Effecten van neo-nicotinoden

(pesticiden) op vogelpopulaties

Ruud Foppen

i.s.m.

Caspar Hallmann, Eelke Jongejans, Hans de Kroon (Radboud Univ)

Chris van Turnhout (Sovon Vogelonderzoek Nederland)

Foto: Jouke Altenburg (SOVON)

Dataverzameling voorkomen,

demografie en trends van

soorten

Verspreidings-en

trendonderzoek

Correlatieve verbanden met

milieu-

omstandigheden/drukfactoren

Correlatief hypothese-genererend

onderzoek

Zoeken naar causale

processen

Hypothese-toetsend en

verklarend onderzoek

Voorspelling toekomst

Populatiemodel scenariostudies

validatie

Deel van de CAPS-aanpak!!!!

Trends zijn niet overal hetzelfde: regionale en lokale verschillen

Hoe kunnen we deze verschillen verklaren?

Meestal concentreren op de usual suspects

Verdwijnen van het leefgebied, bijv. door verstedelijking Landgebruiksveranderingen Klimaatshift ..

AIO Project Caspar Hallmann NWO programma Biodiversiteit werkt:

The resilience of plant and bird communities under climate change

scenarios in the Dutch landscape

Foto: Jouke Altenburg (SOVON)

Soms kom je nieuwe zaken op het spoor

Wat is imidacloprid?

- Meest gebruikte insecticide in landbouw, uit de groep van de

neonicotinoden

- Op de markt sinds 1994

- Werkt systemisch, beschermd gehele plant, behoorlijk specifiek

tegen insecten (zenuwstelsel)

- Gebruikt als coating bij zaden (suikerbiet, mas) en spuiten van

boomgaarden en in kassen

- Blijkt in bodem en water een lange halfwaarde tijd te hebben (>1

jaar)

Concentratie

imidacloprid in het

oppervlaktewater

Image: Nature 2014-07-09

Kunnen we relatie leggen met vogeltrends?

Soortselectie

- voorkomend in boerenland

(akkers, half open, kleine landschaps

elementen, slootranden)

- insectenetend in broedseizoen

- voldoende aanwezig

Boerenzwaluw

Bosrietzanger

Fitis

Geelgors

Gele Kwikstaart

Grasmus

Graspieper

Grote Lijster

Kleine Karekiet

Rietzanger

Ringmus

Roodborsttapuit

Spotvogel

Spreeuw

Veldleeuwerik

Fazant

Kievit

Grutto

Wulp

Rietgors

Kuifeend

Scholekster

Tureluur

Witte Kwikstaart

Ekster

Knobbelzwaan

Zomertaling

Slobeend

Grauwe Gans

Kwartel

Putter

Zomertortel

Patrijs

Kwartelkoning

Kemphaan

Watersnip

Engelse Kwikstaart

Roek

Grauwe Gors

Oeverzwaluw

Paapje

Braamsluiper

Grauwe Klauwier

Blauwe Reiger

Grauwe Kiekendief

Torenvalk

Kerkuil

Steenuil

Buizerd

Ooievaar

Was er een vergelijkingsgroep mogelijk?

soort voedsel broed voedsel winter foerageerplek broed broedplek foerageerhabitat trekgedrag

boerenzwaluw insekten insekten arial feeder bebouwing akker/gras lange-afstandstrekker

bosrietzanger insekten insekten vegetatie struweel/rietranden rietsloten lange-afstandstrekker

fitis insekten insekten vegetatie struweel/rietranden struweel lange-afstandstrekker

geelgors insekten zaden vegetatie struweel/rietranden akkers korte-afstandstrekker

gele kwikstaart insekten insekten vegetatie akker akkers lange-afstandstrekker

grasmus insekten insekten vegetatie struweel/rietranden struweel lange-afstandstrekker

graspieper insekten insekten vegetatie grasland grasland korte-afstandstrekker

grote lijster insekten ongewervelden bodem boomgaard grasland korte-afstandstrekker

kleine karekiet insekten insekten vegetatie struweel/rietranden rietsloten lange-afstandstrekker

rietzanger insekten insekten vegetatie struweel/rietranden rietsloten lange-afstandstrekker

ringmus insekten zaden vegetatie akker rietsloten standvogel

roodborsttapuit insekten insekten vegetatie struweel/rietranden struweel korte-afstandstrekker

