Vochtproblemen bij renovatieprojecten: Doeltreffendheid vochtwerende injecties

1

Vochtproblemen bij renovatieprojecten – Doeltreffendheid van vochtwerende injecties

Inhoudsopgave I. Dankbetuiging ................................................................................................................. 4

II. Abstract ........................................................................................................................... 5

III. Lijst met symbolen ...................................................................................................... 6

IV. Inleiding ....................................................................................................................... 8

1. Probleemstelling ........................................................................................................... 11

1.1. Koudebruggen ....................................................................................................... 13

1.1.1. Wat ................................................................................................................. 13

1.1.2. Wanneer ......................................................................................................... 13

1.1.3. Gevolgen ........................................................................................................ 14

1.2. Vocht ...................................................................................................................... 17

1.2.1. Wat ................................................................................................................. 17

1.2.2. Waar ............................................................................................................... 17

1.2.3. Wanneer ......................................................................................................... 17

1.2.4. Hoe ................................................................................................................. 19

1.3. Vochtvormen ......................................................................................................... 54

1.3.1. Condensatie en hoge relatieve vochtigheid .................................................. 54

1.3.2. Hygroscopiciteit ............................................................................................. 59

2. Oorzaak ......................................................................................................................... 65

2.1. Probleem vs. oorzaak ............................................................................................ 65

2


2.2. Oorzaken ............................................................................................................... 68

2.2.1. Bouwvocht ..................................................................................................... 69

2.2.2. Hygroscopiciteit ............................................................................................. 69

2.2.3. Condensatie ................................................................................................... 69

2.2.4. Infiltraties ....................................................................................................... 69

2.2.5. Toevallige vochtoorzaken .............................................................................. 76

2.2.6. Opstijgend grondvocht ................................................................................... 77

3. Gevolgen ....................................................................................................................... 85

3.1. Duurzaamheid van het bouwdeel ......................................................................... 86

3.2. Uitzicht ................................................................................................................... 88

3.2.1. Optredende zouten ........................................................................................ 88

3.2.2. Schimmelvorming .......................................................................................... 99

3.3. Economische schade ...........................................................................................103

4. Oplossing .....................................................................................................................106

4.1. Optredende zouten .............................................................................................106

4.1.1. De mortel .....................................................................................................106

4.1.2. Het metselwerk ............................................................................................107

4.2. Ventilatie .............................................................................................................108

4.2.1. Vocht- en ventilatiebalans ...............................................................................109

4.2.2. Waarom ........................................................................................................114

4.2.3. Hoe ...............................................................................................................115

4.2.4. Basisprincipes ...............................................................................................117

4.3. Onderkappen .......................................................................................................119

4.3.1. Technieken ...................................................................................................120

4.4. Vochtwerende injecties ..........................................................................................127

4.4.1. Wat ...............................................................................................................127

3


4.4.2. Poriënvullende producten ...........................................................................127

4.4.3. Vochtwerende producten ............................................................................128

4.4.4. Het aanbrengen van het product .................................................................132

4.4.5. Verspreidingsmethode .................................................................................136

4.4.6. Doeltreffendheid ..........................................................................................137

4.4.7. Nabehandeling .............................................................................................139

4.5. Laboproeven ........................................................................................................142

4.5.1. Doel ..............................................................................................................142

4.5.2. De onderzoeksvraag .....................................................................................142

4.5.3. De proefstukken ...........................................................................................144

4.5.4. De proef ........................................................................................................157

4.5.5. Resultaten ....................................................................................................165

4.5.6. Bespreking ....................................................................................................187

5. Conclusie .....................................................................................................................198

VI. Lijst met afbeeldingen, foto’s en figuren ................................................................238

VII. Literatuurlijst ...........................................................................................................248

4


I. Dankbetuiging Een werk gelijk dit kan je niet alleen verwezenlijken, daar heb je steun van andere

mensen voor nodig. Daarom wil ik hen zeker niet vergeten en vooral hartelijk bedanken.

Als eerste zijn dit mijn ouders. Zij die dag in dag uit voor mij klaar staan en alle

rompslomp op hun nemen en voor mij oplossen zodat ik in alle rust mij kan concentreren

op mijn schooltaken. Ik wil hen zeker en vast bedanken voor het feit dat ze me de kans en

mogelijkheid hebben gegeven om mij mijn studiekeuze te laten doen. Iemand die ik zeker

niet wil vergeten is mijn vriendin Lieselotte De Bruyn. Zij heeft tijdens deze periode veel

en vaak naar mij moeten luisteren, ook al was het soms niet al te interessant, en

wispelturige humeurbuien te verwerken gekregen. Daarnaast wil ik haar zus, Helene De

Bruyn, bedanken die samen met Lieselotte de grammaticale en spellingsfouten uit dit

werk gehaald heeft.

Daarnaast mag ik al de mensen die op wetenschappelijke basis meegewerkt hebben aan

deze thesis niet vergeten. Ik wil iedereen bedanken die op mijn mails en telefoontjes

geantwoord heeft en de bedrijven die hun materiaal te beschikbaar hebben gesteld voor

het uitvoeren van de proeven. Vooral ir. Vanhellemont Yves, Technologisch adviseur -

Renovatie van gebouwen van het WTCB, wil ik specifiek bedanken. Hij heeft mij op weg

geholpen naar het uiteindelijke onderwerp, op vele mails geantwoord en voor heel wat

belangrijke en nuttige documentatie gezorgd.

Als laatste en belangrijkste persoon wil ik ing. Ceulemans Wesley van harte bedanken. Hij

heeft mij als interne promotor uitstekend begeleid en geholpen om voor een prima

verloop van zowel de proeven te zorgen als het schrijven van deze case-study. Daarnaast

heeft hij meegeholpen om te zoeken naar juiste contacten en hij het snel geantwoord op

al mijn vragen.

5


II. Abstract

In deze thesis, uitgevoerd vanuit de XIOS Hogeschool Limburg Departement TIW,

praktisch vanuit het Technologiecentrum en in samenwerking met WTCB, zal op zoek

gegaan worden naar de antwoorden op twee ontbrekende vragen met betrekking tot de

doeltreffendheid van vochtwerende injecties.

Vanuit de begrippen renoveren is er gekeken naar de meest prangende problemen die

kunnen optreden. Uit praktijkervaring weet men dat er zich twee grote problemen

voordoen die steeds terugkomen: koudebruggen en vochtproblemen. Daarnaast blijkt uit

gegevens van het WTCB dat vocht een zwaar onderschat en moeilijk te analyseren

probleem is dat voor nefaste gevolgen zorgt.

Er bestaat niet één specifieke oorzaak voor optredende vochtschade. Vaak heeft de

schade verschillende mogelijke oorzaken wat de diagnose bemoeilijkt . Omdat de thesis

als basis renovatie heeft, zal het bekendste voorbeeld van vochtschade bekeken worden

nl. opstijgend/optrekkend grondvocht bij woningen gefundeerd op volle grond. Om dit

probleem op te lossen zijn er twee methodes nl. onderkappen en, het minder gekende,

aanbrengen van vochtwerende injecties. Binnen deze laatste methode stelt men zich nog

enkele vragen betreffende de doeltreffendheid van de producten nl.

“Wat is het effect van dergelijke producten op gevelstenen welke poreuzer zijn dan de

kalkzandstenen waarop de producten getest worden voor het behalen van hun

verkoopscertificaat?”

“Heeft het onder druk injecteren van deze producten enige invloed op de doeltreffendheid

van de producent nl. verbeterd deze?”

6


III. Lijst met symbolen In volgorde van verschijning:

G = massastroom, massadebiet (kg/s)

Gρ= massastroomdichtheid, massaflux (kg/m²s)

m = massa (kg)

Gv= dampmassadebiet (kg/s)

Ga = luchtmassadebiet (kg/s)

P = dampdruk van de lucht (Pa)

ξa = specifieke dampcapaciteit van de lucht = 6,1 (kg/kg.Pa)

Ka = Luchtpermeantie (m³/m²sPa)

h = hoogte vloeistof in buisje = absorptiehoogte (m)

σ = oppervlaktespanning van het water (de vloeistof) (mN/m)

θ = contacthoek tussen vloeistof en wand (graden)

ρ = dichtheid van het water (de vloeistof) (kg/m³)

g = valversnelling (m/s²)

r = straal van het buisje (m)

σ = oppervlaktespanning (J/m² of mN/m)

d = dikte van het membraan (m)

r = straal van de capillair (m)

σm = spanning in het membraan (N/m²)

Pc = capillaire druk (Pa)

∆p= drukverschil (Pa)

η = dynamische viscositeit (Pa.s)

vgem = gemiddelde snelheid van de vloeistof in buis (m/s)

L = lengte van de buis (m)

7


d = diameter buis (m)

t = tijd (s)

m = hoeveelheid opgezogen water per zuigoppervlak (kg/m²)

A = waterabsorptiecoëfficiënt = ρ × 𝐵 (kg m2⁄ s0,5)

x = afstand tot waarover het water penetreert in de capillair (m)

Dv = watervereffeningscoëfficiënt (m²/s)

K = thermische watergeleidingscoëffciënt (kg/mKs)

Ψ = watergehalte (m³ water/ m³ materiaal)

qv = waterstroomdichtheid (kg/m²s)

ρ = volumemassa water (kg/m³)

T = temperatuur (in Kelvin)

RT = de gasconstante voor waterdamp = 462 ( J/kgK)

pd = de druk uitgeoefend door de waterdamp in het volume V (m³)

ρd = dampconcentratie (kg/m³ of g/m³)

Gp = geproduceerde dampstroom in gebouw (kg/s)

Gv,in = door ventilatie aangevoerde dampstroom (kg/s)

Gv,uit = door ventilatie afgevoerde dampstroom (kg/s)

Gd = door diffusie afgevoerde dampstroom (kg/s)

Gc = condensatiestroom op de binnenoppervlakken met een temperatuur lager dan het

dauwpunt van lucht (kg/s)

n = ventilatievoud (1/h)

V = gebouwvolume (m³)

Gp =vochtproductie (kg/s)

pe = resulterende dampdruk buiten het gebouw (Pa)

Ti = Temperatuur in het gebouw (in Kelvin)

φsi = relatieve vochtigheid (-)

pi = dampdruk van de binnenlucht (Pa)

psat = verzadigingsdampdruk die overeenkomt met een bepaalde temperatuur (Pa)

θsi = temperatuur binnenoppervlak (℃)

8


IV. Inleiding

enovatie: re·no·va·tie , de renovatie (vrouwelijk), de renovaties

Het weer bewoonbaar maken van een huis of stadswijk door een ingrijpende

verbouwing.

Restauratie: res·tau·ra·tie , de restauratie (vrouwelijk), de restauraties

Herstel van een vroeger regime.

Twee begrippen die iedereen van ons wel bekend in de oren klinkt. Zeker anno 2010 is

renovatie een hot item in de bouwkunde. Daar waar het vroeger voor vele mensen een

onbekend en onbemind begrip was, is het nu een must to do voor hun woning. Dankzij en

door ‘renovatie 2020’ wordt een mens gewaar van de energieproblematiek die er

(mogelijk) aankomt. Renovatie 2020 wil een halt toe roepen aan het risico van uitputting

van energiebronnen zoals aardgas en aardolie en stelt als doelstelling: ‘ In het jaar 2020

zijn er in Vlaanderen geen energieverslindende woningen meer’. Daar waar men vaak

denkt aan alternatieve energiebronnen zoals zonnepanelen, zonneboilers,

warmtepompen etc. om het verbruik van een woning terug te schroeven, is het

aanpakken van de basis ,de isolatie, vaak een doeltreffendere oplossing. Zo is het

compleet nutteloos de hierboven vermeldde initiatieven toe te passen in een huis waar

de isolatie zich in een erbarmelijke toestand bevindt.

De isolatie van een woning kan men als de schil van de woning beschouwen. Een goede

en stevige schil zorgt voor een stijging van de energieprestaties en het energiecomfort

van de woning. Daar waar het bij nieuwbouwprojecten en renovaties verplicht is de

R

9


Energieprestatie- en Binnenklimaatregelgeving te volgen en te behalen is het

tegenwoordig verplicht goed te isoleren om vervolgens toestellen als een

condensatieketel te plaatsen. Om dergelijke initiatieven aan te moedigen keert de

overheid subsidies uit. Wanneer men nu een top drie van actiepunten voor renoveren

moet opmaken, komt men aan volgende punten:

1. Alle daken en/of zoldervloeren moeten voorzien worden van degelijke isolatie

2. Alle ramen met enkele beglazing moeten vervangen worden door

hoogrendementsglas

3. Alle verouderde verwarmingsinstallaties moeten vervangen worden door

condensatieketels

Bij deze punten wordt er verondersteld dat iedere woonst van een degelijke wandisolatie

is voorzien. Bij oude huizen is dit vaak niet het geval of wanneer het wel aanwezig is, is de

kans zeer groot dat deze niet meer mooi tegen de muur aangedrukt zit. Vaak is de isolatie

gezakt en hoopt het vanonder in de spouw op. Dit heeft als gevolg dat er bovenaan, over

de volledige lengte van de muur, een koudebrug ontstaat (Tegenwoordig raadt men een

minimale dakisolatie van 15cm aan en 10 cm voor wandisolatie).

In deze casestudy zal er naast renovatie ook rekening gehouden worden met het begrip

restauratie. Zoals hierboven aangehaald tracht men het voorwerp/gebouw terug te

brengen naar zijn oorspronkelijke toestand. In dit geval wordt er aangenomen dat men

het gebouw restaureert met als doel het te renoveren.

Ter verduidelijking dit voorbeeld.

Veronderstel een vierkantshoeve uit de jaren ’60. Deze zijn vaak onderworpen aan de

nodige reglementeringen en mogen daarom niet zomaar gerenoveerd worden, ze moeten

gerestaureerd worden. Het intact houden van de buitenkant is dus een prioriteit om

vervolgens de nodige isolatie, ketels, ventilatie, zonnepanelen,etc. aan te brengen.

Restaureren is respecteren!

Renoveren is innoveren !

10


Foto 1: Renovatie kerk Kleine-Brogel (bron xxiv)

Foto 2: Renovatieprojectie hoeve (bron xliii)

11


1. Probleemstelling

Iedere studie wordt uitgevoerd om een bepaalde problematiek te onderzoeken en

mogelijk oplossingen aan te bieden. In deze studie is er vanuit het punt

restaureren/renoveren gekeken naar welke problemen er vaak optreden bij dergelijke

werkzaamheden. Dit zijn er zeer veel en elk van dergelijke problemen behoren tot een

bepaalde tak in de bouwkunde. Het is vanuit de interesse van een bepaalde tak, nl. het

bouwfysische, dat er naar optredende problemen gezocht is en dit om al een selectie te

maken en andere problemen zoals stabiliteit te elimineren. Na contact met

ervaringsdeskundigen bleek al snel dat er zich twee, grote bouwfysische problemen

stellen namelijk koudebruggen en vocht.

Definitie

Koudebruggen: kou·de·brug, de koudebrug

Plaats waarlangs kou een overigens geïsoleerde ruimte kan binnendringen

Vocht: vocht het, de vocht

Water in dampvorm of in iets anders opgenomen “ verzamelnaam voor de

verschillende toestanden van water: waterdamp, vloeibaar water en ijs.”

Omdat het behandelen van beide punten te uitgebreid zou zijn, is er gekozen voor het

probleem vocht , hoewel koudebruggen tegenwoordig een zeer belangrijk probleem

vormen in de bouwfysica. Het is juist om deze reden dat er gekozen is voor vocht. Vocht is

een onderwerp waar de meeste mensen weinig mee bekend zijn, met als gevolg dat het

onbekende de nieuwsgierigheid opwekt. Wanneer men vraagt wat vocht is, krijgt men

een antwoord in de vorm van “zo van die waterplekken op het behang” te horen of men

relateert het met “schimmel”.

12


Dankzij deze omslachtige antwoorden dringt de vraag, “Wat is vocht nu eigenlijk en welke

problemen, oorzaken en gevolgen zijn er?” zich op. Wanneer men opzoekwerk verricht

omtrent vocht ziet men dat er al veel onderzoek is uitgevoerd naar de oorzaak van vocht

en de mogelijke oplossingen die men aanbiedt. Tegenwoordig wordt in ieder huis een

vochtwerend scherm, voor de meeste mensen gekend als diba, aangebracht om

opstijgend vocht tegen te gaan. De conventionele techniek om opstijgend (grond)vocht te

vermijden is het onderkappen. Een techniek waarbij er veel gekapt moet worden om het

scherm aan te brengen en bijgevolg het idee ‘restaureren is respecteren’ niet meer

respecteert m.a.w. “is deze techniek de enige voor het aanbrengen van een vochtwerend

scherm en zijn er geen gebouwvriendelijkere oplossingen”. Het is deze vraag die men bij

volgend onderwerp brengt : vochtwerende injecties. Dit zijn injecties van chemische

bestanddelen die aangebracht worden via boorgaten in de muur en zich via capillair

transport over de volledige muur, in horizontale richting, verspreidt. Opnieuw is dit een

onbekend onderwerp voor zeer veel mensen. Het zijn deze vochtwerende injecties die

ertoe geleid hebben dat deze thesis de vraag of er verbetering mogelijk is in deze injecties

probeert op te lossen. Daarnaast worden de oorzaken en gevolgen van vocht bekeken,

geanalyseerd en besproken om zo te zien wat het nut nu is van deze injecties.

Om een duidelijk beeld te krijgen van iedere tak, in de zoektocht naar de juiste

onderzoeksvraag, wordt ieder onderdeel en begrip uitgebreid bekeken en geanalyseerd.

Om te beginnen wordt het begrip koudebrug kort besproken. Het probleem vocht is veel

belangrijker in dit onderzoek en zal dus logischerwijs langer besproken worden.

13


1.1. Koudebruggen

1.1.1. Wat

Koudebruggen zijn een probleem dat tegenwoordig meer en meer belangrijker wordt in

de hedendaagse bouwkunde vanwege het te behalen E- en K-peil voor iedere woning,

kantoorgebouw,… . Zoals reeds gezegd zijn koudebruggen en vocht dé twee elementen

welke de grootste problemen opleveren bij renovatieprojecten. In het geval van

koudebruggen heeft men het over het ontbreken of een onderbreking van de schil. De

omschrijving van een koudebrug kan men terugvinden op de website van het VEA en gaat

als volgt:

Definitie

“Een koudebrug is een plaats in een constructiedeel (vloer, muur, dak, venster) waar

de thermische isolatie die zich tussen de ‘binnen’ en ‘buiten’ bevindt, onderbroken

wordt. Op plaatsen waar twee isolatiematerialen niet op elkaar aansluiten, verlies je

warmte uit het gebouw. De binnenomgeving van de koudebrug koelt daardoor

plaatselijk sterk af en er is een grotere nood aan warmte.”

1.1.2. Wanneer

Zoals men in de definitie kan lezen ontstaat er een koudebrug wanneer de isolatie niet op

elkaar aansluit. In volgende afbeelding ziet men een duidelijk voorbeeld van een slecht

geplaatste isolatie met een koudebrug als gevolg.

Foto 3: Praktijk voorbeeld koudebrug (bron xxiii)

14


1.1.3. Gevolgen

Deze koudebruggen hebben een nadelig gevolg voor de energierekening en voor de

constructie-elementen zelf. Zo zorgt het warmteverlies voor een verhoging van de

stookkosten, heeft men kans op vorstschade en kan er condensvorming ontstaan

wanneer binnen de oppervlaktetemperatuur van de muur daalt onder een temperatuur

van 14°C (afhankelijk van relatieve vochtigheid, zie hoofdstuk relatieve vochtigheid). Dit

laatste geval leidt tot schimmelvorming en vochtplekken. Men kan dus zien dat

koudebruggen voor vochtproblemen zorgen wat de tweede reden is, naast het probleem

bij renovatieprojecten, voor het behandelen van dit onderwerp.

Foto 4: Koudebruggen gemeten met thermograaf (bron xxii)

15


Intermezzo: K- en E-peil

Hierboven zijn de termen K- en E-peil aangehaald. Omdat deze termen vermeld worden,

zullen ze hieronder kort en bondig verklaard worden. Voor meer informatie zie

www.energiesparen.be wat tevens de bron is voor de omschrijving van deze twee

termen.

Definitie:

K-peil:

“Geeft het maximaal peil van de globale warmte-isolatie van het gebouw weer. De

K-peileis geldt voor het gebouw als geheel.”

Dit te behalen K-peil is afhankelijk van de aard van het project. Zo zijn bij volgende

projecten het behalen van een K-peil noodzakelijk:

Nieuwbouw

Herbouw

Functiewijziging

Uitbreiding met minstens één wooneenheid

…

E-peil:

“Een maat voor de energieprestatie van een woning en de vaste installaties ervan

in standaardomstandigheden. Hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger de woning

is.”

Het E-peil is afhankelijk van enkele elementen zoals:

De thermische isolatie

De luchtdichtheid

De ventilatie

De koelinstallatie

…

16


Het E-peil wordt meer en meer geëist voor alle mogelijke gebouwen maar op dit moment

is het enkel nog van toepassing op gebouwen welke bestemd zijn voor:

Wonen

Wonen met kantoor

Kantoor

School

en dit voor dezelfde projecten als bij het K-peil. Daarnaast is het belangrijk dat het E-peil

berekend wordt voor elk deel van het gebouw afzonderlijk, rekening houdende met de

bestemming van dit deel.

17


1.2. Vocht

1.2.1. Wat

Zoals in de definitielijst te lezen valt is vocht een verzamelnaam voor alle mogelijke

toestanden waarin water zich kan bevinden. Dit hangt samen met de

aggregatietoestanden van water die men reeds kent: vast (ijs), vloeibaar (water), damp

(waterdamp).

1.2.2. Waar

Vocht is alomtegenwoordig. Wanneer men kijkt naar vocht in de bouw kan men vocht

aantreffen in materialen en bouwconstructies. Zo heeft men rottend hout wanneer men

het heeft over materiaal en een natte spouw wanneer men het heeft over vocht in een

bouwconstructie. Er moet zeker getracht worden om vochtgevoelige materialen zoals

ijzer en hout te vermijden, aangezien vocht op deze materialen een destructief gevolg kan

hebben.

1.2.3. Wanneer

Wanneer krijgt men problemen met vocht m.a.w. : “ wat zijn de vochtoorzaken en –

bronnen die voor problemen zorgen ?”

Zoals hierboven al reeds vermeld is, kan vocht in verschillende aggregatietoestanden

voorkomen. Wanneer men logisch nadenkt, kan ijs geen gevaar vormen. Het is te groot

(relatief bekeken want ijzel is eveneens ijs) om via vochttransport een gevaar te vormen.

Bijgevolg moet men enkel de vloeibare en dampfase als een gevaar beschouwen.

Vloeibare fase:

Bij deze fase staat het water rechtstreeks in contact met het onderdeel. Het kan in

verschillende vormen voorkomen waarvan deze de belangrijkste zijn:

18


Regen (vooral slagregen)

Grondwater (opstijgend grondvocht)

Bouwvocht

Dampfase:

Zoals iedereen wel al eens gevoeld heeft, bevat lucht een hoeveelheid waterdamp. Denk

hierbij aan het zweterig gevoel op een regenachtige zomerdag met hoge temperaturen.

Het is dit vocht, dat zich in binnen- en buitenlucht bevindt, dat voor problemen kan

zorgen in bouwconstructies.

Men kan volgende mogelijkheden onderscheiden:

Hygroscopisch vocht

Oppervlaktecondensatie (tijdens warme en vochtige perioden)

Inwendige condensatie

Hoge relatieve luchtvochtigheid

Iedere vorm zorgt voor de nodige ongemakken en heeft zijn eigen oorzaak. De vloeibare

fase is eenvoudig te verklaren. Het vochtgehalte is hoog genoeg zodat watertransport

mogelijk is. Het water zal zich verplaatsen onder invloed van capillariteit, zwaartekracht

of een uitwendig opgelegd drukverschil. Deze fysische verschijnselen kunnen ook

gelijktijdig optreden. Enkele oorzaken zijn:

Slagregen

Grondwater

Bouwvocht

Ze hebben dus alle drie een oorzaak welke eenvoudig verklaard kan worden en dit in

tegenstelling tot de gecompliceerde dampfase. Daarom worden deze verklaard in het

hoofdstuk oorzaken.

Het is dus het vocht in de dampfase welk gecompliceerder is om uit te leggen. Voordat er

dieper ingegaan wordt op iedere vorm volgt een eenvoudige uitleg van ieder geval.

19


Hygroscopisch vocht: Vocht (waterdamp) dat door de aanwezige

adhesie wordt gebonden in de poriën van de wand . Deze adhesie is het gevolg

van de krachtenwerking tussen de waterdampmoleculen uit de lucht en de

moleculen die zich in het vaste materiaal bevinden. De waterdampmoleculen

binden zich aan de poriënwanden (moleculaire adsorptie) totdat er een

evenwichtstoestand tot stand komt. Dit evenwicht is afhankelijk van de relatieve

luchtvochtigheid van de omgevingslucht. Hoe kleiner de poriën, hoe groter de

beïnvloeding van dit hygroscopisch gedrag.

Oppervlaktecondensatie: Condensatie van waterdamp op het binnen-

of buitenoppervlak van een constructie.

Inwendige condensatie: Daar waar oppervlaktecondensatie, zoals het

woord zelf zegt, aan de oppervlakte condenseert, gebeurt dit bij inwendige

condensatie in de constructie zelf en dit aan de koude kant van de thermische

isolatie.

Hoge relatieve luchtvochtigheid: Zoals het begrip zelf al zegt, zorgt een

grote hoeveelheid vocht in de lucht ervoor dat de gevelsteen vocht zal opnemen.

Deze vorm zorgt in onze streken niet echt voor grote problemen vanwege het

heersende klimaat waar vele dagen, na elkaar, met hoge relatieve

luchtvochtigheid zeldzaam zijn.

Vervolgens zullen deze vormen meer gedetailleerd behandeld worden.

1.2.4. Hoe

Het vocht kan zich in verschillende aggregatietoestanden voortbewegen, het heeft met

andere woorden verschillende mogelijke vormen van transport. Alvorens dieper in te

gaan op ieder vochtprobleem, veroorzaakt door vocht in damp- en/of vloeibare fase, is er

nog steeds een belangrijke vraag onbeantwoord: “Wat is vochttransport nu eigenlijk?”.

20


Daar waar warmtetransport steunt op de wet van behoud van energie, steunt

massatransport op de wet van behoud van massa. Eenvoudig uitgelegd wil dit zeggen dat

er geen massa kan verloren gaan tijdens een interactie. Vochttransport is een specifieke

vorm van massatransport. Hierdoor kan men volgende vergelijking schrijven:

�G + �Gρ = dmdt

In woorden: De massaproductie G opgeteld met de netto instroom van massa is gelijk

aan de opgeslagen massa van het systeem.

Met

G = massastroom, massadebiet (kg/s)

Gρ= massastroomdichtheid, massaflux (kg/m²s)

m = massa (kg)

De verschillende soorten vochttransport worden onderscheiden door de oorzaak van hun

manier van transporteren en de toestand waarin het water zich bevindt.

Dampdiffusie: Verplaatsing van waterdampmoleculen t.g.v. het

verschil in dampconcentraties aanwezig in de lucht en de poriën van het

materiaal.

Convectief damptransport: Verplaatsing van waterdamp t.g.v. de

stroming van vochtige lucht onder invloed van luchtdrukverschillen.

Capillair vochttransport: Stroming van water door poreuze materialen

t.g.v. inter-moleculaire krachten tussen water en poriënwand ook wel capillariteit

genoemd.

Drukstroming: Verplaatsing van water onder druk in constructies,

ook wel de Darcy- en Poiseuillestroming genoemd.

21


Om nu een duidelijker beeld te krijgen van de hierboven vermeldde vochttransporten,

worden de belangrijkste vormen, zowel in deze thesis als in het algemeen,

wetenschappelijker en gedetailleerder bekeken. Dit zijn het convectief damptransport en

het capillair vochttransport.

1.2.4.1. Convectief damptransport

Zoals reeds vermeld, is convectief damptransport het transport onder invloed van een

luchtdrukverschil. Het is dit luchtdrukverschil dat voor de transport van de aanwezige

waterdamp zorgt. Nu moet men weten dat convectief transport zowel in een

gebouw/constructie als door een constructie kan. Dit verschil laat zich blijken in de

formules voor het berekenen van het dampmassadebiet.

In een gebouw

De grootte van het waterdampdebiet dat meegevoerd wordt door de luchtstroming

wanneer het in een gebouw of constructie gebeurt, is:

Gv = Gaρvρa

Hierbij is

Gv= dampmassadebiet (kg/s)

Ga = luchtmassadebiet (kg/s)

Men kan dus zien dat er een verband bestaat tussen het dampmassadebiet en het

luchtmassadebiet. Ze zijn aan elkaar gelijk op één verhouding na, namelijk deze van de

dichtheid.

Wanneer we nu beide ρ gaan uitschrijven en vervangen, krijgen we volgende vergelijking.

GaRa. pRv. p

= Ga. ξa. p

22


Dus

Gv = Ga. ξa. p

Met

P = dampdruk van de lucht (Pa)

ξa = specifieke dampcapaciteit van de lucht = 6,1 kg/kg.Pa

In woorden wil dit zeggen dat de hoeveelheid dampmassa in kg die in de constructie

passeert per seconde gelijk is aan de luchtmassa (kg) die er per seconde passeert

vermenigvuldigd met de dampdruk van de lucht en de dampcapaciteit van de lucht (die

constant is).

In een constructie

Het is mogelijk dat er convectief damptransport optreed doorheen een constructie en dit

ten gevolgen van een luchtdrukverschil. Wanneer men een constructie luchtdicht maakt,

kan men deze vorm van transport elimineren. Meestal is dit niet het geval en heeft men

een luchtdrukverschil ten gevolge van het gebruikte materiaal voor het maken van de

constructie (bvb. onbepleisterd betonsteenmetselwerk) of door perforaties in de

constructie t.g.v. leidingen of aansluitingsvoegen.

Om nu het convectieve dampmassadebiet te kennen dat door de constructie gaat, moet

er gezocht worden naar de luchtstroomdichtheid. Dit is namelijk de enige variabele factor

in de formule. De grootte van het luchtdebiet doorheen de constructie wordt bepaald

door het optredende luchtdrukverschil welke bepaald wordt door luchtpermeantie Ka.

Luchtpermeantie 𝐊𝐚: Een constructie-eigenschap die rekening

houdt met de uitvoering van een materiaallaag. Een perfect luchtdicht

constructie-element heeft een Ka van 0. In praktijk komt dit overeen met een

continue materiaallaag zoals een in situ gegoten beton, pleisters of andere

afdichtingen. Uitgedrukt in m3

m2.s.Pa

23


Het bepalen of een constructie luchtdicht is, kan enkel gebeuren door een meting uit te

voeren over de volledige constructie. Wanneer één element uit de constructie volledig

luchtdicht is, kan men de constructie als luchtdicht beschouw al kan het zijn dat andere

elementen verre van luchtdicht zijn en bij gevolg convectief damptransport, uitsluitend

door dat specifiek element, toelaat.

