeenantisemitischeextremistenvanvaderendochterLePentotnutoedewinduitdezeilengenomen.VaderLePenwaswelpopulairgenoegombijpresidentsverkiezingendelinksekandidaatJospinuithetElyséetehouden.OokophetregionaleniveaukonhetFrontNationalzichlatengelden.Maarbijdeparlementsverkiezingenkwamdiepopulistischepartijnooitverderdan25tot30procentvandestemmen.Datwasnietgenoegomeenmedebeslissenderoltespeleninhetlandelijkbestuur.HetwaswelgenoegomhetdenuregerendesocialistenmoeilijktemakenomhetsocialebeleidinessentietehandhavennudeuitderailslopendeoverheidsfinanciëndwingentotpijnlijkeaanpassingenvandeFranseverzorgingsstaat.DiebesteedtnudertigprocentvanhetFranseBNPaanzorgensocialezekerheid.In2009zijndewerknemersbijdragenvoordesocialezekerheidalverhoogdvan5naar8procent.Inmiddelsishetplafondvoordejaarlijksegroeivandekostenvandemedischezorgteruggebrachtvan2,7naar2,4procent.Overeenverdergaandeverhogingvandepensioenleeftijdisnogveelpolitiekestrijd.HoewelhetFrontNationalnietmeerveelaanaanhangwint,beperkthetweldepolitiekebewegingsruimteinhetcentrumvandepolitiekendaarmeeookderuimtevoorhoognodigestructureleveranderingen.DeregeringvindtdaarbijdeooknogsteedsmilitanteFransevakbondenophaarweg.ZokunnendepopulistischeensyndicalistischeelementenindeFransepolitiekecultuurdeaanpassingeninhetsocialebeleidzodanigbemoeilijken,datdeuiteindelijkeingrepenharderuitpakkendannodigensociaalgewenstis.AndersdaninFrankrijkheefthetpopulismeinItaliëvoldoendeaanhanggekregenomeenbeslissenderoltespeleninhetlandsbestuur.DemediamagnaatenoprichtervandepartijForzaItalia,SilvioBerlusconi,wasgeruimetijdregeringsleider.HijheefteenkortetijdderegeringsmachtgedeeldmetdevoorstandervandeafscheidingvanNoordItalië,UmbertoBossi.Inmiddelsheeft Sibylle Jongen� 10-1-2016 16:26

Verwijderd: Italie

28

BerlusconihetveldmoetenruimenvooreenopeconomischherstelgerichteregeringvaneconomeneneendaaropvolgenderegeringscoalitievandesociaaldemocraatRenzimetdecentrum-rechtseAlfano.OokdeseparatistenvanLegaNordzittennietmeerdichtbijhetvuur.Dehuidigeregeringisinhetvoetspoorvaneerderingezetherstelbeleidbezigmetdelanguitgesteldestructurelehervormingen.Eennieuwekieswettegenversnipperingvandepolitiekekaartmetbonuszetelsvoordegrootstepartijenhoudtdediscussienogbezig.Hetconstitutionelehofheefteenreferendumgoedgekeurd,waarmeedekieswetopditpuntkanwordengewijzigd.ErisinItaliëinmiddelseennieuwesterverrezenaanhetpolitiekefirmament,deberoepskomiekBeppoGrillometzijnvijf-sterren-partij,diebijdelaatsteverkiezingenruimschootsdekiesdelerhaalde.Dezenieuwkomerismeerlibertairdanklassiekpopulistisch,getuigehetprogrammapuntvanelektronischeopinieonderzoekenenverkiezingen.Metdatalbiedthetlandeenzeergemengdbeeldvaneennietechtrabiaatoffascistisch,maarweloppervlakkigpopulisme.VoordezebeschouwingishetvanbelangteconstaterendattijdensdekabinettenBerlusconidebestaandesocialevoorzieningengrotendeelsinstandzijngebleven.DatwasinzoverrenadeligvoorhetsocialekaraktervandeItaliaansewelvaartsstaat,datjongerenieuwkomersopdearbeidsmarktsterkinhetnadeelwarenbijouderenmeteenvastarbeidscontract.DatisopzichzelfniettypischItaliaans.Ietsdergelijksdoetzicheldersookvoor,metnameinSpanje.MeerwellichtdaninanderelandenwashettyperendvoorhetmedebesturendItaliaanspopulisme,datbroodnodigestructurelehervormingenachterwegebleven.Datbetrofnietslechtsdebureaucratieendegroteschuldvandeoverheid,maarookdenodigeaanpassingenvandesocialewetgevingvoorzoweleconomischalssociaalverantwoordbestuur.Depolitiekeuitbatersvanhetpopulismezijnerinhetalgemeennietopuitomdewelvaartsstaataftebreken.Zeroepenwelmoordenbrandalsetnischeminderhedenmisbruikmakenvandevoorzieningen.Maarzedoenweinigaanhetnoodzakelijkonderhoudvandesocialeverworvenheden.Alserdantochmoetwordeningegrepengebeurtdatprimairmethetoogopeconomischherstelenverminderingvanoverheidsschulden.Daarbijkunnendesocialevoorzieningenmeerwordenbeperktdanbijeenvooruitziendbeleidnodigzouzijngeweest.

29

InonslandheefthetgedogenvanhetkabinetRutte-1doordegroepWildersgeensporennagelatenophetterreinvandesocialemarkteconomie.OokhierwashetpopulismevanWildersernietopuitdesocialeverworvenhedenaantetasten,andersdandooruitstelvandenodigeaanpassingen.Hetzieterooknietnaaruit,datdezepopulistischebewegingdekanszalkrijgendesocialevoorzieningenoplosseschroeventezettendoordeeurotevervangendoordegulden.InmiddelsisdoorhetkabinetRutte-2deuitvoeringvandejeugdzorg,dehuishoudelijkehulpendebijstandmetdeparticipatiewetovergedragenaandegemeenten.Indezorgmoetdatleidentotlagerekostenenmeerzelfredzaamheidensocialecohesie.Debijstandalsmiddelvanarmoedebestrijdingisgebleven,maarnumetsupervisiedoorhetgemeentebestuurennietzondertegenprestatie.Indekomendetijdmoetblijkenofdemetdeparticipatiewetbeoogdeverbeteringvandesocialecohesieopweegttegendeafschaffingvanhetautomatismevanaanwettelijkeregelsgegarandeerdeuitkeringen.Detoekomstzalookmoetenlerenofdeniet-medischezorgbijdegemeenteningoedehandenis.InfeiteismetdezenieuweaanpakdeNederlandseverzorgingsstaatvervangendooreengedecentraliseerdeenhopelijkzorgzamesamenleving.Jekuntonslanddaarmeenogweleensocialemarkteconomienoemenopvoorwaarde,datdenunogbestaandepolitiekesteunvoordeaandewetgebondensolidariteitenherverdelingblijftbestaan.Deveranderlijkeenversnipperendepolitiekekaartmaaktdatwelenigszinsonzeker.AandescheidslijnenopdeNederlandsepolitiekekaartzijnrecentelijktweerapportengewijd.WenoemendestudievandeWetenschappelijkeRaadvoorhetRegeringsbeleid,deWRR,van2013metdetitel,,GescheidenWerelden”(verw.16)enderesultatenvaneengroteenquêtevanhetSociaalenCultureelenSociaalPlanbureau,daterendvan2014,metdetitel,,VerschilinNederland”(verw.17).Beiderapportenzijnnietgeschrevenmethetoogopdesocialemarkteconomie.Zegevenwelinzichtindeveranderendevoorkeurenindekijkopmaatschappelijkeproblemenenindevormingvannieuwescheidslijnenengroeperingenindebevolking.NietverrassendishetdoorhetSCPBgesignaleerdehardnekkigevoortbestaanvanwatdatbureauhetprecariaatnoemt.Zoalsookbuitenlandsonderzoeklaatzien,lukthetookinonslandniet,evenminalselders,omdegedepriveerdendielevenopen

30

onderdearmoedegrensvan60procentvanhetmodaleinkomenbovendiegrensuittetillen.Hetbetreftcirca15procentvandebevolkingmetweinigpolitiekzelfvertrouwenenweinigcultureelkapitaal.HetzijnvolgensdeWRRdemensenmeteennogalgeslotenlevenshouding,diemeteentekortaaninzichtindeveranderendeverhoudingenweinighoopvolleverwachtingenkoesteren.Voorzoverzenietonverschilligstaantegenoverdepolitiek,zijnzevatbaarvoorpopulistischethema’szoalshetanti-EuropasentimentvandePVVvanWilders.Vooralbijdezegroepzijnvandeopverheffinggerichteaanpassingenvanhetsocialebeleidgeenwonderenteverwachten.DeWRRzietbijdenaastgelegengroeptussenbeneden-modaalenmodaalookeenhoudingvanweinigopenheidenweinigpolitiekzelfvertrouwen.Ditbetreft25tot30procentvandebevolking.Hiervindenweveelzwevendekiezers,diegeenvertrouwenhebbenindeoverheidenweinigofgeenbindingmetdezittendepolitici.Datgebrekaanvertrouwengaatbijdehierbovengenoemdegroepenvaakgepaardmetintolerantieengeringebereidheidomopentestaantegenoverdekansenvandeglobalisering.Diegeslotenheidblijktweinigtemakentehebbenmetthema’szoalsvrouwenemancipatie,euthanasieofabortus.Daarmaaktmenzichnietechtdrukover.Weliserveelergernisoverdeanderemaniervandenkenenhandelenvanetnischeminderheden.Hetculturelekapitaalschiethiertekortomdaarvoldoendebegripvoortetonen.Hetonderwijsendedaarbijteverbeterenculturelevormingmoethieroptermijnveranderinginbrengen.Inditverbandmagnietongenoemdwordengelaten,watdevoordezegroepennadeligeeffectenzijnvandeeenzijdigeenniet-socialeeffectenvandeEuropeseintegratie.NederlandsechauffeursmoetendeconcurrentieduldenvangoedkoperechauffeursuitanderelandenvandeEuropeseUnie.Pogingenomdiebeloningengelijktetrekken,lopenvastopgebrekaanmedewerkingvandieanderelidstaten.Hetiseenfoutinhetsysteemvanhetvrijeverkeervanwerknemers,datalleenteverhelpenismeteenbeginvanEuropeessociaalbeleid.DaartoezijnderijkereeurolandennietbereidendaardoorzijnzewelmedeverantwoordelijkvoorantiEuropesesentimenten.Eenanderaspectdaarvanzijndebelemmeringenbijhetaanvaardenvanwerkoverdegrens.ZozijnerinDuitslandveelvacaturesdiezoudenpassenbijNederlandsewerkzoekenden.Deverschillenindesociale