spotvogel insekten insekten vegetatie struweel/rietranden bomen/struweel lange-afstandstrekker

spreeuw insekten alleseter bodem bebouwing grasland korte-afstandstrekker

veldleeuwerik insekten zaden vegetatie akker akker/gras korte-afstandstrekker

alternatieven

fazant zaden zaden bodem struweel/rietranden akkers standvogel

kneu zaden zaden bodem struweel/rietranden struweel korte-afstandstrekker

rietgors insekten zaden vegetatie struweel/rietranden rietsloten korte-afstandstrekker

kuifeend ongewervelden ongewervelden water struweel/rietranden open water korte-afstandstrekker

ekster alleseter alleseter vegetatie bomen divers standvogel

grutto ongewervelden alleseter bodem grasland grasland lange-afstandstrekker

kievit ongewervelden alleseter bodem grasland akker/gras korte-afstandstrekker

scholekster ongewervelden ongewervelden bodem grasland akkers korte-afstandstrekker

tureluur ongewervelden ongewervelden bodem grasland grasland korte-afstandstrekker

Populaties van 15

vogelsoorten van het

boerenland

Boerenzwaluw

Bosrietzanger

Fitis

Gele kwikstaart

Geelgors

Grasmus

Graspieper

Grote lijster

Kleine karekiet

Rietzanger

Ringmus

Roodborsttapuit

Spotvogel

Spreeuw

Veldleeuwerik

Waar komen de vogelgegevens vandaan?

komen uit jaarlijkse vogeltellingen in kader van het meetnet

broedvogels: het BroedvogelMonitoringProject (BMP) van Sovon

Data-bewerking

- Voor ieder plot hebben we als basisgegevens van de aantallen

territoria per jaar

- We berekenen de lambda (groei) van de populatie-aantallen in een

bepaald plot met voldoende data (x jaar nodig)= jaarlijkse

groeisnelheid (periode 2003-2010)

- Dan ruimtelijke relatie leggen tussen de plots en de watermeetpunten

1 km

25 km

5 km

De resultaten: sterke correlatie

Daarna veel werk gestopt in robuustheidstesten

- Maakt het uit tot op welke afstand je de meetpunten

correleert met de broedvogelplots?

- Hoe was de situatie vr de introductie van imidacloprid?

- Hoe verhoudt zich de invloed van gehaltes aan

imidacloprid tot andere veranderde omstandigheden in

de plots (landgebruik etc.) ?

- Gelden de gevonden verbanden voor alle onderzochte

soorten of is er veel variatie?

Effect van afstanden

Trend 2003 - 2010

N=366; P=0.15 N=381; P=0.031

Trend 1984 - 1995

Hoe was de relatie vr introductie?

Zijn er andere verklarende belangrijke variabelen?

Als deze correlatie duidt op en oorzakelijk verband, waar zou

dat dan door kunnen komen?

- Vogels hebben hogere sterfte door eten van behandelde zaden

- Vogels hebben hogere sterfte door eten van insecten die met stof in

aanraking zijn gekomen (doorvergiftiging)

- Vogels hebben verminderde reproductie doordat de

voedselomstandigheden ongunstiger zijn geworden: insectenpopulatie

ingeklapt (trophic cascading effects)

Hoe nu verder?

BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE

ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 oktober 2014

Om daadwerkelijk in te kunnen grijpen is het noodzakelijk dat niet alleen een correlatie maar ook een

causaal verband vastgesteld is. Uit het voorgaande volgt

dat er op dit moment nog geen wetenschappelijke basis

en rechtsgrond is om een verbod van middelen op basis

van imidacloprid in te stellen.

Dataverzameling voorkomen,

demografie en trends van

soorten

Verspreidings-en

trendonderzoek

Correlatieve verbanden met

milieu-

omstandigheden/drukfactoren

Correlatief hypothese-genererend

onderzoek

Zoeken naar causale

processen

Hypothese-toetsend en

verklarend onderzoek

Voorspelling toekomst

Populatiemodel scenariostudies

validatie

Deel van de CAPS-aanpak!!!!

Hoe verder?

- Uitvoeren veldstudies, demografische gegevens verzamelen

- In combinatie met doorrekenen populatie-dynamische consequenties via

modellering

- Niet alleen beperken tot vogels (!?)

Foto: Jouke Altenburg (SOVON)

Bedankt voor uw aandacht