Landgoederen kunnen energie besparen en opwekken met behoud van monumentale waarden. In het “kennis- en leertraject energietransitie monumenten” worden hierover kennis en ervaringen uitgewisseld. Zie voor meer informatie www.duurzamelandgoederen.nl.

Voor het landhuis van Klarenbeek te Voorst van de familie Krepel is een scan uitgevoerd met het Duurzame-Monumentenzorg (DuMo) systeem. Hiermee kan snel een indicatie gegeven worden voor energiebesparende maatregelen die passen bij het monument. Verder vormt het de basis voor een inschatting van de energie- en kostenbesparing, de benodigde inves-tering en de terugverdientijd (TVT). De resultaten kunnen gebruikt worden voor het maken van investeringsbeslissingen. Het systeem is gebaseerd op Greencalc+ 2.2, een rekenmodel waarmee de duurzaamheid van een gebouw of bouwplan bepaald kan worden en een factor die door een gekwalificeerde bouwhistoricus bepaald wordt. De factor zorgt ervoor dat een duurzaamheidsvergelijking tussen monumenten en nieuwbouw mogelijk is. Deze folder bevat voorbeelden voor energiebesparing en –opwekking en heeft op de achterzijde een tabel met doorgerekende ingreepscenario’s.

Hoofdconclusies Bij huis Klarenbeek zijn veel kansen voorhanden voor energiebesparing en –opwekking. Twee typen ‘groene’ energie zijn relatief eenvoudig beschikbaar: de grote lagedruk bio-stoomketel van de houtfabriek op het landgoed kan, bij aanleg van een goed geïsoleerde stoomleiding naar het woonhuis, voor verwarming en warm tapwater in het pand zorgen. Verder levert de van oudsher aanwezige beek met zijn verval van circa 2,5 meter de mogelijkheid om een kleine waterkrachtcentrale bij het huis aan te leggen. Deze mini-elektriciteitscentrale kan in een flink deel van de stroombehoefte van het huis voorzien. De grootste kans voor energiebesparing is het aanpassen van het dak. De houtconstructie van de kap is door falen van de goten in het verleden ernstig aangetast. Integrale dak-restauratie lijkt nodig. Deze aanleiding kan worden benut om het dak van een high-tech buitenbeschot-isolatie te voorzien. Verder is het raadzaam de grote zakgootruimte van het middendak dicht te leggen met een nieuw plat dak met goede isolatie. Het nieuwe platte dak biedt gelijk de mogelijkheid om, buiten het zicht, zonneboilers aan te leggen voor de warm tapwatervoorziening en ter ondersteuning van de cv.Het landgoed heeft voldoende biomassa-mogelijkheden. Dit maakt het mogelijk om in de aanwezige historische stookplaatsen houtgestookte cv-haarden te plaatsen die het gasgebruik van de cv-installatie helpen terugdringen.Slimme elektra-installatie en het vervangen van gloeilampen door LED-lampen (of eventueel HF en fluorescentielampen) levert een goede duurzaamheidswinst. Ingreepscenario’s 1,2,3,4, en 6 op de achterzijde van deze folder lijken qua duurzaamheidswinst en financieel gezien het meest interessant om uit te voeren.

Deze infosheet is samengesteld door E.J. Nusselder MONUMENTEN-ZORG, DWA installatie- en energieadvies, Procede en Wing in samenwerking met de eigenaar van Klarenbeek, de familie Krepel, en in opdracht van provincie Gelderland. Fotografie: tenzij anders aangegeven door E.J. Nusselder.Resultaten van deze scan hebben alleen betrekking op Klarenbeek, maar kunnen inspiratie bieden voor energiebesparing en –opwekking elders. Raad-pleeg altijd een gekwalificeerde deskundige, bijvoorbeeld via het Gelders Res-tauratie Centrum, voor advies over de mogelijkheden die bij uw situatie passen.

Infosheet KlarenbeekScan energiebesparing en energieopwekking

Voorbeelden energieopwekking

Tot in de 19de eeuw werkte de fabriek op het landgoed op waterkracht. Hiervoor zijn de springbeken in de omgeving opgestuwd in een molenvijver. Het niveauverschil (zoals te zien bij de stuw op de linker foto) leverde via een waterrad de aandrijving voor het fabricage proces. Met een verval van ongeveer 2,5 meter en een geschat gemiddeld debiet van 150 liter per seconde zou de oude waterloop weer gebruikt kunnen worden om energie op te wekken. Geschat wordt dat 1,5 Kw opgewekt kan worden, ofwel circa 6.000 KwH per jaar. Op de rechter foto is een onderwater-turbine te zien die elders geplaatst wordt bij een vergelijkbare opgestuwde beek. Op Klarenbeek zou ene kleinere generator volstaan.