Algemeen kan men aannemen dat de luchtstroomdichtheid 𝑔𝑎 doorheen een constructie

gelijk is aan: � kgm2.s

�

ga = ρa. Ka.∆pa

Hierbij is de luchtstroomdichtheid dus afhankelijk van het optredende drukverschil

doorheen de constructie als gevolg van de wind, de aanwezige dichtheid en de

luchtpermeantie van de constructie.

Dit geeft voor de convectieve dampstroomdichtheid doorheen een constructie:

gv = ga. ξa. p = ρa. Ka.∆pa. ξa. p

De reden waarom convectief damptransport wel besproken wordt en damptransport

door diffusie niet, is omdat in lichte constructies, vervaardigd uit hout, metaal of

hellende daken, zelfs bij de kleine drukverschillen het convectief damptransport meer dan

een factor 10 groter is dan dampdiffusie.

Dit heeft belangrijke gevolgen voor het dampdrukverloop in een constructie.

Grafiek 1: Dampdruk verloop in een serie samengestelde wand (bron: xi)

24


Luchtexfiltratie : Het omgekeerde van luchtinfiltratie. Binnenlucht

stroomt van binnen, door de constructie naar buiten. Wanneer nu de lucht in

contact komt met een kouder oppervlak, dit kan de isolatie maar ook de

buitenmuur zijn, kan er inwendige condensatie ontstaan. Er wordt aangenomen

dat het condensatievlak de buitenmuur is. De rest is niet van toepassing in dit

werkstuk. Aan het condensatievlak neemt de dampdruk van de buitenstromende

lucht af, tot deze gelijk is aan de verzadigingsdruk van het condensatievlak.

Opmerking

Er kan aangetoond worden dat er bij inwendige condensatie, als gevolg van

luchtexfiltratie, geen evenwichtssituatie tussen bevochtiging en droging kan ontstaan. Dit

is wel het geval bij dampdiffusie. Het is dus heel belangrijk om de lekkages te beperken en

dus de daaraan gerelateerde luchtdebieten. Hiervoor zijn verscheidene mogelijkheden,

maar de twee belangrijkste zijn het luchtdicht bouwen, zodat Ka = 0 met behulp van een

continu dampscherm , en het gebruik van een ventilatiesysteem. Voor meer uitleg over

deze laatste toepassing zie ventilatie.

Luchtinfiltratie: Buitenlucht van buiten naar binnen. Wanneer men

niet-isotherme omstandigheden heeft, buiten kouder dan binnen dus in

winteromstandigheden, zal er nooit inwendige condensatie optreden. Dit komt

omdat in niet-isotherme toestand de dampdruk in de constructie gelijk is aan de

dampdruk buiten en dus steeds kleiner dan de verzadigingsdampdruk in de

constructie.

25


1.2.4.2. Capillaire vochttransport

Capillair vochttransport behoort tot de belangrijkste hoofdoorzaken van vochttransport.

Het is gebaseerd op de krachtenwerking tussen de wand van de capillairen en het water.

Het vochttransport in een capillair kan zowel vocht in dampfase als in vloeibare fase

bevatten. Aangezien de vloeibare fase overheerst, zal de invloed van het vocht in deze

fase het grootst zijn. We hebben reeds verklaard wat vochttransport inhoudt maar:” Wat

is capillariteit nu eigenlijk? “

Elke soort bouwkundig materiaal bezit een bepaalde hoeveelheid holtes of poriën. Het

totaal volume van deze holtes noemt men de porositeit van een materiaal. De poreusheid

van een materiaal wordt uitgedrukt door een volumepercentage dat men bekomt door de

verhouding te bekijken tot het schijnbare volume van het materiaal. Deze

poriëngrootteverdeling bepaalt de capillaire eigenschappen van het materiaal. Hieronder

verstaat men:

A. De maximale capillaire stijghoogte

B. De capillaire snelheid

Om dit fysisch verschijnsel goed uit te leggen, maken we gebruik van onderstaande

afbeelding.

Figuur 1: Capillaire stijghoogte (bron: vii)

26


Men ziet twee buisjes die in contact staan met een wateroppervlak. Beide buisjes hebben

een verschillende diameter (en dus ook een verschillende straal) en vervolgens een

verschillende waterhoogte. Bij ieder buisje kan men opmerken dat het waterniveau

boven het oppervlaktewater uitstijgt. Dit is te wijten aan de interactiekrachten tussen de

watermoleculen en de wanden van de buisjes. De hoogte die bereikt wordt, noemt men

de absorptiehoogte.

In formulevorm komt dit neer op:

h = 2σ. cos θρ. g. r

Hierbij is

h = hoogte vloeistof in buisje (m) = absorptiehoogte

σ = oppervlaktespanning van het water (de vloeistof) �mNm�

θ = contacthoek tussen vloeistof en wand (graden)

ρ = dichtheid van het water (de vloeistof) �kgm³�

g = valversnelling �ms²�

r = straal van het buisje (m)

Zoals hierboven reeds vermeldt zien we dat de porositeit een invloed heeft op de

maximale capillaire stijghoogte. Dit valt ook af te leiden uit bovenstaande formule. Hoe

fijner de poriën, hoe hoger het water kan stijgen of wanneer we naar de formule kijken:

hoe kleiner de straal van het buisje, hoe groter de stijghoogte zal zijn.

Hoe deze zuiging plaats vindt, vindt men in het punt capillaire zuiging. Bij de capillaire

snelheid heeft men eveneens een omgekeerd verband in functie van de poriëngrootte.

Hoe groter de diameter, hoe sneller het water doorheen het materiaal kan stijgen. Men

kan het vergelijken met het aantal mensen in de gangen van een schoolgebouw.

Hoe breder de gangen, (vb. 4 mensen naast elkaar in 1 richting) hoe meer leerlingen er

zich door kunnen verplaatsen op hetzelfde moment, hoe sneller het verkeer vooruitgaat.

Wanneer men een smalle gang heeft waar bvb. maar 2 mensen in één richting naast

elkaar kunnen wandelen, zal de snelheid dubbel zo klein zijn. Daarnaast kan de

27


capillariteit eveneens stijgen door de zwaartekracht, de kinetische energie van vallende

waterdruppels en de wind.

Belangrijk is dat men een onderscheid maakt tussen aBsportie en aDsorptie. Even ter

verduidelijking het verschil tussen beiden.

Absorberen: Het opnemen van een bepaalde stof in een andere

stof.

Adsorberen: Het aanhechten van een bepaalde stof aan een

andere.

Voor deze thesis is het absorberen het belangrijkst. Het water wordt namelijk

geabsorbeerd in de baksteen en zorgt er vervolgens voor de nodige vochtproblemen.

Eveneens is het dit capillair vocht dat een grote rol zal spelen bij het verder verloop van

deze thesis. Het is namelijk de capillaire druk die voor de verdeling van het aangebrachte

vochtwerende product zorgt. Het is dus logisch dat we hier dieper op ingaan. Dit om alle

belangrijke theoretische eigenschappen te kennen alvorens de praktijk te bestuderen.

Er worden twee belangrijke aannames gedaan alvorens capillair vochttransport

gedetailleerder te beschrijven.

Eerst en vooral wordt de stroming als laminair beschouwd. Een laminaire stroming

is een stroming waarbij alle lagen waaruit het medium, in dit geval een vloeistof,

bestaat parallel t.o.v. elkaar stromen. Er is nauwelijks of geen stroming loodrecht

op de hoofdstroom. Deze aanname wordt gedaan omdat de poriëndiameter zo

klein is dat turbulente stroming bijna onmogelijk is (enkel vloeistoffase wordt

beschouwd).

Daarnaast moet men temperatuur-gradiënten verwaarlozen. De situatie is altijd

isotherm.

28


Transport in een capillair

Alvorens er naar het transport van water in ‘poreus materiaal’ gekeken wordt, wordt het

aspect ‘transport in capillair’ behandeld. Een capillair is een zeer smalle, kanaalvormige

ruimte met een constante of variabele doorsnede. Hierboven is de formule van de

maximale opzuighoogte en de capillaire snelheid reeds beschreven. Hieronder wordt er

nagegaan welke krachten er een belangrijk rol spelen.

Om een capillaire stroming te creëren en een bepaalde stijghoogte te krijgen, heeft men

een oppervlaktespanning nodig. Deze vloeit rechtstreeks voort uit het optreden van

bepaalde krachten aan een oppervlak. Deze krachten vloeien hun buurt voort uit de

interactie tussen de watermoleculen, de lucht en de wand van het capillair (in ons geval

de baksteen). De capillaire krachten bestaan uit:

A. Cohesiekrachten tussen watermoleculen

B. Adhesiemoleculen tussen watermoleculen en capillairwand

C. Adhesiekrachten tussen lucht en wand of lucht en water

29


A. COHESIEKRACHTEN TUSSEN WATERMOLECULEN

Cohesie en adhesie herkent men aan volgend fenomeen.

Cohesie: Onderlinge aantrekkingskracht tussen gelijke moleculen

waarbij er geen chemische binding gevormd moeten worden bvb. water – water.

Adhesie: Onderlinge aantrekkingskracht tussen ongelijke moleculen

waarbij er geen chemische binding gevormd moet worden bvb. water – wand.

Zoals op figuur 2 te zien is, heeft men twee mogelijke omstandigheden.

1. Als de adhesiekracht kleiner is dan de cohesiekracht zal de vloeistof om laag

gedrukt worden en zal in een capillair de vloeistofspiegel bol staan.

2. Wanneer de adhesiekracht groter is dan de cohesie zal de vloeistof omhoog

getrokken worden en zal in een capillair het vloeistofoppervlak hol komen te

staan.

Figuur 2: Hol -Bol bij cohesie en adhesie (bron xxv)

30


Dit is de algemene vorm waaronder men de twee fysische eigenschappen kent. Men kan

ook de cohesiewerking verklaren aan de hand van de krachtenwerking. Hiervoor wordt er

gebruik gemaakt van volgende figuur.

a) Molecuul in het inwendige, resulterende kracht is nul

b) Molecuul in de buurt van de waterspiegel, resulterende kracht naar beneden

c) Molecuul zo ver van de waterspiegel dat de resulterende kracht net nul is

Geval a: Ieder molecuul heeft een zone waarbinnen andere zullen

aangetrokken worden. Dit heeft als gevolg dat wanneer een watermoleculen, zoals

hierboven, zich onder het wateroppervlak bevindt, er aan alle kanten een even grote

aantrekkingskracht aangrijpt. Bijgevolg is de resterende kracht gelijk aan nul.

Geval b en c: Wanneer een molecule zich aan het grensvlak van water en lucht

bevindt, ondervindt het enkel een aantrekkingskracht van de watermoleculen en niet van

de luchtmoleculen. De resulterende kracht is niet meer nul maar naar beneden gericht.

Bijgevolg hebben deze moleculen een hogere energiepotentiaal dan de overige. Dit

resulteert in het ontstaan van een oppervlaktespanning σ uitgedrukt in Jm2 of

mNm

(deze

waarde steeds positief). Omdat de natuur steeds streeft naar een minimale energie, en

men een resultante heeft die men dus wilt wegwerken, zal het oppervlak bol of hol

komen te staan.

Figuur 3: De aantrekkingszone rond een molecule in water (bron iv)

31


De reden voor dit bol of hol staan, is de formule die men voor spanning kent. Spanning is

de kracht over het oppervlak met andere woorden spanning is omgekeerd evenredig met

het oppervlak. Wanneer het oppervlak groter wordt, zal de spanning kleiner worden.

Door een bolle of holle meniscus te creëren zal het oppervlak stijgen en met als gevolg

dat de hieraan gekoppelde oppervlaktespanning daalt. Alleen dan krijgt men een

evenwichtstoestand tussen de resulterende krachten die op de watermoleculen werken.

De grootte van deze oppervlaktespanning is:

σ = 0,0759 − 0,00017θ (N m⁄ )

Doordat de temperatuursgradiënt verwaarloosd wordt, valt de laatste term weg en krijgt

men voor de grootte van de oppervlaktespanning:

σ = 0,0759 (N m⁄ )

B. ADHESIEMOLECULEN TUSSEN WATERMOLECULEN EN CAPILLAIRWAND

Naast de cohesieve krachten heeft men de adhesiekrachten tussen de watermoleculen en

de capillairwand. Deze kracht treedt op wanneer een water-lucht contactvlak een wand

raakt. De invloed van deze twee factoren wordt omgezet in de grootheid γ waarbij

γ = potentiële energie watermolecule nabij oppervlak

oppervlak water − vaste stof interactie

Net zoals bij de cohesiewerking maakt de vloeistof een bepaalde hoek met de capillaire

wand. Deze hoek 𝜃 stelt zich dankzij de natuur zo in dat de potentiële energie van de

watermoleculen zo minimaal mogelijk is. Dit komt neer op:

cos θ = − γσ

Om nu het bol en hol fenomeen te verklaren vanuit het standpunt van adhesie moet men

volgende veronderstelling maken:

‘Wanneer als referentie de potentiële energie van het water ver van de wand nul gesteld

wordt en dus 𝜎 altijd groter als nul krijgt men’:

32


𝛄 > 0: Omdat de energie van de watermoleculen,

welke zich dicht bij het vaste oppervlak bevinden, hoger

is dan de energie van de watermoleculen welke verder

van het oppervlak verwijderd liggen, zal het oppervlak

het water afstoten. De adhesiekrachten zijn groter dan

de cohesie. Men noemt het ook wel hydrofoob materiaal.

cos θ < 0

𝛄 < 0: De energietoestand is omgekeerd als deze

bij 𝛾 > 0. Het zijn namelijk de watermoleculen die verder

van het vast oppervlak verwijderd liggen die een hogere

energie hebben. Het oppervlak trekt aan het water. De

adhesiekrachten zijn kleiner dan de cohesiekrachten.

Men noemt het ook wel hydrofiel materiaal.

cos θ > 0

Bij de meeste bouwmaterialen heeft men

cos θ = 1

Waardoor

θ = 0°

Dit wil zeggen dat men te maken heeft met hydrofiele materialen. Bij kunststoffen of

materialen die behandeld zijn tegen water heeft men een neergedrukte meniscus.

Meniscus : Vloeistofspiegel.

Figuur 4: Hydrofoob materiaal (bron iv)

Figuur 5: Hydrofiel materiaal (bron iv)

33


C. ADHESIEKRACHTEN TUSSEN LUCHT EN WAND OF LUCHT EN WATER

De derde capillaire krachtenwerking ‘Adhesiekrachten tussen lucht en wand of lucht en

water’ is een te verwaarlozen kracht in vergelijking met de twee andere optredende

krachten.

Wanneer men nu deze twee (cohesiekrachten tussen watermoleculen en

adhesiemoleculen tussen watermoleculen en capillairwand) combineert, ontstaat er één

resulterende kracht die omhoog gericht is. Dit zorgt ervoor dat het water omhoog

geduwd wordt. De capillaire druk is de capillaire kracht per oppervlakte-eenheid en wordt

bepaald aan de hand van volgende figuur:

Het capillair staat aan één zijde in contact met water. Om nu de optredende capillaire

druk te kennen doen we volgende berekening.

Doordat het capillaire met één zijde in contact staat met water kan men volgend

evenwicht uitschrijven:

2πrd σm = π r2Pc

Figuur 6: Krachten die optreden bij capillaire druk (bron iv)

34


Waarin

d = dikte van het membraan (m)


σm = spanning in het membraan � Nm2�

Pc = capillaire druk (Pa)

De spanning in het membraan vermenigvuldigt met de dikte van het membraan geeft ons

de oppervlaktespanning 𝜎 of in symbolen:

σ = σm × d

Vervolgens kan men het belangrijkste hieruit halen namelijk de gezochte capillaire druk,

ook wel capillaire zuiging genoemd, welk gelijk is aan:

Pc = − 2 σ

r

Uit de formule kan men afleiden dat de zuigspanning of capillaire druk afhankelijk is van:

1. Het materiaal → θ

2. De vloeistof → σ

3. De doorsnede → r

Tevens kan men concluderen dat een grotere diameter voor een kleinere zuiging zorgt en

omgekeerd. In praktijk wil dit zeggen dat materialen met een kleine straal een sterkere

zuigkracht uitoefenen dan poriën met een grotere straal.

Dergelijke capillaire zuiging gaat in praktijk gepaard met grote drukken. Zo kan de kracht

reeds oplopen tot een grote van 3 atm (= 300 000 Pa of een waterkolom van 30m) bij een

diameter van 1µm onder hydrofiele omstandigheden. Hieruit kan men de concluderen

dat slagregen bij dergelijke diameters geen enkel invloed heeft. De wind kan namelijk

maximaal een kracht van 1000 Pa uitoefenen wat overeenkomt met een diameter van

0,15 mm. Slagregen is dus een oppervlakkig effect dat zich door capillaire zuiging

verplaatst en niet door de wind.

35


Men kan de capillaire zuiging en capillaire stijghoogte simuleren door volgende proef uit

te voeren.

Men plaatst een buisje met een cirkelvormige doorsnede in een bak met water.

Vervolgens verkleint men de doorsnede van het buisje waardoor de krommingen elkaar

raken zodat er een hol oppervlak, ook gekend als concaaf, gevormd wordt. Wanneer men

de diameter blijft verkleinen, zorgt de combinatie van optredende cohesie- en

adhesiekrachten ervoor dat het water in de buis omhoog gezogen wordt. De resulterende

kracht noemt men de capillaire kracht en is omhoog gericht zoals te zien is in figuur 7.

Het is deze combinatie van cohesie- en adhesiekrachten die verantwoordelijk is voor

het verschijnsel capillariteit.

Opmerking

Vochttransport is niet enkel een verticale verschijnsel ook al is verticale zuiging de

belangrijkste vorm in deze thesis (voor grondvocht). Zo kan de zuiging ook horizontaal

werken (verspreiding van het vochtwerend product).

Indien men een capillair in horizontale richting in contact brengt met water zal er water

opgezogen worden.

Figuur 7: Proefopstelling simuleren capillaire stijghoogte (bron xi)

36


Dit is weergegeven in onderstaande afbeelding samen met het bijhordende drukverloop.

Zoals men uit het drukverloop kan afleiden, is de druk aan de ingang gelijk aan nul en

loopt deze geleidelijk op tot een maximale waarde welk gelijk is aan:

Pc = − 2 σ

r

Dit maximaal punt wordt bereikt op een tijdstip t en is de gevormde vloeistofspiegel. Over

deze meniscus heen heerst er een druksprong welk de grootte heeft van de maximaal

optredende zuiging.

Intermezzo: Capillair met constante doorsnede

Wanneer men een horizontale capillair in contact brengt met water, zal er een

drukverschil over de capillair ontstaan die voor het opzuigen van water zorgt. Dit

transport wordt omschreven door de wet van Poiseuille die geldt voor laminaire stroming

doorheen een cilindrische buis . We beperken ons tot de belangrijkste formule.

Figuur 8: Capillaire zuiging in horizontale capillair (bron xi)

37


∆p = 32 × η × vgem × L

d2

Met

∆p= drukverschil (Pa)

η = dynamische viscositeit (Pa. s)

vgem = gemiddelde snelheid van de vloeistof in buis (m/s)

L = lengte van de buis (m)

d = diameter buis (m)

Om de gemiddelde snelheid van de vloeistof te bepalen heeft men genoeg aan volgende

formule:

vgem = 4 × ϕvπd2

waarbij ϕv gelijk is aan de volumestroom of ook wel het debiet genoemd (in m³/s).

De wet geeft dus een verband weer tussen het potentiaalverschil over de capillair, de

lengte, de diameter en de viscositeit.

Er is geweten dat wanneer men een afstand in functie van de tijd zet, men de snelheid

kan bepalen. Om deze nu te vinden, veronderstelt men een capillair met een constante

cirkelvormige doorsnede. De plaats van de meniscus is gelijk aan x, net zoals in de figuur 9

hieronder, en is uitgedrukt in functie van de tijd t. Zo bekomt men volgende formule:

x = �σ × r2 × η�

0,5× √t

Met


σ = oppervlaktespanning � Nm2�

η = dynamische viscositeit �Nsm2� → voor water is dit 0,001 Ns/m²

t = tijd (s)

38


Hoe moet deze grafiek nu geïnterpreteerd worden?

Men ziet dat de meniscus zich verwijdert van de intreeopening. Naarmate de waterkolom

groter wordt, stijgt de stromingsweerstand wat er voor zorgt dat de stroomsnelheid

afneemt. Deze snelheid neemt af omdat het totale drukverschil over de volledige capillair

constant blijft, de lengte van de buis verandert niet, maar drukgradiënt daalt naarmate

het water verder opgezogen wordt. De grootte van het drukverschil is steeds hetzelfde

namelijk − 2 σr

maar de het drukverschil per eenheid lengte waterkolom, de gradiënt,

neemt af wat wil zeggen dat de helling minder stijl wordt.

Om de theoretische benadering te vereenvoudigen wordt de term �σ×r2×η

�0,5

vervangen

door 𝐵 of ook wel de capillaire waterpenetratiecoëffictiënt (met de eenheid m/s0,5)

genoemd. Waardoor men voor x volgende formule krijgt:

x = 𝐵 × √t

In het begin van dit punt, over hoe het transport zich voordoet, hebben we het reeds de

snelheid van vochttransport behandeld. De wetenschappelijkere verklaring wordt

hieronder gegeven.

Figuur 9: Capillair met constante doorsnede (bron xi)

39


Hoe groter de B-waarde, hoe groter de penetratiesnelheid is en hoe sneller het

penetratieproces zich voltrekt. Zoals reeds gezegd zal de zuiging sneller verlopen wanneer

de straal groter is en dit in tegenstelling tot de capillaire druk die afneemt bij bredere

poriën. De verklaring hierin ligt dat smallere poriën voor een grotere wrijvingsweerstand

bij stroming zorgen waardoor de snelheid van de penetratie afneemt. De wrijving werkt

namelijk in tegengestelde richting van de beweging.

Aan de hand van deze gegevens kan men tevens de hoeveelheid water die opgezogen

wordt bepalen. Dit doet men door beide leden te vermenigvuldigen met de volumieke

massa van water. Dit geeft volgende vergelijking.

ρ × x = ρ × 𝐵 × √t

wat door omvorming volgende formule geeft:

m = A × √t

Met

m = hoeveelheid opgezogen water per zuigoppervlak (kg m2⁄ )

A = waterabsorptiecoëfficiënt = ρ × 𝐵 = (kg m2⁄ s0,5)

x = afstand tot waarover het water penetreert in de capillair (m)

40


Algemeen wordt capillaire absorptie of zuiging geven door volgende curve:

In deze grafiek is

m = massatoename van het proefstuk door opzuiging van water

√𝑡 = t = absorptietijd

Er kunnen twee grote delen onderscheiden in de absorptie:

1. Het primaire en lineaire gedeelte van de waterabsorptie

2. Het secundaire waterabsorptie gedeelte waarbij de laatste restjes lucht

ontsnappen uit de poriën en gevuld worden met water.

Grafiek 2: Algemeen proces van capillaire absorptie in een materiaal (bron vii)

41


Opmerking

1. A en B zijn beide snelheden maar verschillen van elkaar. A is namelijk een maat

voor de snelheid waarmee het water wordt opgezogen terwijl B de snelheid

waarmee de vloeistofspiegel zich door de buis/capillair beweegt.

2. In geval van horizontale zuiging zal de snelheid het penetratieproces nooit tot

stilstand komen. De snelheid neemt af tot naarmate het proces vordert. Deze fase,

waarbij de snelheid afneemt, doet zich voor wanneer het water het einde van de

capillair bereikt. Rechts wordt er veel meer aan het water getrokken dan links,

waar de capillair in contact staat met het water. Dit zorgt voor een

onevenwichtige situatie! Om dit evenwicht te herstellen zal het water ervoor

zorgen dat de meniscus recht in plaats van gebogen komt te staan. Wanneer dit

gebeurd is, is de capillair volledig gevuld met water en in evenwicht. Dit zorgt

ervoor dat uitstroming van water door capillariteit onmogelijk geworden is. In

onderstaande afbeelding zien we het proces waarbij het water zich terug in

evenwicht brengt.

In praktijk komt

Het doordringen van regenwater tot aan het binnenoppervlak is mogelijk maar

het water doen aflopen zonder toevoeging van externe uitwendige krachten,

zoals zwaartekracht of winddruk is onmogelijk.

Figuur 10: Rechttrekken van de capillair om evenwicht in te stellen (bron xi)

42


3. Stel men onderbreekt de toevoer van water alvorens de hele capillair gevuld is

met water en het systeem in evenwicht is, dan zal er zich een holle meniscus

vormen daar waar het water zich op dat moment bevindt.

4. De snelheid voor een verticale zuiging kan benaderend bepaald worden aan de

hand van bovenstaande formule. Benaderend omdat de zwaartekracht de zuiging

tegenwerkt en dus een negatieve invloed heeft op de omhoog gerichte zuiging.

Transport in een poreus materiaal

We hebben reeds gezien dat er twee oorzaken zijn voor vochttransport nl. de

diametergradiënt en de temperatuursgradiënt, maar omdat we uitgaan van isotherm

gedrag verwaarlozen we deze laatste term. Beide hebben een verplaatsing van vocht als

gevolg in de richting van de laagste waarde (kleinste diameter of laagste temperatuur).

Naast transport door een capillair is het transport door poreus materiaal van groter

belang wanneer we kijken naar het doel van deze thesis. De theorie zoals hierboven

behandeld, is voor een groot deel van toepassing. De grote hoeveelheid kanaaltjes, waar

de diameter continu van verandert, is nu een netwerk van verschillende capillairen.

Eveneens zijn er twee oorzaken voor het vochttransport nl. een watergehaltegradiënt en

een temperatuursgradiënt waarbij deze laatste opnieuw verwaarloosd wordt. Beide

hebben een verplaatsing van water als gevolg en dit zowel in de vloeibare als de minder

belangrijke dampfase en dit in de richting de laagste waarde tot er een evenwicht

ontstaat.

Zoals reeds gezegd varieert de capillairstraal qua grootte. Om dit “probleem” op te lossen

maakt men gebruik van een equivalente straal gelijk aan:

𝑟′ = − 2𝜎𝑃𝑐

Naast een andere capillairstraal speelt er nog een ander begrip een belangrijke rol:

‘watergehalte’.

43


Kritische watergehalte: Het kritische watergehalte

Ψc (m3water m3 materiaal⁄ ), is het watergehalte waaronder geen, en waarboven

wel, watertransport plaatsvindt. Om dit te verduidelijken, zie de afbeelding

hieronder.

In geval a heeft men de situatie waarbij het watergehalte zo laag is dat er geen contact is

tussen de watereilandjes. Omdat er geen gesloten netwerk van water is, kan er geen

verplaatsing van het water optreden ook al is er een 𝛹-gradiënt aanwezig.

In figuur b raken de watereilandjes elkaar juist en kan het water zich net verplaatsen

t.g.v. de 𝛹-gradiënt. Het is dit punt, wanneer de stroming juist plaats kan vinden, welk

men het kritische watergehalte noemt.

In het laatste geval (c) is er een gesloten netwerk en zit men boven het kritische

watergehalte. Het spreekt van zich dat er een verplaatsing van water kan plaats vinden.

Bij water door een capillair heeft men een watergehalte van ofwel 0, boven de meniscus,

of wel gelijk aan 1, onder de meniscus. Door de continue straal kan er dus slechts

transport plaats vinden wanneer het watergehalte 1 of maximaal is.

Bij poreuze materialen zoals bakstenen en mortel heeft men een verscheidenheid aan

diameters en zal het watertransport vroeger, bij lagere watergehaltes, plaats vinden.

Figuur 11: Het kritisch vochtgehalte (bron iv)

44


Naast het begrip watergehalte is er nog een ander belangrijk begrip nl. het vochtfront. In

de proeven, welk worden uitgevoerd en hieronder beschreven staan, is dit begrip van

groot belang.

Vochtgehalte: Wanneer men een poreus materiaal aan één zijde

met water in contact brengt, bvb. door een baksteen in een bak met 10 mm water

te leggen, dan zal het water worden opgezogen onder vorming van een

verplaatsend vochtfront, daar waar het watergehalte juist kritisch is.

Om deze definitie te verduidelijken heeft men volgende grafiek.

De verklaring die volgt is, helaas, vrij theoretisch. Er zal getracht worden het zo eenvoudig

en duidelijk mogelijk te verklaren.

In grafiek 3 zien we de waterverdeling in een materiaal indien vanaf één oppervlak water

wordt opgezogen. Men kan 4 situaties onderscheiden. Moment a, b en c zijn

momentopnames waar het watergehalte kritisch is en er zich een vochtfront (X) vormt.

Situatie d stelt de waterverdeling voor wanneer het kritische watergehalte 𝛹𝑐 = 0.

Daarnaast is 𝛹0 gelijk aan het maximale watergehalte dat de steen kan bevatten en is het

punt X gelijk aan 0 het wateroppervlak. Wanneer men een waterhoogte van 10 mm heeft,

is het watergehalte maximaal op deze hoogte en kan het watergehalte alleen meer

Grafiek 3: Vochtfront (bron iv)

45


kleiner worden door verder weg te gaan van deze 10 mm. Met verder weg verstaan we

hoger dan 10 mm. Eenmaal een vochtfront gevormd, daalt het watergehalte zoals te zien

is in de grafiek. Hoe verder het vochtfront zich vormt, hoe minder steil de grafiek en hoe

langer het duurt vooraleer het kritisch watergehalte bereikt is en dus hoe langer het

duurt om een vochtfront te vormen.

Wanneer men nu de watertoevoer zou stoppen, m.a.w. de steen uit het water halen, zal

na verloop van tijd het watergehalte overal kritisch zijn. Grafisch ziet dit er als volgt uit.

Om nu de vorming van een vochtfront te verklaren, maakt men gebruikt van de totale

waterstroomdichtheid. De vergelijking van de totale waterstroomdichtheid in een poreus

materiaal is:

𝑞𝑣 = − 𝐷𝑣 𝜌 ∇𝛹 − 𝐾 ∇T = − 𝐷𝑣 𝜌 ∂Ψ ∂x

− 𝐾 ∂θ∂x

De formule is analoog aan de vergelijking van de totale waterstroomdichtheid bij een

capillair welke hier niet is afgeleid. Voor de afleiding en de herkomst van de formule zie

het naslagwerk : “Vooronderzoek voor de bepaling van capillaire effecten in de huid”

Grafiek 4: Grafische weergave van het stoppen van de toevoer van water bij vochtfront (bron iv)

46


Met

Dv = watervereffeningscoëfficiënt (m2 s⁄ )

K = thermische watergeleidingscoëffciënt (kg mKs⁄ )

Ψ = watergehalte (m³ water/m³ materiaal)

qv = waterstroomdichtheid (kg/m²s)

ρ = volumemassa water (kg/m³)

Om nu enkele elementen te elimineren en de formule te vereenvoudigen, wordt er een

isotherme situatie beschouwd. Hierdoor krijgen we volgende formule:

qv = − Dv ρ ∇Ψ

Wat is nu de watervereffeningscoëfficiënt 𝐷𝑣 ?

Vereffening: Na het stoppen van watertoevoer wordt Ψc = constant.