Sibylle Jongen� 12-1-2016 14:25Verwijderd: europa

31

zekerheidmakendatperslotvanrekeningnietaantrekkelijkgenoeg,waardoordewerkloosheidinonzegrensstreekgroterisdannodig.Descheidslijnmetdebetergesitueerdehelftvandebevolkingmeteenmeeropenlevenshoudingisnoggeenklooftenoemen,maarkandatvolgensdeWRRwelwordenzonderverbeteringvanhetsociaalkapitaalvanmetnamedejongeremensenindegroepenmeteeninkomenbenedenhetgemiddelde.DeonderzoekersvanhetSCPBzien,evenminalsdievandeWRR,eendieperwordendeklooftussenlagerenhogeropgeleiden.Zezienwelanderescheidslijnenontstaan.Tussendegevestigdebovenlaag(20procent)endeonderlaagmeteeninkomenopofonderdearmoedegrens(15procent)onderscheidenzeviergroepen:deonzekerwerkenden,dekansrijkejongeren,dewerkendemiddengroependecomfortabelgepensioneerden.Degroepvandeonzekerwerkendeneneendeelvandenogvanvastwerkvoorzienemiddengroepwordeninhunbestaanbedreigddoordehierbovengenoemdesnelleveranderingenopdearbeidsmarkt.Ingewikkeldmaarroutineuswerkwordtmeerenmeerdoorcomputersystemengedaan.Watblijftenwellichtooktoeneemtiswerkwaarveelwendbaarheidenklantgerichtheidaantepaskomt.LageropgeleidenhebbendaarnietminderkansendanMBO-ersenzelfsHBO-ers.Waardiewendbaarheidenklantgerichtheidontbreekt,kaneenzeerkwetsbaremiddengroepontstaantussensociaalenflexibelingesteldewerkersendegroepvanintelligenteenonmisbareprogrammeursenontwerpers.Diekwetsbaremiddengroepzalandersdenkenovermaatschappijensamenlevingdandegenendiegemakkelijkhunwegopdearbeidsmarktkunnenvinden.DeonderzoekersvanhetSCPBzienindeperiodevan1975tot2013bijdemiddelbaaropgeleidentotenmetHBO-niveaugeentoenamevanhetpolitiekzelfvertrouwen.Datuitzichdaarnietzozeerineenroepomsterkeleiders,maarwelintoegenomenonbehagenoverdeEuropeseUnieenextragevoeligheidvooretnischeencultureletegenstellingen.Metdeonderlaagvangedepriveerdenisdezekwetsbaremiddengroepvooralsnogeenvoedingsbodemvoordwarsepolitiek.DeonderzoeksresultatenvandeWRRenhetSCPBgevengeenuitsluitselovereenvoortgaandeverschuivingvanhetpolitiekespectrumvansociaaleconomischetegenstellingennaardatvansociaal-cultureletegenstellingen.Deonderscheidenpositiesopde

32

lijnvanvrijheidenzelfredzaamheidviasociaalliberaalnaarsamenhangensolidariteitdoenzichnogsteedsgelden.Maardaardwarsdoorheenisereennieuwelijnopdepolitiekekaartontstaan,namelijkeenlijndielooptvanopenheidenpositievetoekomstverwachtingviaonverschilligheidnaareengeslotenlevenshoudingmeteenafkeervancultureleverschillenenweinigtolerantie.WaarschijnlijkisNederlandniethetenigelandwaarinzichzo’nnieuweenmeerculturelescheidslijndoetgelden.Zoalsaleerdergenoemdspelendegevolgenvandeimmigratieenonaangepastejongereallochtonenhierinmee.Voordedemocratieishetgeenslechtezaak,datniet-materiëlezakeneennevenrolspelenbijpartijpolitiekekeuzes.Voorwaardeisdanweldatdepartijendiegoedwetenteverbindenmethunprogrammatischeuitgangspunten.Zijzullenpositiemoetenkiezenvooroftegenopenheidentolerantieenvooroftegenmaatschappelijkeintegratieensamenhang.Alleenzokandepolitiekeonverschilligheidenversnipperingwordenbestredenenalleenzokanduidelijkwordenofervoldoendesteunisvoordesocialemarkteconomie.Hetkannietwordenontkend,datdetrendvanmeerpopulistischeenmeernaarbinnengerichtepolitieknogvolopmerkbaaris.Totslotnogenigeopmerkingenoverdetrendvantoenemendeinkomensongelijkheid.WeverwijzenhiernaareeneerdergeciteerdinternationaalonderzoekvandeOESOmetdetitel,,Gini,growinginequalityaspects”vanseptember2013(verw.10).Daarinwordtdeinkomensongelijkheidvergelekenvandeverschillende,maarredelijkwelvarendelanden,diebehorentotdeOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkeling.InaldezelandennamdeinkomensongelijkheidtoemetuitzonderingvandeScandinavischelandenenNederland.DitonderzoekbevestigtdeconclusiesvandeeerderopgenomensamenvattingvandestudievanCantillonenVandenbrouckeoverarmoedebestrijdingengroeibeleid.DeconclusiesvandeGINI-studiebevestigenookdenietaflatendearmoedebij15tot20procentvandebevolkingindediverselanden.Verheffingvandezegroepkannietopstelensprongenvereistdehandhavingvandeinmiddelsgekortedirecteenindirecteoverdrachtsuitgaven.InditopzichtishetsocialebeleidinEngelandvergelekenmetdeV.S.beter,dankzijdehuursubsidiesendebijdragenvoorkinderopvangenonderwijs.DeOESOlandenincontinentaalWest-Europadoenhetweereenstukjebeterdan

33

Engeland.Alseralsprakeisvaneengroterwordendekloof,danbetreftdatvooraldegroterwordendeafstandtussenderijkstetientottwintigprocentendegroepdaaronder.Opvallendonderdeconclusiesmetbetrekkingtotdeverheffingvandearmstegroepisdeaanbevelingomdekeuzevoorberoepsgerichtescholinguittestellen.HetdoetdenkenaandeNederlandseervaringenmetdatuitstel,diewijzenopdecombinatievanambachtelijkonderwijsmetcognitievescholingvoorleerlingenmeteensociaal-cultureleachterstand.Dieervaringenwarenopzichnietnegatief.TotzoverdezeweinigverrassendeuitkomstenvandeOECDstudieoverongelijkheid.3.3Samenvatting.Samenvattendkanwordengesteld,dater(vooralsnog)geenaanwijzingenzijnvaneenzichsnelverdiependeklooftussenlagerenhogeropgeleiden,althansnietinlandenmeteenontwikkeldediensteneconomiezoalsinNederland.Hetaandeelvandelageropgeleidenblijftdalenendatvandemiddelbaarenhogeropgeleidenstijgt.Voordehbo-ersendevwo-erszalermeerdanvoldoendewerkgelegenheidzijn.Delageropgeleidenzonderberoepskwalificatieenookdembo-ershebbenenkrijgentemakenmetonzekerwerkenlagerelonen.Daardreigteenscheidslijnteontstaantussendeminderflexibeleenminderleervaardigemensenendemeergetalenteerden.Eenscheidslijnbinnendemiddelbaaropgeleidenzoukunnenwordenbestredendoorinhetonderwijsnogmeeraandachttebestedenaantechnischecompetentiesvanbelangvoordeinnoverendemaakindustrie.Eenanderescheidslijnmanifesteertzichophetsociaal-culturelevlak.Datbetreftdekijkopdesamenlevingindepolitiek.NaastonverschilligheidzienweeenmeeruitgesprokenangstvoordegevolgenvanglobaliseringenEuropesesamenwerking,tegenoverdeopenheidenhetvertrouweninheteffectvandeversneldetechnischeontwikkeling,marktwerkingentransnationalesamenwerking.OoknuNederlandhetDeensevoorbeeldvolgtvandevervangingvandeverzorgingsstaatdooreenvanbovenafgeregisseerdegedecentraliseerdezorgzamesamenleving,ishetnognietvanzelfsprekend,dathierdebandenvanbuurt,gezinenfamilieeengroterolzullenspelenindesocialeondersteuning.Aanvullendeondersteuningingeldenkostenvooronderwijsenopvoedingzijn

34

onmisbaar.Zonderdieondersteuningwordtdeopgroeigerichtemarkteconomieasociaal.Voorkomenmoetworden,dathulpbehoevendennietzijnovergeleverdaanliefdadigheid.Datditnietnodigis,wordtbewezeninhetdorpAusterlitz(gemeenteZeist).Indatplaatsjewerddoordeburgerseenzorgcoöperatieopgezet,diethans405ledenenmeerdan60vrijwilligerstelt.Vande70-plussersisongeveeriedereenlidenerisnooitgebrekaanvrijwilligers,aldushetdorpsblad(RondZeist,april,2015).Talvanmaatschappelijkefaciliteitenwordenaangebodenmetalscentraledoelstelling:mindereenzaamheiddoormensenbijelkaartebrengen.