Het middendak met zakgoot kan vervangen worden door een platdak (onder het niveau van de rondgaande daknok). Naast het verkleinen van lekkage-risico in de dakzone kan het nieuwe dakdeel uitstekend geïsoleerd worden en kan er ongeveer 10 m2 aan zonneboilers opgesteld worden. De zonneboilers kunnen warm tapwater leveren en de cv installatie ondersteunen.

Als in het huis de cv-installatie wordt gerenoveerd kunnen in de stookplaatsen van de meest gebruikte vertrekken houtgestookte cv-haarden worden geplaatst. Het op het landgoed ruim aanwezige hout kan dan ingezet worden om op milieuvriendelijk wijze te verwarmen. Een cv-haard levert niet alleen warmte in het vertrek waar hij gestookt wordt, maar hij verwarmt ook het installatiewater van de cv. Hierdoor hoeft de cv-ketel minder vaak aan te slaan wat gunstig is voor het gasverbruik. Ook kan een zonneboiler op dit systeem worden aangesloten. Om de door de beide systemen aangeleverde warmte te beheersen en op te slaan moet dan een buffervat worden geplaatst. Dat kan bijvoorbeeld ondergronds buiten het huis maar ook in de kelder.

Water

Houtgestookte kachel in combinatie met zonneboiler

Het machinepark van de houtverwerkende fabriek op het landgoed heeft een eigen houtgestookte verwarmingsketel. De warmteopbrengst daarvan wordt gebruikt voor de persen van het productieproces en voor (lucht)verwarming van de fabriekshallen. De grote ketel wordt vol-automatisch gevoed met houtpulp dat grotendeels afkomstig is uit de fabriek. Via warmteterugwinning (WTW) op de luchtbehan-deling wordt tenslotte ook gezorgd voor minimale energieverspilling.

Biomassa

Met een investering van ongeveer € 55.000,- is een goed geïsoleerde stoomleiding naar het woonhuis aan te leggen. Dan kan de bio-ketel van de fabriek ook cv-warmte en - middels een indirect gestookte boiler - warm water leveren aan het huis. De huidige ketel heeft een flinke capaciteit en zou op het eerste gezicht het woonhuis het gehele jaar moeten kunnen bedienen. Het gebruik van een warmtebuffer van 5 m3 kan eventueel ondercapaciteit in de winter helpen voorkomen. Als alternatief kan een extra pellet-verbrandingsinstallatie worden geïnstal-leerd voor de kantoren en het woonhuis. Deze investering zal echter minstens 3maal zo hoog liggen.

bron: www.batsittard.nl

Het huis heeft een grote zakgoot. Historisch werd deze gebruikt voor het opvangen van regenwater voor allerlei huishoudelijke behoeften. De zakgoot, en binnendoor lopende ‘Keulse” goot hebben door lekkage voor veel schade gezorgd (o.a. houtaantasting). Het dak is hierdoor inmiddels aan integrale restauratie toe. Dit kan gecombineerd worden met buitendakse isolatie en aanleg van een nieuw, isolerend platdak iets onder de rondgaande daknok. Beide ingrepen zijn onzichtbaar van buitenaf en de dakaanpassing verkleint de kans op lekkages in de toekomst.

Na anderhalve eeuw gebruik van de stolpramen in de dakkapellen is de sluitnaald tussen beide raamhelften flink gaan kieren. Bij gesloten ramen kan zo naar buiten gekeken worden. Goed voor de zolderventilatie, maar natuurlijk ook een oorzaak van flink energieverlies. Ook de overige ramen in het gebouw zijn aan herstel toe.

Voorbeelden energiebesparing

Startpunt

Bij de voorgevelvensters zijn van oudsher binnen-schuifluiken aanwezig, een luxe historisch detail. De grote panneelluiken kunnen weggeschoven worden achter de wandvlakken links en rechts van het raam. In gesloten toestand sluiten ze tochtdicht het raamvlak af. Een mooi voorbeeld van historische techniek die bijdraagt aan energiezuinigheid, mits de luiken goed werken en ook dagelijks gebruikt worden.

In het begin van de twintigste eeuw is achter de voordeur een tochtpui geplaatst om kou te weren. Hoewel dergelijke ingrepen vaak schade betekenden voor het interieuraspect, vormt zo’n pui een goede klimaatbarrière die flink bijdraagt aan energiebesparing. De kleine voorhal die nu achter de voordeur bestaat functioneert als aangrenzende onverwarmde ruimte (AOR).