Deze coëfficiënt is afhankelijk van het watergehalte wat uitgezet is in de grafiek

hieronder. Water gaat vanaf een bepaald volumepercentage (18 vol. % in dit voorbeeld

van cellenbeton) met een bepaalde snelheid een hoeveelheid water opnemen waardoor

het watergehalte gaat toeneemt in de steen. Herinner dat er vanaf een bepaald

watergehalte pas watertransport mogelijk is. (Vanaf het kritische watergehalte Ψc is de

stroming constant en onder dit percentage kan het water niet stromen).

Omdat van de watervereffeningscoëfficiënt maar weinig gegevens gekend zijn, neemt

men de waarde voor 𝐷𝑣 als constant met een waarde boven het kritische vochtgehalte.

Dit wordt weergegeven in onderstaande grafiek en is opgesteld uit onderzoek.

47


Grafiek 6: Watervereffeningscoëfficiënt van cellenbeton in functie van het watergehalte (bron iv)

Grafiek 5: Aanname dat watervereffeningscoëfficiënt constant wordt genomen (bron xi)

48


Opmerking

Deel b van de curve (grafiek6) wordt verwaarloosd omdat er enkel gerekend wordt in

vloeibare fase en niet in dampfase.

Na het bestuderen van deze grafiek kan vervolgens het principe van het verplaatsende

vochtfront verklaard worden.

Wanneer het watergehalte lager dan Ψc is, dan is Dv zeer laag. De waterstroom links en

rechts van het punt Ψ = Ψc moet hetzelfde zijn. Dit leidt tot volgende gelijkheid

(Dv)1(grad Ψ)1 = (Dv)2(grad Ψ)2

Met

(Dv)2 ≪ (Dv)1

En dus

(grad Ψ)1 ≪ (grad Ψ)2

In woorden kunnen we als volgt redeneren:

Voor alle waardes waar het watergehalte kleiner is dan het kritische watergehalte

Ψ < Ψc moet de gradiënt Ψ heel steil zijn.

Voor alle waardes waar het watergehalte groter is als het kritische watergehalte Ψ > Ψc

zal de gradiënt Ψ nagenoeg vlak verlopen.

Bij het punt Ψ = Ψc daalt het watergehalte en zal er een vochtfront gevormd worden

(situaties a, b, c)

Nu dat er geweten is hoe vochttransport zich voordoet en voortplant, kan er gekeken

worden naar de optredende vochtproblemen.

49


Samengevat

1. Bij een bepaald vochtgehalte, waar Dv plots stijgt, zal de verplaatsing er onder

invloed van een vochtgehaltegradiënt makkelijker gebeuren. Dit vochtgehalte

noemt men het kritisch vochtgehalte. Onder deze waarde treedt er geen transport

op, erboven wel. De waarde van deze Dv is sporadisch bekend. Men neemt

gewoon een constante waarde.

2. Water verplaatst zich onder invloed van een vochtfront. Een lijn geeft een

duidelijke overgang tussen nat en droog weer.. Daar waar de steen in contact

staat met het water is het kritische vochtgehalte maximaal. De waarde neemt af

naarmate men verder van het contactoppervlak weggaat. Links en rechts van deze

lijn is Dv verschillend terwijl deze gelijk moet zijn. Het vochtfront is dus de grens

tussen de plaats waar de gradiënt voor w < wkr zeer steil is (zie grafiek vochtfront)

in vergelijking met de plaats ernaast waar de gradiënt w > wkr.

3. De grens van het vochtfront heeft steeds de waarde van het kritische

vochtgehalte en start zo telkens de opzuiging van water in het droge gedeelte van

een steen.

Intermezzo: Capillair met veranderlijke

doorsnede

In het intermezzo “capillair met constante doorsnede” is er niet gekeken naar de realiteit.

In de praktijk verandert de doorsnede van een capillaire continu en dit heeft zo zijn

gevolgen op de manier waarop water opgenomen wordt. Men weet dat hoe kleiner de

doorsnede is, hoe groter de capillaire zuigspanning is. Dit zorgt er dus voor dat het water

zich verplaatst in de richting van de kleinste straal tot dat beide meniscussen dezelfde

kromming hebben. Op dit moment is het systeem terug in evenwicht.

50


Figuur 12: Waterabsorptie bij capillaire met veranderlijke doorsnede (bron xi)

In praktijk

In de praktijk komt het zeer vaak voor dat twee materialen met een verschillende

poriënsamenstelling in cotact staan met elkaar. Bijgevolg zal het water naar het materiaal

met de kleinste poriën trekken omwille van zijn grotere zuiging. Een voorbeeld hiervan is

pleisterwerk-metselwerk. Het pleisterwerk heeft kleinere poriën en zal bijgevolg het

water wat in het metselwerk zit eruit zuigen met alle behorende gevolgen. Om deze

problemen op te lossen kan men de muur behandelen en zo een hydrofiele laag creëren

die voor een afstoting van het water zorgt.

51


Net zoals bij een constante doorsnede wordt het water met een afnemende snelheid

opgezogen wanneer het in contact staat met een vrij wateroppervlak. De plaats van de

meniscus in het poreus materiaal is:

x = 𝐵 × √t

waarbij B nog steeds gelijk is aan de capillaire waterpenetratiecoëffictiënt die gelijk is aan

�σ×r2×η

�0,5

en in functie van Dv en wmax. Daarnaast weten we reeds dat x de plaats is van

het vochtfront en kunnen we de hoeveelheid water door het materiaal geabsorbeerd

bepalen:

m = A × √t

Hierbij is A de waterabsorptiecoëfficiënt. Om de snelheid nu grafisch voor te stellen is het

belangrijk dat er voldoende water voorhanden is. Het is namelijk de bedoeling dat w =

wmax. Daarnaast zal het niet de afstand tot het zuigoppervlak in functie van de tijd zijn dat

we grafisch voorstellen maar de massa per vierkante meter. Dit om de reden dat het

vochtfront een moeilijk, zichtbaar, te bepalen gegeven is. Dit wil dus zeggen dat ‘m-t’

uitgezet wordt.

Om nu dit verband grafisch te kunnen weergeven, legt men een volledig droge steen met

zijn contactoppervlak in een bad met water zodat hij water kan opzuigen. Op bepaalde

tijdstippen meet men de massa van de steen, trekt men de droogmassa er van af en zet

men vervolgens de opgezogen hoeveelheid water uit per eenheid van het zuigoppervlak

in functie van de wortel van de verstreken tijd. In onderstaande grafiek zien we een

voorbeeld van dergelijke grafieken.

52


De helling van de zuigcurve, die aangeduid is in de grafiek, is een maat voor de

waterabsorptiecoëfficiënt. Men kan zien dat op een bepaald ogenblik het vochtfront de

bovenzijde van het monster bereikt. Op dit tijdstip heeft men een knik in de curve.

Na dit tijdstip, en de hieraan gerelateerde hoeveelheid water, daalt de opgenomen

hoeveelheid vocht sterk. De opname van het vocht gebeurt zo traag omdat verdere

opname pas mogelijk is wanneer de laatste resten lucht verdreven zijn. Men spreekt nu

van een secundaire wateropname A’. Deze, iets minder gedetailleerde grafiek, hebben we

reeds aangehaald nl. grafiek 2.

Om nu het capillair vochtgehalte van een materiaal, dus ook een baksteen, te kennen,

deelt men de hoeveelheid opgenomen vocht (kg/m²) ter hoogte van de knik door de

hoogte van het monster. Omdat de secundaire wateropname relatief gezien zeer klein is,

is dit het hoogste vochtgehalte dat een materiaal kan hebben nadat het beregend is of

wanneer het grondwater capillair heeft opgezogen. Men kan deze proef ook op grotere

schaal toepassen met name op een muur bestaande uit meerdere poreuze stenen.

Grafiek 7: Tweefasige absorptiecurve bij poreuze materialen (bron xi)

53


In praktijk

In praktijk heeft men natuurlijk een hoop invloedsfactoren die hun effect hebben op het

poreus materiaal. Zo zal de maximale stijghoogte, theoretisch berekend, kleiner zijn door

onder andere het uitdampen van vocht. Daarnaast geldt, zoals reeds genoteerd, dat er

geen wateruitstroming mogelijk is indien er geen andere uitwendige krachten aanwezig

zijn. Eveneens zal het water, wanneer het aan de andere uiteinde van het materiaal komt,

hetzelfde doen als bij een capillaire zoals weergegeven in figuur 10.

54


1.3. Vochtvormen

1.3.1. Condensatie en hoge relatieve vochtigheid

Zoals reeds vermeld bevat lucht een bepaalde hoeveelheid waterdamp. Deze waterdamp

is afhankelijk van twee factoren:

1) Temperatuur

2) Relatieve luchtvochtigheid

De maximale hoeveelheid waterdamp wordt bepaald door de temperatuur. Stijgt deze,

dan kan de lucht meer waterdamp opnemen en bijgevolg zal de relatieve

luchtvochtigheid ook stijgen.

Condensatie en relatieve vochtigheid zijn sterk met elkaar verbonden. Ze hebben namelijk

dezelfde bron.

1.3.1.1. Relatieve vochtigheid

Vochtige lucht bevat niet altijd een maximale hoeveelheid waterdamp. Bij een maximale

hoeveelheid waterdamp bevat de lucht een verzadigingsdampconcentratie 𝜌𝑑′ en een

verzadigingsdampdruk 𝑝𝑑′ . Dit zijn respectievelijk de grootste dampconcentratie en

dampdruk die lucht kan bevatten. Omdat de lucht dus niet steeds deze maximale

hoeveelheid bevat, heeft men eveneens een dampconcentratie 𝜌𝑑 en een dampdruk 𝑝𝑑

doe kleiner zijn dan 𝜌𝑑′ en 𝑝𝑑′ .

Formule:

𝑝𝑑𝑝𝑑′

= 𝜌𝑑𝜌𝑑′

Om nu de relatieve vochtigheid (RV of Ø) te bepalen, vermenigvuldigt men de

verhoudingen met 100 om een percentage uit te komen:

Ø = 𝑝𝑑𝑝𝑑′

.100 = 𝜌𝑑𝜌𝑑′

.100

55


Partiële dampdruk: 𝑝𝑑 = 𝜌𝑑 .𝑅𝑇 .𝑇

Verzadigingsdampdruk: 𝑝𝑑′ = 𝜌𝑑′ .𝑅𝑇 .𝑇

Hierbij is

T = temperatuur (in Kelvin)

RT = de gasconstante voor waterdamp = 462 J/kgK

pd = de druk uitgeoefend door de waterdamp in het volume V (m³)

ρd = dampconcentratie (kg/m³ of g/m³)

Zolang 𝜌𝑑 < 𝜌𝑑′ is de lucht onverzadigd. Zijn beide aan elkaar gelijk dan spreekt men van

verzadigde lucht.

1.3.1.2. Dauwpunt

Wanneer nu de lucht met een bepaalde hoeveelheid relatieve vocht wordt afkoelen, gaat

op een bepaald moment de lucht verzadigd geraken (de druk blijft constant en er wordt

waterdamp noch toe- noch afgevoerd). Dit zal er voor zorgen dat de lucht gaat

condenseren. Het punt waarbij de lucht gaat condenseren noemt men het dauwpunt. Bij

dit punt is de relatieve vochtigheid 100% en zal verder koeling voor vorming van

waterdruppels zorgen. Hoe hoger de relatieve vochtigheid, hoe hoger het dauwpunt van

de lucht.

Dit kan men tevens zien in de onderstaande grafiek. Deze geeft de verhouding van de

relatieve luchtvochtigheid weer die afhankelijk is van het absolute vochtgehalte x (g/kg)

en de temperatuur (θ).

56


In deze grafiek hebben we twee belangrijke punten nl. A en B.

A: T = 20 °C – RV = 50 % – x = 7,1 g/kg

B: T = 9 °C – RV = 100 % – x = 7,1 g/kg

Op de x-as ziet men de temperatuur in °C en op de y-as heeft men de absolute

luchtvochtigheid uitgedrukt in g/kg.

Grafiek 8: Relatieve luchtvochtigheid (bron vii)

57


1.3.1.3. Oppervlaktecondensatie

Definitie

condensatie: con·den·sa·tie de condensatie (vrouwelijk), de condensaties.

verdichting van gas of damp tot vloeistof door druk, afkoeling of door beide;

“Verhouding tussen de partiële dampdruk (werkelijk aanwezig hoeveelheid) en de

verzadigingsdampdruk bij dezelfde temperatuur.”

In praktijk herkent men dit als het bewasemen van autoruiten. Dit kan eveneens

voorkomen bij constructieonderdelen. Men heeft dus vaak te maken met

oppervlaktecondensatie. Lucht met een bepaalde hoeveelheid relatieve vochtigheid

komt in contact met een kouder oppervlak wat voor een daling van de temperatuur zorgt(

(en dit bij constante druk). Dit leidt tot vorming van waterdruppels. Wanneer dit proces

zich herhaaldelijk voordoet, kan men te maken krijgen met vochtschade aan en in de

constructie.

Om nu deze problemen van oppervlaktecondensatie te beperken, kan men de

oppervlaktetemperatuur van het bouwelement doen stijgen. Een goede manier hiervoor

is het plaatsen van een thermische isolatie. Anderzijds is het verhogen van de

kamertemperatuur een efficiënte methode. Naast het spelen met de temperatuur kan

men de andere bepalende factor beïnvloeden: de relatieve vochtigheid. Door te zorgen

dat er een verlaging van het dauwpunt is, zal de kans op condensatie dalen. Dit kan men

doen door een doeltreffende ventilatie te voorzien die de relatieve luchtvochtigheid doet

afnemen. Extra info over deze oplossing, zie het hoofdstuk oplossing.

58


In onderstaande tabel zien we de buitentemperatuur waarbij men

oppervlaktecondensatie op dubbel glas krijgt. Wanneer men condensatie op dubbel glas

krijgt, heeft men ernstige problemen. Indien men op dergelijke plaatsen al condensatie

krijgt, heeft men dit zeker op plaatsen waarde condensatie gemakkelijker gaat. Dit zal er

toe leiden dat op deze plaatsen al een bepaalde hoeveelheid bevatten ! Het condenseert

hier al een periode vóór dat dit gebeurd op het raam wat tot grotere schade leidt.

1.3.1.4. Inwendige condensatie

Door een dampdrukverschil tussen de binnen- en buitenomgeving kan er, zoals reeds

gezegd, dampdiffusie ontstaan. Bij dampdiffusie kan tijdens het diffusieproces er een

zekere hoeveelheid damp condenseren in de constructie. Bij dergelijke condensatie

spreekt men van inwendige condensatie.

Tabel 1: Buitentemperatuur die men nodig heeft om te condenseren bij een bepaalde RV en binnentemperatuur. (bron ii)

59


1.3.2. Hygroscopiciteit

Hygroscopisch vocht: Vocht (waterdamp) dat door de aanwezige

adhesie wordt gebonden in de poriën. Deze adhesie is het gevolg van de

krachtenwerking tussen de waterdampmoleculen uit de lucht en de molecule die

zich in het vaste materiaal bevinden. De waterdampmoleculen binden zich aan de

poriënwanden (moleculaire adsorptie) tot dat er een evenwichtstoestand tot

stand komt. Dit evenwicht is afhankelijk van de relatieve luchtvochtigheid van de

omgevingslucht. Hoe kleiner de poriën, hoe groter de beïnvloeding van dit

hygroscopisch gedrag.

Hieronder staat een tabel met de evenwichtvochtgehaltes van enkele bouwmaterialen en

dit gemeten bij een temperatuur van 20°C en een RV van 65 en 90%.

Omdat het hygroscopisch vocht toch een belangrijk rol speelt, het zorgt onder andere

voor hygroscopische zouten en de daarbij horende problemen, zal er wat dieper op

ingegaan worden.

Tabel 2: Evenwichtsvochtgehaltes van materialen bij een RV van 65 en 95 (bron vii)

60


Wanneer men een volledig droog materiaal in contact brengt met de normale lucht, met

een bepaalde relatieve vochtigheid, zal men zien dat de massa van het materiaal na een

bepaalde tijd toeneemt. Indien de relatieve vochtigheid voor enige tijd constant

gehouden wordt, zal een evenwichtstoestand ontstaan. Indien men de relatieve

vochtigheid laat toenemen, ziet men dat de massa van het materiaal zal toenemen. Men

kan concluderen dat hoe hoger de relatieve vochtigheid, hoe groter de massa van de

steen zal worden.

Hoe kan dit nu?

De enige manier om dit verschijnsel te verklaren is dat het materiaal de watermoleculen

die aanwezig zijn in de lucht aan zichzelf bindt.

Zie ook grafiek 7, relatieve vochtigheid.

Grafiek 9: Hygroscopisch vocht bij temperatuur 20°C en dichtheid 750 kg/m³ (bron xi)

61


Vervolgens moet er naar de oorzaak gezocht worden. Wanneer de proef herhaald wordt

bij een andere temperatuur maar bij dezelfde relatieve vochtigheid, dan blijkt dat de

hoeveelheid opgenomen vocht quasi identiek is ook al stijgt de dampconcentratie. Dit

betekent een stijging van het aantal grammen vocht in de lucht. Hieruit kan men

besluiten dat de relatieve vochtigheid van de lucht bepalend is voor het vochtgehakte

van het materiaal en niet de absolute.

Evenwichtsvochtgehalte: Het vochtgehalte dat bij een bepaalde

hoeveelheid relatieve vochtigheid hoort.

Hygroscopisch vocht: Het vocht aanwezig in het materiaal.

Hierboven vindt men de hygroscopische curve. Deze geeft de grafische voorstelling van

het reeds omschreven gedrag en bevat twee curven die elk aan bepaalde gedrag

omschrijven.

Hysteresisverschijnsel: Het feit dat er twee mogelijk gedragen

(curven), elk vanuit elk een ander beginsituatie, zijn die de steen kan aannemen.

Adsorptiecurve: Onderste curve die geldt voor een stijgende relatieve

vochtigheid waarbij de steen steeds meer hygroscopisch vocht opneemt.

Desorptiecurve: Bovenste curve die het verloopt beschrijft van het

vochtgehalte waarbij er gestart wordt met een verzadigd materiaal dat in een

omgeving gebracht wordt met een lagere relatieve vochtigheid.

Wat opvalt is dat het laatste deel van beide curven een zeer steil verloopt. Dit wil zeggen

dat bij een hoge relatieve vochtigheid de verandering van het evenwichtsvochtgehalte

groot is. Dit geldt voor verschillende materiaal zoals hout, beton en baksteen wat men

hieronder, bij “hoe?”, in de grafiek kan zien.

62


1.3.2.1. Hoe

Er zijn reeds al enkele omslachtige omschrijvingen gegeven maar deze volstaan niet om

het achterliggende proces te begrijpen.

Er is geweten dat een poreus materiaal opgebouwd is uit kanaaltjes. Door diffusie zal

waterdamp in het materiaal binnendringen. Tevens is er reeds geweten dat er

adhesiekrachten heersen tussen de waterdampmoleculen en de moleculen van het

materiaal. Het zijn deze krachten die er voor zorgen dat het water van de

waterdampmoleculen in lucht aan de poriënwand bindt.

Wanneer men nu een lage relatieve vochtigheid heeft, zal er één laagje

waterdampmoleculen gevormd worden. Bij hogere relatieve vochtigheid zullen dit

meerdere laagjes zijn.

Stel men heeft met een baksteen in een omgeving met een lage relatieve vochtigheid en

laat de vochtigheid toenemen. Het dunne geabsorbeerde laagje zal steeds dikker worden

tot het in contact komt met een ander geabsorbeerd laagje en dit op de plaats waar de

diameter van de capillair het kleinste is. In deze situatie ontstaan twee meniscussen.

Belangrijk is dat deze situatie zich voordoet op voorwaarde dat beide eenzelfde

kromtestraal hebben.

Kromtestraal: Een maat voor de kromte van de kromming. Hoe

groter de kromtestraal hoe minder gekromd de kromme is.

Deze kromtestraal wordt bepaald door de dampdruk in de lucht. Dergelijke situatie met

gelijke kromtestralen is slechts mogelijk wanneer er een evenwicht bestaat tussen de

dampdruk pd" boven de meniscussen in het materiaal en de heersende dampdruk in de

lucht. Het is dus ook de dampdruk in de lucht die de vullingsgraad van de kanaaltjes

bepaald want zo lang het evenwicht zich niet stelt, zullen de kanaaltjes gevuld worden.

Het is dus evident dat wanneer de relatieve vochtigheid van de lucht verhoogd wordt, de

waterdamp aanwezig in de lucht blijft condenseren tot pd" = pd.

63


Belangrijk

1. Materialen met een veel fijne poriën, zoals hout en beton, hebben relatief hoog

evenwichtsvochtgehalte.

2. Materialen die niet zo veel fijne poriën hebben, zoals baksteen, hebben een

relatief laag evenwichtsvochtgehalte.

3. Proefondervindelijk is aangetoond dat wanneer de relatieve vochtigheid 72%

bedraagt, alle capillairen met een straal kleiner dan 0,0034 µm gevuld zijn met

water wanneer het evenwicht bereikt is. Bij een RV van 33% zijn alle capillairen

met een straal kleiner dan 0,001 µm gevuld. 0,001 µm is een kleinere straal dan

0,0034 wat bewijst dat een lagere RV er voor zorgt dat poriën met een grotere

diameter niet gevuld worden.

4. Materialen die veel fijne capillairen hebben zijn bij een lagere relatieve

vochtigheidsgraad meer gevuld dan deze met een grotere capillairen.

Grafiek 10: Hygroscopisch gedrag van verschillende bouwmaterialen (bron xi)

64


Opmerking

Zoals men weet heeft zout de mogelijkheid tot opname van water uit de omgeving waarin

het zich bevindt. Ze zorgen dus voor het opname van water uit de lucht met een stijging

van het vochtgehalte van het metselwerk als gevolg. Daarnaast zorgen zouten tevens

voor een belemmering van het uitdrogen van de muur waarin het zich bevindt. De

aanwezigheid van zouten in materialen is veel problematischer dan de hygroscopiciteit

van bouwmaterialen en dit vooral bij onderdelen (metselwerk) die gedurende een

langere perioden, tientallen jaren, aan capillariteit zijn blootgesteld. Hierdoor kan een

metselwerk een aanzienlijke hoeveelheid zouten uit de bodem opnemen. De zouten

bevinden zich in geconcentreerd hoeveelheden aan het oppervlak van de materialen en

vooral in het bovenste deel van de vochtige zones.

De nadelige gevolgen van deze zouten en meer info hierover vindt men in hoofdstuk 3.

65


2. Oorzaak

2.1. Probleem vs. oorzaak

Dat vocht een probleem vormt is reeds geweten, maar nog steeds rijst de vraag: “hoe

groot is dit probleem nu en welke oorzaken heeft het?”. Om aan te tonen hoe groot het

probleem van vocht is in de woningbouw, heeft men onderstaande verdelingsschijf

opgesteld aan de hand van klachten van schadegevallen bij het WTCB.

Grafiek 11: Verdeelschijf problemen bij een woning (bron xviii)

66


Op deze schijf is duidelijk te zien dat vocht het grootste probleem vormt. Belangrijk om

hierbij op te merken is dat dit problemen zijn die voorkomen bij alle soorten huizen,

zowel nieuwbouw als renovatie. Wanneer men enkel naar renovatieprojecten zou kijken,

zal het aandeel vocht nog veel groter zijn. We kunnen concluderen dat vocht een niet te

onderschatten probleem is en vele oorzaken heeft.

In het hoofdstuk probleemstelling hebben we gekeken naar hoe het water zich verplaatst

in een poreus en capillair materiaal, de baksteen, en zijn we er steeds van uitgegaan dat

het materiaal in contact staat met een waterbron. Deze waterbron kan in verschillende

gedaantes voorkomen. Het is de soort bron die het soort probleem bepaalt. We

bespreken hier de verschillende bronnen en oorzaken apart.

Onderstaande tabel geeft alle diagnoses weer met de daarbij horende oorzaken. Men kan

hieruit afleiden dat opstijgend (grond)vocht een zeer groot, zo niet het grootste,

probleem vormt (Wanneer men naar het aantal kruisjes kijkt). De verklaring hiervoor is

vrij eenvoudig en zal in de punten hieronder uitgelegd worden.

67


Tabel 3: Diagnose van verschillende vochtproblemen (bron vii)

68


2.2. Oorzaken

De belangrijkste van al deze opgesomde bronnen, wanneer we kijken naar het doel van

deze thesis, is het opstijgend grondvocht. Het is namelijk deze bron die we willen

uitschakelen met de vochtwerende injecties.

In de tabel staan al de oorzaken opgesomd. De oorzaken zullen nu praktischer

omschreven en verklaard worden. De meest voorkomende oorzaken van vocht in een

constructie zijn:

Bouwvocht

Hygroscopiciteit

Condensatie

Infiltraties

Opstijgend grondvocht, waterabsorptie door capillariteit

Toevallig vocht

Figuur 13: Schema van alle mogelijke vochtoorzaken (bron iii)

69


2.2.1. Bouwvocht

Bouwvocht is vocht dat vrijkomt of ongewenst aanwezig is tijdens het bouwen van de

constructie. Een gekend voorbeeld is het uitdrogen van beton waarbij er een slechte

ventilatie heerst. Hierdoor kan het vrijgekomen bouwvocht niet snel genoeg ontsnappen

en kan het zich afzetten op andere plaatsen. Bouwvocht wordt opgenomen tijdens de

productie, de verwerking of opslag van het constructieonderdeel. Het duurt daarom

enkele maanden eer dat men aan de afwerking van de woning kan beginnen. Zou men dit

niet doen (bvb. de stukadoor al laten langskomen), zal er enige hoeveelheid bouwvocht

achterblijven die later voor de nodige vochtschade zorgt (bvb. aantasting pleisterwerk).

2.2.2. Hygroscopiciteit

Zie 1.3.2.

2.2.3. Condensatie

Zie 1.3.1.

2.2.4. Infiltraties

2.2.4.1. Langs gevel

Infiltraties langs de gevel zijn het gevolg van een slechte dichtingsmembraan of de slechte

plaatsing ervan. Het water dat door de baksteen dringt en aan de binnenzijde terecht

komt, glijdt langs het oppervlak naar beneden en wordt via het dichtingsmembraan terug

naar buiten gebracht. Om buiten te geraken moeten er voegopeningen gemaakt worden.

Wanneer deze niet aanwezig zijn, niet volledig open zijn of niet op het niveau van het

membraan zijn aangebracht zal het water een andere en kortere weg zoeken. Deze vindt

men daar waar er een onderbreking, gat of scheur is in de slab, namelijk dicht bij deuren

raamopeningen. De kans op waterinfiltratie verhoogt wanneer men te maken heeft met

slagregen.

70


Slagregen: In theorie valt de regen verticaal omlaag. Door aanwezige

wind kan regen tegen een wand van het gebouw geblazen worden, wat de kans op

infiltratie van het regenwater groter maakt. Daarnaast is de infiltratie ook

afhankelijk van de oriëntatie van de muur. Dit kan men afleiden uit de afbeelding

hiernaast.

Figuur 14: Gemiddelde slagregenintensiteit vermenigvuldigd met de gemiddelde duur

tijdens een jaar (bron vii)

Foto 5: Openstootvoeg die niet volledig vrij is waardoor de waterafvoer slecht verloopt (bron xlv)

71


Daarnaast is de helling van de omgeving rond de muur belangrijk. Zo kan een slechte

helling, met name een helling waar het laagste punt tegen de muur ligt, voor capillaire

zuiging zorgen en zo voor vochtproblemen in het metselwerk. Dit is zichtbaar in volgende

foto waar de helling van de klinkers verkeerd is.

2.2.4.2. Langs daken

Aansluitingen zijn steeds zwakke punten in een gebouw; zo ook wanneer we kijken naar

vochtoorzaken. Een groot pijnpunt zijn aansluitingen van regenwaterafvoeringen oftewel

dakgoten. Een slechte aansluiting, versleten dakgoot of een slechte toestand van het dak

kunnen ervoor zorgen dat het water niet afgevoerd wordt via de regenpijp maar langs de

gevel. De diagnose is eenvoudig te maken want men ziet een sterke concentratie van

vochtplekken rond de afwatering.

2.2.4.3. Muur in contact met de grond

Wanneer de buitengevel in contact staat met de grond, zal het aanwezige water de kans

krijgen om door infiltratie of door middel van diffusie in de muur te geraken. Het verschil

met opstijgend grondvocht is dat de infiltratie horizontaal gebeurt. De muur kan in

contact komen met de grond wanneer men de grond langs de muur verhoogt en hierbij

boven het dichtingsmembraan komt, wanneer dat aanwezig is.

Foto 6: Vochtproblemen ten gevolge van slecht geplaatste klinkers (bron xlv)

72


Een ander mogelijk probleem is dat de grond boven de aanzet komt en het

dichtingsmembraan niet op de aanzet aansluit met infiltratie als gevolg. De gevolgen

kunnen zowel binnen als buiten te merken zijn.

Figuur 15: Vochtmigratie via het metselwerk door verkeerde plaatsing van vochtwerend scherm (bron WTCB)

73


Opmerking

In figuur 15 zien we nog een tweede probleem, namelijk het niet volledig doortrekken van

een vochtwerend scherm waardoor optrekkend vocht nog steeds door kan komen.

Hieronder ziet men dergelijke oorzaak in de praktijk

Figuur 16: Aanzet boven het dichtingsmembraan waardoor capillaire zuiging mogelijk is (bron vii)

74


Foto 7: Foutieve waterkering (bron xviii)

75


2.2.4.4. Afvoerleiding

Een niet te onderschatten probleem is een slechte ondergrondse aansluiting van

afvoerbuizen of scheuren/barsten in de buizen (meestal ingewerkte buizen). Het

probleem op zich is snel gedetecteerd maar de gevolgen kunnen ernstig zijn. Dit ziet men

in onderstaande foto’s.

Foto 8: Lekkende dakgoot (bron xxvi)

76


2.2.5. Toevallige vochtoorzaken

Naast alle hierboven vermeldde mogelijkheden heeft men ook toevallige oorzaken. Zo

kan het regelmatig opspatten van water tegen een gevel voor problemen zorgen.

Dergelijke gevels bevinden zich aan de straatkant. Soms heeft het huis geen fatsoenlijke

regenpijp waarlangs het water wordt afgevoerd waardoor water op het oppervlak blijft

staan. Ook zorgen dooizouten, die chloriden bevatten, voor extra problemen.

Daarnaast kunnen verkeerd hellende voetpaden, terrassen of opritten voor problemen

zorgen. Een slechte afwatering zorgt er namelijk voor dat het water tegen de gevel komt

te staan en zo opgenomen wordt door deze gevel.

Figuur 17: Opspattend water zorgt voor vochtproblemen (bron vii)

77


2.2.6. Opstijgend grondvocht

Als laatste probleem, en het belangrijkste, hebben we opstijgend grondvocht. Optrekkend

grondvocht wordt meestal boven het maaiveld vastgesteld en komt bij nagenoeg alle

muren voor. De oorzaak is zeer eenvoudig: de bouwmaterialen staan in contact met de

grond. Door de reeds verklaarde capillariteit (afhankelijk van de porositeit,

poriënverdeling; drogingsmogelijkheden en het zoutgehalte) zal het water opgenomen

worden en steeds hoger opgezogen worden.