35

4.NAAREENTOEKOMSTBESTENDIGESOCIALEMARKTECONOMIE(SME)

Invoorgaandehoofdstukkenzijnvanuitverschillendeinvalshoeken,inclusiefdesituatieinverschillendelanden,ontwikkelingenbeschrevenrondomdeSME.Dieontwikkelingengaveneenaantastingvandeverzorgingsstaatenwerkgelegenheidtezien,maarookaanlichtpuntenwerdindebeschouwingennietvoorbijgegaan.HieronderwordtgetrachteenverbindingteleggentussendezeverschijnselenmethetoogmerkdeprincipesvandeoorspronkelijkeSMEterestaurerenenteverduurzamen.VoorverduurzamingvandeSMEzijnonderstaandeonderwerpenrelevant:4.1EuropeseBankenUnie(EBU)endeEuropeseMonetaireUnie(EMU)4.2Vergrotenarmslagoverheid4.3VerankeringSMEinhetEuropesesociaalbeleid

4.1DeEuropeseBankenUnie(EBU).DeEBUwerdin1950opgerichtomdeconvertibiliteitvandeEuropesemuntenteherstellen.MetdeintroductievandeeurovijftigjaarlaterendedaaropvolgendecrisiskreegdeEBUdetaakdestabiliteitinhetfinancieelsysteemtevestigenenteverduurzamen.

36

DeEBUmoetwordenaangemerktalseenmarktconformeoplossing,waarbijderisico’sdoordebankensectorzelf,metdekapitaalverschaffersvoorop,wordengedragen.Inhet“EBUbolwerk”zijnvoortsscheidingswandenaangebrachttussennationalebankenennationaleoverheden.Alsderdekenmerkvanveelbetekenisnoemenwijhetsturingsmechanisme,alsmededebijbehorendeinstituties,dienietbijdelidstaten,maarbijdeEUautoriteitenzijnondergebracht.Ditmoetwordenaangemerktalseenbeginvaneconomischeintegratietussendelidstaten!DeEBUwerptgeendijkopvoorachterliggendebesluitvorming.VolgensdeNederlandserekenkamerstaatonslandvoorca.200miljardeurogaranttenbehoevevanachtEuropeseinstellingen.DearchitectuurvandeEBUwordthiernaingrotelijngetypeerd:a. HettoezichtopdeEuropesebankendoordeEuropeseCentraleBank

(ECB),hetSingleSupervisoryMechanism.Dittoezichtomvatallecirca6000bankenindeEurozone.InfeitezaldeECBhaartoezichtbeperkentotde130grootste,zogenoemdesysteembanken.Deactivavandezesysteembankenbedragencirca90%vanallebankactivatesamen.Hettoezichtopdeoverigebankenblijftwelhaarcompetentie,maarwordtgedelegeerdaandeCentraleBankenvandeaangeslotenoverheden.Hetcentraletoezichttradop4november2014inwerking,nadatinsamenwerkingmetdeEuropeseBankenautoriteit(EBA)desysteembankengrondigwerdendoorgelicht.4

b. Depositogarantiesysteem.OpditsysteemwordthiernaingegaanbijdeduidingvanhetrecenteEMUvoorstel.

c. Eengemeenschappelijkafwikkelingmechanisme,genoemdhetSingleResolutionMechanism(SRM)engeleiddooreenresolutieautoriteit(DeResolutieRaad).HetSRMishetsluitstukvandebankenunieenwordtbenutvoordeafwikkelingvandeschuldenvaneenfailliete,nietmeerlevensvatbare,bank.Ineendergelijkgevalwordeneerstdekapitaalverstrekkersaangesproken!Ditmechanismezorgtervoor,datnietdeoverheidmaardeanderebankenvoordekostenvanhetfaillissementopdraaien.HetSRMverkrijgtbijdeaanvangdebeschikkingovereenresolutiefondsmeteen

4Beoordelingenvinden,respectievelijk,vondenplaatsviaeendrieluik:eenanalysevanhetrisicoprofiel,eendetailanalysevandewaarderingvanbancaireactivaenstrengestresstests.

37

omvangvancirca55miljardeuro.Hetfondszalin2017degewensteomvanghebbenbereikt.Indeeersteachtjaarwordtditfondsingedeeldinnationalecompartimententenbehoevevanmogelijkeproblemen,diezichineenlandkunnenvoordoen.Mochtdeinhoudvaneencompartimentineenlandtekortschieten,dankaneenberoepwordengedaanopanderecompartimenten.Indienooklangsdezeweggeenoplossingkanwordengevonden,dankandebetreffendeoverheidaankloppenbijfondsen,diedoorhetEuropeesStabiliteitMechanismewordenaangehouden.Naachtjaarzalhetresolutiefondswordengedenationaliseerd.

InmiddelsheeftdevoorzittervandeEuropeseCommissie,Juncker,insamenwerkingmetdevoorzittersvandeEuropeseRaadvanMinisters,hetEuropeseParlement,deCentraleBankendeEurogroepeenstappenplanuitgeschrevenvoorhetversterkenvandeEconomischeenMonetaireUnie.DitplanleidttoteenverbredingvandeEBU,dieopdebankensectorisgericht.DeEuropeseCommissieheefteenPersberichtverstrektomtrenteenverslagvandevijfvoorzitters5,diebijdeEMUplanning,eendriestappenplan,zijnbetrokken.Indeeerstefasevan1juli2015tot30juni2017wordtvooralaandachtbesteedaanhetconcurrentievermogen,aandestructureleconvergentie,alsmedeaanhetverwezenlijkenvaneenverantwoordelijkbudgettairbeleid.Gestreefdwordtnaareenfinanciële-eneconomischeunie,diecomplementairzijnenelkaarversterken.Ditvereisteengemeenschappelijkbankentoezichtendebeveiligingvanbankdeposito’s.DevijfvoorzittersstellenvooromindeeerstefaseeenEuropeesdepositogarantiestelsel(EDIS)telanceren,datopEuropeesniveaualseenherverzekeringssysteemvoordenationaledepositogarantiestelselskanwordenopgezet.OmtekomentoteenbegrotingsuniebeogendevoorzittersomeenadviserendeEuropeseBudgettaireRaadopterichten,diedebestaandenationalebegrotingsradencoördineertencomplementeert.

5Hetzijn:JunckervandeEuropeseCommissie,TuskvandeEurotop,DijsselbloemvandeEurogroep,DraghivandeECBenSchulzvanhetEuropeesParlement.

38

Aanheteindvandezefasezaleenwitboekwordenvervaardigd,meteenevaluatievanhetgeenwerdbereiktenomdevolgendestappenvoortebereiden.Infasetwee,aangeduidals“voltooiingvandeEMU”,wordeningrijpendemaatregelingengetroffenomhetgesteldeinfaseéénkrachtbijtezetten.Inditkaderdienteengemeenschappelijkemacro-economischestabilisatiefunctietewordeningevoerdombeteromtegaanmetschokken,dieopnationaalniveaualleennietkunnenwordenopgevangen.HierbijkanwordenvoortgebouwdophetEuropeesFondsvoorstrategischeinvesteringen.Inhetpersberichtwordtvoortsuitvoerigstilgestaanbijtweeonderwerpen,tewetendeversterkingvandedemocratischeverantwoording.alsmededesocialedimensievandeEMU.Desocialecohesiemoetcentraalstaaninhetnieuweprocesvan“opwaartseconvergentie”.Voorverzekeringvaneendemocratischeverantwoordingenlegitimiteitenvoorcollectievebesluitvormingzouplaatskunnenzijnvooreentoekomstigeeurozone-thesaurie.Indelaatstefase,dieuiterlijkin2025moetzijnafgerond,wordtburgersvandeEU-lidstateneenhechteEMUeneenstabielenwelvarendEuropavoorgehouden.DetekstvanhetpersberichtgeeftaanleidingeensamenhangtezienmetdeSocialemarkteconomie,omdatdesocialecohesiealséénvandiepijlersvanhetEMUbolwerkwordtaangemerkt.EerderekritiekenvaneconomenopdearchitectuurvandeEBUzijngeheelofgedeeltelijkachterhaaldbijhetinwerkingtredenvandeEMU.Eénvandekritiekenkanevenwelnietwordengenegeerdendatbetreftgeblekentekortkomingenvanethische-enmoreleaard.Juistdoordittekortontstondeenagressieveengevaarlijkekiem,dieleiddetoteenwereldwijdecrisis.Omstabiliteitteverkrijgenkaneenpersoonsgebondenmoraalencultuurnietwordengemist.Helaasishetverkrijgenvandevoordiemoraalbenodigdecultureleinbeddingnietvanzelfsprekend.Telkensduikenhandelingenop,diehetdaglichtnietkunnenverdragen,zoalsdefraudemetlibor-tarieven.KortgeledenkwameengrootscheepsefraudebijhetVW-concernindeopenbaarheid.Indeondernemingswereld(dusookinde

