N

M

o n t w e r p l a b N a g e l e

Karwijhof

a d v i e s

- 2 -

- 3 -

Karwijhof

M. Karwijhof maakt onderdeel uit van een aantal themakaternen en een Masterplankaart opgezet door het Ontwerplab Nagele, in opdracht van Gemeente Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus. Deze katernen met projecten en randvoorwaarden voor projecten vormen een handvat voor toekomstige ontwikkelingen van het dorp Nagele, een monument van de moderne tijd.

Andere katernen zijn:A. Het Nieuwe NageleB. Spelregels voor Het Nieuwe NageleC. DorpsentreesD. Park NageleE. DorpsweideF. KerngebiedG. Wonen en werken in het bedrijvenparkH. Verkeer en parkeren in Het Nieuwe NageleI. Injecties voor Het Nieuwe NageleJ. Gerstehof + LucernehofK. Vlashof + KlaverhofL. KoolzaadhofM. Karwijhof

inhoudsopgave 4 inleiding4 plan van aanpak6 analyse Karwijhof10 knelpunten13 scenario14 spelregels16 woningen in de haak woningen Groosman en Stam-Beese24 woningen aan de ring woningen Van Gool en Niegeman28 woningen op de overgang29 woning op de drempel30 nieuwbouw

- 4 -

restauratie

innovatie

collectiefeigendom

eigenaar=bewoner

Karwijhof

GerstehofLucernehof

VlashofKlaverhof Koolzaadhof

Tarwehof

inleidinginleiding

De Karwijhof is één van de oorspronkelijk 7 woonhofjes van Nagele. Het hofje is gelegen in de zuidwesthoek van het oorspronkelijke dorp Nagele.

In zijn opzet is de Karwijhof een van de meest gevarieerde woonhoven van Nagele. De woningen in het hofje zijn te verdelen over 3 clusters; arbeiderswoningen in haakvormige stempel, een rij woningen op de overgang en cluster van vrijstaande woonhuizen. Daarnaast is er een bescheiden woning met een openbare functie op de drempel gebouwd. Dit is geheel in overeenstemming met de oorspronkelijke uitgangspunten van het dorp.

De oriëntatie van de woningen en open relatie van de hof- met de dorpsweide zorgen voor een opvallend ruim karakter van het hofje. Hoewel er in de loop van de jaren door onderhoud subtiele detailkenmerken zijn verdwenen, is er door eenheid in kleur en materiaalgebruik een sterke ensembelebeleving bewaard gebleven.

Omdat de stedenbouwkundige opzet en de woningen in de Karwijhof nog vrij origineel zijn, verdient de Karwijhof extra aandacht. Het is dan ook een aanbeveling dat de eenheid van het hofje bewaard moet blijven.

In de Karwijhof zijn de oorspronkelijke idealen van het dorp Nagele nog steeds goed zichtbaar. Er zijn echter wel punten die aandacht vragen om het bijzondere karakter van het hofje te waarborgen. Deze aandachtspunten zullen in hoofdstuk “Knelpunten” (p.10) van dit katern aan de orde komen.

plan van aanpak

Projecten LandschapEr zijn een aantal projecten op het gebied van landschap en stedenbouw te definiëren.1. Herstel groenplan Mien Ruys. Nader onderzoek

naar beplantingsplan, aanpassen indien nodig. Dit plan dient nog vervolgwerkzaamheden.

2. Parkeervoorziening. Parkeren aan de hofweide alleen aan de zuidzijde, geen parkeerhavens maken.

3. Aanleg van betere parkeervoorziening tussen de bomen achter de rijwoningen op de overgang.

4. Parkeervoorziening op eigenterrein ontsloten via De Klamp, huidige wat rommelige parkeervoorziening herzien.

5. Ontwikkelen en handhaven voorziening voor de erfgrenzen.

6. Inzetten overtuintjes in de korte groenstroken tussen de woningen in de haak.

Projecten Architectuur1. Volledige restauratie gevels woningen in

de haak in combinatie met onderzoek naar plattegrondverbetering.

2. Opwaarderen garageboxen, deze zijn zeer karakteristiek.

3. Ontwerpen tuinberging, atelierruimte in de tuin van de woningen grenzend aan De Klamp, gecombineerd met parkeervoorziening.

4. Opstellen kleurplan voor de gehele Karwijhof.

- 5 -

0 25 50 100 200

Karwijhof

kaart Nagele

- 6 -

analyse Karwijhof

Karwijhof: 35 adressenRing: 8 adressenZuiderpoort: 3 adressenPloegstraat 5 adressen

aantal adressen: 51oppervlakte: ca 3,9 hectarewoningdichtheid: 13 won/ha (vinex 30 won/ha)

bebouwd oppervlak: 4000 m2

zuiderburen leeuwarden: ca 15 won/haijburg amsterdam: ca 60 won/ha

(bron: planbureau voor de leefomgeving, www.ruimtemonitor.nl)

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de KlampPloegstraat

de Zuiderpoort(3 adressen)

de Ploegstraat(5 adressen)

de Karwijhof(35 adressen) -32 ’de haak’- 3 bungalows

de Ring (8 adressen)

de Karwijhof

- 7 -

eigendom Mercatus

eigendom Mercatus verkoop

particulier eigendom

woningen in de Karwijhof

- 8 -

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoortde Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

de ‘haak’

de ‘drempel’

de ‘overgang’ en vrijstaande woningen

de ‘hofweide’oorspronkelijk plan

- 9 - 0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

footprint

openbaar groen

wegen, fietspaden, trottoirs

erfgrenzen

woningdiversiteit

privé groen

parkeren

relaties

- 10 -

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

knelpunten

ParkerenIn de loop der jaren is het autobezit in Nagele toegenomen. Om voldoende parkeerruimte voor de auto te realiseren zijn er langs twee randen van de hofweide, parkeerhavens aangelegd. Dit is ad-hoc gebeurt, daarom zijn de randen van de hofweide niet meer zo open als deze ooit bedoeld waren.