Uit de tabel, die men in het begin van dit hoofdstuk terugvindt, blijkt dat dit probleem

zeer vaak vastgesteld wordt. Dit heeft een logische reden: er zijn zeer veel huizen die

gerenoveerd (moeten) worden en dateren uit de jaren ’50 en ’60. Het gebruik van een

vochtwerende slab bestond vroeger niet, waardoor de huizen rechtstreeks in contact

staan met de fundering. Het capillair metselwerk staat in contact met de volle grond en

dus in contact met een continue vochtbron! Dit ziet men in volgende afbeeldingen.

Figuur 18: Opstijgend grondvocht (bron xviii)

78


De stijghoogte van het water in de muur bedraagt tussen de 0,8 en de 1,2m. Deze is

afhankelijk van de hoeveelheid zouten aanwezig in de bodem en dus in het water. Het is

ook belangrijk in welke mate het gebouw geventileerd wordt. Deze twee factoren kunnen

de stijghoogte beperken. In oudere huizen kan men zien dat men met optrekkend vocht

te maken heeft wanneer men kristallisatie van de zouten aantreft ter hoogte van de

plinten, achter de lambrisering of wanneer men achter het behangpapier een

gebitumineerde karton of lood- of aluminiumfolie aantreft.

Een kelder vormt vaak een “oplossing” tegen het grondvocht door het beperken van de

stijghoogte. Door een goede ventilatie en het weglaten van een binnenbepleistering

worden de verdampingsmogelijkheden niet beperkt en vermindert de kans op schade.

Het is een oplossing tussen aanhalingstekens want het vocht zal niet meer aan te treffen

zijn in de gevel maar in de kelder. De leefruimte wordt gevrijwaard maar van het

probleem is men nog steeds niet verlost.

Opmerking

1. Het is zeer belangrijk een zeer goede diagnose te stellen alvorens het probleem te

behandelen. Een goede diagnose zorgt voor een goede oplossing en een goed

resultaat. Uit cijfers van Cruysberghs Chemical bvba blijkt dat wanneer men

injecteert tegen opstijgend grondvocht slechts in 10% van de gevallen de juiste

diagnose gesteld is. Dit toont nog maar eens aan dat vochtproblemen niet zomaar

problemen zijn die men isnel en eenvoudig oplost.

Vaak wordt er een snelle diagnose gesteld en raadt men aan om de muur te

behandelen tegen opstijgend grondvocht. Na het uitvoeren van deze werken en

een drogingsperiode kan men, indien het probleem niet is opgelost, eventueel

andere problemen gemakkelijker lokaliseren en oplossen.

79


2. Dat het maken van een juiste diagnose niet eenvoudig is, bewijst volgend

voorbeeld. Het betreft de restauratie van de kerk van Schakkebroek, Herk-de-

Stad, waar de eerste analyse was dat men te maken had met opstijgend

grondvocht. De evidente oplossing is het toepassen van vochtwerende injecties

maar na verdere onderzoek is men tot de conclusie gekomen dat er andere

problemen van toepassing waren nl. het mogelijk lekken van de regenpijp. Het

werfverslag en het verslag bevindt zich in bijlage.

80


Intermezzo: Meettechnieken

Omdat de diagnose zo belangrijk is, zullen enkele meetmethodes uitgelegd worden. Eerst

en vooral is het belangrijk dat men niet direct aanneemt dat men te maken heeft met

opstijgend vocht wanneer men vochtschade onderaan een muur aantreft. Er zijn , zoals

reeds gezien, nog heel wat andere vormen van vochtschade.

A. VISUEEL

De eerste methode om vrij eenvoudig het vochtprobleem vast te stellen is door het te

zien of te voelen. Omdat deze diagnose niet echt betrouwbaar mag genoemd worden en

omdat het niet mogelijk is de evolutie van het droogproces op te volgen, zouden

degelijkere methodes moeten vermeden worden. Het is echter wel de snelste en

eenvoudigste methode om vocht vast te stellen.

B. ELEKTRISCHE WEERSTAND EN CAPACITEIT

Het principe van dergelijke apparaten is gebaseerd op de soortelijke weerstand en/of

capaciteit van de materialen. Deze veranderen bij andere vochtgehaltes.

Men duwt meetpunten die op het

apparaat staan in de muur of maakt

gebruik van een sensorhouder (die

verbonden is met het toestel).

Vervolgens meet men de elektrische

weerstand in muur en kent men de

hieraan gerelateerde vochtigheid.

Men rekent de gemeten weerstand

niet om naar een bepaald

vochtgehalte want de metingen

worden beïnvloed door een belangrijk

stof namelijk zout. Omdat de invloed

van zouten moeilijk te controleren valt, zijn deze toestellen niet geschikt voor het

opvolgen van het droogproces van de muren.

Waarom niet geschikt?

Figuur 19: meting d.m.v. elektrische weerstand en capaciteit (bron vii)

81


Wanneer zouten geconcentreerd bij elkaar zitten aan het verdampingsoppervlak dan kan

dit leiden tot meetwaarden zelfs wanneer het metselwerk volledig droog is. Dit is zeker

het geval bij oude metselwerken. Daarnaast is er een groot verschil tussen de afgelezen

waardes bij verschillende apparatuur ook al zijn de meetomstandigheden gelijk. Men kan

de meetwaardes van de toestellen enkel met elkaar vergelijken wanneer men de

gevoeligheidscurven van de toestellen heeft. Om te illustreren dat deze meettechniek

niet optimaal is deze curven van enkele toestellen.

Grafiek 12: De gemiddelde curven van metingen van verschillende toestellen (bron vii)

82


C. WEGEN

Men neemt ter plaatste een stukje uit de vochtige muur en verpakt het thermisch.

Vervolgens wordt het proefstuk naar het labo gebracht waar men de massa voor en na

het drogen weegt. De verhouding van de massa’s zorgt ervoor dat men het massapercent

kan berekenen. Het is een eenvoudige en nauwkeurige methode maar de resultaten zijn

niet onmiddellijk ter beschikking.

D. CARBIDEFLES

In de zone waar men het vochtgehalte wilt controleren neemt men een monster van 5 tot

20 g. Dit kan men in de diepte of aan het oppervlak doen. Men weegt de massa en legt

het monster vervolgens samen met een stel stalen kogels en een flesje cacliumcarbide

CaC2 (in overmaat) in een geijkt recipiënt dat voorzien is van een manometer. Hierna sluit

men het monster volledig af en schudt men tot het flesje calciumcarbide breekt. Hierdoor

zal er een reactie plaats vinden waarbij er acetyleen gevormd wordt.

CaC2 + H2O → C2H2 ↑ + CaO

De reactie zorgt voor een drukverhoging die afleesbaar is op de manometer. Deze druk

kan men vervolgens omrekenen naar een vochtgehalte door gebruik te maken van de

bijgeleverde omrekentabel.

Foto 10: Protimeter (bron xxvii) Foto 9: Gann meter (bron xxviii)

83


Deze methode van meten is snel, in situ uitvoerbaar, eenvoudig en levert een zeer

nauwkeurig resultaat.

E. BODEMONDERZOEK

De meest efficiënte manier om te bepalen of men te maken heeft met opstijgend vocht is

een bodemonderzoek. Hieruit kan men analyseren wat de stand en vooral de beweging is

van het grondwater. Daarnaast is de afgelegde weg door heen de constructie van cruciaal

belang. Dit gebeurt via de onvolkomendheden die aanwezig zijn in de constructie of

simpelweg omdat er geen waterkering aanwezig is. Door deze twee zaken in kaart te

brengen, weet men exact waar het aanbrengen van de injecties van nut is.

Foto 11: Carbidefles (bron xxix)

84


Opmerking

1. Men moet goed in het achterhoofd houden dat vocht nooit gelijkmatig verdeeld

zit in het metselwerk. De waardes kunnen sterk verschillen van zone tot zone en is

afhankelijk van de porositeit van de baksteen (en mortel) en de diepte waarop

men het monster neemt.

2. In winkels vindt men verschillende meetapparaten voor het meten van vocht.

Deze zijn gebaseerd op een elektrisch meetprincipe waarbij de weerstand en/of

de capaciteit gemeten wordt. Het zijn makkelijk te gebruiken toestelletjes en

geven snel een resultaat maar voor nauwkeurige metingen zijn ze niet geschikt. De

regel: “hoe duurder of ingewikkelder het toestel, hoe beter het resultaat” geldt

zeker en vast niet. In vergelijking met vroeger is er reeds een goede vooruitgang

geboekt maar wanneer men met problemen van grote omvang te maken heeft,

kan men beter een specialist laten komen voor het uitvoeren van metingen.

3. Er zijn nog verscheidene andere technieken voor het meten van vocht maar deze

zijn ofwel te ingewikkeld of niet geschikt genoeg om de aanwezigheid van vocht

en/of de capillaire bewegingen op te meten.

85


3. Gevolgen Vocht vormt altijd een probleem. Het is namelijk financieel en fysisch bijna onmogelijk om

vocht volledig uit te sluiten. Men kan daarom besluiten dat vocht enkel ontoelaatbaar is

wanneer het de prestaties van bouwdelen of gebouwen negatief beïnvloedt. Toch

moeten de vochthoeveelheden beneden een bepaalde kritische waarde blijven. Deze

grens wordt bepaald door het schademechanisme van het optredende vocht en de

toegepaste materialen.

Vocht kan op een directe of indirecte manier leiden voor bouwschade. Zo kan men een

vermindering van de duurzaamheid van het bouwdeel hebben (vorstschade), een

verandering van het uitzicht (schimmels) en natuurlijk economische schade (toename

energieverlies). Het spreekt voor zich dat deze problemen moeten opgelost worden, en

liefst vooraf uitgesloten, door een goede constructie van de nodige vochtkerende

middelen. Algemeen geldt:

1. HOE HERKENNEN

Zwarte vlekken op het behang

Salpeter

Rottend hout bvb. plinten

Loskomend behangpapier

…

86


2. WAAR

Op plaatsen waar condensatie mogelijk is nl. op koude materialen of plaatsen waar er zich

een koudebrug voor doet. Natuurlijk zijn de plaatsen waar het vocht naar binnen dringt,

en het oppervlakte rond dit punt, kritische punten.

3. WAT

Salpeter KNO3: Salpeter mag men niet verwarren met schimmels. Het is een

voorteken van mogelijk schimmelvorming maar is te wijten aan kristallisatie van zouten.

3.1. Duurzaamheid van het bouwdeel

Als eerste is er de duurzaamheid van het materiaal. Er moet niet uitgelegd worden dat

water schade aanricht aan materialen. Denk maar aan houtrot en het roesten van staal

met verlies van sterkte als gevolg. Voor deze thesis is vooral de vorstschade aan de

gevelsteen van belang. Een voorbeeld hiervan ziet men in volgende foto.

De oorzaak van deze schade is langdurige blootstelling aan vocht. Doordat water de

eigenschap heeft uit te zetten wanneer het vriest, zal er een volumetoename zijn van de

gevelsteen bij koude temperaturen. Deze volumevergroting creëert een druk in de steen.

Op een bepaald moment zal deze druk te groot worden met bezwijking van de steen of

voeg als gevolg.

Foto 12: Vorstschade aan buitenmuur (bron xvi)

87


De volgende zelf getrokken foto van vorstschade is genomen in een ondergrondse

zuiveringsinstallatie te Praag. Door de extreme hoge vochtigheid en de koude, Praag –

Tsjechië – Oost-Europa, heeft dit voor de nodige schade gezorgd.

Foto 13: Vorstschade in ondergrondse zuiveringsinstallatie te Praag

88


3.2. Uitzicht

3.2.1. Optredende zouten

In zowat elke hoeveelheid opstijgend grondvocht zit er een bepaalde hoeveelheid zouten.

Naast deze zouten, die afkomstig zijn van externe factoren, bezitten de bouwonderdelen

vaak zelf al een bepaalde hoeveelheid zout. Men kan volgende zouten onderscheiden.

1. COURANTE ZOUTEN: SULFATEN, CARBONATEN, …

Dergelijke zouten zijn bijna voor 100% afkomstig van de bouwmaterialen zelf. Wanneer ze

in grote concentraties voorkomen, leidt dit tot beschadiging van de afwerking. Een

gekende voorbeeld hiervan is het loskomen van het schilder- en/of pleisterwerk. Het zijn

deze zouten die voor uitbloeiingen zorgen op de gevelsteen.

Vb.

Reactie met baksteen geeft CaSO4

Na2SO4

Ka2SO4

2. HYGROSCOPISCHE ZOUTEN: CHLORIDEN EN NITRATEN

In tegenstelling tot de courant aanwezige zouten zijn hygroscopische zouten afkomstig

van externe factoren zoals de bodem, afvalwater, meststoffen, enz. Ze absorberen vocht

uit de lucht, zijn onmogelijk te verwijderen door een normale droging van het metselwerk

en vormen, ‘helaas’, geen uitbloeiingen. Dit zorgt er voor dat het onmogelijk is de zouten

droog te verwijderen na de uitbloeiing.

89


3.2.1.1. Uitbloeiingen

Door de aanwezigheid van zouten in het metselwerk, grondvocht,de reactie van mortel

met de baksteen ,… kan men op de uiteindelijke steen witte nevel, vlokken of harde

korsten aantreffen. Wanneer men dit verschijnsel waarneemt, heeft men te maken met

uitbloeiingen of anders gezegd zoutachtige afzettingen.

Door de capillariteit van het metselwerk weet men dat de steen de mogelijkheid heeft om

water de absorberen en te transporteren. Dit heeft als gevolg dat wanneer het water in

de poriën terecht komt, het de aanwezige oplosbare zouten zal meevoeren. Deze zouten

verplaatsen zich samen met het water doorheen de poriën naar het oppervlak. Hier zal

het water, door warmte, uitdampen met als resultaat dat de zouten achter blijven

(uitkristalliseren).

Bij ‘verse’ metselwerken is de kans op dergelijke uitbloeiingen groter aangezien het

poriënstelsel van de verse mortel nog te weinig uitgebouwd is om te beletten dat water in

de capillairen van de baksteen verdwijnt. Om dit te voorkomen kan met het metselwerk

afdekken tegen regen, dauw, enz.

Meestal zijn het de alkalische en magnesiumsulfaten die voor problemen zorgen. Men

kan ook te maken krijgen met salpeter-uitbloeiingen maar deze komen uitsluitend voor

wanneer er meststoffen in de nabijheid zijn. De zoutplekken kan men eenvoudig

verwijderen door ze weg te borstelen of weg te spoelen.

Opmerking

Soms heeft men in industriehallen te maken met een speciale vorm van uitbloeiing

genaamd zwarte uitbloeiing. Dit is een vorm van uitbloeiing te wijten aan uitstoot van

root. Motoren stoten uitlaatgassen, roet, uit welke SiO2 bevatten. Dit siliciumoxide

reageert met het vocht, H2O, dat in de steen aanwezig is en vormt zo zwavelzuur H2SO4.

Door de roetdeeltjes krijgt het een zwarte uiterlijk.

Bij bakstenen vormt deze vorm van uitbloeiing geen probleem in tegenstelling tot beton.

Bij beton, dat base is, zorgt het zuur voor een daling van de pH.

90


Dit haalt de passiveringslaag, die rond het hstaal ontstaat, weg met een daling van de

werking beton-staal als gevolg. Het beton rot verder weg waardoor de draagkracht sterk

afneemt en de stabiliteit in gedrang komt.

Men kan uitbloeiingen zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant van het huis

krijgen.

1. BUITENKANT

Foto 14: Uitbloeiingen bij gevelsteen tijdens renovatieproject (bron xxx)

91


Foto 15: Detail van gevelsteen met en zonder uitbloeiing (bron xxxi)

Foto 16: Uitbloeiingen ten gevolge van opstijgend grondvocht (bron xxxii)

92


In het geval van salpeter zal er dus een bepaalde hoeveelheid salpeter aanwezig moeten

zijn om te kunnen kristalliseren. Het is daarom zeer belangrijk dat de muren perfect droog

zijn om mogelijk doordringen van salpeter te vermijden. In de afbeeldingen hieronder ziet

men voorbeelden van het doordringen van salpeter aan de binnenkant.

2. BINNENKANT

Uitbloeiingen kunnen eveneens aan de binnenkant voorkomen. Dit is zichtbaar in

volgende afbeeldingen.

Foto 17: Salpetervlekken t.g.v. vocht (bron xxxiv)

93


Foto 18: Uitbloeiing - uitbloeiingen t.g.v. opstijgend grondvocht (bron xxxii)

Foto 19: Vochtproblemen door foutieve waterkering (bron xviii)

94


Foto 20: Schade aan behang door hygroscopische zouten (bron xxxii)

Foto 21: Vochtschade door condensatie (bron xxxii)

95


3.2.1.2. Uitloging

Uitloging is een verschijnsel dat al te vaak verwisseld wordt met uitbloeiingen.

Uitlogingen komt men tegen aan verticale voegen en kan men herkennen aan de een

witachtige afzetting. Het komt tot staand via een hydratatiereactie die voor het

vrijkomen van kalk, afkomstig van cement, zorgt. Deze vrije kalk reageert met het

koolzuur in de lucht tot calciumcarbonaat.

Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H20

Foto 22: Schade door regendoorslag (bron xxxii)

96


Met

Ca(OH)2= vrije kalk - gebluste kalk – calciumhydroxide

CO2= koolzuur – koolstofdioxide

CaCO3= calciumcarbonaat

H20 = water - diwaterstofoxide

Wanneer nu de verse mortel in contact komt met water, door beregening, zal het de vrije

kalk meenemen naar het buitenoppervlak van het metselwerk. Daar zal het op zijn beurt

in contact komen met de koolzuur om vervolgens te carbonateren en voor een witte

afzetting te zorgen. Om deze uitlogingen te vermijden neemt men dezelfde

voorzorgsmaatregelen als bij uitbloeiingen (afdekken van het metselwerk tegen regen).

In tegenstelling tot uitbloeiingen is het verwijderen van de witte afzettingen niet zo

eenvoudig omdat deze moeilijk oplossen in water. De kalkkorst kan verwijderd worden

met een zoutzuuroplossing waarbij men er voor moet zorgen dat de voegen dienen

gespaard te blijven. Tevens kan het zuur de gevel aantasten. Het is daarom aangeraden

de gevels goed af te spoelen na behandeling.

Foto 23: Uitloging (bron xxxiii)

97


Hieronder vindt men een tabel terug waarin men het hygroscopisch gedrag van zouten

kan terug vinden. Men kan zien of een zout hygroscopisch is of niet. Het laat eveneens

zien dat zelfs hygroscopische zouten voor problemen zoals uitbloeiingen kunnen zorgen.

Tabel 4: Het hygroscopisch gedrag van zouten (bron vii)

98


Intermezzo: Kristallisatie

Hoe verloopt de kristallisatie?

Kristallisatie is een proces dat in twee stappen plaats vindt.

1. NUCLEI VORMING

De nuclei = nucleus = ion- of moleculeaggregaten ondergaan een nucleatie wat de

vorming van een groeikern is. De ionenaggregaten worden continu in de oplossing

gevormd maar vallen steeds uit elkaar. Om als groeikern te kunnen werken, zal er een

bepaalde kritische grootte bereikt moeten worden.

2. VORMING KRISTALLEN

Het atoom moet een bepaalde waarde bereiken om stabiel te blijven. Eenmaal stabiel,

kan het als aanhechtingselement dienen om zo een kristal te vormen.

99


3.2.2. Schimmelvorming

Schimmelvorming is een zeer ernstig probleem. Het vormt een veel groter probleem dan

de optredende zouten die vrij eenvoudig te behandelen zijn en relatief weinig schade

aanrichten. Het is tevens het bekendste voorbeeld van mogelijke gevolgen van vocht in

een woning. Om nu dergelijke schimmelvorming te krijgen, moeten enkele voorwaarden

van toepassing zijn.

1. De ondergrond bevat voldoende voedingsstoffen voor schimmelontwikkeling.

2. Het oppervlak heeft een voldoende hoge temperatuur en vochtigheid.

3. De bovenstaande voorwaarden moeten gedurende een lange periode voorkomen.

3.2.2.1. De ondergrond bevat voldoende voedingsstoffen voor schimmelontwikkeling.

Niet alle materialen zijn even gevoelig voor de vorming van schimmels. Zo zijn niet-

poreuze materialen als metaal, kunststof,… geen potentiële kanshebber op

schimmelgroei. Doordat ze geen vocht vast houden in hun poriën, zullen de schimmels de

kans niet krijgen om te groeien. Belangrijk is op te merken dat het oppervlakte niet

vervuild mag zijn. Deze vervuiling kan in combinatie met het vocht toch voor

schimmelvorming zorgen. Poreuze materialen zoals bakstenen (maar ook behang)

bevatten zelf al een bepaalde hoeveelheid (hygroscopisch) vocht. De hoeveelheden vocht

die dergelijke materiaal kunnen bevatten, zijn genoeg voor het ontkiemen van schimmels.

De reden waarom men sneller schimmelvorming aantreft bij behangpapier en

houtmaterialen dan bij pleisters, bakstenen, beton,… is hun biologische ondergrond. De

vezels zorgen voor een snellere en betere basis voor de vorming van een schimmel. Ook

al is het verschil vrij klein, in praktijk is het merkbaar.

100


3.2.2.2. Het oppervlak heeft een voldoende hoge temperatuur en vochtigheid

De bouwfysische voorwaarden voor de ontwikkeling van een schimmel zijn vastgelegd in

een isopleet-diagramma dat hieronder zichtbaar is.

Het diagram geeft de nodige temperatuur en lucht vochtigheid voor een bepaalde

ontwikkelingssnelheid. Uit het diagram kunnen we het volgende afleiden:

1. De optimale groeicondities zijn: RV = 80% bij een temperatuur groter is dan 15°C.

2. Bij lagere temperaturen daalt de schimmelactiviteit

3. Bij een temperatuur lager als 0°C valt de groeiactiviteit helemaal stil.

4. Hoe hoger de relatieve vochtigheid aan het oppervlak, hoe beter en sneller de

schimmels zich kunnen ontwikkelen (bij lagere temperaturen).

Grafiek 13: Isospleet - diagram in functie van de schimmelindex. Voorbeeld: naaldhout (bron xi)

101


Het laatste punt kan men ook afleiden uit de schimmel-index. Deze geeft een maat voor

de aantasting van het getroffen oppervlak.

Schimmel-index:

0 = geen schimmelontwikkeling

1 = groei-initiatie

2 = matige groei, zichtbaar onder microscoop

3 = zichtbare groei, spoorvorming

4 = schimmelaantasting over 10% van het oppervlak

5 = schimmelaantasting over 50 % van het oppervlak

Uit onderzoek blijkt dat men voor bouwfysische toepassingen een grenswaarde van 80%

opgelegt als maximaal toelaatbare waarde voor de RV aan een constuctie-oppervlak. Dit

is onafhankelijk van de gemeten oppervlakte-temperatuur. Hieruit kunnen we de

volgende voorwaarde afleiden:

φsi = pi

psat(θsi)< 0,8

Met

φsi = relatieve vochtigheid (-)

pi = dampdruk van de binnenlucht (𝑃𝑎)

psat = verzadigingsdampdruk die overeenkomt met een bepaalde temperatuur

(𝑃𝑎)

θsi = temperatuur binnenoppervlak (℃)

We kunnen dus concluderen dat de relatieve vochtigheid aan het oppervlak afhankelijk is

van de condities van het binnenklimaat alsook de temperatuur van het oppervlak. De

temperatuur van het binnenoppervlak is afhankelijk van de thermische kwaliteiten van de

gebouwschil (isolatie, stenen, …) en de manier waarop het oppervlak warmte uitwisselt

met de omgeving.

102


Opmerking

We weten reeds dat er oppervlaktecondensatie optreedt waneer het binnenoppervlak

kouder is dan het dauwpunt van de binnenlucht en de luchtvochtigheid aan het oppervlak

de verzadingswaarde heeft bereikt. Oppervlaktecondensatie is dus te vermijden door:

pi ≤ psat(θsi)

De kans dat dit zich voordoet is kleiner dan de kans dat er schimmelvorming optreedt.

Het is om deze reden dat er strengere regels worden opgelegd om schimmelgroei te

vermijden dan om oppervlaktecondensatie. Daarom zal men zich aan volgende eis

houden:

Poreuze materialen:

φsi < 0,8

Niet-poreuze materialen

pi ≤ psat(θsi)

Het vocht vermijden door behandeling en een goede ventilatie zijn de twee belangrijkste

oplossingen voor het vermijden van schimmelvorming.

Foto 24: Schimmelvorming aan muur door opstijgend grondvocht (bron xxxii)

103


3.3. Economische schade

Zoals reeds aangehaald verstaan we onder economische schade het verlies van energie

door de aanwezigheid van vocht. Hierbij denken we vooral aan vochtige isolatie die een

zeer groot deel van zijn isolatiewaarde verliest. Op deze materie kan men zeer diep

ingaan met berekeningen die het gevolg van vocht, vooral condensatie en in iets mindere

mate de andere vormen, uitrekent. Dit zal echter niet behandeld worden in deze thesis.

Voor verdere informatie omtrent deze berekeningen verwijs ik naar de cursus Bouwfysica

I – deel II – vochtbeheersing in gebouwen.

Om toch iets aan te halen omtrent dit energieverlies, ,wat betreft het metselwerk, dit

kleine stukje hieronder waarbij men de lambda waarde van het metselwerk herberekent.

De warmtegeleidingscoëfficiënt: λ-waarde van een materiaal in W/mK.

Hoe groter de waarde, hoe beter het materiaal de warmte geleidt.

Omdat we een materiaal thermisch moet isoleren om de nodige warmte bij te houden is

het van belang dat de λ-waarde zo laag mogelijk is. Hoe kleiner de waarde, hoe slechter

het de warmte geleidt. Zo hebben isolerende materialen zoals PUR (Polyurethaan) en

minerale wol en lage warmtegeleidingscoëfficiënt terwijl koper en aluminium een grote λ-

waarde bezitten. Voor dit onderzoek is het binnenspouwblad, opgebouwd uit een

snelbouwsteen (0,5 W/mK), maar vooral het buitenspouwblad dat opgebouwd uit zwaar

metselwerk (1,1 W/mK) van belang.

Vroeger werden alle huizen opgebouwd uit een dubbele buitenmuur. Het principe

spouwmuur in combinatie met een snelbouwsteen was nog niet bekend en zeker niet

ingeburgerd. Het is dus enkel van belang om te kijken naar de thermische eigenschappen

van een baksteen.

Een wand in metselwerk bevat 2 elementen: voegen en de baksteen zelf. Om nu de

uiteindelijke λ-waarde te bekomen van de hele wand rekent men volgende formule uit:

λU = λUsteen. Asteen

�Asteen + Amortelvoeg�+ λmortelvoeg. Amortelvoeg

�Asteen + Amortelvoeg� �W

m. K� �

104


Dat vocht voor energieverlies zorgt bewijst volgende foto. Deze toont hoe men

vochtproblemen kan opsporen met behulp van infraroodmetingen. Door het verschil in

temperatuur en dus in kleur, ziet men waar het vocht zich bevindt en voor problemen

zorgt.

Foto 25: Vochtlekken opsporen aan de hand van infraroodcamera (bron xviii)

105


Een zeer duidelijk voorbeeld is dit geval van opstijgen grondvocht waarbij men de

warmte-index naast de foto heeft. Men ziet het enorme temperatuursverschil tussen een

normale, droge wand en een vochtige. Er ontstaat een grote koudebrug!

Opmerking

GEZONDHEID

Naast problemen voor het materiaal, zorgt vocht tevens voor gezondheidsproblemen. Zo

kan vocht zorgen voor een toename van allergische klachten alsook een stijging van

astma bij personen die in een ouder huis, met vochtproblemen, wonen. De organismen,

schimmels, huisstofmijten en zilvervisjes, welk zich aangetrokken voelen tot vochtige

omgevingen verspreiden allergenen. Vooral bij mensen met een reeds chronische

aandoening van de luchtwegen merkt men meer klachten aan de luchtwegen. Daarnaast

ondervinden mensen met reumatische aandoeningen ook extra klachten. Er is dus een

verband tussen de gezondheid en het voorkomen van vocht.

Foto 26: Energieverlies door opstijgend grondvocht in muur (bron xxxii)

106


4. Oplossing Bij de behandeling van vocht moeten men twee procedés onderscheiden:

1) De behandeling van de aanwezige zouten en de daarbij horende problemen

2) De permanente behandeling tegen het terugkeren van het opstijgende vocht.

Deze behandeling kan op verscheidene manieren gebeuren. Zo kan de toegepaste

techniek gebaseerd zijn op mechanische of fysische principes maar eveneens zijn

chemische, elektrische of andere principes van toepassing.

4.1. Optredende zouten

In het hoofdstuk van gevolgen hebben we het gehad over optredende zouten en hun

afkomst. Dit kan natuurlijk ook opgelost of vermeden worden op verscheidene manieren.

4.1.1. De mortel

Als eerste kan men aanpassingen doen aan de gebruikte mortel met name in de

samenstelling van de mortel. Het gebruiken van een aangepaste mortel is daarom

vanzelfsprekend. Hierbij kan men verschillende componenten vervangen of verbeteren

zoals:

Het vermijden van cementen die veel sulfaten bevatten.

Oppassen met het gebruiken van hulp(bind)middelen

Gebruik zuiver water

Deze aanpassingen kunnen het aantal uitbloeiingen sterk verminderen.

107


4.1.2. Het metselwerk

Daarnaast kunnen er nog aanpassingen gedaan worden aan het metselwerk zelf. De beste

manier om uitbloeiingen te voorkomen is het beschermen van gebruiken bakstenen

tegen neerslag of natte grond door ze te bedekken met een folie. Daarnaast kan men om

zowel uitloging als uitbloeiing te vermijden het metselwerk beschermen met een folie.

Metselen in regenachtige omstandigheden is eveneens af te raden.

Naast uitloging en uitbloeiing kan men te maken krijgen met uitharding en dit ten gevolge

van het te lang wachten vooraleer men opnieuw metst. Bij droog en warm weer kan men

de muur best eerst bevochtigen om hydratatie te vermijden.

108


4.2. Ventilatie

Ventilatie is een zeer goede methode om vochtproblemen op te lossen. Het is een

techniek die er niet voor zal zorgen dat problemen zoals opstijgend vocht definitief

opgelost worden maar andere aangehaalde problemen zoals oppervlaktecondensatie

kunnen wel sterk verminderd worden. Tevens wordt de kans op schimmels, mogelijk

veroorzaakt door constructieve oorzaken, verminderd door een degelijke en accurate

ventilatie.

Definitie

Ventilatie: ven·ti·la·tie, de ventilatie (vrouwelijk), de ventilaties

Het verwijderen van bedorven en het inbrengen van verse lucht

De definitie volgens het WTCB gaat als volgt:

“Ventilatie is de luchtverversing in vertrekken of ruimten waarin mensen verblijven, die tot

stand komt door lucht aan te voeren uit de buitenomgeving.”

De energieprestaties(EPB) van een gebouw zijn niet enkel afhankelijk van de geplaatste

isolatie en het daarbij hordende K-peil. Ventilatie heeft een niet te onderschatten rol.

Daarnaast is een goede ventilatie van cruciaal belang tegen het vermijden van

vochtproblemen. De EPB-regelgeving omvat dus:

Energiepresaties: Het stimuleren van het luchtdicht bouwen om zo

ongecontroleerde en ongewenste infiltraties te beperken.