Sibylle Jongen� 12-1-2016 14:37Verwijderd: sociaIe

39

banksector)ishetmoreelkompasnogweleens(te)zwakontwikkeld.Milduitgedrukt.AansluitendnogenkeleopmerkingenoverhetmonetairebeleidvandeEuropeseCentraleBank(ECB).Dieheeftop9maart2015aandeCentraleBankenvandelidstatenhetstartseingegevenom1.140miljardaanschuldtitelstekopen.Overditmonetairbeleidwordtverschillendgeoordeeld.Economenvannaamzijnintweekampenverdeeld.Dittypebeleid,welaangeduidalsquantitatieveeasing,“QE”,ofals“Bazooka”,vondeerderplaatsindeV.S.eninJapan.WatzijndethanswaarneembaregevolgenvandeQE?Debeoogdeoplopendeinflatieistothedennauwelijksmerkbaar.WelnamdewaardevandeEurotenopzichtevandedollarsterkaf,hetgeentoteenstimulansvoordeexportleidde.Ookdeinvloedvandeontwikkelingvanderentedoetzichgevoelen.OpgrondhiervanzaldevluchtinrisicovolleinvesteringentoenemenenhetisnogmaardevraagofdeQEmedetoteenverbeteringvandeinfrastructuurleidtenofgeïnvesteerdzalgaanwordeninanderemaatschappelijknoodzakelijkeprojecten,zoalsdievoordeverbeteringvanhetonderwijs.Opgemerktmoetworden,dateenzwakkemuntnietalleenmaarvoordelenheeft.Eenverzwakkingdoetafbreukaandemonetairedisciplineenaandebelangenvanspaarders.Voortsishetvanbelangtevermelden,datnaastdeEuropeseBankenUnieendeEuropeseMonetaireUnienuookdeKapitaalmarktUnieindestijgersstaat.BijrealisatievandezeUniezullenbedrijvenzicheenvoudigerkunnenfinancierenviademarkt.FD,5juni2015.4.2 Vergrotingarmslagoverheid.Indeafgelopenjarenwashetbeleidvandeoverheidvooralgerichtophetterugdringenvanhetoverheidstekort,teneindetekunnenvoldoenaandeeisen,zoalsvastgelegdinhetEuropeseStabiliteits-enGroeipact(SGP).Datbezuinigingsbeleidheeftdesocialezekerheidgrotendeelsongemoeidgelaten,maardearmslagvandeoverheidvoordeinstandhoudingvandesocialemarkteconomieonderdegewijzigdeomstandighedenduidelijkverminderd.InmiddelsneemthetNederlandsetekortjaarlijkszodanigaf,dathetdoelvanevenwichttusseninkomstenenuitgaveninzichtkomt.Hettekortnamafvan2,3%in2013tot2,1%in2015enzalnaarramingin20161,8%bedragen.DeEMU-schuldlooptevenzoinhet

40

aangeduidetijdvakindepas,meteenpercentagevantussende68en69%.DelopenderekeningisinNederlandstructureelpositief.Deeconomischegroeitrektgeleidelijkaan,omdatdeexportalsgroeimotorgeleidelijkwordtingehaalddoorparticuliereconsumptieeninvesteringen.Dandewerkgelegenheidendewerkloosheidalsbelangrijke,zonietdebelangrijksteindicatorenindesamenleving.Weliswaarnamdewerkgelegenheidsterktoe.Indeperiodevan1950tot2013verdubbeldedewerkgelegenheidvan4naar8,6miljoenwerkplekken,maardewerkloosheidbedroegin2014circa7%,hetgeenalsonaanvaardbaarhoogmoetwordenaangemerkt.Alsonderdeelvaneenbeleidnaarmeerrechtvaardigesocialezekerheid,werdaandewerkgelegenheidiniederhoofdstukaandachtgegeven.Metuitzonderingvantoelichtingenopsocialeondernemingen,dieeldersgroeienenbloeien(zieparagraaf2.2),kwameninonzebeschouwingengeenofnauwelijksaanwijzingenvoordieduidenopbanengroei.Tervermijdingvaneenonnodigpessimisme,volgenonderstaandenkeleaanvullendevergezichten.Zozietdeuitkeringsinstantie(UWV)nadriejarenvankrimpweergroeivanwerkgelegenheid.(FD4februari2015).Doorrobotiseringvallenbanenweg,maarhiertegenoverontstaannieuwebanen(data-analytici);IBMmeent,dater15000specialistennodigzijnophetterreinvankunstmatigeintelligentieenbigdata.Ookminderhoogdravendeberoepenkomeninbeeld,omdatvoordehierbijhorendetaken21’stcenturyskillsnodigzijn,zoalsinschattenvanrisico’svoorbewakersenportiersensocialeinteractievoorkappers,barkeepers,envoorwerkersindedienstensector.Eerderwerdopgemerkt,datintensiveringvandienstendewerkgelegenheidtengoedekomt.Voordebenodigdegeldenkanwordengedachtaaninvoeringvaneeningezetenenbelastingpergemeente.NederlandseZZP’ersscorenhoog.vergelekenmetandereOESO-lidstatenalshetominnovatieenprobleemoplossendvermogengaat.DaarinstaatNederlandopde4deplaats,achterJapan,Finland,enAustralië.(FD14maart2015)HetNRCvan9december2014gaatuitvoeriginopdebenoemingvanNeelieKroesalsambassadeurvanNederlandsestart-ups.TalvaninnovatiesverspreidoverNederlandleidenevenzototeenaanzetvannieuwebanen(verw.20).TenslottenoemenwijhetzogenoemdeJuncker-fonds(ondergebrachtbijdeEuropeseInvesteringBank)metalsdoelomindekomendedriejaar

41

aandeEuropeseeconomieeenextraimpulstegevenvan315miljardeuro.MeteenberoepopdelidstatenkentDeEuropeseCommissieeenhogeprioriteittoeaandefinancieringvanditfonds.Terugnaarderodedraadvanonsverhaal,waarhetgaatoverdearmslagvoordeoverheidomookindetoekomstnaasthetmarktgerichteeconomischebeleidhetsocialebeleideengelijkwaardigepositietegeven.Kanhetbezuinigingsbeleidwordenomgebogennaareenbeleidgerichtopondersteuningvanhetmenselijkkapitaal?Iseenvolwaardigsociaalbeleidnaastheteconomischbeleidrealistisch?Bijdebeantwoordingvandievraagmoeteropwordengerekend,datdepolitiekdemonetaireenbudgettairedisciplinemetdehierbovengenoemdenieuweregelsvoorbankenenvoordeoverheidsfinanciëninstandzalwensentehouden.Aannemendedatditlukt,isdeanderevoorwaardedievanvoldoendeinkomenvandeoverheidomdeaanvullendesocialezekerheidtefinancieren.Toenemendeongelijkheidvaninkomensenvermogenkandeoverheiddaarbijindewegzitten.Piketty(2013)wildeoverheidmeerarmslaggevenentevensdevermogensongelijkheidbestrijdenmeteenprogressievevermogensbelasting,wereldwijd.Helaas,eenwereldwijdevermogensbelastingisnietrealistisch.DefilosoofOtfriedHöffemeentdataansturingdoor,,Bildung”meereffectheeftdanhetopleggenvanmeerbelasting(FrankfurterAllgemeine.19Juni2015).DeopvattingenvanPikettyhebbenveelaandachtgetrokken.Reactieszijnzowelpositiefalsnegatief.ZozouPikettygeenonderscheidhebbengemaakttussenkapitaalenvermogen.Pikettybesteedtvoortsgeenaandachtaanmachtsverhoudingen.Inhetalgemeenligtdemachtbijhetmanagementeninminderematebijdeaandeelhoudersendevermogensbeheerders.IndeFrankfurterAllgemeinevan22juni2014waserkritiekopdedoorPikettygehanteerdecijfers.DaarwerdoverigensinlijnmetdebevindingenvanPikettydeaandachtgevestigdophetfeit,datindebelangrijkstelandenindewereldhetinkomenuitvermogenindeperiodevan1907tot1975daaldeendividendenrenteminderwarendandegroeivanvermogen.Inkomenuitvermogen(R)wasindietijdvanoorlogenencrisisnietgroterdandegroeivanhetnationaalvermogen(G).Erzijndusomstandigheden,waarbijdestellingvanPikettynietopgaat.Echter,van1800tot1907enna1975wasRaantoonbaarensteevastgroterdanG.Voortsmoetwordengewezen

42

oplangdurigeverbeteringvandelevensomstandigheden.Indewestersewereldkanbijnaeeniederbeschikkenovereendouche,eenTVeninternet.IndederdeplaatsdrageninDuitslandderijkeBundesländerstelselmatigeendeelvanhunrijkdommenoveraanarmeLänder.Eengeheelanderekritiekbetreftdegrondstelling,dathetrendementopvermogenaltijdgroterisdandemetdegroeivanwerkgelegenheidsbevorderendeinvesteringentebehalenwinst.Voorzoverdathetgevalis,isdatvolgenseenjongeeconoomvanHarvardeerderhetgevolgvankunstmatigeschaarsteaanbeschikbarebouwgrondendaardoorveroorzaaktehogeprijzenvanwoningendanvankapitaalvermeerderingbijbezittersvanaandelenenbedrijfsobligaties.Voorzover,,R”groterisdan,,G”moetdeoorzaakwordengezochtbijhetrendementopbezitvanonnodigdurehuizen.Bijbezitenaandeleninondernemingenishetrendementveelwisselvalliger,diebedrijvenmoetenvaakdedeurensluitenenwaarzeoverleven,vergtdatregelmatigaanpassingenenafschrijvingen,vooralophardwareensoftware.DemeestbasalekritiekwerdnaarvorengebrachtdoorDeSotoendiensteam.HetNRCvan23mei2015koptmetdeuitspraakvanDeSoto:armelandenzijnrijkerdanPikettydenkt.InhetcoververhaalsteltDeSotoondermeer,dat90%vandewereldbevolkinginontwikkelingslandenenvoormaligeSovjetstatenwoontendatdebewonersdaarhunkapitaalenwatzeproducerenindeinformelesectorbuitendeofficiëlecijfershouden.Pikettygaatdaaraanvoorbij.DeSotostelt,dathijmetzijnteamterplaatseopeenveelheidvanlocatiesonderzoekenveldwerkheeftverricht.Dekritiekopextreemhogebeloningenisnietnieuw.DeNobelprijswinnaarRobertSchillerciteertJanTinbergen:,,EenCEOzounietmeerdanvijfkeerhetsalarisvandegewonewerknemermogenverdienen”InmiddelsishetindeVSniet5maar230keergeworden.Daarmoetietsaangedaanworden,omdatdeoverheidgeldnodigheeftomforsteinvesterenindepubliekesector.Dankandeeconomischemotorweervolopgaandraaienendewerkloosheiddalen.AldusSchillerinhetESBvanoktober2013.TotzoverhetdebatrondPiketty,dieondanksdezekritiekenindewereldveelgezagheeftverworven.Bijhetwaarnemenvanverschillenininkomenenvermogenvondnogmaarweinigonderzoekplaatsnaardebestemmingvangestegeninkomenenvermogen.Hoewordtprivaatmetoverschotten