Het huis heeft aan de binnenzijde van de buitenmuren een ruime aftimmering. Die aftimmering is voor een deel voorzien van bespanningen en er zijn in de meeste vertrekken muurkasten in opgenomen. Dankzij dit historische detail kan goed een damp-open vorm van binnenisolatie tegen de buitenmuren aangebracht worden. Het huis is zo op een bijna onzichtbare en bouwfysisch onschadelijke manier van wandisolatie te voorzien.

Om op zolder de was goed te laten drogen is het dak ‘onbeschoten’ aangelegd, waardoor het goed doorwaait. Voor het kwijtraken van vocht van de zolder was dat goed, maar in de huidige situatie is het een bron van energieverspilling. Veel winst is te behalen met beschieting en buitendakiso-latie. Hier kan dat goed met behoud van de historische dakafwerking en -aansluitingen op schoorstenen en dakkapellen.

Technisch en qua veiligheid onbetrouw-baar historisch elektra-schakelmateriaal is goed te vervangen door modern materiaal dat aan alle prestatie-eisen voldoet en dat tegenwoordig ook leverbaar is in klassieke vormgeving. Wanneer om cultuurhistorische redenen historisch schakelmateriaal behouden moet blijven, is het aan te raden gebruik te maken van een zwakstroomsysteem

Historisch prestatieniveau

Vorige eeuw is op de verdieping een badkamer aangelegd. De douchekuip bevindt zich direct naast het historische schuifraam, met daaronder een grote radiator. Door de grote vochtproductie en de warmte in deze ruimte zijn de ongeïsoleerde delen van de gebouwschil (buitenwanden, venster, vloerconstructie onder de onverwarmde kapruimte) zwaar vochtbelast. Dat levert fors risico van schimmelvorming en houtaantasting. Daarnaast wordt veel energie verspild bij de verwarming. Een goede oplossing van de problemen is het aanleggen van een ‘doos-in-doos’ badruimte: een badkamer los van de buitenwanden met eigen ventilatie.

Gebruiksmogelijkheden

Isolatie

0. Bestaande toestand G125

137 1,3 35

6

150

15

250

55

250

20

250

70 25

96

10

96

13

92

14

30

15

28

0,4

5

1,1

2,7

4,3

2,8

2,1

2,6

2,8

9%

3%

35%

8%

19%

31%

20%

15%

19%

20%

141

195

211

257

280

340

243

288

253

- - - -

F

F

DuM

oProfi

el

Labe

l

Ener

gie-

besp

arin

g (%

)

Bes

parin

gin

K €

/ jr

Inve

st. k

oste

n x

€ 10

00,-

ex

btw

Teru

gver

dien

-tij

d in

jare

n

1. Herstel van en kierdichting op alle bui-tenramen en -deuren

2. Als 1 met verbeterd elektra-systeem (NEN 3140) en toepassing van energiezuinige (LED) verlichting

3. Als 2 en daarbij dakrestauratie, forme-ren van plat middendak en buitendakse isolatie

4. Als 3 met toe-passing van 10m2 zonneboilers op plat middendak

5. Als 4 en daarbij damp-open isolatie van de binnenzijde buitenwanden, begane grond-vloerisolatie en bezetting ramen met ge-lamineerd isolatieglas

6. Als 4 en daarbij warmtelevering voor verwarming en warm tapwater vanuit de houtgestookte LD-stoomketel van de fabriek

7. Als 6 gecombineerd met ingreepscenario 5

8. Als 4 met toepassing van 5 houtgestookte CV-haarden in de oude stookplaatsen voor warmteopwekking

9. Als 8 gecombineerd met ingreepscenario 5

10. Als 4 met inzet van een kleine waterkracht-elektracentrale, aangedreven door de Klarenbeek

D

C

A

A

A+

A

A+

A

Ingreepscenario’s

De duurzaamheidsscore is terug te vinden in het veld DuMo-profiel en visueel als label. Vanaf een score van meer dan 216 of label B, is sprake van een ‘eigentijdse duurzaamheidsprestatie’.

Low-tech comfortverbetering Op de hoofdverdiepingen treffen we in bijna alle vertrekken functionele stookplaatsen aan met gaskachels. In het rechterdeel van het huis is ook een cv-installatie aanwezig. De aanwezigheid van vele stookplaatsen met goede trek, biedt interessante energiebesparings-kansen bijvoorbeeld voor de aanleg van houtgestookte cv-haarden

Installatietechniek

Voor

beel

d

Low-tech comfortverbetering