Binnenklimaat van gebouwen: Een minimale capaciteit van

luchtdebiet voorzien om zo voldoende kwalitatieve lucht te garanderen.

109


Opmerking

Het ventilatiesysteem oefent zelf ook een invloed uit op de energieprestaties van het

gebouw. In de winter draagt de toevoer van koudere buitenlucht bij aan warmteverlies.

In dit deel over ventilatie zal de rol van verschillende actoren bij de installatie van een

ventilatiesysteem besproken worden maar omdat ventilatie een eenvoudige manier is om

vocht te bestrijden, te voorkomen, zal er eveneens theoretischer op in gegaan worden.

4.2.1. Vocht- en ventilatiebalans

Zoals iedereen wel al eens gemerkt zal hebben, produceert een bewoner van een gebouw

een bepaalde hoeveelheid vocht. Dit doet het op verscheidene manier zoals ademhaling,

wassen, koken, strotbad of bad, … .Gemiddeld wordt de productie van een gezin van vier

personen geschat op een 5 tot 10 kg vocht per dag.

Wanneer er naar industriële toepassingen gekeken wordt, ziet men dat deze

hoeveelheden aanzienlijk hoger liggen dan een gezinswoning. Hier hangt de

geproduceerde hoeveelheid af van het productieproces. Om nu deze waterdamp te

kunnen afvoeren, moet men er voor zorgen dat er een convectieve dampstroom kan

plaats vinden. In voorgaande is er bewezen dat de dampstroom te klein is om te kunnen

diffunderen door de bouwschil. Het is door middel van het plaatsen van een

ventilatievoorziening dat er voor dergelijke dampstroom gezorgd kan worden.

Convectie: Warmtestroommechanisme dat tot stand komt door een

verschil van temperatuur tussen verschillende locaties. Het verschil van

temperatuur zorgt op zijn buurt voor een verschil in luchtdichtheid welk een

rechtstreeks gevolg heeft op de druk. Door het verschil in druk en de eigenschap

van de natuur om steeds in evenwicht te willen zijn, zal er een drukgradiënt

ontstaan tussen de locaties. Hierdoor gaat de lucht stromen en dit van de plaats

met de hoogste druk naar deze met de laagste druk.

110


Het bekendste voorbeeld van een convectieve stroom is dit van hoge en lage drukgebied

in de natuur met de daarbij horende weersomstandigheden.

Zoals reeds geweten wordt damptransport bepaald door een massa-evenwicht. De

stationaire massabalans in een gebouw wordt als volgt geschreven (uitgedrukt in kg/s of

kg/h):

Gp + Gv,in = Gv,uit + Gd + Gc

Met

Gp = geproduceerde dampstroom in gebouw (kg s⁄ )

Gv,in = door ventilatie aangevoerde dampstroom (kg s⁄ )

Gv,uit = door ventilatie afgevoerde dampstroom (kg s⁄ )

Gd = door diffusie afgevoerde dampstroom (kg s⁄ )

Gc = condensatiestroom op de binnenoppervlakken met een temperatuur lager

dan het dauwpunt van lucht (kg s⁄ )

Figuur 20: Convectie in de natuur (bron xliv)

111


De dampdiffusie en condensatiestroom worden verwaarloosd om hierboven vermeldde

reden, zeker in stationaire toestand.

Gp + Gv,in = Gv,uit

Gp = Gv,uit − Gv,in

De grootte van het verschil tussen de afgevoerde en aangevoerde dampstroom hebben

we reeds gezien in de paragraaf over convectief damptransport.

Gv = Ga. ξa. p

De netto afgevoerde dampstroom wordt:

Gv,uit − Gv,in = Ga. ξa. p = Ga. ξa. (pi − pe) = 1

3600×

n VRvTi

× (pi − pe)

Hieruit kunnen we de resulterende dampdruk, die zich in het gebouw voordoet,

berekenen.

pi = pe + �RvTin V

× Gp�

Met

n = ventilatievoud (1 h⁄ )

V = gebouwvolume (m3)

Gp =vochtproductie (kg s⁄ )

pe = resulterende dampdruk buiten het gebouw (Pa)

Ti = Temperatuur in het gebouw (in Kelvin)

Rv = RT = de gasconstante voor waterdamp = 462 J/kgK

112


Aan de hand van deze vergelijking kunnen er enkele belangrijke conclusies getrokken

worden.

1. In een gebouw is de lucht steeds vochtigere dan buiten.

2. Wanneer een gebouw onbewoond is, kan er geen vocht geproduceerd worden en

zal de gemiddelde dampdruk binnen gelijk zijn aan de dampdruk buiten want

Gp = 0 dus Gv,in = Gv,uit.

3. Bij eenzelfde ventilatievoud n en vochtproductie Gp zal de dampdruk bepaald

worden door het volume van het gebouw. Bij kleinere woningen is de dampdruk

groter dan bij grotere woningen. Zo zal mijn in sociale woningen (gerenoveerde

woningen zijn ook, vaak, kleiner omwille van het beperkte budget datmen

vroeger had) vaker problemen hebben met vocht door een slechtere ventilatie

dan bij grotere woningen.

4. Door een gebouw te ventileren daalt de dampdruk en dus de kans op

vochtproblemen. Het ventilatievoud is het aantal malen men ventileert per uur.

Dit ventilatievoud kan men verband brengen met de resulterende dampdruk in

het gebouw pi. Een ‘logische’ redenering zou zijn dat de resulterende dampdruk

blijft dalen wanneer men het aantal malen vergroten maar uit proeven blijkt dit

niet het geval te zijn. Men ziet dat het verband hyperbolisch verloopt wat

betekent dat bij een klein ventilatievoud( n < 0,5/h) men een verandering in

ventilatiedebiet heeft welk op zijn beurt een grote invloed heeft op de dampdruk

binnen. Wanneer het ventilatievoud verhoogt (n > 1/h) heeft men bij dezelfde

verandering in ventilatiedebiet nog nauwelijks een verandering in de heersende

dampdruk. Het aantal ventileren zorgt dus niet voor een sterkere daling want:

Het wilt niet zeggen dat wanneer de dampdruk daalt door een toenemende

ventilatievoud de relatieve vochtigheid eveneens evenredig zal afnemen. De

relatieve vochtigheid is zoals geweten afhankelijk van de temperatuur in het

gebouw. Wanneer de verwarmingstoestellen niet voldoende verwarmen om bij

intensieve ventilatie de temperatuur constant te houden, dan zal de

resulterende temperatuurafname een stijging van de relatieve vochtigheid met

zich meebrengen. Vaker ventileren zorgt dus voor een nulproces !

113


Grafiek 14: druk in het gebouw i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi)

Grafiek 15: Saturatiedruk bij bepaalde temperatuur i.f.v. ventilatieveelvoud

(bron xi)

Grafiek 16: RV i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi)

114


Opmerking

Uit de vergelijking voor resulterende dampdruk in een gebouw kan men afleiden dat het

dampdrukverschil tussen binnen en buiten gedurende het hele jaar constant is, dit is

echter niet het geval. Uit proeven is namelijk gebleken dat het dampdrukverschil sterk

afhankelijk is van de heersende buitentemperatuur.

Hoe hoger de buitentemperatuur → hoe kleiner het dampdrukverschil tussen binnen

en buiten.

Hoe lager de buitentemperatuur → hoe groter het dampdrukverschil tussen binnen en

buiten.

Uit de formule blijkt dat dit niet het geval is. De temperatuur is rechtevenredig met het

dampdrukverschil pi − pe maar het bewonersgedrag en de hygrische traagheid van het

gebouw zorgen voor een omgekeerd evenredig verband. Het is namelijk evident dat bij

warmer weer de bewoner de ramen en deuren meer gaat gebruiken om te ventileren, om

te verfrissen, door deze geopend te laten. Daarbij komt nog eens dat ze vochtige

activiteiten gaat vermijden. Zo zal men de was buiten ophangen en gaat men het koken

van warme maaltijden vervangen door koude, verfrissende gerechten.

4.2.2. Waarom

1. De kans op condensatie en schimmelvorming is kleiner

2. De luchtkwaliteit in het gebouw doen toenemen

3. Er voor zorgen dat er steeds voldoende (verse) lucht aanwezig is in het gebouw

met als doel een verbetering van de prestaties van een verbrandingstoestellen

zoals kachels

De hierboven vernoemde punten hebben alle drie effect op de verhoging van het

comfort, luchtkwaliteit en de gezondheid. Naast aanvoer speelt afvoer een niet te

onderschatten rol. Zo is een goede afvoer noodzakelijk voor het verwijderen van interne

polluenten (vervuiling) zoals vochtigheid, geuren, … afkomstig van menselijke activiteiten,

het metabolisme en bepaalde materialen. Vooral het vermijden van vochtschade en de

hieraan verwante schadelijke schimmelvorming is van cruciaal belang.

115


4.2.3. Hoe

De meest doeltreffende manier voor het zorgen van luchtverversing is het installeren van

een ventilatiesysteem. Dit zorgt op vlak van energieverbruik en luchtkwaliteit voor de

beste resultaten. Volgend schema geeft duidelijk weer hoe goede ventilatie gerealiseerd

wordt.

Lucht op gecontroleerde wijze naar plaats brengen

↓

voldoende debiet van goede lucht garanderen

↓

energieverbruik wordt beperkt

↓

comfort in winter garanderen

Opmerking

Infiltraties door onvolkomenheden in de bouwschil moeten ten alle tijden vermeden

worden. Het is dus geen efficiënte manier van ventileren net zoals het openen van ramen

dit niet is.

116


4.2.3.1. Ventileren zoals vroeger

Vroeger bestonden er nog geen gespecialiseerde technieken zoals er tegenwoordig

bestaan voor het ventileren van gebouwen. Het ventileren gebeurde via kieren, spleten of

open voegen die zich in en rond het schrijnwerk (ramen en deuren) bevonden ook wel

natuurlijke ventilatie genoemd. Dit heeft nadelen voor de uiteindelijke warmte in het

gebouw. Het openen van ramen en deuren is dus geen goede vorm van ventileren. Het

heeft alleen maar nadelen (afkoelen van de kamer, tochtproblemen,…).

Een juiste balans voor het ventileren van een woning is zeer moeilijk te vinden. Sommige

worden te fel geventileerd, andere te weinig. Daarom zijn controleerbare voorzieningen

voor aan- en afvoer tegenwoordig overal te vinden. Om degelijk gecontroleerd te kunnen

ventileren, moeten alle mogelijke ongewenste vormen van tocht vermeden worden

m.a.w. het gebouw moet luchtdicht zijn. Een goede luchtdichtheid leidt eveneens tot een

betere woonkwaliteit wat zeer belangrijk is bij renovatieprojecten waar de heersende

wooncondities verbeterd moeten worden.

4.2.3.2. Ventilatiestrategie

Een goed ventilatiesysteem moet voldoen aan twee belangrijke punten.

1. Het belangrijkste is dat een aantal technische voorzieningen aanwezig moeten zijn

om het comfort te garanderen. Daarnaast moet de bewoner instaat zijn om zijn

eigen comfortcondities te bepalen en deze wanneer hij maar wilt aan te passen

naar zijn behoeftes. Men heeft een controleerbare ventilatievoorziening nodig die

de mogelijkheid biedt om zowel een basisventilatie als intensieve of piekventilatie

te voorzien in speciale omstandigheden.

2. Een goede luchtdichtheid is belangrijk om het energieverbruik te beperken alsook

om de kansen op tochtproblemen te beperken. Zoals rechts gezegd is luchtdicht

bouwen een must.

117


4.2.4. Basisprincipes

Men weet dat de EPB-regelgeving een onderscheid maakt tussen residentiële en niet-

residentiële gebouwen maar voor ventilatie zijn de basisprincipes omtrent ventilatie voor

beide gelijk. De basisprincipes worden hieronder in afbeelding weergegeven.

Figuur 21: Mogelijk toepasbare ventilatiestrategieën (bron xxxv)

118


In woorden:

1. Lokalen die langdurig door personen worden gebruikt en waar de vervuiling niet

te groot is, worden voorzien van buitenlucht.

2. In Lokalen waar er aanzienlijke luchtvervuiling plaatsvindt, wordt er voor gezorgd

dat de vervuiling naar buiten wordt afgevoerd.

3. Lucht kan doorgevoerd worden via doorstroomopeningen in binnendeuren en –

muren en of via doorstroomruimten zoals hallen en traphallen. Dit gebeurt vanuit

de kamer waar verse lucht wordt aangezogen naar de gewenste ruimte toe.

Daarnaast kan de aan- en afvoer op 2 manieren gebeuren: natuurlijk of mechanisch. Dit

zorgt ervoor dat men 4 types van ventilatie krijgt.

A. Natuurlijk – Natuurlijk

B. Mechanisch – Natuurlijk

C. Natuurlijk – Mechanisch

D. Mechanisch – Mechanisch

119


4.3. Onderkappen

Om het probleem van opstijgend vocht goed aan te pakken en het definitief op te lossen

bestaan er twee mogelijke manieren: onderkappen met een waterdicht membraan en

injecteren met vochtwerende producten. Beide worden in horizontale richting

aangebracht over de volledige lengte van de muur en bevinden zich net boven het

vloerniveau. Het is van belang dat het blokkeren van het opstijgend vocht overal boven

het niveau van de grond, die rechtstreeks in contact staat met het metselwerk, en boven

het niveau van de afgewerkte binnenvloer gebeurd.

Alvorens de werken kunnen beginnen wordt het aanwezige pleisterwerk verwijderd. Het

is niet noodzakelijk om het volledige pleisterwerk te verwijderen, maar men moet toch 40

à 50 cm boven de grootste stijghoogte, gemeten in de muur, vrijwaren. Dit om schade

aan de afwerking of hygroscopische effecten te vermijden. Wanneer men het oude

pleisterwerk niet zou verwijderen kunnen de zouten, die aanwezig zijn het metselwerk en

tijdens het drogen naar het oppervlak kunnen migreren, schade aanrichten.

Foto 27: Onderkappen in praktijk (bron xlvi)

120


4.3.1. Technieken

Een dichtingsmembraan of diba wordt bij nieuwbouw woningen onmiddellijk geplaatst bij

het metselen van een muur. Bij de meeste renovatieprojecten is deze diba dus niet

aanwezig. Om nu toch dergelijk membraan te plaatsen kan men onderkappen of

onderzagen. Het is belangrijk dat het plaatsen van het membraan over de volledig te

behandelen zone gebeurd. Welke vormen kan nu dergelijk dichtingsmembraan

aannemen:

- Membraan (zwarte folie, diba)

- Platen

- Hydraulische of harshoudende waterwerende mortel

Het gebruikte materiaal bepaalt tevens welke uitvoeringsmethode men gaat gebruiken.

Men kan vier verschillende technieken aanwenden.

4.3.1.1. Soepele folie

Zoals reeds gezegd wordt de folie over heel de dikte van de muur geplaatst in de sleuf die

onderaan in het metselwerk wordt aangebracht. Een voorbeeld hiervan ziet men

hieronder. Om geen stabiliteitsproblemen te krijgen is het belangrijk dat het werk

stapsgewijs gebeurt over een maximale afstand van 1 meter. Nadat de sleuf gemaakt is

en de soepele folie geplaatst, gebruikt men een snelhardende mortel om de muur terug

te metselen. Hierna kan men pas de volgende sleuf maken en het proces herhalen

.

121


4.3.1.2. Stijve of halfstijve schermen; onderzagen

In tegenstelling tot de soepele folie moet men niet in stappen werken maar kan men

continu werken. Dit is mogelijk omdat men gebruik maakt van een wagentje waar een

(diamant)zaag of slijpschijf op gemonteerd staat. De afdichting wordt onmiddellijk

geplaatst alsook de spieën. Dergelijke spieën dienen om de stabiliteit te garanderen. De

spieën worden niet opnieuw gebruikt. Ze worden achtergelaten tijdens het dichten met

de verstevigde mortel.

Figuur 22: Het fasegewijs plaatsen van dichtingsmembraan (bron vii)

Foto 28: Aanbrengen van soepele folie langs buitenzijde met behulp van onderzaging

(bron xxxvi)

122


Foto 29: Machine welk de inslijping maakt (bron xxxvi)

Foto 30: Spieën geplaatst na het maken van de gleuven (bron xxxvi)

123


Foto 31: Aanbrengen van stijf membraan (bron xxxvi)

Foto 32: Eindresultaat na aanbrengen stijve folie met behulp van onderzaging (bron xxxvi)

124


Na het onderkappen van een muur heeft men een vochtwerend scherm aangebracht. Een

theoretisch perfect aangebracht membraan, meestal onmogelijk door onderkappen, ziet

er als volgt uit:

Figuur 23: Theoretisch perfect geplaatst vochtwerend scherm (bron xlv)

125


4.3.1.3. Vochtwerende hydraulische of harsmortel

Ook wel het procédé van Massari genoemd. Bij dit procédé boort men in twee fasen een

reeks overlappende gaten in de te behandelen muur. De tweede boring vindt pas plaats

nadat de eerste reeks gaten gedicht zijn met een waterwerende mortel. Het is eveneens

belangrijk dat deze mortel verhard is alvorens opnieuw te boren.

4.3.1.4. Roestvrije metalen golfplaten

Gekend als het procédé van Shöner Turm. Bij deze manier van plaatsen van een

membraan is zagen niet van belang voor het plaatsen van de dichting. De golfplaat wordt

met een pneumatische trilvijzel in de muur getrild over de ganse lengte van de te

behandelen muur. Belangrijk is dat de muur een goede stabiliteit heeft, wat niet zo

vanzelfsprekend is bij oudere woningen. Pneumatisch duwen in combinatie met trillen

zorgt voor een grote last.

Figuur 24: Procédé van Turm (bron vii)

126


Wanneer deze technieken goed worden uitgevoerd kan het plaatsen van dergelijke

dichtingsmembraan beschouwd worden als een definitieve oplossing. Een nadeel is wel

dat het droogproces niet versneld wordt en dit in tegenstelling tot sommige injecties (zie

volgend onderdeel omtrent injecties). Daarnaast moet de te behandelen muur (liefst)

langs twee kanten bereikbaar zijn, kan het kappen en zagen het metselwerk permanent

beschadiging en veroorzaakt trillen of kappen lawaai en hinder voor de buren.

127


4.4. Vochtwerende injecties

4.4.1. Wat

Zoals reeds aangehaald kan men opstijgend grondvocht bestrijden door injecties. Men

kan twee soorten van injecties onderscheiden:

1. poriënvullende producten.

2. Vochtwerende producten

De indeling is gemaakt a.d.h.v. hun werking. Er zijn verscheidene methodes voor het

aanbrengen van deze producten. Zo kan men gebruik maken van de zwaartekracht

(diffusie), door transfusie (druppelen) of door het injecteren onder middelhoge of lage

druk.

Om te beginnen wordt de werkingsmethode eenvoudige omschreven. Vochtwerende en

poriënvullende producten worden zo dicht mogelijke boven de grond ingebracht om er

voor de te zorgen dat de gehele doorsnede van de muur een zone vormt welk capillaire

vochtopstijging verhindert.

4.4.2. Poriënvullende producten

Zoals de naam het zelf al verraadt, zal het product de poriën vullen met een hydrofobe

stof. Daarvoor zal het product het water dat aanwezig is in de poriën verdingen, de holtes

in het metselwerk vullen en uitharden tot men een ondoordringbare vochtbarrière heeft.

Uit laboproeven van het WTCB blijkt dat dergelijke producten een matig tot slecht

resultaat behalen omdat de migratie in vochtige materialen zeer moeizaam verloopt.

Daarnaast heeft het nog een nadelig bijwerking genaamd carbonatatie wat voor

uitbloeiingen en vlekvormingen aan het oppervlak zorgt.

De carbonatie is van dezelfde vorm als bij uitbloeiingen (zie hoofdstuk 3 gevolgen).

Doordat het water door het product verdrongen wordt naar het oppervlak, neemt het de

aanwezige zouten mee naar het oppervlak. Hier zorgt het voor de gekende uitbloeiingen

en salpetervlekken.

128


Voor meer informatie over het onderzoek naar deze bijwerking verwijs ik naar het

onderzoek van Luc Schueremans “Afdichting – hydrofobering”uitgevoerd in en vanuit de

KUL.

Voor de volledigheid zullen de belangrijkste producten opgesomd worden en dit door te

kijken op welke basis deze gemaakt zijn:

Acrylamiden (op waterbasis)

Bitumineuze emulsies

Alkalische silicaten (op waterbasis)

Fluosilicaten (op waterbasis)

Naast de slechte labresultaten zorgt deze extra nadelige bijwerking ervoor dat de keuze

volledig naar vochtwerende injecties gaat. Daarom zal deze methode diepgaander

besproken worden.

4.4.3. Vochtwerende producten

Zoals het begrip zelf zegt, verweert de aangebrachte laag zich tegen opstijgend vocht. Het

houdt het vocht tegen en maakt het uitdampen van het aanwezige vocht mogelijk.

Concreet kan men het doel van deze producten als volgt definiëren:

“Een vochtwerende injectie heeft als doel het geabsorbeerde en opstijgende water te

beperken en tegelijkertijd de drogingsmogelijkheden van de materialen te beïnvloeden.”

Het afweren van het water doen ze door de oppervlakte-energie van de poriën (± 80

mN/m = hoog = wateraantrekkend), in de gevelstenen en voegen, te verlagen. Door het

verlagen van de oppervlakte-energie neemt het waterafstotend karakter toe en kan het

opstijgend grondvocht niet langer door. Voor meer info over deze oppervlakte-energie,

zie hoofdstuk 1 probleemstelling; 1.2.4.2. Capillaire vochttransport.

Vochtwerende producten kunnen onder verschillende vormen voorkomen. Zo heeft men

gels, crèmes en producten op waterbasis. Elk van deze stoffen heeft specifieke

eigenschappen die men terug kan vinden in de technische fiches.

129


Wat het meeste opvalt wanneer men deze fiches leest, is hun toe te passen hoeveelheid.

Deze varieert van soort tot soort en is afhankelijk van de hoeveelheid actieve stoffen het

product bevat. Zo zal de toe te passen hoeveelheid bij waterdragende producten

(injectiehyrdo) veel groter zijn dan deze bij gels (Humabloc) of crèmes (injectiecrème)

omdat deze producten een lagere hoeveelheid aan actieve delen bezitten.

De belangrijkste vochtwerende producten zijn:

Monomere siliconen = silanen (op oplosmiddelbasis)

Oligomere siliconen = siloxanen (op oplosmiddelbasis)

Polymere siliconen (op oplosmiddelbasis)

Siliconaten (op waterbasis)

Intermezzo: Chemische eigenschappen producten

Om toch enig beeld te hebben van de chemische bestanddelen worden de belangrijkste

bestanddelen verduidelijkt.

In de gebruikte producten zitten heel wat chemische actieve bestanddelen en dit voor de

polymerisatie. Zo heeft men silanen, siloxanen, kaliumsiliconaten, aluminiumstearaat en

fluorcopolymeren. De polymerisatie is het belangrijkste proces in de vorming van een

vochtwerend scherm.

Polymerisatie: Reactie waarbij er polymeren aan elkaar hechten om

een langere keten te creëren.

In het geval van vochtwerende injecties heeft de polymerisatie als doel het vormen van

de vochtwerende laag. Indien dit proces zich niet voltrekt op een correcte en snelle

manier, zal het vochtscherm zich niet gevormd worden, heeft men geen hydrofobe laag

en zal de muur niet bestand zijn tegen het optrekkende grondvocht (capillaire absorptie).

130


Hieronder ziet u een voorbeeld van een polymerenketen.

A. Silaan = monomere siliconen.

Een monomeer is een enkelvoudige chemische verbinding. Bij silaan is het

hoofdbestanddeel silicium net zoals bij siliconen.

Silicone: Anorganische verbinding die bestaat uit een silicium

bestanddeel en zuurstofatomen.

Silaan is dus een siliciumverbinding met als brutoformule SiH4. Een belangrijke

eigenschap van silaan is dat het onoplosbaar is in water. Door deze hydrofobe eigenschap

is de laag vochtafstotend. Daarnaast kan het polymeriseren en dus een polymerenketen

maken met andere woorden over een grote afstand één geheel vormen. Het heeft

eveneens het voordeel dat het door zeer fijne capillairen kan dringen. Zijn nadeel is dat

het slechts onder bepaalde omstandigheden optimaal kan reageren. In niet optimale

omstandigheden gaat er een groot deel van de actieve stoffen verloren.

Figuur 25: Voorbeeld van polymeren keten. Hier: PVC of polyvinylchloride (bron xlii)

131


B. Siloxaan = oligomere siliconen.

Oligomeer: Chemische verbinding door een aaneenschakeling van kleine

hoeveelheid monomeren.

Bij siloxaan is dit een aaneenschakeling van afwisselende silicium- en zuurstofatomen.

Naast de zuurstofatomen draagt het siliciumatoom nog één of twee (of drie wanneer het

siliciumatoom zich op het uiteinde van een molecuul bevindt) organische groepen.

Men kan de Si-O-verbinding beschouwen als de ruggengraat waar de organische groepen

op gebonden zijn. Het is de lengte van deze ruggengraat, de aard van de binden groepen

aan de siliciumatomen en/of de gemaakte verbindingen, welk de eigenschappen van het

siloxaan bepalen.

Siloxanen zijn vloeibaar of elastomeren en worden o.a. gebruikt in siliconenrubbers. Het

zijn deze siliconenrubbers welk in de vochtwerende injecties zitten en daar hun werking

dienen als hydrofoob element.

Na het aanbrengen van de zwak gepolymeriseerde moleculen reageert het tot een

siliconenhars waarbij weinig actieve stof verloren gaat. Het heeft als voordelen dat de

polymerisatie veel minder delicaat is en dat het weinig beïnvloed wordt door de

ondergrond waarin het wordt aangebracht.

Opmerking

Silicium is een belangrijk materiaal. Het zorgt voor een goede binding van allerhande

silaan-, siloxaan- en siliconenverbindingen. Het zit ook in de kalkzandstenen wat de

verbinding vergemakkelijkt.

132


4.4.4. Het aanbrengen van het product

Alvorens de werken kunnen starten is men verplicht, net zoals bij het onderkappen, een

bepaalde hoeveelheid pleisterwerk te verwijderen en dit om de mogelijke hygroscopische

effecten te vermijden.

Voor het inbrengen van het product boort men eerst gaten in de muur. De tussenafstand

tussen ieder gat, hart-tot-hart, wordt algemeen aangenomen van 80mm tot 120mm. Dit

is afhankelijk van het verspreidingsgedrag van het product maar meestal situeert het zich

tussen deze twee afstanden.

Foto 34: Aanbrengen van boorgaten (bron xxxvii)

Foto 33: Verwijderen van pleisterwerk alvorens boorgaten en injecties aan te

brengen (bron vii)

133


In figuur vorm ziet er dit als volgt uit:

Daarnaast kan men de gaten langs binnen- of buitenzijde boren. Omdat, meestal, aan de

binnenzijde nog een afwerkingslaag onder de vorm van bepleistering of isolatie met

gyproc-wand komt, verkiest men om aan de binnenzijde te boren. Meestal wordt er in de

voeg geboord omdat deze later opnieuw gedicht kan worden met mortelspecie en

omwille van zijn capillariteit.

Die diepte van het boren bedraagt 2/3 à 3/4 van de muurdikte. Het boren gebeurd schuin

of lateraal en/of naar onder. Dit om het absorptieoppervlak te vergroten en zo de kans op

een goede vochtwerende laag te vergroten. Daarnaast is de kans dat het product uit het

boorgat loopt veel kleiner.

Figuur 26: Vooraanzicht bij injecties (bron xxxviii)

134


Figuur 27: Afstanden voor het correct aanbrengen van injecties (bron vii)

Foto 35: Aanbrengen van vochtwerende injecties in muur (bron xxxix)

135


4.4.4.1. De hoeveelheid

Over de te gebruiken dosis van een product zijn er nog steeds enkele vragen. Door de

producenten van het product wordt er steeds een richtwaarde meegegeven. Hierbij kan

men zich de vraag stellen of dit wel een correcte hoeveelheid is of louter een

verkoopstechniek. Over deze vraag zal er niet verder uitgewijd worden. Men kan voor het

bepalen van de nodige dosis volgende eenvoudige formule toepassen:

Q(l) = muurlengte (m) × muurdikte (m) × c

De laatste factor c is een variabele coëfficiënt tussen de 10 en 20 en dit in functie van de

homogeniteit van de te behandelen muur. Indien het metselwerk homogeen is, gebruikt

men factor 10. Indien het metselwerk veel scheuren en holtes bevat vermenigvuldigd

men met factor 20. Meestal rekent men met de gouden middenweg nl. 15.

Verdere specificaties over de juiste dosis van het product zijn niet echt van toepassing. Dit

zijn factoren afhankelijk van het gebruikte product en de ervaring van de aannemer. In

deze thesis worden producten van FTB-Remmers gebruikt. Alle nodige specificaties over

de producten zijn terug te vinden in de technische fiches welke men in bijlage kan vinden.

In de proeven die uitgevoerd zijn, gaan we uit van de hoeveelheden opgegeven door de

fabrikant.

Op deze hoeveelheden hebben we een verdunningsfactor toegepast om de hoeveelheid

in de boorgaten te krijgen. Voor extra info over de producten, zie producten 4.5.3.3. De

producten.

4.4.4.2. De druk

Over dit onderdeel van de behandeling gaat een deel van deze thesis. Uit het TV 210 van

het WTCB kunnen we volgende waardes halen: 0,05 – 0,6 MPa = 0,6 tot 6 bar. Bij het

WTCB komen verscheidene producenten beweren dat wanneer ze injecteren onder druk,

het proces beter verloopt ! De vraag die we ons moeten stellen is of het verhogen van de

druk het resultaat verbetert of niet. Een antwoord op deze vraag volgt verder in deze

bundel.

136


Opmerking

We hebben het enkel gehad over injecteren onder een bepaalde druk maar naast deze

techniek bestaan er nog twee, sterk op elkaar lijkende, methodes.

Diffusie: Het product wordt in potjes aan de muur gehangen waardoor de

verspreiding door middel van diffusie zal gebeuren.

Transfusie: Identiek als diffusie enkel druppelt het product in het boorgat

waardoor de diffusiesnelheid beperkt wordt.

4.4.5. Verspreidingsmethode

Het water dat in de muur terecht komt, komt er door capillariteit. Het is deze capillariteit

die eveneens voor de verspreiding van het product zorgt. Gels en crèmes maken gebruik

van het reeds aanwezige water. Daarnaast heeft de zwaartekracht nog enige invloed op

de verspreiding van het product (in verticale richting).

Foto 36: Diffusiemethode (bron xl)

137


4.4.6. Doeltreffendheid

Naast de vraag over druk hebben we een tweede grote vraag die wij ons stellen :”Hoe

doeltreffend is injecteren nu ?”. Meer specifiek voor deze thesis geldt de vraag “Is er een

verschil bij poreuzere materialen zoals gevelstenen”.