43

omgegaanenhoezouindepubliekesectordezegeldenwordenbenut?Bekendisdatverschillende(private)vermogendepersoneneninstellingenfondsenvormdenenvormenmeteenmaatschappelijkdoel.DenkaandeRockefellerfoundations,aanStichtingenvandefamilieBrenninkmeijerenaandeVanLeerFoundation.InNederlandvindtafvlakkingvanvermogenplaats,doorhetbelastenvanbatendietotvermogensvormingkunnenbijdragen(erfbelasting,inkomstenbelastingenindirectebelastingen)endoorhetbelastenvanvermogen,datfiscaalinboxdriewordtgeclassificeerd.Aanditvermogenwordteenfictiefrendementvan4%toegekend,waarbijditrendementwordtbelastmet30%.Inmiddelsheefthetkabinetbekendgemaakt,datvoordehogerevermogenshetfictiefrendementgetraptzaltoenemen.Nuspaardersophunspaartegoedenopnietmeerdan1%ofminderkunnenrekenen,neemthetvermogeninboxdrieaf.Hetsysteemheeftvoordelenvanwegedeeenvoud,alsmedeomdatdeoverheidinzichthoudtindevermogenspositiesvandeingezetenen.Belastingbetalerskunnenhunvermogenookinanderebeleggingen,danindeposito’sonderbrengen.Vooralvoorouderespaardersontstaathierevenweleendrempel,omdathogerendementenperdefinitietothogererisico’sleiden.Datgeeftaanleidingtotdiscussieoveraanpassingindebelastingwetgeving,zoalshetgeleidelijkafschaffenvanfiscalefaciliteitenbijhetaangaanvaneenhypotheek,fiscaliseringvandeAOW,renovatievandepensioenwetgevingeneenwijziginginhetregimevandirecteurgrootaandeelhouders(DGA’s).Indedesbetreffendevennootschappenwerdenpensioenvermogensopgebouwd,diebijafschaffingvandefiscalebestraffing,naarramingtotaanzienlijkeuitkeringenleiden,dievoordeschatkistgeldopleveren.Maatregelen,diebelastingontwijkinginhetproductielandtegengaan,vormenevenzoeeneffectiefmiddelommeerbelastinggeldtevergaren.Ookdeinstituties,alsmededeuitvoeringvanonzesocialewetgevingdienenperiodiektewordenonderhoudenenscherptewordenbewaakt.Erzijnteveelvoorbeeldenvoorhandenvanjuridischwel,maarmaatschappelijkenmoreelongepastegebruikmakingvanfaciliteiten.4.3VerankeringvandeSMEinhetEuropesesociaalbeleid

44

DegevolgenvandebankencrisishebbenhetsocialegezichtvandeEuropeseUniegeschonden.Bezuinigingenzettendeuitgavenvoorsocialezekerheidonderzwaredruk.DedoelstellingvansocialenaasteconomischevooruitgangisnietingevuldmetconcreetsociaalbeleidophetEuropesevlak.ErbestaateenEuropeesSociaalFondstenbedragevanruim80miljardeuro(ca.300europerEuropesewerknemer).Daarvanisnu12miljardeurovrijgemaaktvoordeaanvullendefinancieringvanprojectenterbestrijdingvandejeugdwerkloosheid.HetESFfunctioneertalssuikeroomvoordeinitiatiefnemersvanbijzondereprojectenvanerkenbaarsociaalbelang.Hetisgeenroyalesuikeroom.DeaanvragersvanESF-subsidiemoetenaanallerleicriteriavoldoenmetdedaarbijonvermijdelijkepapierwinkel.DathelptnietechtomhetdoorbezuinigingenencrisisverhardegezichtvandeEuropeseUniemilderetrekkentegeven.Voorhetoverigebeperkendelidstatenzichertoeomdesamenwerkingophetsocialevlaktebeperkentotdevergelijkingvannationaleregelseneffectenvanhunsysteemvansocialezekerheid.Hetintensievegrensoverschrijdendeverkeermetdemogelijkhedenvanmisbruikdoortransportondernemingenvanuitkeringsregelsmaaktdesituatieernietbeterop.ErismaaréénmanieromhetdoorsteedsmeermensengewantrouwdeEuropaeenmeervertrouwenwekkendsociaalgezichttegeven.DatisdeinbeddingvanhetsocialebeleidindeEuropesewetgeving.Datkankleinbeginnennamelijkindegrensregio’s.Daarondervindthetvrijeverkeervanwerknemersveelhindervandeverschillendeuitkeringsregelsbijziekteofontslag.Hetzetookeenremopdegroeivanwerkgelegenheidinopzichzelfveelbelovendegrensregio’szoalsdieindevierhoekLuik-Aken-Hasselt-Maastricht.EenegalisatiefondsonderauspiciënvandeEUeninbeheerbijdedesbetreffendeprovincieskanhieruitkomstbrengeneneenbescheidenbeginzijnvanEuropeessociaalbeleid.BeterendoorslaggevenderisdeinvoeringvaneenminimumloonvoorallewerknemersvandeEU.Bijvoorbeeldophetniveauvan50of60procentvanhetgemiddeldenationaleinkomenvandelidstaat.Deinvoeringstuitnietopgebrekaanstatistischegegevens.DiezijndankzijEurostatbeschikbaarenbruikbaar.Hetlegteenbodemindebeloningsverhoudingen,maardoetgeenafbreukaandenationaalgewenstezekerheid.ZoalshierbovenalisgemeldhebbenvrijwelallelidstateninclusiefdenieuwkomersuitOost-Europaminofmeerbescheidensocialebasisvoorzieningen.Meteenin

45

UnieverbandvastgesteldminimumloonafhankelijkvandedraagkrachtvandeuitkerendelidstaattoontdeEUduidelijkerdannuhetgevalishaarsocialegezicht.Deinvoeringvergtvandelidstaten,datsociaalbeleidalleenzaakisvandenationaleregeringen,moetenloslaten.Datzalnietgemakkelijkgaan.Hethardnekkigenationalismezitalsnegentiende-eeuwseuitvindingnietindeEuropesegenen,maarhetzitwelindebelangensfeervandenationaleadministraties.Dehieraanbevolenstapisechtereengoedemogelijkheidomindelijnvandesocialemarkteconomiemeerevenwichttebrengentussenmarktbeleidensociaalbeleid.EennogverdergaandestapkandeinvoeringvaneenEuropesewerkloosheidsverzekeringzijn,naarhetvoorbeeldvaneendergelijkeverzekeringinhetfederaleverbandvandeVerenigdeStaten.DatzoudeEUeennogduidelijkersociaalgezichtgeven.OnderdegegevenomstandighedenmethetdoordebankencrisisuitgelokteverzettegenhetinverbandvandeEUafgesprokenbezuinigingsbeleidlijktheteenbrugtever.Wezullenerhieraanheteindvandezevervolgstudieoverdesocialemarkteconomietochnogenkeleregelsaanwijden.HetconceptvaneendergelijkeverzekeringisnaderuitgewerktdoordeDuitseeconoomSebastianDullienmetsteunvandeBertelsmannStiftung.(verw.21).InnavolgingvanhetAmerikaansesysteemzoudendelidstatenzichverplichtentoteenbasisvoorzieningmeteenbeperkteduurenhoogtevandeuitkeringbijontslag.Ineersteinstantiemoetdaarvooreenberoepwordengedaanopeeninelkelidstaatbestaandwerkloosheidsfonds,gevoeddoorpremies,waarvandepercentagesinUnieverbandzijnvastgesteld.AlsdatnationalefondsontoereikendisbijeengrotewerkloosheidsgolfkunnendelidstateneenberoepdoenopeenvoorditdoelachterdehandgehoudenEuropeeswerkloosheidsfonds.IndezeopzetisdedempingvanconjunctuurgolvenminstenszobelangrijkalsdebescheidenEuropeesgegarandeerdebasisuitkering.Bovendienverplichthetdelidstatenomintijdenvaneconomischevoorspoedgeldopzijteleggenvoorditfondsenmeerdanmengeneigdisrekeningtehoudenmettegenslagindetoekomst.DitdoetdenkenaanwatmennuinEuropeesverbandaanverplichtingenoplegtaandebanken.Hetgaatinditgevalomwerknemersennietombanken.VoorhenisermeerzekerheidvanwegedegarantievandeeconomischmachtigeEUenvoordeonvermijdelijkewisselvalligheidvandemarkteconomieisereendempendeffectalsbeschermingtegendekoudewindvandecommercie.Bijde

46

uitwerkingvanditideeendenadereafwegingisdeonderzoekerDulliennietoveréénnachtijsgegaanendeeffectenmetgebruikvandevelestatistischegegevensdoorgerekend.MeernogdaneenEuropeesminimumloonzouditsysteemdeeenzijdigheidvandemetdeeurosamenhangendemonetaireverplichtingendoorbrekeninderichtingvanmeerevenwichttussenmarktbeleidensociaalbeleidophetgroteterreinvandegemeenschappelijkemarkt.ZoalsgesteldisdezeverzekeringophetniveauvandeEUvooralsnogniethaalbaar.MaarhetisweldeverdienstevanDullienenzijnsponsoromtelatenzienhoedesocialemarkteconomieophetvlakvandeEuropesemarktgestaltekankrijgen.ZolangdatnietgebeurtblijftdetoekomstvandeSMEinEuropeesverbandonzeker.

47

5 CONCLUSIES

DeSocialeMarkteconomie(SME)iseenvormvankapitalismegebaseerdopsolidariteitenempathie.DeSMEheefteenbelangrijkebijdragegeleverdaandeontwikkelingvanonzecivilsociety.WatwordthetlotvandeSME?Inhetessay,,DeKleerscheurenvandeSocialeMarkteconomie”(verw.1)zijndegevolgengeschetstvanhetafscheidvandeverzorgingsstaatenvandecrisisvoordeSMEinDuitsland,ZwedenenNederland.DezeverkenninglietziendatdevoordeSMEnodigegelijkwaardigheidvansociaalgerichtbeleidmethetopmededinggerichtemarktbeleidanno2014maartendeleisgehandhaafd.IndeDuitseBondsrepubliek,waardeSMEnadeoorlogeenkernpuntwasvanhetregeringsbeleid,kwamhetsocialebeleidopachterstand.InZwedenbleefdegelijkwaardigheidondanksaanpassingengrotendeelsovereind,evenalsinonsland.Beidelandenhebbenweltekampenmeteenhardnekkigewerkloosheidvanmetnamejongeren.DiewerkloosheidisoverigensminderinDuitsland,waarmetherinvoeringvanhetminimumloonenigherstelvanhetsocialebeleidaandeonderkantvanhetloongebouwwordtbeoogd.Indedriegenoemdelandenisdeinkomensongelijkheidnietveelgrotergeworden,weldevermogensongelijkheid.Indezevervolgstudiekomendriestructureleontwikkelingenaandeorde,

48

diebepalendzijnvoordetoekomstvandeSME.Datisomtebeginnenhetzichnogsteedssterkmanifesterendeneoliberalisme.Datlegteengrootbeslagopmens-enlevensbeschouwing.Diemaakt,datmensenzijngaanbeseffendatzeaanzichzelfverplichtzijnomalsondernemendpersooninhetleventestaan.Doorindestrijdomhetbestaanopentestaanvoordespelregelsvanmarktencompetitiekunnenzevanhunleveneensuccesmaken.Daarmeedringtdesysteemwereldvandecommercieindeprivatelevenssfeer.Hetvermindertdeafhankelijkheid,maarookdebetrokkenheidbijdepubliekezaak.Datraaktdesteunvoorwettelijkvastgelegdeendaarmeeverplichtesolidariteit.Risicobesefenonzekerheidzijndebegeleidendeverschijnselen.NaastdezevoordeSMEbelangrijkesociaal-cultureleontwikkelingzijnertweemaatschappelijketrends,diehetlotvandeSMEzullenbepalen.Opkortetermijnisdathetverschijnselvande,,kloof”.Datishetgroterwordendeverschilinkansenopdearbeidsmarktvanlageropgeleidentenopzichtevanhogeropgeleiden.Kandearbeidsmarktvoorzieningenoegbetaaldwerkvoordemindercognitiefbegaafdenenisergeldvooraanvullendevormenvanwerkgelegenheid?Oplangeretermijnspelendegevolgenvandetechnischeontwikkeling.Metdevoortgaandeautomatiseringentoepassingvanrobotsdreigtderoutinematigewerkgelegenheidtewordenovergenomendoormachines,watde,,kloof”kanverdiepenenbezinningvereistopdenoodzaakvanwerkverdelingdoorarbeidstijdverkorting.Ditallesspeeltzichafineenvergaandgeglobaliseerdeeconomie,waarnationaleoverhedenvoorheteerstsindslangetijdgeconfronteerdwordenmetnietopafstandtehoudenconflicteninhetMiddenOostenendichterbijaandegrensvanRusland.DatvergtherbezinningopheteenzijdigmarktgerichtebeleidvandeEuropeseUnieenopdenoodzaakvanmeerweerbaarheidinhetverbandvandeinternationalesamenwerking.Knelpunten,diesamenhangenmetgenoemdeontwikkelingen:

i. Armoede;circa15%vandebevolkingleeftonderdearmoedegrensvan60%vanhetmodaleinkomen.Vandezegroeperingkan9%doorziekteenouderdomnietdeelnemenaanhetarbeidsproces.

ii. 25%vandebevolkingreageertnegatiefopglobaliseringensteltzichintolerantopindesamenleving.

Sibylle Jongen� 12-1-2016 15:07Met opmaak: Lettertype:Niet Vet

49

iii. Werkloosheid;circa7%vandeberoepsbevolkingiswerkloos.Dejeugdwerkloosheidligtbovendegrensvan15%.

iv. Deopvangvanvluchtelingenmethetbiedenvanperspectiefvoorintegratieindesamenleving.

v. Degevarenvanfanatiekeislamistenendereactievannationalistischepopulistischestromingen.

Deaangeduideproblemendieneninsamenhangmetelkaardebenodigdeaandachttekrijgen,dooranalysevanontwikkelingenenoorzaken.

Voordebestrijdingvanarmoedeen(jeugd)werkloosheid,alsmedeophetvlakvandezorgkandeoverheidnietzonderadequatearmslag.Vanverschillendekantenwordtgedachtaangetrapteindirectebelastingen,naasthervormingvanhetboxen-systeem.Nudeniet-medischezorgwerdovergebrachtnaargemeentenkanmedeeeningezetenenbelastingwordenoverwogen.Terbevorderingvanwerkgelegenheidvanmindergeschooldenwerdeninverschillendelandenmetsucces“socialeondernemingen”gevestigd.Ziehoofdstuk2.Hetvaltop,dathetjuistlandenmetvoorkeurvoormarktenondernemerschapzijn,dievooroplopen.DeeconomieontwikkeltzichgunstigenNederlandvoldoet(bijna)aandeinEuropavereistestabiliteitsnormen,datiseengunstigmomentvoorheroverwegingvanoverdrachtsuitgavenenherverdelingvanmiddelen.MethetvoorbeeldvandezorgcoöperatieinAusterlitzvoorogen(zieparagraaf3.3),kanindesamenlevingvoortsnogveelopgangwordengebrachtophetterreinvanleefbaarheid.DevoordeSMEnodigebalanstussenheteconomischeensocialebeleidblijktgemakkelijktekunnenwordenverstoord.Indatverbandpassentweeopmerkingen.Bijhetopstellenenbewakenvansocialeinstitutiesdientrekeningtewordengehoudenmethetvoorkomenvanmisbruik(moralhazard).Hoemoeilijkdatisblijktuithetinvergelijkingmetanderelandenbijzonderhogepercentagearbeidsongeschikten.Voortszalbijdebestrijdingvandewerkloosheidhetalomgeprezen,,levenslangleren”ongetwijfeldkunnenbijdragenaandevergemakkelijkingvandeovergangvanbaanzekerheidnaarwerkzekerheid.

50

Nederlandligtnietopeeneiland.Dathoudtin,dathetgebeurenindebuitenwereldonsnietonberoerdlaat.OmtebeginnennoemenwijdetothedenonopgelosteproblematiekvandeonvoorstelbaargrotestroomvluchtelingennaarEuropa.GelijktijdigkamptEuropametandereproblemen,zoalsgrotedivergentieinconcurrentiekrachttussenlidstaten.DitgeldtevenzotenaanzienvanhetaldannietkunnenvoldoenaaninEuropagesteldestabiliteitsnormen.Anti-Europesesentimentennemeneerdertoedanaf.Daarnaastvormengeopolitiekespanningenookvooronseennietteoverzienrisico.Totzoverenkelewaarnemingen.

51

TOTSLOT:Neoliberalismeenarmoedebestrijding

HetNEOLIBERALISMEALSDIEPGEWORTELDEMANIERVANDENKENENHANDELEN.Indevoorafgaandestudieoverdekleerscheurenvandesocialemarkteconomieisgewezenopdeeenzijdigenadrukopdeaandeelhouderswaardeinhetondernemingsbeleid.Ookiskritiekgeuitopdemanierwaaropmedewerkersindeondernemingwordenafgerekendophetbereikenvanvaakindividueelvastgesteldeprestatiedoelen.Daarbijiszelfsdeuitdrukkinggebruiktvan,,managementbyterror”.Metdiemanagementcultuurkomenwezenlijkezakenzoalsteamwerkenbetrokkenheidbijdedoelenoplangeretermijnbuitenbeeld.Dezenadrukopdepersoonalskleinondernemertjebinnendeondernemingisnietlostezienvanhetveranderendlandschapinondernemingsland.Hetiseengevolgvandeneoliberaledenkwereld,waarinmensenzichmoetenzienalsopcompetitiegerichtedeelnemersvandeprestatiemaatschappij.DeFransefilosoofPierreDardotenzijnlandgenoot,desocioloogChristianLavalhebbendaareengrondigestudieaangewijdmetde

52

titel:,,ANewWayoftheWorld,onNeoliberalSociety”.(verw.6)IndatboekwordtinhetvoetspoorvandeFransefilosoofFoucaultenvaneenaantalneoliberaleeconomenzoalsRüstov,vonMises,HayekenFriedmanbetoogd,datmensennietallenalseconomischesubjecten,maarookalsburgerinhundenkenwordenoverheerstdoordeneoliberalemensbeschouwing.DatgeldtdanmetnamevoorAmerikaenWest-Europa,maarspeeltookeenrolindeopkomendeeconomieën.Alshettegenzitmoetjenietzeurenoverdenadeligeomstandigheden,maarvanuitdefilosofievanzelfhulpenpersoonlijkondernemerschapproberenerweerhetbestevantemaken.Diementaliteitisindehandgewerktdoordesnelleveranderingenindeindustrieendienstverlening.Vooraljongerenkrijgenmindervastwerkenervarenminderwerkzekerheid.Nietalleenkleine,maarookgroteondernemingenhebbenminderbelangbijdehandhavingvandeklassiekearbeidsverhoudingenwaardevergaandetaakverdelingvanwerkaandelopendebandgoeddeelsisverdwenen.Ookdepolitiekheeftminofmeervanhartemeegewerktaandezeontwikkelingenindelijndaarvaningrijpendeveranderingenaangebrachtinhetsocialebeleid.NietalleenReaganenThatcherhebbenhierhunsteentjebijgedragen,maarookBlair,SchröderenRutte.DardotenLavalbeschrijveneenallesbeheersenddenkkader,waarbinnennietalleenondernemersenmanagersinhetbedrijfsleven,maarookbeleidsmakerszijngevangen.Zezienintalvanverschijnselenindepolitiekenindeeconomie,datderolvanderegeringenfundamenteelisveranderd.Hetbeleidaandetopismeervolgenddansturendgeworden.Hetpragmatismeoverheersteneffectenvandegrensoverschrijdendeneoliberaleeconomiezijnmeerbepalendgeworden,daneenautonomevisieopdewenselijkesamenleving.Zijconstaterenook,dathetpubliekerechtindeverdrukkinggeraakt.Datpubliekerechtwordtmeerenmeerverdundmethetdoormarktencompetitiegedicteerderechtvanbedrijvenenalofnietzelfstandigewerkers.Debelangenzijnverschoventennadelevanzelfstandigepolitiekebeleidsvorming.Weziendatterugindegroterolvanplanbureausenandereadviesinstantiesinhetbeleid.Typerendinditverbandisdemanier,waaroplandenindeeurozonezichvanuitdeeisvanwaardevastheidvandeeurohebbenonderworpenaaneenrigoureusbezuinigingsbeleid.Hetwerdnodiggeachtomruimtetemakenvoorhetherstelvanhetdoordecrisisgetroffenbedrijfsleven.Toegegeven,deinvoeringvandeeurozonderkeihardegarantiesvan