Het valt niet te ontkennen dat injecteren het grote voordeel heeft dat het veel minder

arbeidsintensief is. Boren en het inspuiten is geen hard werk wanneer men het vergelijkt

met het onderkappen. Daarnaast heeft men het voordeel dat men stofvrij (op het boren

van de gaten na), geurloos (sinds enkele jaren door het verbeteren van de producten) en

geluidshindervrij (opnieuw op het boren na) welk belangrijke factoren zijn wanneer men

in een binnenstedelijke omgeving zit.

De doeltreffendheid zelf is getest door het WTCB. Wanneer het product een certificaat

behaald, uitgeschreven door deze instantie, is het een bewijs dat het product

daadwerkelijk goed werkt. Het certificaat voor de producten zit in bijlage. De testen zelf

volgen iets verder in dit werk omdat de methodiek dezelfde is voor onze

onderzoeksvragen.

138


Opmerking

Uit proeven en praktijk ervaring van het WTCB zijn er enkele belangrijke opmerkingen te

maken in verband met vochtwerende injecties. Ik citeer.

1. Bij het injecteren van siliconaten in zeer dikke muren of bij andere ongunstige

omstandigheden, kan het gebrek aan CO2, nodig voor de uithardingsreactie van

silicoonharsen, de doeltreffendheid van de behandeling in gedrang brengen. De

praktijkervaring toont doorgaans een beperkte doeltreffendheid van de injectie

van siliconaten in zeer vochtige en/of bij hoge zoutconcentraties

Onze gebruikte producten bevatten geen siliconaten. Dergelijke problemen

zullen dus niet voorvallen.

2. Voor siliconaten en alkalische silicaten gaat de vormingsreactie van de

vochtwerende component of van de poriënvullende gel gepaard met de vorming

van natrium- of kaliumcarbonaat. Natriumcarbonaat kan bij normale

klimaatomstandigheden zijn kristalvorm wijzigen. De opeenvolgende overgang

naar mono-, hepta- of decagehydrateerde vorm veroorzaakt hygroscopische en

mechanische effecten die de goede droging van de muren kunnen verhinderen en

het oppervlak van de materialen doen stukspringen.

𝑁𝑎2𝐶𝑂3. 10 𝐻2𝑂 3 𝐻2𝑂 𝑏𝑖𝑗 32℃�⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯� 𝑁𝑎2𝐶𝑂3. 7 𝐻2𝑂

6 𝐻2𝑂 𝑏𝑖𝑗 35,4℃�⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯� 𝑁𝑎2𝐶𝑂3. 1 𝐻2𝑂

Het is deze reactie die, zoals reeds aangehaald, er voor zorgt dat poriënvullende

injecties niet meer gebruikt worden. Bij vochtwerende producten treedt deze

eveneens op maar in dergelijk kleine maten dat het geen effect heeft op het

materiaal.

3. In het geval van dikke muren met holle ruimtes blijft injectie de enige technische

en economisch bruikbare methode. Nadeel is dat de controle van de diffusie van

de producten in dergelijk metselwerk zeer moeilijk blijft ondanks het boren en

injecteren in stappen, het gebruik van debietmeters of van injectiestangen met

microperforaties over de gehele lengte. In dergelijke ongunstige omstandigheden

139


kunnen injecties echter met succes uitgevoerd worden door in verscheidene fasen

te werk te gaan zoals bijvoorbeeld:

a. Na een voorafgaande controle van het percentage holten wordt een eerste

injectie verricht met een product dat de grote scheuren en holten dicht.

Dit zijn hydraulische injectiespecie, zwellend PUR-hars, etc.

b. De tweede injectie met een gewoon vochtwerend product om de

waterwerendheid te verzekeren van de poriën van de samenstellende

materialen van het metselwerk.

4.4.7. Nabehandeling

De algemene regel die voor de nabehandeling geldt, is dat de behandelde muur moet

uitdrogen. De duur van deze rustperiode varieert van aannemer tot aannemer maar

meestal gaat het om minimaal een maand. Een maximum is er niet echt. Het belang van

deze droogperiode is het vermijden van aantasting van het pleisterwerk door de

aanwezige zouten, afkomstig van het grondvocht. Daarnaast zorgt deze rustperiode

ervoor dat de vochtwerende laag degelijk gevormd kan worden, al is deze meestal al

volledig na een 2 tot 3-tal weken.

Zoals reeds vermeld, bracht men vroeger loden slabben aan om het vochtprobleem af te

schermen, niet om op te lossen. Tegenwoordig wordt dit door sommige aannemers nog

gedaan maar als nabehandeling. Wanneer de injecties gebeurd zijn brengt men nog

platen aan om het hygroscopische vocht in het behang te vermijden. Zo vermijdt men de

droogperiode en kan men aan de afwerking beginnen. Dit is goed zichtbaar in volgende

figuur en foto’s.

140


Figuur 28: Muurdoorsnede bij vochtwerende injecties met plaatsing van platen (bron xli).

Foto 37: Aanbrengen afdekking na behandeling (bron xli)

141


Foto 38: Gedetailleerde opbouw afdekking na behandeling (bron xli)

142


4.5. Laboproeven

4.5.1. Doel

Het testen van verschillende producten die elk een specifieke bestrijding hebben tegen

opstijgend grondvocht. Al de producten komen uit het gamma van producent FTB-

Remmers en zullen met elkaar vergeleken worden om vervolgens hun effect en voor- en

nadelen ten opzichte van elkaar te vergelijken.

4.5.2. De onderzoeksvraag

4.5.2.1. De porositeit van gevelstenen

“Wat is het effect van dergelijke producten op gevelstenen welke poreuzer zijn dan de

kalkzandstenen waarop de producten getest worden voor het behalen van hun

verkoopscertificaat?”

Men weet dat de meeste buitenmuur opgebouwd zijn uit 2 verschillende materialen:

mortel en baksteen. Beide producten hebben een verschillende capaciteit,capillariteit en

doorlatendheid. Wanneer men naar de opbouw van een buitenmuur kijkt, ziet men dat

elke baksteen omgeven is door mortel. Vooraleer opstijgend grondvocht in een baksteen

terecht komt, moet het doorheen de mortellaag gaan. Daarenboven kan men

veronderstellen dat een baksteen veel eenvoudiger te behandelen is dan de mortel. Dit

kan men concluderen uit de poriënstructuur van beide materialen.

Een baksteen is poreuzer (reden: o.a. lichter in gewicht en de productiemethode) dan

mortel met als gevolg dat het water makkelijker opgenomen wordt maar eveneens

makkelijker verdrongen kan worden. Wanneer men de mortel test ,m.a.w. de moeilijkste

situatie, kan men de veronderstelling maken dat het zeker en vast zal werken bij de

baksteen. Dit is echter een veronderstelling verkregen door redenering die nog niet is

aangetoond met laboproeven!

143


Alle WTCB-proeven zijn toegepast op deze mortelsamenstelling (nl. silicaatkalksteen)

waardoor er geen harde bewijzen zijn omtrent hierboven te lezen redenering. Het is om

deze reden dat er in dit onderzoek de vochtwerende producten in verschillende soorten

baksteen zullen aangebracht en getest worden.

4.5.2.2. Injecteren onder druk

“Heeft het onder druk injecteren van deze producten enige invloed op de

doeltreffendheid van de producent nl. verbeterd deze?”

Daarnaast heeft men het aspect druk. Ieder product wordt ingebracht onder een

bepaalde druk. Het is namelijk onmogelijk om zonder druk het product in te brengen. Een

logische redenering die men kan maken is:

“Als we het product injecteren onder een grote druk, dan gaat het zich sneller verspreiden

en anti-absorberend werken”

De druk waarmee geïnjecteerd wordt, is nooit groot genoeg om de capillaire druk te

overwinnen maar wordt uitsluitend gebruikt om het product in te brengen. Wanneer men

onder hogere druk injecteert kan men de lage capillaire drukken overwinnen maar de

zeer grote capillaire drukken ,die tot 15 MPa kunnen gaan alvorens ze overwonnen

worden, zullen nooit bereikt worden. Indien men onder dergelijke drukken injecteert, zal

het product uit de grotere poriën (die lagere drukken bevatten) spuiten. Toch blijven

fabrikanten het tegengestelde beweren.

Omdat het nog steeds om renovatie gaat, kijken we terug in de tijd om de gebruikte

stenen te kennen. Hiertoe behoren de baksteen maar ook de natuursteen. Deze laatste

werd vooral gebruikt bij grotere werken (zoals kerken) en monumenten maar is te

kostelijk om te testen. Omdat woningbouw nog steeds de grootste tak in de renovatie

gaan we ons vooral toespitsen om de gevelsteen.

144


4.5.3. De proefstukken

4.5.3.1. Baksteen

Er bestaat natuurlijk niet één specifieke soort baksteen. Bakstenen kunnen op

verschillende manieren onderverdeeld worden. Zo kunnen ze op basis van het gebruik, de

geometrische vorm en hun productieproces onderscheiden worden. Deze laatste

onderverdeling is het belangrijkste in dit onderzoek. Het productieproces bepaalt de

poriënruimte en bijgevolg zijn capillariteit en dus de mogelijkheid tot opzuigen van water.

De verkregen soort baksteen zijn:

1) Strengpersstenen

2) Handvormstenen

3) Vormbakstenen

De stenen welk we gebruiken in onze proeven zijn van Terca, handvorm en vorm, en

Steenbakkerijen van Membruggen, niet-geperforeerde strengperstenen. In bijlage vindt

men de technische fiches van de stenen en hun beschrijving voor in het bestek. Hieronder

is een foto te zien van de stenen in het onderzoekscentrum.

Foto 39: van boven naar onder: handvorm (Terca), vorm (Terca), strengpers (van Membruggen)

145


Foto’s van de stenen apart kan men terug vinden in bijlage.

Hieronder vindt men een figuur met de algemene terminologie omtrent de afmetingen

van een baksteen. Deze worden steeds weergegeven op volgende manier. Het is van

belang de juiste termen te kennen wanneer men spreekt over hoogte, lengte en breedte

omdat deze maten gebruikt worden voor het bepalen van het te behandelen oppervlak.

Een belangrijke factor voor onze proeven is de initiële wateropzuiging van de baksteen.

Initiële wateropzuiging: De hoeveelheid water die een droge baksteen

opzuigt wanneer hij gedurende 1 minuut met zijn onderzijde ondergedompeld

wordt in water. De wateropname of het absorberend karakter van de baksteen

wordt bepaald door deze factoren:

Aantal poriën

Afmetingen van de poriën

Verbinding tussen de poriën

Gesloten of open poriën

Figuur 29: Afmetingen van een gevelsteen (bron vi)

146


Zoals reeds uitgelegd is de porositeit de verhouding tussen het poriënvolume en het

totaalvolume. Deze porositeit heeft ook een bepaalde invloed op een aantal

eigenschappen van de baksteen waaronder enkele belangrijke.

Zo heeft de porositeit een invloed op

De waterabsorptie

De vorstbestandheid

De manier van verouderen

De thermische isolatie

De verwerkbaarheid.

Deze laatste eigenschap heeft het over hoe goed de hechting van de baksteen is met de

mortel en de daaruit volgende sterkte van de gemetselde muur. Het is moeilijk om de

porositeit weer te geven in een samenvattend cijfer. Het is daarom een empirisch

bepaald cijfer waarmee men o.a. de regelmaat van de productie van een bepaald type

baksteen controleert. Op de technische fiches van een baksteen staan twee waarden

welke de waterabsorptie moeten weergeven.

Wateropneming: opname van vocht door de baksteen over een langere

periode – in %

Initiële wateropname: vermogen van baksteen om water op te nemen gedurende

korte periode.

Het bepalen van deze eigenschappen is beschreven in de norm.

WATEROPNEMING: EN 771-1 VOORSCHRIFTEN VOOR METSELSTENEN – DEEL 1: STEEN

De proef is vrij eenvoudig uit te voeren en levert een keurig resultaat. Men weegt de

steen, legt hem in water en weegt de steen opnieuw na opname van water. Het verschil

in gewicht van de steen met een hoeveelheid opgeslorpt water en de droge steen is de

gezochte wateropname.

147


INITIËLE WATEROPZUIGING : EN 772-11: METSELPROEVEN DEEL 1: BEPALEN VAN DE

WATEROPSLORPING VAN BETONSTEEN, KUNSTBETONSTEEN EN NATUURSTEEN DOOR

CAPILLARITEIT EN AANVANGSWATEROPNAME VAN BAKSTEEN.

Het getal dat men bekomt is beter gekend als het Hallergetal. Een bovengrens voor de

hoeveelheid water is niet gegeven (deze wordt meestal door de fabrikant opgegeven). Op

basis van dit getal kan men een classificatie opstellen waarin men bakstenen kan opdelen

a.d.h.v. zijn Hallergetal.

IW4 Sterk zuigende steen: > 4,0 kg/m²min

IW3 Normaal zuigende steen: 1,5 – 4,0 kg/m²min

IW2 Matig zuigende steen: 0,5 – 1,5 kg/m²min

IW1 Zwak zuigende steen: < 0,5 kg/m²min

Hoe het Hallergetal bepalen?

Zoals hierboven reeds beschreven legt men de baksteen in een bak met water en wacht

men 1 minuut. Om het verschil in gewicht per m² te kennen weegt men het droogvolume

voor en het natvolume na de proef. Om zeker te zijn dat men te maken heeft met het

droogvolume, en om zo alle parasitaire vochten te verwijderen, kan men best de

baksteen in de droogoven verwarmen en zo mogelijke vochtresten verwijderen. Na één

minuut kan dan het natgewicht gemeten worden. De grootte van het oppervlak in m² is

het oppervlak van het legvlak. Dit staat namelijk in contact met de grond en is het

oppervlak waarover water kan opgenomen worden.

Parasitaire vochten Ongewenst vocht dat nadelige effecten heeft voor

het de baksteen zoals hygroscopisch vocht.

148


De belangrijkste eigenschappen (wateropname en porositeit) van de stenen voor de

proeven worden hieronder opgesomd.

1. Handvorm Terca, Beerse, Agora Wit Ivoor - WF

Porositeit: ≤ 8%

Initiële wateropname: IW2 = matig zuigend

2. Vorm Terca,Nuance, Rhône Bezaagseld - WF

Porositeit: ≤ 15%

Initiële wateropname: IW3 = normaal zuigend

3. Strenpers van Membruggen, genuanceerde, Rood

Porositeit: IW 4 (gemid 5 kg / m² . min) = sterk zuigend

Initiële wateropname: ≤ 18% (gemiddeld 15%)

Dat een baksteen opgebouwd is uit eenzelfde maat van poriën kan men in onderstaande

grafiek zien. Men ziet een sterke stijging in de grafiek bij een diameter van 10 µm. Tussen

deze waarde en 0,1 µm bevindt het grootste deel van de poriën wat duidt op een

homogeniteit van het materiaal.

Opmerking

Bij het nakijken van de technische fiches is gebleken dat de bestelde vormsteen van

Terca, Rhône Bezaagseld, een handvorm type is m.a.w. Terca heeft de verkeerde steen

meegegeven. Wanneer we naar de technische fiches kijken, zie bijlage, van beide stenen

en deze vergelijken met andere stenen van dit type (op de website van Terca) kunnen we

het volgende besluiten. Vrijwel alle vormsteentypes hebben een porositeit van 15 % net

zoals onze Rhône Bezaagseld. Het is deze porositeit die voor onze proeven enkel van

belang is. Daarnaast is de porositeit van de onze handvorm , Agora wit ivoor, 8% wat

duidelijk lager is als 15 %. Wanneer we op de website kijken zien we dat de porositeit van

handvormstenen sterk verschilt van steen tot steen. 8% is vrijwel de laagste en 17% het

hoogste. We noemen dus vanaf nu de Rhône Bezaagseld handvormsteen een vormsteen

149


omdat zijn porositeit overeenkomt met deze van een vormsteen. De Agora wit ivoor

wordt onze handvorm steen omdat hij genoeg verschilt van de Rhône zodat er een

verschil is tussen beide types.

Grafiek 17: Poriënstructuur van een gevelsteen (bron xiv)

150


4.5.3.2. Silicaatsteen

Zoals reeds verteld is mortel het meest cruciale materiaal in het metselwerk bij injecties.

Silicaatsteen of kalkzandsteen sluit het meeste aan bij metselmortels. Wanneer men een

nat metselwerk gaat analyseren, ziet men dat de mortel het vochtigste is. De oorzaak ligt

in de poriënstructuur van mortel dat naast grote poriën, waarvan de diameter in de grote

orde ligt van 10 µm, ook nog een tweede fractie poriën. Deze hebben een diameter in de

orde van 0,1 µm. Dit is weergeven in onderstaande grafiek. Het grote verschil met de

gevelsteen is de veel minder steile helling wat op een grotere spreiding wijst.

Grafiek 18: Poriënstructuur van mortel (bron xiv)

151


Het zijn deze kleinere poriën die een grote zuigkracht hebben, door hun kleine straal, en

het vocht uit de baksteen zuigen.

h = 2σ. cos θρ. g. r

Om de realiteit te benaderen maakt men mortelproefstukken die zo veel mogelijk op

metselmortel gelijken qua poriënstructuur. Het is belangrijk dat deze blokken noch te

dicht noch te open zijn qua poriënstructuur en dat ze behandelbaar zijn (m.a.w.

verplaatsingen, doorzagen, en boren doorstaan).

Indien men proefstukken zou maken met behulp van mortelmengsel, welk gebruikt wordt

bij het metselen van een muur, komt men al snel enkele gebreken tegen.

Zo heeft men een onvoldoende constante poriënstructuur waarbij het onderling

verschil tussen de proefstukken groot was.

Daarnaast zijn de proefstukken te dicht wat het gevolg is van de methode van

aanbrengen van de mortel in de mal welk verschilt met de werkelijkheid.

Eveneens bevindt de mortel zich in het metselwerk tussen capillaire materialen

(bak- of natuursteen) waar dit bij een mal niet zo is. Dit is een niet te

onderschatten rol.

Omwille van de hierboven uitgeschreven redenen is er gekozen voor silicaatsteen. Dit

materiaal heeft een gelijkaardige porositeit (25 %) en de poriënstructuur( 90% kleiner dan

10 µm en 50% kleiner dan 1µm). Het wordt gemaakt in massaproductie en dus

gemakkelijk verkrijgbaar. Het bezit een hoeveelheid silicium wat de binding tussen de

vochtwerende producten bevordert.

De belangrijkste eigenschappen (wateropname en porositeit) van de stenen voor de

proeven zullen hieronder opgesomd worden.

1. Kalkzandsteen Xella,

Zie bijlage, xlvii

152


4.5.3.3. De producten

Voor de testen wordt er gebruik gemaakt van 3 soorten van vochtwerende producten:

1. Een crème

2. Een waterdragend product

3. Een gel

Foto 40: De gebruikte vochtwerende producten bij het behandelen van de proefstukken

153


Het grote verschil tussen een crème en een gel is hun emulsie. Een gel is doorzichtiger,

beter gemengd, terwijl een crème een matte kleur heeft te wijten aan het minder goed

mengen. Dit zorgt ervoor dat de crème minder lopend is en vaster qua structuur. Het

verschil tussen beide kan men zien na behandeling van een boorgat. Bij een gel moet men

het boorgat na behandeling afdichten terwijl dit bij een crème overbodig is omdat het

niet wegloopt uit het gat. Naast deze twee producten heeft men nog het waterdragend

product dat een kleurloze, dunne, vloeibare vloeistof is op basis van een chemisch

product (voor verdere info zie injectiehydro).

Om te weten met welke producten de proeven gedaan worden, worden hier de

belangrijkste eigenschappen opgesomd. Voor meer info zie bijlage.

154


1. INJECTIECRÈME

Door zijn crèmevorm is het mogelijk horizontaal geboorde gaten vol te spuiten

zonder dat het injectiemiddel ui het boorgat loopt.

Zeer goede verdeling in poreuze materialen en eveneens geschikt voor neutrale

bouwmaterialen.

Geen zoutvorming en vrij van VOS (vluchtig organische stof)

Foto 41: Injectiecrème - FTB-Remmers

155


2. INJECTIEHYDRO

Kleurloos

Hoog penetratievermogen

Foto 42: Injectiehydro - FTB-Remmers

156


3. HUMABLOC®

Maakt gebruik van het aanwezige vocht om via diffusie zich in de muur te

verspreiden.

Geurloos

kleurloos

Hoog penetratievermogen

Foto 43: Humabloc® gel - FTB-Remmers

157


4.5.4. De proef

Algemeen kan men vrij eenvoudige proeven uitvoeren om te zien hoe effectief een

vochtwerend product is. Het is wel van cruciaal belang dat de juiste stappen gevolgd

worden om zo een realistisch mogelijke situatie te verkrijgen.

4.5.4.1. De proefstukken

Zoals hierboven reeds vermeldt zullen er twee onderzoeksvragen onderzocht worden en

daarvoor hebben we verschillende proefstukken voor nodig. Voor de onderzoeksvraag

omtrent de gevelsteen zullen strengpers, vorm en handvorm stenen getest worden met

verscheidene porositeiten. Om enig idee te krijgen van de proefstukken zijn foto’s van de

proefstukken in bijlage bijgevoegd.

Voor de proeven waarbij de injectiehydro onder druk geïnjecteerd wordt, zullen enkel

silicaatstenen gebruikt worden. Het is namelijk de bedoeling dat er resultaten bekomen

worden onder dezelfde omstandigheden als deze van het WTCB dus bij hetzelfde

materiaal. Zo kan er geanalyseerd worden of onder druk injecteren werkelijk betere

resultaten oplevert.

158


Opmerking

De proeven onder druk kunnen enkel degelijk uitgevoerd worden met injectiehydro en dit

om de viscositeit van de producten. Om degelijk onder druk te kunnen injecteren moet de

substantie vloeibaar genoeg zijn en dit is enkel mogelijk bij producten op basis van water.

4.5.4.2. Het principe

KARAKTERISERING VAN DE PROEFSTUKKEN

Dit is het bepalen van de belangrijkste eigenschappen van proefstukken. Hieronder

verstaat men:

De droge massa Mdroog

Verzadigingsvochtgehalte Msat

Ze worden op volgende manier bepaald.

𝐌𝐝𝐫𝐨𝐨𝐠: Het verzadigingsvochtgehalte van het proefstuk na het te

hebben verwarmd op een temperatuur van 45 °C.

𝐌𝐬𝐚𝐭: Het verzadigingsvochtgehalte dat men 24u na het bepalen

van Mdroog heeft. Het vocht dat de steen opneemt, is afkomstig van de capillaire

absorptie.

VOORCONDITIONERING

Voordat het injecteren van het product kan gebeuren, moet het proefstuk

voorgeconditioneerd worden. Dit gebeurd met een zoutoplossing totdat een bepaalde

verzadigingsgraad bereikt wordt. Door dit te doen, benadert men de realiteit waar men

een metselwerk heeft dat door vochtig is door opstijgend grondvocht. De gebruikte

zouten zijn:

0,5 massa % NaCl (Natriumchloride)

0,5 massa % KNO3 (Kaliumnitraat)

2 massa % Na2SO4 (Natriumsulfaat)

159


Massaprocent: Drukt uit hoeveel procent een bepaald product deel

uitmaakt van een totaal mengsel. Dit wordt duidelijker in de formule.

𝑚 % = 𝑚𝑎𝑠𝑠𝑎 𝑐𝑜𝑚𝑝𝑜𝑛𝑒𝑛𝑡𝑚𝑎𝑠𝑠𝑎 𝑚𝑒𝑛𝑔𝑠𝑒𝑙

Alvorens de voorconditionering kan plaatsvinden moet het proefstuk terug bij 45°C

gedroogd worden tot zijn constante massa. De voorconditionering kan gebeuren onder

verschillende verzadigingsgraden. Zo conditioneert men tot 40% - 60% - 80%. Om de

hoeveelheden zoutoplossing in de proefstukken te bereiken, brengt men de

respectievelijke percentages van het massaverschil Msat - Mdroog aan via het boorgat.

Voorbeeld:

𝑀𝑠𝑎𝑡 - 𝑀𝑑𝑟𝑜𝑜𝑔 = 10 g onder 60% voorconditionering geeft 6g.

De proefstukken worden elk apart in een lucht- en dampdichte verpakking geplaatst en

dit gedurende zeven dagen, zodat de conditionering zich kan voltrekken. Het is van

grootste belang dat ze lucht- en dampdicht verpakt zijn. Dit om geen onnodig vocht

binnen te krijgen welk de voorconditionering te niet doet. Tijdens de termijn van 7 dagen

verspreidt het vocht zich vanuit het boorgat over het volledige proefstuk. De ideale

temperatuur bedraagt 20°C.

Opmerking

A. Uit proeven van het WTCB blijkt dat men per verzadigingsgraad slechts één

proefstuk moet testen. Het blijkt namelijk dat wanneer men drie proefstukken bij

eenzelfde verzadigingsgraad beproeft, de resultaten zo weinig van elkaar afwijken

dat men het bij één proefstuk mag houden.

B. De keuze voor de percentages is eveneens niet willekeurig. De WTA-

proefprocedure stelt 60% - 80% - 95% voor maar uit praktijk blijkt dat proeven

met verscheidene producten er toe hebben geleid dat een verzadigingsgraad van

40% - 60% - 80% beter is. Men kan deze keuze ook linken aan de porositeit van de

mortelproefstukken en deze van een de echte metselmortel.

160


Verzadigingsgraad 40 % 60 % 80 % 95 %

Vochtgehalte (±) 8 % 12 % 16 % 19 %

Uit testen blijkt dat in een metselwerk een vochtgehalte van 8% vaak voorkomt, 12% is

zeldzaam en 16% is al zeer uitzonderlijk. Samen met de 95% verzadigingsgraad komt een

vochtgehalte van 19% voor wat met andere woorden onbestaande is. Het is dus de logica

zelve dat men dit verzadigingsgehalte niet gebruikt. In onze proeven gebruiken proberen

we te conditioneren met een vochtgehalte van 12%.

HOEVEELHEID INJECTIEPRODUCT

Op de fiches van de vochtwerende producten kan men de nodige hoeveelheid per

strekkende meter, per muurdikte van 10 cm lezen, bijvoorbeeld 1,5 – 2,0 l/lm/10cm

muurdikte. Uit deze hoeveelheden kan men dus uitrekenen hoeveel men theoretisch

gezien nodig heeft per steen en in dit geval per proefstuk. Volgende berekening geeft

weer hoeveel dit is.

Men heeft 1,5-2,0 l/lm/10cm of anders uitgedrukt 15-20 l/m² bij horizontale

muurdoorsnede. Het horizontale oppervlak bedraagt 10cm*10cm met andere woorden

100 cm² of 0,01 m². Wanneer er 15 l/m² gebruikt wordt, is dit 0,15 l/0,01m² oftewel 15 cl

per steen. Wanneer men terug naar de figuur kijkt en het volume van het boorgat

uitrekent, komt men in de problemen. Het volume van het boorgat is 2 𝑐𝑚2

4∗ 𝜋 ∗ 7𝑐𝑚

ofwel 21,99 cm³. Omgezet naar een uitdrukking in liter levert dit 2,1 cl per steen. De

aangeraden hoeveelheid van 17 cl is dus veel te groot.

Het WTCB gaat uit van volgende regel.

1. Gemiddeld wordt er 10 l product per vierkante meter gebruikt. Bij deze

hoeveelheid brengen zij 16 ml aan in het boorgat van het proefstuk. Om te weten

welke hoeveelheid men aanbrengt voor ander voorgeschreven hoeveelheden

maakt men gebruik van “de regel van drie”. Zo komt men voor 15 l/m² aan een

hoeveelheid van 24 ml. Dit is te veel voor het voorgestelde boorgat maar een iets

dieper boorgat maken zodat het product erin kan, is geen probleem.

161


2. Daarnaast mag men de diversificatie tussen de producten niet vergeten.

Het is om deze twee redenen dat men minder product aanbrengt in het boorgat dan

theoretisch wordt voorgeschreven. Daarnaast mag men niet vergeten dat de te

verwachten efficiëntie in werkelijkheid beter gaat zijn dan deze op proefstukken.

Logisch, de hoeveelheid is groter waardoor de kans op slagen, het creëren van een

vochtwerende laag, eveneens groter zal zijn.

AANBRENGEN INJECTIEPRODUCT

Nadat het proefstuk volledig geconditioneerd is, brengt men het product aan in het

boorgat. Wanneer het zich in het proefstuk bevindt, sluit men het gat af. Dit om te

vermijden dat de vluchtige componenten van het product verdwijnen. Vervolgens legt

men de proefstukken in een afgesloten ruimte en wacht men 28 dagen om de volledige

verspreiding van het product in het vochtige proefstuk te laten voltrekken (dit bij een

temperatuur van 20°C).

4.5.4.3. Invloed van behandeling op capillaire absorptie

Het belangrijkste van dit hele werkstuk is het beantwoorden van de vooropgestelde

onderzoeksvragen. In dit deel zal, zoals de titel het al zegt, beschreven worden hoe men

kan concluderen of de behandeling goed verlopen is.

Wanneer de proefstukken 28 dagen gelegen hebben onder de vooropgestelde

omstandigheden (20°C en een RV van 50%) worden de proefstukken gedroogd tot een

constante massa. Zo worden alle resterende vochtresten verdampt om vervolgens het

droge proefstuk opnieuw in (gedemineraliseerd) water te leggen. Door deze nieuwe

capillaire absorptieproef uit te voeren test men hoe goed de hydrofobe laag zich gevormd

heeft. Bij een goede laag zal men zien dat het proefstuk, boven de plaats waar het

product is aangebracht, van vocht gevrijwaard blijft.

162


Proef: Het proefstuk wordt met hetzelfde absorptieoppervlak (het

legvlak van 100x50) in een waterdiepte van 10 mm gelegd en dit voor een periode

van 24 uur. Men bepaalt vervolgens de massa van het proefstuk Ma. Onder

invloed van het vochtfront zal het water opgezogen worden. Voor extra uitleg

omtrent vochtfront, zie theorie.

Naast de bewaring van de proefstukken gebeurt deze proef ook onder de condities van

20°C en 50% RV en dit om de invloed van wateropname door hygroscopische zouten te

beperken. Het is namelijk van belang dat de hoeveelheid vocht, welk de zouten voor en

na het uitvoeren van de capillaire absorptieproef hebben opgenomen, dezelfde is zodat

men het effect van dit vocht mag verwaarlozen.

KWALITEIT VAN DE BEHANDELING

Met de massa’s verkregen door voorconditionering (Msat en Mdroog) en de massa van het

proefstuk na behandeling met vochtwerende injecties Ma kan men ‘de kwaliteit van de

behandeling’(KvdB) bepalen (uitgedrukt in %).

KvdB (%) = 100% × �1 − �𝑀𝑎 −𝑀𝑑𝑟𝑜𝑜𝑔��𝑀𝑠𝑎𝑡 − 𝑀𝑑𝑟𝑜𝑜𝑔�

�

Indien

KvdB (%) = 100% → Capillaire vocht volledig gestopt.

KvdB (%) = 1% → Behandeling heeft geen effect.

Zoals al vaker gezegd, is dit getal slechts een duidend getal. Het is onmogelijk de

werkelijke efficiëntie uit te drukken omdat er te weinig product wordt aangebracht en

vanuit de proef wordt er verwacht dat het product over een afstand van 8 cm migreert,

terwijl in de praktijk slechts een afstand van 5 tot 5 cm voldoende is. Dit laatste laat zich

blijken uit de afstand tussen de boorgaten welk 8 tot 12 cm is.

163


MIGRATIEPOTENTIEEL

Naast de kwaliteit van behandeling is het migratiepotentieel van groot belang. Wanneer

de proefstukken volledig gedroogd zijn worden ze overlangs doorgezaagd. Het

zaagoppervlak wordt proper gemaakt en na drie uur wordt visueel bepaald welk

oppervlak van het proefstuk droog blijft, en welk nat is geworden. Vervolgens wordt zo

goed als mogelijk het droge oppervlak gemeten om vervolgens het droge oppervlak te

vergelijken met het totaaloppervlak. Hierbij krijgt men het geschatte migratiegetal.

Migratiepotentieel (%) = (100% × droge oppervlakte)

100 cm2

Het is van belang, net zoals bij de kwaliteit van de behandeling ,te weten dat dit getal

enkel een beter beeld wilt geven van de migratie. Het is niet eenduidend en niet 100%

correct omdat men via schatting het oppervlak bepaalt.

Om nu verschillende producten met elkaar te kunnen vergelijken is een tabel met

meerdere klassen handig. Uit vele testen heeft het WTCB volgende tabel kunnen

opstellen.

Klasse

Efficiëntie

- Reductie van de

absorptie -

Efficiëntie

- migratie van het

product in het

substraat -

Remarks

F < 10 % < 25 % Geen goed product

E Tussen 10 en 20 % < 25 % Onvoldoende

efficiënt product

D Tussen 10 en 20 % > 25 % Vrij efficiënt product

C Tussen 20 en 40 % > 25 % Efficiënt product

B > 40 % Tussen 25 en 75 % Zeer efficiënt

product

A > 40 % > 75% Hoogst efficiënt

product

Tabel 5: Classificatie tabel voor de geteste producten (bron xlix)

164


Het is mogelijk dat een product tot meerdere klassen behoort. Dit is afhankelijk van de

graad van saturatie van het proefstuk. Aan de hand van deze verzadigingsgraad wordt er

een tabel voor elk proefstuk opgemaakt die aangeeft of de resultaten corresponderen

met een klasse. In de praktijk zijn producten die tot klasse E of F behoren helemaal niet

goed, maar voor deze proeven is dit niet het geval. Er wordt namelijk minder product

ingebracht dan in werkelijkheid. Daarom zijn producten die tot klasse D horen, bij

dergelijke proeven, in praktijk goed.

165


4.5.5. Resultaten

De resultaten zijn bekomen door het invoeren van de waardes in een zelfgemaakte Excel-

spreadsheet en dit op basis van de formules hierboven weergegeven. Voor het bekomen

van de resultaten zijn we als volgt te werk gegaan.

De vakjeskleuren in de tabellen hebben een betekenis.

Oranje cel: Een cel waar gegevens ingevoerd worden. In dit geval zijn dit de

gewogen massa’s na iedere stap in het proces.

Grijs: Controlecel.

Groen: Duidt erop dat de voorwaarde die gesteld wordt goed is. 1 = waar, 0

= vals.

Grijs met oranje: Een cel waar een berekening in uitgevoerd wordt

waarbij de uitkomst van belang is.

Oranje letters: Gekoppelde cel. De inhoud is gekoppeld aan een andere cel.

Vervolgens is het van belang de nodige conditionering te kennen van ieder proefstuk. Met

deze uitkomsten kan men vervolgens ieder proefstuk conditioneren om daarna de nodige

hoeveelheid product te injecteren.

Daarna kan men de massa’s invoeren voor het bepalen van de kwaliteit van de

behandeling. Als laatste is er met behulp van AutoCad het droge en totale oppervlak

gemeten en dit telkens relatief. De foto’s zijn ingeladen (vb. 2045 breed, 1536 hoog) en

omtrokken met een polyline. Bij ‘properties’ vindt men het oppervlak van het omtrokken

gebied. De eenheid hiervan komt niet overeen met de werkelijkheid maar omdat het

percentage van belang is, maakt de eenheid niet uit (deze valt weg bij de deling).

Alvorens te beginnen zal datgene dat voor ieder proefstuk hetzelfde is, nl. de hoeveelheid

toe te dienen vochtwerend product, weergegeven worden.

166


4.5.5.1. Gegevens

Alle gewogen massa’s zijn uitgedrukt in gram en op 1 cijfer na de komma.

HOEVEELHEID GEÏNJECTEERD PRODUCT

Voor de hoeveelheid te injecteren product wordt er uitgegaan van de waarden die men

terugvindt op de technische fiches van de producten, zie bijlage. Zo wordt voor ieder

product de nodige hoeveelheid bepaald. Zoals hierboven al bewezen is, kan er maar een

beperkte hoeveelheid van het product aangebracht worden in het boorgat. Dit is alleen

het geval bij gebruik van het product injectiehydro. Uit de berekeningen zal blijken dat er

meer product moet aangebracht worden dan mogelijk. Er is getracht zoveel mogelijk

product aan te brengen.

Door het WTCB wordt er voorgeschreven ¼ van de werkelijke toegepaste hoeveelheid te

gebruiken voor de proeven. De hoeveelheden zullen dus door 4 gedeeld worden.

Gel

Humabloc

Verpakking →

Koker van 310 ml

Verbruik → 0,12 l/lm/10cm

meter dikte

Toegep. hoev.

0,12 liter 100 cm 10 cm

↓

0,01 liter 10 cm 10 cm

↓


↓

3,00 ml 10 cm 10 cm

167


Crème

Injectiecrème

Verpakking →

Emmer van 5 liter

Verbruik →

0,4 l/10m/10cm

meter dikte

Toegep. hoev.

0,40 liter 1 000 cm 10 cm

↓

0,04 liter 100 cm 10 cm

↓


↓


↓

1,00 ml 10 cm 10 cm

De injecties worden bij een boorgat van 18 mm, in ons geval 16 mm, 2x uitgevoerd. De

totale hoeveelheid is dus 2 ml van de injectiecrème.

Water

Injectiehydro

Verpakking → bidon van 5 liter

Verbruik → 1,5-2 l/lm/10cm

meter dikte

Toegep. hoev.

1,75 liter 100 cm 10 cm

↓


↓


↓

43,75 ml 10 cm 10 cm

168


Deze hoeveelheid is onmogelijk om toe te voegen aan de stenen. Er wordt een maximale

hoeveelheid toegevoegd die men in onderstaande tabel kan zien. Dit is de hoeveelheid

injectiehydro die er per steen is toegevoegd.

Drukloos

volume/injectie (ml) #

Tot. Volume (ml)

Handvorm 6 1 6

Vorm 6 4 24

Strengpers 6 4 24

Met druk

volume/injectie (ml) #

Tot. Volume (ml)

Silicaat 6 1 6

4 1 4

10

VOORCONDITIONERING

Omdat de boorgaten het volume oplossing om te conditioneren niet aankunnen, hebben

we voorgeconditioneerd met kleinere hoeveelheden. De hoeveelheid is afhankelijk van

hoe snel de steen het water absorbeert.

Voorconditio 40% 60% 80%

↓ ↓ ↓

Werkelijk 8% 12% 16% vochtgehalte

courant zeldzaam uitzonder

Om het werkelijk percentage vochtgehalte te bekomen deelt men door 5.

Om nu het percentage conditionering te kennen draait men de formule om. Men bekomt

volgende formule:

% conditionering = Mvoorconditio

Msat − Mdroog× 100

We delen dus het percentage van voorconditionering door 5 om aan het werkelijke

percentage te komen.

169


Ter controle zal de massa van de steen na voorconditionering gedeeld worden door het

saturatiegewicht en vergeleken worden met het berekende percentage vochtgehalte.

Hierbij is het belangrijk op te merken dat er een bepaalde afwijking op zit. De berekende

methode is nauwkeuriger dan de gemeten waarde. Deze waardes zijn onderhevig aan

verschillende ongewenste effecten zoals omgeving, weegschaal, aflezing etc.

A. HANDVORM

VOORCONDITIONERING

Handvorm

1 2 3 4 5

Mvoorconditio 12,4 12,4 12,4 12,4 12,4

Msat - Mdroog 56,7 40,2 56,4 47,9 29,7

% conditio 21,87 30,85 21,99 25,89 41,75

vochtgehalte 4,37 6,17 4,40 5,18 8,35

Msteen,voorcond 861,0 888,3 918,3 881,6 892,1

%rs 4,99 3,31 4,88 3,94 2,01

WAARDES

Handvorm

Humabloc Créme Injectiehydro

# dagen 14 28 14 28 14 28

Steennummer 1 2 3 4 5

Mgewoon 849,7 878,6 909,1 869,9 880,8

Mdroog 849,5 878,5 909,0 869,9 880,7

Mdroog 0,00024 0,00011 0,00011 0,00000 0,00011

≤ 0,0005 1 1 1 1 1 1

Msat 906,2 918,7 965,4 917,8 910,4

Msat - Mdroog 56,7 40,2 56,4 47,9 29,7

60% Mvoorconditio 34,0 24,1 33,8 28,7 17,8

Mabsorptie 874,6 893,7 944,7 901,9 888,3

170


De controlecel berekent hoeveel procent het verschil bedraagt tussen de gewone massa

en de droge massa van het proefstuk. Is deze lager als 0,0005, dus 0,5%, dan weet men

dat dit het droog gewicht is van de steen en is het in orde om deze te gebruiken voor de

proeven.

B. VORM

VOORCONDITIONERING

Vorm

1 2 3 4 5 6

Mvoorconditio 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8

Msat - Mdroog 74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8

% conditio 33,42 28,44 28,34 29,88 28,02 28,25

vochtgehalte 6,68 5,69 5,67 5,98 5,60 5,65

Msteen,voorcond 748,2 776,5 774,0 697,8 750,5 763,8

%rs 7,13 8,16 8,43 8,64 8,54 8,23

WAARDES

Vorm


# dagen 14 28 14 28 14 28

Steennummer 1 2 3 4 5 6

Mgewoon 731,4 758,4 757,8 680,8 732,1 744,6

Mdroog 731,4 758,3 757,8 680,8 732,1 744,5

Mdroog;Ok 0,00000 0,00013 0,00000 0,00000 0,00000 0,00013

≤ 0,0005 1 1 1 1 1 1

Msat 805,6 845,5 845,3 763,8 820,6 832,3

Msat - Mdroog 74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8

60% Mvoorconditio 44,5 52,3 52,5 49,8 53,1 52,7

Mabsorptie 753,8 782,4 810,5 721,4 752,4 764,2

171


C. STRENGPERS

VOORCONDITIONERING

Strengpers

1 2 3

Mvoorconditio 24,8 24,8 24,8

Msat - Mdroog 126,0 131,5 114,8

% conditio 19,68 18,86 21,60

vochtgehalte 3,94 3,77 4,32

Msteen,voorcond 941,8 792,7 913,1

%rs 10,15 12,63 9,34

WAARDES

Strengpers


# dagen 28 28 28

Steennummer 1 2 3

Mgewoon 922,4 776,0 892,5

Mdroog 922,2 775,8 892,4

Mdroog;Ok 0,00022 0,00026 0,00011

≤ 0,0005 1 1 1

Msat 1048,2 907,3 1007,2

Msat - Mdroog 126,0 131,5 114,8

60% Mvoorconditio 75,6 78,9 68,9

Mabsorptie 963,7 844,1 935,1

172


D. SILICAAT

VOORCONDITIONERING

Silicaat

1 2 3


Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5

% conditio 15,98 15,83 16,24

vochtgehalte 3,20 3,17 3,25

Msteen,voorcond 866,8 889,3 833,2

%rs 9,85 9,85 10,18

WAARDES

Silicaat

Injectiehydro onder druk

# dagen 28 14 28

Steennummer 1 2 3

Mgewoon 877,6 900,8 846,1

Mdroog 845,1 869,0 813,1

Msat 961,5 986,5 927,6

Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5

60% Mvoorconditio 69,8 70,5 68,7

Mabsorptie 946,9 970,6 911,2

Strengpers-, silicaat- en vormstenen kunnen veel meer vocht opzuigen dan er toegediend

is. Op 24u heeft het veel water opgezogen. Indien dit eveneens het geval was bij de

voorconditionering komen de waarden beter overeen.

Men ken zien dat de vochtgehaltes allemaal onder de 8% liggen. Dit wil zeggen dat het

courante hoeveelheden vocht zijn die men in praktijk tegenkomt.

173


4.5.5.2. Resultaten

Voor resultaten is de volgende tabel van belang.

Tabel: Prestatiecriteria

Klasse Efficientie Effictientie Opmerkingen

Reductie van Migratie van het

de absorptie product in het

substraat

F < 10 % < 25 % Niet goed

E Tussen 10 en 20 % < 25 % Onvoldoende effictiënt

D Tussen 10 en 20 % > 25 % Vrij efficiënt

C Tussen 20 en 40 % > 25 % Efficiënt


A > 40 % > 75 % Hoogst efficiënt

Opnieuw zullen we de verschillende stenen overlopen. Hierbij zal er een onderscheid

gemaakt worden tussen de kwaliteit van de behandeling (= reductie van de absorptie) en

het migratiepotentiaal (= migratie van het product in het substraat). Bij deze laatste zal

voor elke steen de AutoCad omlijning weergegeven worden.

174


A. HANDVORM


Handvorm

Humabloc Crème Injectiehydro

# dagen 14 28 14 28 14 28

Steenn° 1 2 3 4 5

Mdroog 849,5 878,5 909,0 869,9 880,7

Msat 906,2 918,7 965,4 917,8 910,4

Mabsorptie 874,6 893,7 944,7 901,9 888,3

Msat - Mdroog

56,7 40,2 56,4 47,9 29,7

Ma - Mdroog 25,1 15,2 35,7 32,0 7,6

% 55,7 62,2 36,7 33,2 74,4

MIGRATIEPOTENTIAAL

Handvorm

1 2 3 4 5

Adroog 2,22E+06 1,23E+06 2,25E+06 8,45E+05 1,48E+06

Atotaal 3,13E+06 1,32E+06 3,72E+06 1,74E+06 1,65E+06

% 70,71 93,39 60,48 48,51 89,71

175


Foto 44: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal

Foto 45: Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal

176


Foto 46: Handvorm 3 - 14 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal

Foto 47: Handvorm 4 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal

177


B. VORM


Vorm


# dagen 14 28 14 28 14 28

Steenn° 1 2 3 4 5 6

Mdroog 731,4 758,3 757,8 680,8 732,1 744,5

Msat 805,6 845,5 845,3 763,8 820,6 832,3

Mabsorptie 753,8 782,4 810,5 721,4 752,4 764,2

Msat - Mdroog

74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8

Ma - Mdroog 22,4 24,1 52,7 40,6 20,3 19,7

% 69,8 72,4 39,8 51,1 77,1 77,6

Foto 48: Handvorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal

178


MIGRATIEPOTENTIAAL

Vorm

1 2 3 4 5 6

Adroog 1,95E+06 1,48E+06 1,61E+06 1,25E+0

6 2,08E+0

6 1,51E+0

6

Atotaal 2,27E+06 1,68E+06 3,24E+06 2,04E+0

6 2,35E+0

6 1,68E+0

6

% 85,71 87,96 49,74 61,57 88,52 89,79

Foto 49: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal

179


Foto 50: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal

Foto 51: Vorm 3 - 14 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal

180


Foto 52: Vorm 4 - 28 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal

Foto 53: Vorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal

181


C. STRENGPERS


Strengpers


# dagen 28 28 28

Steenn° 1 2 3

Mdroog 922,2 775,8 892,4

Msat 1048,2 907,3 1007,2

Mabsorptie 963,7 844,1 935,1

Msat - Mdroog

126,0 131,5 114,8

Ma - Mdroog 41,5 68,3 42,7

% 67,1 48,1 62,8

Foto 54: Vorm 6 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal

182


MIGRATIEPOTENTIAAL

Strengpers

1 2 3

Adroog 1,44E+06 9,96E+05 1,20E+06

Atotaal 1,87E+06 1,71E+06 1,81E+06

% 76,76 58,09 66,44

Foto 55: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal

183


Foto 56: Strengpers 2 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal

Foto 57: Strengpers 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal

184


D. SILICAAT


Silicaat

Injectiehydro onder druk

# dagen 28 14 28

Steennummer

1

2

3

Mdroog 845,1 869,0 813,1

Msat 961,5 986,5 927,6

Mabsorptie 946,9 970,6 911,2

Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5

Ma - Mdroog 101,8 101,6 98,1

% 12,5 13,5 14,3

MIGRATIEPOTENTIAAL

Silicaat

1 2 3

Adroog 4,10E+05 1,04E+06 5,06E+05

Atotaal 1,60E+06 3,74E+06 1,85E+06

% 25,54 27,71 27,43

185


Foto 58: Silicaat 1 - 28 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal

Foto 59: Strengpers 2 - 14 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal

186


Foto 60: Silicaat 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal

187


4.5.6. Bespreking

“Wat is het effect van dergelijke producten op gevelstenen welke

poreuzer zijn dan de kalkzandstenen waarop de producten getest

worden voor het behalen van hun verkoopscertificaat?”

Als eerste controleren we de of belangrijkste eigenschap van de bakstenen, nl. de initiële

wateropname, klopt. We weten dat iedere steen een andere porositeit heeft; dat kunnen

we zien in de technische fiches van de producten en bij het opsommen van de

belangrijkste eigenschappen van de proefstukken. Deze porositeit heeft een invloed op

de hoeveelheid vocht die de steen absorbeert, nl. hoe meer volumeruimte poriën, hoe

meer water het kan opzuigen. Om dit te controleren met onze proefstukken is het van

belang om naar het gewichtsverschil tussen het droge en het natte deel te kijken.

Onderstaand voorbeeld bewijst dit.

We kunnen zien dat de handvormsteen een groter saturatiegewicht heeft dan de

vormsteen, terwijl de vormsteen een normale zuiging heeft en de handvorm een matige.

De verklaring hiervoor is eenvoudig, de handvormsteen heeft een groter droog gewicht.

Dit is eveneens evident. De vormsteen heeft meer “gebakken lucht” of beter gezegd

poriën die gevuld zijn met lucht en niet met steen. Hierdoor zal de steen lichter wegen

dan de handvorm. Wanneer we naar het gewichtsverschil bij droge en natte toestand

kijken, zien we dat de vormsteen meer water heeft opgezogen. Dit is een correct

resultaat wanneer we naar de porositeit en de hieraan gekoppeld initiële wateropname

kijken.

HANDVORM

Mdroog 849,5 878,5 909,0 869,9 880,7

Msat 906,2 918,7 965,4 917,8

910,4

Msat - Mdroog 56,7 40,2 56,4 47,9

29,7

188


VORM

Mdroog 731,4 758,3 757,8 680,8 732,1 744,5

Msat 805,6 845,5 845,3 763,8 820,6 832,3

Msat - Mdroog 74,2 87,2 87,5 83,0 88,5 87,8

Voor de volledigheid de resultaten van de Strengpersstenen. We kunnen zien dat deze

nog meer water opnemen, wat weer te verklaren valt door zijn sterke zuiging en

hoeveelheid poriën.

STRENGPERS

Mdroog 845,1 869,0 813,1

Msat 961,5 986,5 927,6

Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5

Dit verschil leidt tot de hoeveelheid vocht die men moet aanbrengen voor de

voorconditionering. Dit bedraagt 60% van het gewichtsverschil en is dus bij de strengpers

meer dan bij de vorm, die op zijn buurt meer moet voorgeconditioneerd moet worden

dan de handvorm.

Zoals reeds vermeld, was het onmogelijk om deze hoeveelheden voorconditionering aan

te brengen. Het zout-watermengsel werd niet snel genoeg opgenomen door de stenen,

waardoor er een beperkte hoeveelheid werd toegediend. In samenspraak met de interne

promotor is er besloten om in ieder type steen evenveel te doen, maar bij stenen die

meer water kunnen opnemen,strengpers en vorm, meer te conditioneren.

HANDVORM

Mvoorconditio 12,4 12,4 12,4 12,4 12,4

% conditio 21,87 30,85 21,99 25,89 41,75

vochtgehalte 4,37 6,17 4,40 5,18 8,35

189


VORM

Mvoorconditio 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8 24,8

% conditio 33,42 28,44 28,34 29,88 28,02 28,25

Vochtgehalte(%) 6,68 5,69 5,67 5,98 5,60 5,65

STRENGPERS


% conditio 19,68 18,86 21,60

Vochtgehalte(%) 3,94 3,77 4,32

De voorconditioneringen schommelden tussen de 5% en de 7% met als uitschieter de

8,35% voor handvorm 5. We zitten dus met gelijkwaardige omstandigheden waardoor de

resultaten vergelijkbaar zijn met elkaar. Het is noch steeds empirische waarbij, voor het

bepalen van de prestaties, wat natte-vingerwerk aan te pas komt.

Klasse

Efficiëntie

- Reductie van de

absorptie -

Efficiëntie

- migratie van het

product in het

substraat -

Remarks

F < 10 % < 25 % Geen goed product

E Tussen 10 en 20 % < 25 % Onvoldoende

efficiënt product

D Tussen 10 en 20 % > 25 % Vrij efficiënt product

C Tussen 20 en 40 % > 25 % Efficiënt product


product

A > 40 % > 75% Hoogst efficiënt

product

190


Humabloc®

Voor de doeltreffendheid van Humabloc op de stenen maken we een vergelijkende tabel

net zoals deze op certificaten.

Capaciteit van

de initiële

doeltreffendheid

van het product

Humabloc

Type steen

Handvorm (8%) Vorm (15%) Strengpers (18%)

1 2 1 2 1

Vermindering

van de capillaire

absorptie

55,7% 62,2% 69,8% 72,4% 67,1%

Migratie door

het materiaal 70,71% 93,39% 85,71% 87,96% 76,76%

Klasse B A A A A

Tabel 7: Doeltreffendheid van gel op gevelstenen

Tabel 6: Doeltreffendheid Humabloc bij mortelblokken

191


Voor ieder type steen behaalt Humabloc een zeer goede uitslag, namelijk klasse A,

uitgezonderd voor de eerste handvormsteen na 14 dagen.

De resultaten van absorptie zijn beter voor stenen met een grotere porositeit.

Zonder product zuigen ze meer water op maar met het product wordt het water

beter afgestopt dan minder poreuze stenen. Meer poriën hebben, zorgt dus voor

betere spreiding van het product.

Wanneer we dit vergelijken met de klasse op de mortelblokken nl. C, zien we een

sterke stijging in klassen. Zo gaat het van een efficiënt naar een hoogst efficiënt

product wat toch opmerkelijk is.

De percentages voor absorptie liggen ± 20% hoger dan op de mortelblokken. Bij

de migratie varieert dit van ± 20 tot zelfs 40% hoger!

Men kan in het algemeen concluderen dat een droogperiode van 28 dagen tot

betere resultaten leidt.

Injectiecrème

Van de injectiecrème is er geen WTCB-certificaat. Om nu toch een vergelijking te kunnen

maken, kijken we naar de resultaten van Humabloc®. Deze lijkt qua substantie het meest

op de crème. De crème is minder visceus en zou zich minder goed moeten verspreiden.

Toch moet het goede resultaten opleveren want wanneer men naar de toe te dienen

hoeveelheid kijkt, is deze slechts 0,4 liter per 10 cm muurdikte en dit per 10 meter

muurlengte. Bij Humabloc is dit 0,12 liter per 10 cm muur muurdikte per lopende meter !

Van Humabloc® hebben we 3 ml toegediend en van injectiecrème 2 ml m.a.w. een

verwaarloosbaar verschil op dergelijke afstanden (10 cm proefstuk).

192


Capaciteit van

de initiële

doeltreffendheid

van het product

Humabloc

Type steen


3 4 3 4 2

Vermindering

van de capillaire

absorptie

36,7% 33,2% 39,8% 51,1% 48,1%

Migratie door

het materiaal 60,48% 48,51% 49,74% 61,57% 58,09%

Klasse C C C B B

Tabel 8: Doeltreffendheid van crème op gevelstenen

Dat de viscositeit groter is dan de gel, ziet men in het resultaat. Bij minder poriën,

handvorm, bereikt het slechts klasse C terwijl bij vorm en strengpers het B

behaald.

De veronderstelling die we hierboven gemaakt hebben, dat het product wel goed

moet werken omdat het in minimale hoeveelheden moet toegediend worden, is

verkeerd. Het product presteert in onze proeven slechter dan de gel !

De resultaten zijn niet spectaculair beter dan deze van het mortelblok, getest door

het WTCB. Voor een lagere porositeit zijn ze vergelijkbaar maar voor poreuzer

materiaal zijn ze toch beter!

De viscositeit speelt een heel belangrijke rol bij het verspreiden van het product.

Een te vaste samenstelling leidt tot slechtere resultaten.

193


Injectiehydro

Capaciteit van

de initiële

doeltreffendheid

van het product

Humabloc

Type steen


5 5 6 3

Vermindering

van de capillaire

absorptie

74,4% 77,1% 77,6% 62,8%

Migratie door

het materiaal 89,71% 88,52% 89,79% 66,44%

Klasse A A A B

Tabel 10: Doeltreffendheid van hydro op gevelstenen

Tabel 9: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken

194


Allereerst moet er opgemerkt worden dat de toegevoegde hoeveelheid voor de

handvormsteen ¼ is (6 ml) van de hoeveelheden toegevoegd door het WTCB (24

ml). Voor de vormstenen en strengperssteen is de toegevoegde hoeveelheid

hetzelfde.

De behaalde klassen zijn voor handvorm en vorm deze voor de mortelblokken nl.

A.

De percentages voor migratie zijn daarentegen slechter dan deze voor de

mortelblokken. Wanneer men logisch zou redeneren, zou men zeggen dat dit

beter moet zijn voor poreuzere materialen. Echter hebben we gezien dat meer

poriën voor een snellere verspreiding van het product zorgt. De periode van 14

dagen is veel te lang om van ‘snel’ te kunnen spreken. Meer poriën hebben, heeft

dus niet direct een voordeel op langere termijn.

Bovenstaande uitleg verklaart nog steeds niet waarom de resultaten slechter zijn

bij andere proefstukken. De verklaring die we hieraan kunnen geven is dat de

proeven niet goed zijn uitgevoerd maar ook meetfouten en natte-vingerwerk

zorgen voor andere resultaten.

De capillaire absorptie wordt beter gestopt. Doordat een groter aantal poriën

bereikbaar is, omdat ze ruimer zijn, zal het product meer poriën hydrofoob

kunnen maken waardoor de hoeveelheid op te zuigen water verminderd wordt.

Opmerking

Baksteen absorbeert weinig hygroscopisch vocht. Dit kan men zien in het kleine verschil

tussen het gewone gewicht en het droge. Dit is te verklaren a.d.h.v. de grafiek van

hygroscopisch vocht. Baksteen heeft niet veel kleine poriën waardoor het minder snel

hygroscopisch vocht opneemt dan andere materialen. Dit verklaart het geringe verschil

tussen de massa’s van voor en na het drogen.

195


“Heeft het onder druk injecteren van deze producten enige invloed op de doeltreffendheid van de producent nl. verbeterd deze?”

Uit de technische fiches van de kalkzandstenen kunnen we halen dat het

volumepercentage aan (relatief) kleine capillairen 24%-28% bedraagt. We hebben reeds

gezien dat de stenen, en dus mortel, uit kleine en grote poriën bestaan. Van de 100%

poriën, zowel groot als klein, is 24%-28% relatief klein volgens de omschrijving. Het is

moeilijk te concluderen of dit de kleine of de grote poriën zijn, maar met het gedacht in

het achterhoofd dat mortel veel minder poreus is dan baksteen, en dus meer kleine

poriën heeft dan grote, gaan we er vanuit dat dit percentage op de grote poriën (10 µm)

slaat. De overige 72%-76% slaat op de kleine poriën (0,1 µm).

SILICAAT

Mdroog 845,1 869,0 813,1

Msat 961,5 986,5 927,6

Msat - Mdroog 116,4 117,5 114,5

Over een grote periode, 24u, nemen de silicaatstenen een grote hoeveelheid vocht op.

Net iets minder dan de strengperstenen. De verklaring hiervoor vindt men in de

samenwerking tussen de grote en kleine poriën. De kleine poriën hebben een grote

stijghoogte en grote capillaire druk dus zuigen het water aan, dat vervolgens naar de

grotere poriën geleid wordt. Over een langere periode kunnen ze zo een grote

hoeveelheid vocht opnemen.


% conditio 15,98 15,83 16,24

Vochtgehalte(%) 3,20 3,17 3,25

196


Doordat het water traag indringt, is het onmogelijk een grote hoeveelheid zout-

watermengsel toe te voegen. Hierdoor is het vochtgehalte laag (net boven de 3%).

Daarenboven is de hoeveelheid geïnjecteerd product slechts 10 ml en dit in 2 stappen, 1x

6 ml en nog een keer 4 ml. Het onder druk injecteren gebeurde als volgt: De spuit wordt

in het boorgat geduwd. De spuit heeft een diameter die net iets groter is dan het boorgat

waardoor het gat afgesloten wordt. Vervolgens wordt de spuit met volle kracht

leeggespoten. Dit zorgt ervoor dat het product onder druk in het boorgat komt. De druk

was zelfs zo groot dat het product uit het boorgat kwam langs de zeer smalle opening die

er nog was tussen spuit en boorgatwand. Hierdoor is er een hoeveelheid product rond

het boorgat gekomen. Dit kan men zien in de omtrokken foto’s (foto’s 58, 59, 60).

Met druk

volume/injectie

(ml) # Tot. Volume (ml)

6 1 6

4 1 4

10

Dit zijn de belangrijkste resultaten van het injecteren onder druk en die hieraan

verbonden analyse.

Tabel 11: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken

197


Capaciteit van de

initiële

doeltreffendheid

van het product

Humabloc

Type steen

Silicaat

1 2 3

Vermindering van

de capillaire

absorptie

12,5% 13,5% 14,3%

Migratie door het

materiaal 25,54% 27,71% 27,43%

Klasse D D D

Tabel 12: Doeltreffendheid van hydro op mortelblokken geïnjecteerd onder druk

De resultaten zijn zeer ondermaats. Klasse D wordt behaald wat wil zeggen dat het

product vrij efficiënt is.

In vergelijking met de resultaten van het WTCB zijn ze niet beter, zelfs slechter.

Veel slechter.

De reden voor dit mindere resultaten kan de lage hoeveelheid geïnjecteerd

product zijn. Dit is 14 ml minder dan wat door het WTCB is toegevoegd aan hun

mortelblokken. Al valt dit te betwisten. Bij de Handvormstenen, zie hierboven,

werd slechts 6 ml geïnjecteerd en deze leverden wel een goed resultaat op. Hierbij

moet wel in het achterhoofd gehouden worden dat het materiaal een andere

poriënstructuur heeft.

De gebruikte druk is sowieso groter dan deze in werkelijkheid, maar de gebruikte

hoeveelheid niet.

198


5. Conclusie

1. 28 dagen laten drogen leidt tot betere resultaten. Dat kan men afleiden uit de

verschillende tabellen. Het is dus van cruciaal belang dat men na het behandelen

van de muur een lange rustperiode inlast alvorens andere zaken te ondernemen,

zoals het bepleisteren van de muur. Zo krijgt het product de kans om een goed

vochtwerend scherm te vormen dat ervoor zorgt dat het absorberen en migreren

van water wordt gestopt.