53

budgettairedisciplinewaseengriezeligwaagstuk.Naasthetherstelvandiedisciplinewasookdeneoliberalewensvaneenkleinereenmeermarktgerichteoverheidbepalendvoordehardeingrepen.Naareconomenmetouderwetsekeynesiaanseopvattingen,dieeenminderrigoureusbezuinigingsbeleidvoorstelden,werdnietgeluisterd.Tekenendvoordeinvloedvanhetneoliberaledenkenisvoortsdevergaandeverzelfstandigingvanbestuursorganen.Datpasteindeookvoordepubliekesectornodigeinvoeringvanondernemendenwaarmogelijkmarktconformbesturen.Engelandisdaarinvooropgegaan.Nederlandhadaleentraditievandecentraaluitgevoerdepublieketakenophetgebiedvanpensioenenenziekteverzekeringenheeftmetonderanderedeprivatiseringvandewoningcorporatiesverdergaandestappengezet.Datopzichzelfhoefdeniettotexcessenteleiden.Dieontstondendoorhetopmarktenprofijtgerichte,maarinpubliekezinonverantwoordebeleidvandeverzelfstandigdeleiding.Demisstappenhaddenophunbeurthetgevolgvanverscherpttoezicht,waardoorernaastdemetmindertakenbelasteoverheideenmetmeertakenbelastwereldjevantoezichthoudersontstond,diehunwerkmoestendoenaandehandvanbedrijfseconomischecriteriaenmaatstavenvangoedmanagementzonderdirecterelatiemetdepolitiekevoorkeurenvandegekozenoverheid.Wevindenditterugindeinstitutionelemaatregelen(structurenenprocessen)omhetfinanciëlebolwerkminderkwetsbaartemaken.WijnoemendeEBU,hetaangekondigdestappenplanvandevoorzittersvandebijdeeuroendemonetaireuniebetrokkenorganen(deEMU),hetbeleidvanhetBazel-Comité,waartiengroteCentralebankensamenkomenomdekwaliteitvanhettoezichtopbankentevergroten,alsmededewetgeving,diehetvoordeEuropesetoezichthouderopdefinanciëlemarktenmogelijkmaakt,omspelersmetteveelgeleendgeldtotdeordeteroepen.(FD,6Juni2015).Zijnhiermeeallelekkenbovenwater?DeeerdergeciteerdeRobertSchillerbeweert,datalsdeeconomieweerverdergroeit,eenvolgendecrisis,zijhetminderfors,nietisuitgesloten.Hijsignaleertteveelpotentiëlebubbelsalsmogelijkeaanleiding.Zoisookdehandelinderivatennogsteedsnietsluitendondercontrolegebracht.Indevalutamarktgaatiederedag5000miljarddollarom(euro-dollarfutures),waarvan65%buitendebeursomgaat,FD30juli2015.

54

Derodedraadinonsessayisvanandereaard.Datishetopprofijtgerichtedenkeninverschillendesectorenvandesamenlevingsterkvertegenwoordigdisenwordtgevoeddoorhetneoliberalisme.DardotenLavalzienhiernietdetriomfvanhetoudeliberalebeginselvan,,laissezfaire”.Devrijheidendewiltotprestatieineenvrijgemaaktemarktvereisentalvanregels,albehoevendienietallemaaltewordentoegepastdoordeafgeslanktecentraleoverheid.Deafslankingvanhetgekozenbestuurendeverplaatsingvandepolitieknaarzelfstandigebestuursorganenmethuntoezichthoudersleidentesamentoteenverengingvanhetspeelveldvandedemocratie.Dieverliestdemachtombijverdergaandeennogproblematischersocialeontwikkelingenhetroeromtegooien.Nietomdatdepolitieketopdaarheelbewustvoorkiest,maaromdatzegevangenzitinhetnetvanhetneoliberaledenken.Depolitiekkannietmeerandersdanmeegaanmetdetrendvaneconomischevooruitgangzonderdoel,puuromdathetbezigzijnmetondernemendeprestatiesalmooigenoegis.Ondernemeninhetgewoneleveniseentakvansportgeworden.Vanwegedecompetitiekanjenietopjelauwerenrusten.Hetkanaltijdbeterenzohoorthetook.Hetbesefontbreekt,datditeenverkeerdeontwikkelingis.Nietalleenpolitici,maarookhunkiezerszittengevangenindezepragmatischekijkopdewereld.Datbrengtonsbijdeburgerendekiezer,waardeauteursvanhethierbesprokenboeknietveelveranderingverwachten.Zehebbenwelkritiek,maarzijninmeerderheidbesttevredenmethunbestaan.Dekritiekrichtzichopdeoverheid,nuookwelopdebanken,maarnietopdemarkt,terwijlhetjuistdemarktis,diehogeeisensteltomaanwerktekomen.Erzijnveelopleidingsmogelijkheden,maardekeuzessluitenvaaknietgoedaanbijdesnelveranderendevraagindearbeidsmarkt.Breedengoedopgeleidejongerenziengenoegmogelijkhedenomzelfopeenondernemendemanierwatvanhetleventemaken.Datwordtvergemakkelijktdoorhetmassalegebruikvanmobieltjesentablets,diedewereldvoorjeopenleggen.Datgeldtwellichtmindervoorjongeren,diezichmeteenlagereopleidingengeringerecognitievebegaafdheidmoetenzienwaartemaken.Datgaat,uitzonderingendaargelaten,indiekringnietgepaardmetveelpolitiekbesefenbereidheidtotmaatschappelijkeactie,eerdermetmeeronverschilligheid.Hetindegevestigdepolitiekepartijennogbreedgerichteprogrammatischdenkenwordtindepraktischeuitwerkingin

55

toenemendemategehinderddoorpopulistischeenseparatistischepartijen.Diewordenweliswaargevoeddooronvredemetdebestaandegangvanzaken,maarzoekensteunenantwoordinenghartignationalismeofregionalisme.Hetbehoeftgeenbetoog,datdezedoorhetneoliberalismebepaaldestandvanzaken,waarbijsocialeverbandenwordenaangetast,weinigperspectiefbiedtvoordeSME.DISCUSSIE,TEGENWERPINGEN.HebbenDardotenLavalgelijk?Zijnweechtonderworpenaandealmachtvanhetradicaleneoliberalisme?Hunboekbiedtweinigaanknopingspuntenvoorontkenningvandievraag.Deaantastingvandesoevereiniteitvanregeringendoordeoverdrachtnaarvanhetnietaanpersonen,maarnaardeinstitutiesvandemarktverbondengezag,wordtgeschetstalseenvoldongenfeit.Hetneoliberaleparadigmaheeftzichverbreidenverschanstindehartenenhoofdenvanpoliticienburgers.Isdateenjuistbeeldvandepolitiekewerkelijkheidvanvandaag?Indepolitiekewerkelijkheidisdatbeeldnietoveralterugtevinden.ZoheefthetVerenigdKoninkrijknogsteedseennationalegezondheidsdienst.InFrankrijkisdeovergangvanverzorgingsstaatnaareenneoliberaleactiverendewelvaartsstaatindiscussie,maarnognietgemaakt.Daarzijnhetdeoplopendeoverheidsschuldendeafsprakenvoordestabiliteitvandeeuro,diehetlandvoordekeuzestellentussenhetverlatenvandeeurozoneenhetbeperkenvandoordecentraleoverheidgegarandeerdeverzorgingsarrangementen.Inanderelanden,waardietransitiewelheeftplaatsgehadendemarkteenplaatsheeftgekregeninverzekeringentegenziekteenvoorpensioenen,ishetsocialeelementindewettelijkverplichtesolidariteitvancollectieveregelingenovereindgebleven.Datdraagtoverigensbijaandehoudbaarheidvanhetsysteem.Erisopzijnminstéénmaatschappelijkgegeven,dathethierbovenbeschrevenneoliberalismeondermijnt.Datisdegeblekenonmachtomcrisestevoorkomenofindekiemtesmoren,danweltebeheersen.Zozagmenzichgedwongenomtijdensdebankencrisesmaatregelentenemen,dienietterijmenzijnmetdevrijheidvande(financiële)markt.DaarbijheeftderegeringvandeVerenigdeStatenzich,dankzijdesterktevandedollaralsinternationalevaluta,haareconomiekunnenreddenmetenormekapitaalinjecties.Geheeltegen

56

deregelsvandeliberalemonetaristischeleer.InEuropakondendelandenindeeurozonezichdieluxeniet(direct)permitterenenmoestenzoalsgemeldforsebezuinigingenwordendoorgevoerd.Daarhaddennietalleendepubliekeuitgavenonderteleiden.Ookdemarktkreegklappenalsgevolgvandewaardedalingvanwoningenenpensioenen.Hetdaarmeegepaardgaandeverliesaanconsumentenvertrouwenbeperktederuimtevoorhetvrijeondernemen.Decrisisendenasleepdaarvanheeftallestemakenmetdeaandefinanciëlemarktengebodenvrijheid.Erzijnkortvoorennadeeeuwwisselingongecontroleerdemechanismenvoorgeldtransactiesaandeganggezet,diedeeconomiehebbenontwricht.HetwasdeAmerikaanseoverheid,dievoordebeoordelingvandesoliditeitvanbeleggingsproductenvanfondsenmetverpaktehypotheken(securisatie)dematevanbetrouwbaarheidoverlietaanprivate,,ratingagencies”,zoalsMoody’senFitz.DiehaddenmaartwaalfbedrijvensolidegenoegbeoordeeldvooreenAAArating.Daarnaastwarener,ongelooflijkmaarwaar,duizendenbeleggingsfondsenmeteenzelfdegoedebeoordeling.Achterafmagmetrechtwordengesteld,datdedoordeAmerikaanseoverheidaandemarktgedelegeerdecontroleopbedrijvenenfondsenmetbeleggingsderivateneenconcreteoorzaakwasvoordezeellende.Hetiseentreffendeillustratievandezwaktevanhetneoliberalisme.Daterkentdenoodzaakvantoezichthouders,maarzoektookdaardemarktopomdattoezichtuittevoeren.Hetroeptdevraagopnaarhettoezichtopdetoezichthouders.Zoveeliszeker:hetvrijespelvandemaatschappelijkekrachtenslaagternietgoedinompreventieftoezichtterealiseren.Wantwiecontroleertdetoezichthouders?Ietsdergelijksspeeldemetdecommotieoverfalendfunctionerenvangerenommeerdeaccountants.Hetiseenbewijstemeerhoemoeilijkhetisommethetondernemendeenopprofijtgerichtedenkeninallerleisectorenvandemaatschappijdemarktnaarbehorentelatenfunctioneren.OndanksdenugenomenmaatregelenindeVSenindeEUisergeengarantie,datmetdenogsteedsbestaandevrijheidopdeinternationalefinanciëlemarktgroteongelukkenkunnenwordenvoorkomen.Decontroleopfinanciëlederivatenisnietsluitend.Erwordtnogsteedsgewaarschuwdvooreenkettingreactie.IndeEurozonewerdeenbankenunieopgezet,diebuitendeinlegvankapitaalverschaffers,indekomendejarenzoveelreservesmoetopbouwen,datnietdestaatenofdebelastingbetaler

57

maardegezamenlijkebankenopdraaienvoordeafwikkelingvaneennietlevensvatbarebank.Opdegeldmarktzijnderisico’smindergoedafgedekt,daarheerstdelosseremoraalvanhetneoliberalisme.Gelukkigzijnergrenzenaandewiltotpresterenenhetzichmetenmetanderen.Menvindtdatterugindeveleadviezenommeertijdvoorjezelftenemenenmeerrekeningtehoudenmetmensenomjeheen.Erzijnsteedsruilsituaties,waarbijnietcompetitiemaarsamenwerkingvooropstaat.Datwasenisnogsteedshetgevalingezinsverbandenenzorgvoorhulp-behoevendekinderenenverwanten.Deeconomischewetenschaperkentdeonvermijdelijkheidvancompromissenalsmeerderebelangeninhetspelzijn.Gevenennemenliggennietinhetverlengdevanpersoonlijkwillenwinnen.Daarnaastiserindewerksfeernogveelwerkinteamverband.Mededaaromvindenmensencollegialiteitnietminderbelangrijkdanpersoonlijkeprestatie(verw.22).InhetdoorveelbestuurdersaangehangenRijnlandmodelzijndesociaalpassendeplekindepersoneelsorganisatieendeloyaliteitmetdedoelenvandeonderneming,belangrijkerdandemetingendeafrekeningvandepersoonlijkebijdrageaandeonderneming.Alshetwaarisdatdemenseensociaalwezenis,danzaldeneoliberalemensbeschouwingdatookindepraktijknooitkunnenuitsluiten.Wathijblijkbaarwelkan,ishetsocialeelementindehoekdrukken.Ditzaltenkostegaanvanvrijheidenvanontplooiingenhetdaarbijervarenvannutenplezier.Hetonderlingrespectenbereidheidtothulpbijhetontwikkelenvanpersoonlijkecompetentieszijnfundamenteelleidendebeginselen.Eeniederdientinzijnwaardetewordengelatenenkansentehebbenommetonderwijsenanderevormenvanzakelijkeondersteuningzijntalententeontwikkelenommeetekunnendoen.Diepositievevrijheidhoortduidelijkbijhetmoderneliberalisme.Compassieenbelangelozemedeverantwoordelijkheidstaannietinhetwoordenboekvanhetneoliberalisme.Althansnietalsbeginselenvoorsocialeeneconomischepolitiek.Isdattekortmaatschappelijkpijnlijkgenoegomtetwijfelenaandevitaliteitenhoudbaarheidvanhetneoliberalisme?Andersgezegd;kandatervanwordenweerhoudenomdesocialeregelingenvandeSMEverderindehoektedrukken?Bijdebedenkersvanhet

58

ordoliberalisme6voorenkortnadetweedewereldoorlogspeeldenchristelijkewaardeneenrolalsbasisvoordesocialewetgeving.Demaatschappelijkeexpressievandiewaardenisonderinvloedvanhetneoliberaledenkenopdeachtergrondgeraakt.DuitslandishierondanksdedaarnoginvloedrijkechristelijkecentrumpartijenCDUenCSUgeenuitzondering.Juistindatlandishetsocialeelementvandemarkteconomieindezinvanminderongelijkheidhetmeestinverdrukkinggeraakt.AlsDardotenLavalconstateren,datdemaatschappelijkeinvloedvanchristelijkebeginselenvrijwelgeheelisverdwenen,danhebbenzeeenpunt.Evenminkanwordenontkend,datanderesociaalgeoriënteerdepartijenhebbenmeegewerktaandevervangingvandeverzorgingsstaatdoordepersoonsgerichteactiverendewelvaartsstaat.Maarerisnogwelsteunvoordesocialearrangemententenbatevanpersoonlijkezekerheidbijziekte,ouderdomenongewildetegenslagen.IndelijnvanhetbetoogvanDardotenLavalkanwordenverwacht,datdiesocialeverworvenhedenonderdrukblijvenstaan.Epistemischgeredeneerd,datwilzeggenopbasisvanfeitenindemaatschappelijkewerkelijkheid,heeftdiedruknietofnognietgeleidtotafbraakvandesocialezekerheid,verdergaanddandereedsgesignaleerdeaanpassingen.Welzienwe,dathetneoliberalismezichinpolitiekopzichtweettehandhavenenweinighinderblijkttehebbenvandesociaalvooruitstrevendestromingen.Voorlopigheefthetonbehagenmaatschappelijkenpolitieknogonvoldoendeexpressiegekregen.Datonbehagenwordtmeergevoeddoordegeblekencrisisgevoeligheid.Strakswellichtookdoordegroeiendeongelijkheidininkomenenkansenopbetaaldwerk.Dieproblematiekstaatcentraalinonzebezinning.Naarisgebleken,heeftdeSMEinEuropadewindtegen,doorhetontbrekenvangewensteaanpassingenenreparaties.15oktober2015.

6Zoalsuitdetekstblijktmagdeterm“Ordoliberalisme”nietwordenverwardmetdievan“Neoliberalisme”.Ordoliberalismestaatvoorhistorisch,dedoorFreiburgeconomenvoorgestanevrijmakingvandemarkt,metgeenanderebeperkingendandievoortvloeienuithetgewenstesociaal-ethischebeleid.

59

LITERATUUR:Verw.1.A.OeleenR.Soeting,DeKleerscheurenvandeSocialeMarkteconomie.2014.Verw.2.MichaelPorterc.s.TheSocialProgressIndex.Verw.3Lendering;DeWortelsvanonzeOverlegcultuur.BureauInterim.Verw.4VanDam,TurpijnenMellink(red);HetOnbehagenindePolder.Amsterdam,Univers.Press.2014.Verw.5BeaCantillonenFrankVandenbroucke;ReconcilingWorkandPovertyReduction.OxfordUniversityPress2014.Verw.6PierreDardotenChristianLaval;TheNewWayoftheWorld,ManufacturingtheNeoliberalSubject.Parijs2010,vertaaldin2014.Verw.7Dankers,Sluyterman,LuitenvanZanden;VariatiesinKapitalisme,OntwikkelingenPrestatievandeNederlandseEconomieindeTwintigsteEeuw.SMO(stichtingmaatschappijenonderneming)2013.Verw.8.J.PenenJ.Tinbergen.NaareenRechtvaardigeInkomensverdeling.1977.Verw.9.ThomasPiketty.Kapitaalindeeen-en-twintigsteeeuw.2013.ZievoorreactiesopPikettypagina’s41en42.Verw.10Gini,GrowingInequalityImpacts.OESOSept2013.

60

Verw.11BertOtten.,,SociaalOndernemerschap,MaarDanEcht”.SocialismeenDemocratie,februari2015,bldz54-57.Verw.11SocialEnterpriseMonitor2014.SocialEnterpriseNL.Verw.12RaadvoorOnderwijsenArbeidsmarkt,Maastricht.DeArbeidsmarktnaarOpleidingenBeroep,2012-2018.Verw.13.SociaalCultureelPlanBureau.2015.Ontwikkelingenaandeonderkantvandearbeidsmarkt.Verw.14C.B.Frey,C.Frey,M.Osborne;TheFutureofEmployment;howSusceptibleareJobstoComputerisation?OxfordMartinProgramme,sept2013.Verw.15Eysackers,Sociaal-economischRapportVlaanderen,1999-2005.Verw.16WetenschappelijkeRaadvoorhetRegeringsbeleid,,,GescheidenWerelden”.2013.Verw.17SociaalCultureelPlanbureau.,,VerschilinNederland”2014.Verw.18JaarverslagvandeNederlandseBank2014.Verw.19SebastianDullien.,,AEuropeanEmploymentScheme”BertelsmannStiftung2014.Verw.20BenKuiken.,,DeLaatsteManager”Haystack2010.