2. “Hoe minder te injecteren product per lopende meter, hoe beter de werking van

het product” klopt niet. Het is een logische redenering die men maakt, maar een

foute. Het beste bewijs hiervoor zijn de resultaten van de injectiecrème versus

injectiehydro. Van de injectiehydro moet er per lopende meter veel meer product

gebruikt worden in vergelijking met de crème, maar het levert wel betere

resultaten op. Nu moet men wel de afweging maken resultaat - prijs. Hiervoor

volgend geciteerd stuk tekst van de website www.livios.be .

Vraag:

Graag had ik een richtprijs voor de behandeling van optrekkend vocht via injecties om de

10 cm in een bakstenen muur. De vochtmeting is door de architect gedaan. Het gaat om 3

muren in een keuken op het gelijkvloers. De oude bezetting is weggekapt, de muur staat

vrij. Ik wil de behandeling laten uitvoeren door de aannemer van de pleisterwerken. Wat is

de richtprijs per strekkende meter? En hoeveel garantie kan je hierop krijgen?

199


Antwoord:

Voor een injectie tegen opstijgend grondvocht mag je volgens bouwkundig vochtexpert

Eddy Cruysberghs als richtprijs op 60 à 65€/Lm rekenen (+ verplaatsing en de btw) tot een

muurdikte van 30 cm. “Met deze injectie verkrijg je een barrière om te beletten dat volle

muren capillair grondvocht zouden kunnen opnemen uit te grond. Deze chemische reactie

is onomkeerbaar en dus definitief. Elke aannemer die dergelijke werken uitvoert is

hiervoor 10 jaar aansprakelijk, tenzij anders overeengekomen. Je dient wel zeker te zijn

van de juiste oorzaak. Opstijgend grondvocht heb je enkel bij volle muren die op hun eigen

fundering staan, meestal van vóór 1950. Bij alle andere oorzaken helpt dit soort injecties

niet.”

Bron: Cruysbreghs E., Hoeveel koste vochtwerende injecties, livios, 4-01-2010,

http://www.livios.be/nl/_build/_maso/_humi/_vraag.asp?vraagid=18084&status=que

vi

Wanneer we deze richtprijzen gebruiken, zien we dat het gebruikt van injectiecrèmes

veel goedkoper uitkomt en dus rendabeler is. Helaas kennen we de werkelijk prijs

van ieder product niet wat tot een betere conclusie zou leiden. Deze conclusie is dus

een redenering ! Deze verschilt van aannemer tot aannemer. We houden het dus bij

deze richtprijs en concluderen dat injectiecrèmes iets slechtere resultaten leveren

maar men moet er minder van gebruiken wat de prijs drukt en het dus rendabeler

concluderen dat men het product beter altijd in de gevelsteen injecteert. Boorgaten

zijn makkelijker te dichten dan in gevelstenen en leveren een mooier resultaat op qua

uitzicht. maakt om ze te gebruiken.

3. Injecteren in gevelsteen levert betere resultaten. Het bewijs is nu zwart op wit

geleverd dat de verspreiding van het product gemakkelijker gebeurt. De resultaten

van Humabloc® zijn beter en deze van injectiehydro zijn hetzelfde. De

injectiecrème heeft niets om mee vergeleken te worden maar komt uit de testen

als een efficiënt tot zeer efficiënt product. Samengevat levert dit het bewijs dat de

resultaten zeer efficiënt tot hoogst efficiënt zijn. De redenering die het WTCB

hanteert, klopt en mag behouden worden. Men mag daarentegen niet Voor

injectiehydro kan er aangeraden worden om in de gevelsteen te injecteren. De

200


spreiding van het product gebeurd in situ, over een korte periode (enkele

minuten), sneller. Over langere periodes, die men sowieso heeft vanwege het

drogen en vorming van de vochtwerende laag, zijn de resultaten van Humabloc®

(de gel) beter. Het is evident dat de injectiehydro sneller indringt, het is namelijk

veel vloeibaarder en maakt gebruik van de absorptie om zich te verspreiden. De

gels (en crèmes) verspreiden zich op basis van het aanwezige poriënvocht.

4. Injecteren onder hoge druk is zinloos. Dit kan men duidelijk afleiden uit de

resultaten van de proeven. Kort en krachtige injecties, zoals in onze proeven

toegepast, hebben geen effect. De drukken die men zou moeten gebruiken om in

sommige capillaire product te injecteren zijn zo groot dat ze onmogelijk te

behalen zijn. Dergelijke drukken zouden tevens schade aanrichten aan de steen

zelf. Daarnaast zullen ze het product uit de wijdere poriën, die een kleinere

capillaire druk hebben, duwen. Omdat gevelstenen poreuzer zijn, zal het product

eruit gedrukt worden. Druk uitoefenen gedurende een langere periode levert

dezelfde nadelige resultaten, het uit de poriën persen en schade aanrichten, als bij

korte druk . Hetgeen de producten en aannemers beweren is tegenstrijdig met de

resultaten! De drukken die men moet gebruiken zijn dus louter om het product in

de boorgaten te brengen en niet om ze in de poriën te drukken. Het product zelf

bepaalt hoe het in de poriën terechtkomt. Via absorptie voor producten op

waterbasis of door gebruik te maken van het reeds aanwezige vocht voor gels en

crèmes.

201


V. Bijlage

Foto 61: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc®

Foto 62: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling

Foto 63: : Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc®

202


Foto 64:Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling

Foto 65:Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème

Foto 66: Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling

203


Foto 67: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème

Foto 68: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling

Foto 69: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro

204


Foto 70: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling

Foto 71: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc®

Foto 72: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling

205


Foto 73: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc®

Foto 74: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling

Foto 75: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème

206


Foto 76: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling

Foto 77: : Vorm 4 - 28 dagen - injectiecrème

Foto 78: Vorm 4- 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling

207


Foto 79: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro

Foto 80: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro - Open na behandeling

Foto 81: : Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro

208


Foto 82: Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling

Foto 83: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc®

Foto 84: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc®- Open na behandeling

209


Foto 85: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème

Foto 86: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling

Foto 87: Strengpers 3 - 28 dagen - injectiehydro

210


Foto 88: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk

Foto 89: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk - Open na

behandeling


211



behandeling



behandeling

212


Technische fiche 1: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii)

213


Technische fiche 2: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii)

214


Technische fiche 3: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor- typebestek tekst (bron xlvii)

215


Technische fiche 4: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld (bron xlvii)

216


Technische fiche 5: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld - typebestek tekst (bron xlvii)

217


Technische fiche 6: Van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li)

218


Technische fiche 7 van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li)

219


Technische fiche 8: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix)

220


Technische fiche 9: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix)

221


Technische fiche 10: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix)

222



223



224



225



226


Technische fiche 15: FTB-Remmers – Injectiehydro (bron xlix)

227


Technische fiche 16: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix)

228



229



230



231



232


Technische fiche 21: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix)

233


Technische fiche 22: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix)

234


Technische fiche 23; Verslag Remmers over praktijk voorbeeld kerk Schakkebroek, Herk-de-Stad

(bron lii)

235


Technische fiche 24: Werfverslag kerk Schakkebroek (bron l)

236


Technische fiche 25: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron xlvii)

237


Technische fiche 26: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron xlvii)

238


VI. Lijst met

afbeeldingen, foto’s

en figuren Technische fiche 2: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii) .................................212

Technische fiche 3: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor (bron xlvii) .................................213

Technische fiche 4: Terca - Handvorm - Agora wit ivoor- typebestek tekst (bron xlvii) ...214

Technische fiche 5: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld (bron xlvii) ............................215

Technische fiche 6: Terca - Handvorm - Rhône Bezaagseld - typebestek tekst (bron xlvii)

............................................................................................................................................216

Technische fiche 7: Van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li) ...........217

Technische fiche 8 van Membruggen - strengpers - Rood genuanceerd (bron li) ............218

Technische fiche 9: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix) ..............................................219

Technische fiche 10: FTB-Remmers - Humabloc® (bron xlix) ............................................220

Technische fiche 11: FTB-Remmers - Humabloc® - WTCB-proefverslag (bron xlix) ..........221





Technische fiche 16: FTB-Remmers – Injectiehydro (bron xlix) .........................................226

Technische fiche 17: FTB-Remmers - Injectiehydro - WTCB-proefverslag (bron xlix) .......227




239



Technische fiche 22: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix) ........................................232

Technische fiche 23: FTB-Remmers – Injectiecrème (bron xlix) ........................................233

Technische fiche 24; Verslag Remmers over praktijk voorbeeld kerk Schakkebroek, Herk-

de-Stad (bron lii) ................................................................................................................234

Technische fiche 25: Werfverslag kerk Schakkebroek (bron l) ..........................................235

Technische fiche 26: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron

xlvii) ....................................................................................................................................236

Technische fiche 27: Xella - Lijmblokken - fysische en mechanische eigenschappen (bron

xlvii) ....................................................................................................................................237

240


Foto 1: Renovatie kerk Kleine-Brogel (bron xxiv) ................................................................ 10

Foto 2: Renovatieprojectie hoeve (bron xliii) ...................................................................... 10

Foto 3: Praktijk voorbeeld koudebrug (bron xxiii) ............................................................... 13

Foto 4: Koudebruggen gemeten met thermograaf (bron xxii) ............................................ 14

Foto 5: Openstootvoeg die niet volledig vrij is waardoor de waterafvoer slecht verloopt

(bron xlv) .............................................................................................................................. 70

Foto 6: Vochtproblemen ten gevolge van slecht geplaatste klinkers (bron xlv) ................. 71

Foto 7: Foutieve waterkering (bron xviii) ............................................................................. 74

Foto 8: Lekkende dakgoot (bron xxvi) .................................................................................. 75

Foto 9: Gann meter (bron xxviii) ......................................................................................... 82

Foto 10: Protimeter (bron xxvii) ........................................................................................... 82

Foto 11: Carbidefles (bron xxix) ........................................................................................... 83

Foto 12: Vorstschade aan buitenmuur (bron xvi) ................................................................ 86

Foto 13: Vorstschade in ondergrondse zuiveringsinstallatie te Praag ................................ 87

Foto 14: Uitbloeiingen bij gevelsteen tijdens renovatieproject (bron xxx) ......................... 90

Foto 15: Detail van gevelsteen met en zonder uitbloeiing (bron xxxi) ................................ 91

Foto 16: Uitbloeiingen ten gevolge van opstijgend grondvocht (bron xxxii) ...................... 91

Foto 18: Salpetervlekken t.g.v. vocht (bron xxxiv) .............................................................. 92

Foto 19: Uitbloeiing - uitbloeiingen t.g.v. opstijgend grondvocht (bron xxxii) .................... 93

Foto 20: Vochtproblemen door foutieve waterkering (bron xviii) ...................................... 93

Foto 21: Schade aan behang door hygroscopische zouten (bron xxxii) .............................. 94

Foto 22: Vochtschade door condensatie (bron xxxii) .......................................................... 94

Foto 23: Schade door regendoorslag (bron xxxii) ................................................................ 95

Foto 17: Uitloging (bron xxxiii) ............................................................................................. 96

Foto 24: Schimmelvorming aan muur door opstijgend grondvocht (bron xxxii) ..............102

Foto 25: Vochtlekken opsporen aan de hand van infraroodcamera (bron xviii) ...............104

Foto 26: Energieverlies door opstijgend grondvocht in muur (bron xxxii) .......................105

Foto 27: Onderkappen in praktijk (bron xlvi) .....................................................................119

Foto 28: Aanbrengen van soepele folie langs buitenzijde met behulp van onderzaging

(bron xxxvi) .........................................................................................................................121

Foto 29: Machine welk de inslijping maakt (bron xxxvi) ....................................................122

241


Foto 30: Spieën geplaatst na het maken van de gleuven (bron xxxvi) ..............................122

Foto 31: Aanbrengen van stijf membraan (bron xxxvi) .....................................................123

Foto 32: Eindresultaat na aanbrengen stijve folie met behulp van onderzaging (bron xxxvi)

............................................................................................................................................123

Foto 33: Verwijderen van pleisterwerk alvorens boorgaten en injecties aan te brengen

(bron vii) .............................................................................................................................132

Foto 34: Aanbrengen van boorgaten (bron xxxvii) ............................................................132

Foto 35: Aanbrengen van vochtwerende injecties in muur (bron xxxix) ...........................134

Foto 36: Diffusiemethode (bron xl) ....................................................................................136

Foto 37: Aanbrengen afdekking na behandeling (bron xli) ...............................................140

Foto 38: Gedetailleerde opbouw afdekking na behandeling (bron xli) .............................141

Foto 39: van boven naar onder: handvorm (Terca), vorm (Terca), strengpers (van

Membruggen) ....................................................................................................................144

Foto 40: De gebruikte vochtwerende producten bij het behandelen van de proefstukken

............................................................................................................................................152

Foto 41: Injectiecrème - FTB-Remmers ..............................................................................154

Foto 42: Injectiehydro - FTB-Remmers ..............................................................................155

Foto 43: Humabloc® gel - FTB-Remmers ............................................................................156

Foto 44: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ................................175

Foto 45: Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ................................175

Foto 46: Handvorm 3 - 14 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal .............................176

Foto 47: Handvorm 4 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal .............................176

Foto 48: Handvorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .............................177

Foto 49: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ........................................178

Foto 50: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ........................................179

Foto 51: Vorm 3 - 14 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal ....................................179

Foto 52: Vorm 4 - 28 dagen – Injectiecrème - Migratiepotentiaal ....................................180

Foto 53: Vorm 5 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .....................................180

Foto 54: Vorm 6 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .....................................181

Foto 55: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc® - Migratiepotentiaal ................................182

Foto 56: Strengpers 2 - 28 dagen - Injectiecrème - Migratiepotentiaal ............................183

Foto 57: Strengpers 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal .............................183

242


Foto 58: Silicaat 1 - 28 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal ..................................185

Foto 59: Strengpers 2 - 14 dagen – Injectiehydro - Migratiepotentiaal ............................185

Foto 60: Silicaat 3 - 28 dagen - Injectiehydro - Migratiepotentiaal ...................................186

Foto 61: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® ..................................................................201

Foto 62: Handvorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling ............................201

Foto 63: : Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® ................................................................201

Foto 64:Handvorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling .............................202

Foto 65:Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème ...............................................................202

Foto 66: Handvorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ........................202

Foto 67: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème ..............................................................203

Foto 68: Handvorm 4 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ........................203

Foto 69: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro ...............................................................203

Foto 70: Handvorm 5 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling .........................204

Foto 71: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® ..........................................................................204

Foto 72: Vorm 1 - 14 dagen - Humabloc® - Open na behandeling ....................................204

Foto 73: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® ..........................................................................205

Foto 74: Vorm 2 - 28 dagen - Humabloc® - Open na behandeling ....................................205

Foto 75: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème ......................................................................205

Foto 76: Vorm 3 - 14 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ................................206

Foto 77: : Vorm 4 - 28 dagen - injectiecrème ....................................................................206

Foto 78: Vorm 4- 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling .................................206

Foto 79: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro .......................................................................207

Foto 80: Vorm 5 - 14 dagen - injectiehydro - Open na behandeling .................................207

Foto 81: : Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro .....................................................................207

Foto 82: Vorm 6 - 28 dagen - injectiehydro - Open na behandeling .................................208

Foto 83: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc® .................................................................208

Foto 84: Strengpers 1 - 28 dagen - Humabloc®- Open na behandeling ............................208

Foto 85: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème ..............................................................209

Foto 86: Strengpers 2 - 28 dagen - injectiecrème - Open na behandeling ........................209

Foto 87: Strengpers 3 - 28 dagen - injectiehydro ..............................................................209

Foto 88: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk ..................................................210

Foto 89: Silicaat 1 - 28 dagen - injectiehydro onder druk - Open na behandeling ............210

243






244


Figuur 1: Capillaire stijghoogte (bron: vii) ............................................................................ 25

Figuur 2: Hol -Bol bij cohesie en adhesie (bron xxv) ............................................................ 29

Figuur 3: De aantrekkingszone rond een molecule in water (bron iv) ................................ 30

Figuur 4: Hydrofoob materiaal (bron iv) .............................................................................. 32

Figuur 5: Hydrofiel materiaal (bron iv) ................................................................................. 32

Figuur 6: Krachten die optreden bij capillaire druk (bron iv) ............................................... 33

Figuur 7: Proefopstelling simuleren capillaire stijghoogte (bron xi) .................................... 35

Figuur 8: Capillaire zuiging in horizontale capillair (bron xi) ................................................ 36

Figuur 9: Capillair met constante doorsnede (bron xi) ........................................................ 38

Figuur 10: Rechttrekken van de capillair om evenwicht in te stellen (bron xi) ................... 41

Figuur 11: Het kritisch vochtgehalte (bron iv) ..................................................................... 43

Figuur 12: Waterabsorptie bij capillaire met veranderlijke doorsnede (bron xi) ................ 50

Figuur 13: Schema van alle mogelijke vochtoorzaken (bron iii) .......................................... 68

Figuur 14: Gemiddelde slagregenintensiteit vermenigvuldigd met de gemiddelde duur

tijdens een jaar (bron vii) ..................................................................................................... 70

Figuur 15: Vochtmigratie via het metselwerk door verkeerde plaatsing van vochtwerend

scherm (bron WTCB) ............................................................................................................ 72

Figuur 16: Aanzet boven het dichtingsmembraan waardoor capillaire zuiging mogelijk is

(bron vii) ............................................................................................................................... 73

Figuur 17: Opspattend water zorgt voor vochtproblemen (bron vii) .................................. 76

Figuur 18: Opstijgend grondvocht (bron xviii) ..................................................................... 77

Figuur 19: meting d.m.v. elektrische weerstand en capaciteit (bron vii) ............................ 80

Figuur 20: Convectie in de natuur (bron xliv) ....................................................................110

Figuur 21: Mogelijk toepasbare ventilatiestrategieën (bron xxxv) ....................................117

Figuur 22: Het fasegewijs plaatsen van dichtingsmembraan (bron vii) .............................121

Figuur 23: Theoretisch perfect geplaatst vochtwerend scherm (bron xlv) .......................124

Figuur 24: Procédé van Turm (bron vii) .............................................................................125

Figuur 25: Voorbeeld van polymeren keten. Hier: PVC of polyvinylchloride (bron xlii) ....130

Figuur 26: Vooraanzicht bij injecties (bron xxxviii) ...........................................................133

Figuur 27: Afstanden voor het correct aanbrengen van injecties (bron vii) ......................134

Figuur 28: Muurdoorsnede bij vochtwerende injecties met plaatsing van platen (bron xli).

............................................................................................................................................140

245


Figuur 29: Afmetingen van een gevelsteen (bron vi) .........................................................145

246


Grafiek 1: Dampdruk verloop in een serie samengestelde wand (bron: xi) ........................ 23

Grafiek 2: Algemeen proces van capillaire absorptie in een materiaal (bron vii) ............... 40

Grafiek 3: Vochtfront (bron iv) ............................................................................................. 44

Grafiek 4: Grafische weergave van het stoppen van de toevoer van water bij vochtfront

(bron iv) ................................................................................................................................ 45

Grafiek 5: Aanname dat watervereffeningscoëfficiënt constant wordt genomen (bron xi)

.............................................................................................................................................. 47

Grafiek 6: Watervereffeningscoëfficiënt van cellenbeton in functie van het watergehalte

(bron iv) ................................................................................................................................ 47

Grafiek 7: Tweefasige absorptiecurve bij poreuze materialen (bron xi) ............................. 52

Grafiek 8: Relatieve luchtvochtigheid (bron vii) .................................................................. 56

Grafiek 9: Hygroscopisch vocht bij temperatuur 20°C en dichtheid 750 kg/m³ (bron xi) . 60

Grafiek 10: Hygroscopisch gedrag van verschillende bouwmaterialen (bron xi) ................ 63

Grafiek 11: Verdeelschijf problemen bij een woning (bron xviii) ........................................ 65

Grafiek 12: De gemiddelde curven van metingen van verschillende toestellen (bron vii) . 81

Grafiek 13: Isospleet - diagram in functie van de schimmelindex. Voorbeeld: naaldhout

(bron xi) ..............................................................................................................................100

Grafiek 14: druk in het gebouw i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi) ....................................113

Grafiek 15: Saturatiedruk bij bepaalde temperatuur i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi) ...113

Grafiek 16: RV i.f.v. ventilatieveelvoud (bron xi) ...............................................................113

Grafiek 17: Poriënstructuur van een gevelsteen (bron xiv) ...............................................149

Grafiek 18: Poriënstructuur van mortel (bron xiv) ............................................................150

247


Tabel 1: Buitentemperatuur die men nodig heeft om te condenseren bij een bepaalde RV

en binnentemperatuur. (bron ii) .......................................................................................... 58

Tabel 2: Evenwichtsvochtgehaltes van materialen bij een RV van 65 en 95 (bron vii) ....... 59

Tabel 3: Diagnose van verschillende vochtproblemen (bron vii) ........................................ 67

Tabel 4: Het hygroscopisch gedrag van zouten (bron vii) .................................................... 97

Tabel 5: Classificatie tabel voor de geteste producten (bron xlix) ....................................163

Tabel 7: Doeltreffendheid van gel op gevelstenen ............................................................190

Tabel 6: Doeltreffendheid Humabloc bij mortelblokken ...................................................190

Tabel 8: Doeltreffendheid van crème op gevelstenen ......................................................192

Tabel 10: Doeltreffendheid van hydro op gevelstenen .....................................................193

Tabel 9: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken ..............................................193

Tabel 11: Doeltreffendheid injectiehydro bij mortelblokken ............................................196

Tabel 12: Doeltreffendheid van hydro op mortelblokken geïnjecteerd onder druk .........197

248


VII. Literatuurlijst

A. ARTIKELS

i. Auteur onbekend, Koudebruggen, milieu advieswinkel, 1-10

ii. Firket L., Van den Bossche T., Vocht in gebouwen – oorzaak en remedies, WTCB uit

de praktijk, 1993, 17-25

iii. Schueremans L., Technologie van de bouwmaterialen – Aanvulling H03V5C -

Afdichting – Hydrofobering, Katholieke Universiteit Leuven – Building materials

and building Technology, 2008-2009, 1-45

iv. te Beest T., Capillaire effecten – Vooronderzoek voor de bepaling van capillaire

effecten in de huid, Technische Universiteit Eindhoven – Faculteit

Werktuigbouwkunde, mei 1996, 1-39

v. Wagneur M., Muren bezet met pleistermortel - vocht in muren boven de plinten,

WTCB uit de praktijk, 1992, 25-28

249


B. BOEKEN

vi. Belgische Baksteenfederatie, Handboek baksteenmetselwerk, Belgische

Baksteenfederatie, november 2008, 1-138

vii. De Bruyn, Pien HH., Vocht in Gebouwen - Bijzonderheid van opstijgend vocht; TV

210, WTCB, WTCB-Claes Printing NV, December 1998, 1-55

viii. De Bruyn, Pien HH.,Waterwerende oppervlaktebehandeling; TV 224, WTCB, juni

2002, 1-54

ix. Declerck R., Bescherming van ondergrondse konstrukties tegen infiltratie van

oppervlaktewater; TV 190, WTCB, WTCB - Puvrez NV December 1993, 1-44

x. Veldman A.E.P, Velická A., Stromingsleer, Rijksuniversiteit Groningen – Faculteit

wiskunde en natuurwetenschappen, 2008-2009, 1-141

xi. Verbeeck G., Bouwfysica – Deel 2: Vochtbeheersing in gebouwen, XIOS Hogeschool

Limburg, 2010 – 2011, 1-105

xii. Vonck S., Kwaliteit van na-isolatie van bestaande spouwmuren in de woningbouw:

materiaalstudie, Universiteit Gent – Vakgroep Architectuur en stedenbouw, 2007-

2008, 1-148

xiii. Wouters P., Ventilatie van woningen – Deel 1 Algemene principes; TV192, WTCB,

juni 1994, 1-102

xiv. Witte De E., Vanhellemont Y., De Bruyn R., Efficacité des produits d’injection

contre l’humidité ascensionnelle, WTCB, februari 2003

250


C. INTERNET

xv. Auteur onbekend, Hygroscopisch vocht, 2011,

http://www.nl.rockwool.be/bouwfysica/vocht/vochttransport+in+poreuze+materi

alen/hygroscopisch+vocht

xvi. Auteur onbekend, Oligomeer, 24-11-2009

http://nl.wikipedia.org/wiki/Oligomeer

xvii. Auteur onbekend, Vorstschade aan metselwerk,

http://members.home.nl/kapittel14/metselwerk/constructie/vorstschade.htm

xviii. Belgische Baksteenfederatie, Gevelsteen,

http://www.baksteen.be/prod_gevelstenen.html

xix. Cruysberghs E., Cruysberghs Chemicals,

http://www.cruysberghs.be/

xx. Desanghere B., Vochtwerende injecties beschermt muur tegen opstijgend vocht,

Augustus 2010,

http://www.br-aannemer.be/DossierDetail.aspx?id=EVA0204N01

xxi. Bruinink J., Samenvatting van boek Chemie voor 3 havo en vwo,

http://www.jbruinink.nl/samenvatting%203HV%201-3.html

251


D. FIGUREN, FOTO’S, GRAFIEKEN, TABELLEN

xxii. Auteur onbekend, Warmteverlies, Be Spotted, 2005-2010

http://www.bespotted.be/P.Warmteverlies.html

xxiii. Auteur onbekend, Bouwen en verbouwen – Energiezuinig bouwen en verbouwen,

VEA

http://www.energiesparen.be/book/export/html/804

xxiv. Auteur onbekend, Sint Ursulakerk Kleine Brogel: renovatie daken en gevels,

Dijkmans Dak- en restauratiewerken N.V., 2005-2006,

http://www.dijkmans.be/

xxv. Auteur onbekend, Adhesie, Wikipedia, 14-10-2010

http://nl.wikipedia.org/wiki/Adhesie

xxvi. Auteur onbekend, Lekkende dakgoot repareren,

http://www.werkspot.nl/opdracht/139837/lekkende-dakgoot-repareren

xxvii. Auteur onbekend, Protimeter Moisture Meter System, GHC Specialty Brands, LLC.,

2011

http://www.labsafety.com/Protimeter-Moisture-Meter-System_24543380/

xxviii. Auteur Onbekend, Gann Hydromette Compact B, Couderé Geomatic engineering,

2010,

http://shop.coudere.be/index.php/waarschuwings-markeringsmateriaal/gann-

hydromette-compact-b.html

xxix. Auteur onbekend, Gratis nacontrole, Dryhome,

http://www.dryhome.be/nacontrole.shtml

252


xxx. Auteur onbekend, Verdwijnen uitbloeiingsvlekken in metselwerk vanzelf?, Livios,

01-01-2006,

https://www.livios.be/images/web260/v5/1025.jpg

xxxi. Auteur onbekend, Efficient verwijderen van uitbloeiingen/witte uitslag en

cementsluier, Adcos, 2005,

http://www.adcos.be/?/producten/gevelreiniging/uitbloeiingen

xxxii. Auteur onbekend, Meest voorkomende oorzaken, All protect,

http://www.allprotect.be/

xxxiii. Auteur onbekend, Plafond – toestand en hoe te herstellen?,VZW KSA ATOM, 2009

http://www.ksa-atom.be/vzw/geplande-werken-aan-het-ksa-gebouw/plafond-

toestand-en-hoe-te-herstellen/

xxxiv. Auteur onbekend, Schimmels – schimmelsporen – schimmelgeur – vochtprobleem,

AVW,

http://www.avwbvba.be/schimmels-schimmelsporen-schimmelgeur-

vochtprobleem_NL-7679.html

xxxv. Auteur onbekend, Het ventilatiesysteem, Livios, 17-12-2007,

http://www.livios.be/nl/_build/_tech/_vent/7078.asp

xxxvi. Auteur onbekend, Demeulenaere muuronderzaging bvba,

http://www.demeulenaerebvba.be/

xxxvii. Auteur onbekend, Opstijgend vocht, Rodinia,

http://www.rodinia.be/vochtproblemen/opstijgend_vocht.htm

xxxviii. Auteur onbekend, Injecties tegen optrekkend capillair vocht, AG Renovatie BVBA,

http://www.gevel-renovatie.com/INJECTIE.htm

253


xxxix. Auteur onbekend, Natte muren, vochtprobleem,…, Dryhome,

http://www.dryhome.be/

xl. Auteur onbekend, Chemia Budowlana,

http://www.chemiabudowlana.info/zdjecia/publikacje/powiekszone/1800_z1.jpg

xli. Auteur onbekend, Opstijgend vocht, De Leeuw,

http://www.deleeuw-waterdicht.be/opstijgend%20vocht.htm

xlii. Auteur onbekend, Polyvinylchloride, Wikipedia,10-4-2011

http://nl.wikipedia.org/wiki/Polyvinylchloride

xliii. Degraer D, Degraer P, Renovatie van oude hoeve met schuren, Interieur Desginer,

http://www.interieurdesigner.be/interieurprojecten/woning-inrichting/moderne-

hoeve-renoveren-boerderij-renovatie.html

xliv. Kenis P., De bronnen van het weer, 22-4-11,

http://www.hetweer.org/HetWonderlijkeWeer/de2.htm

xlv. Mathieu E., Infiltraties aan de voet van spouwmuren, WTCB, 4–12-2007,

http://mobile.wtcb.be/index.cfm/pub/series/14/publications/69657

xlvi. Vanloocke M., Onderkappen van muren, Vanloocke Martin vochtbestrijding,

http://users.telenet.be/merkaba2/mvvochtbestrijding/onderkappen.htm

254


E. TECHNISCHE FICHES

xlvii. Auteur onbekend, Fysische en mechanische eigenschappen van SILKA, Xella-Silka,

http://www.xella.be/downloads/bel/BROCHURES/Bouwfysica_NL_02-09.pdf

xlviii. Auteur onbekend, TERCA gevelstenen, Terca Wienerberger AG, 2011,

http://www.wienerberger.be/servlet/Satellite?pagename=Wienerberger/Page/Sh

owroomProductFeature05&cid=1115230544464&c=Page&sl=wb_be_home_nl

xlix. Auteur onbekend, Productprogramma – Injecties opstijgend vocht, FTB Remmers

bvba, 2011,

http://be.remmers.com/76+M5823f04ab8a.0.html

l. Auteur onbekend, Renovatie van daken, incl. bliksemafleiding, gevels, incl.

glasramen, AvenirArchitecten, 17-01-2011

li. Auteur onbekend, Rood genuanceerd ruw, Steenbakkerijen Van Membruggen

bvba,

http://www.steenbakkerijen-van-membruggen.be/rood-genuanceerd_ruw.asp

lii. Dombrecht W., Faxbericht – Vochtmeting parochiekerk te Schakkebroek, FTB-

Remmers bvba, 16-12-10

Vochtproblemen bij renovatieprojecten: Doeltreffendheid vochtwerende injecties

Documents

Transcript of Vochtproblemen bij renovatieprojecten: Doeltreffendheid vochtwerende injecties