Huidige situatieeigen terrein: 12gedoogd: 10openbaar gebied: 47totaal: 69pp/huishouden: 1,3

Nieuwe situatieeigen terrein: 26openbaar gebied: 47totaal: 73pp/huishouden: 1,4

Het advies is om het parkeren in de Karwijhof in te richten zoals dat in katern H, verkeer en parkeren omschreven is.

parkeerhavens maken de hofweide rafelig

alleen parkeerhavens aan de zuidzijde van de hofweide

parkeren huidige situatie parkeren nieuwe situatie

- 11 - 0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

GroenplanHoewel er nog een nadere analyse van het beplantingsplan zal moeten worden uitgevoerd is er op basis van waarneming in het veld al een aantal knelpunten aan te wijzen.Met de bouw van de zuidelijke uitbreiding is de windsingel behoorlijk gereduceerd. De windsingel is essentieel voor de beleving van de Karwijhof. In het resternde stuk windsingel is een deel zelfs geheel verdwenen. De groenstroken in de haak is op diverse plekken in gebruik als overtuintjes. Dit is niet formeel maar wordt gedoogd. Het is een mooi gebruik van deze groenstroken. Met formalisering van het gebruik zullen er echter wel afspraken over afscheiding van deze tuintjes gemaakt moeten worden. Nader onderzoek naar het beplantingsplan van de groenstrookjes zal zeker uitgevoerd moeten worden. Het parkeren in parkeerhavens heeft de heldere rand van de hofweide aangetast. Het informele, waarschijnlijk gedoogde, parkeren aan zijde van de klamp oogt nogal rommelig.Voorschriften voor beplanting en aankledening van de verschillende aangetaste gebieden zijn beschreven in katern D, park Nagele.

verdwenen singelstructuur

overtuintjes

overtuintjes

verdwenen singelstructuurherstellen

parkeren verplaatsen, volgens voorstel verkeerplan, groene rand weide

herstellen

parkeren formaliseren en inrichten met een uniform parkeeroplossing. parkeren in het groen

op eigen terrein. beplanting is verplicht

- 12 -

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

ErfgrenzenAan de achterzijde van de woningen zijn diepe tuinen gelegen. Oorspronkelijk werden deze tuinen van het openbaargebied gescheiden door hagen. In enkele gevallen is deze haag nog aanwezig. Geleidelijk worden deze hagen door bewoners vervangen door een grote varieteit aan schuttingen en bouwmarkt tuinbouwsels. Hierdoor gaat het uniforme karakter van de Karwijhof verloren.

niet wenselijke ontwikkeling

wildgroei aan erfgrenzen oogt rommelig

referentie van groen en uniforme erfgrens kwetsbare erfgrenzen

- 13 -

scenario

RestauratieHet toekomstscenario voor de Karwijhof is het inzetten op restauratie om op deze wijze het unieke karakter van Nagele beleefbaar te houden. Dit geldt zowel voor de woningen als ook de landschappelijke en stedenbouwkundige opzet. Aanpassingen die nodig zijn om hedendaagse problemen als parkeren en de wens aan meer privacy een plek te geven, zullen zorgvuldig en bescheiden ingepast moeten worden. Om de bevolking van de Karwijhof divers en betrokken te houden zijn er korte en langere termijn projecten te formuleren. Omdat wij nu nog niet weten welke ontwikkelingen zich in toekomst zullen aandienen, zal deze lijst niet compleet zijn. Het is een aanbeveling deze lijst regelmatig te herijken.

Korte termijn:- parkeeroplossingen realiseren- erfafscheidingen regelen- onderhoud aan bestaand groen- opfrissen kegelbaan en deze inpassen in het

oorspronkelijke groenontwerp

Middellange termijn:- opstellen gebiedsgerichte welstandscriteria- restauratieplan 32 woningen in de haak opstellen- toevoegen van elementen die de woning

aantrekkelijk kunnen maken voor een nieuwe doelgroep in Nagele

- opstellen en aanbrengen herstel beplanting oorspronkelijk groenontwerp

Langere termijn:- geleidelijke transformatie van

bevolkingssamenstelling in de Karwijhof - één woning in originele staat brengen, niet als

lege museumwoning maar als echt bewoonbare woning. Dit kan een prima leer-werk traject zijn voor ambachtsopleidingen

- groenonderhoud continueren

- 14 -

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

eenheid bewaren

haakstructuur handhaven

losse visueel permeable bebouwing in een mix van een en twee bouwlagen waarborgen. binnen sterk afgebakende grenzen is hier verandering mogelijk. altijd onder een streng welstandstoezicht

uitgangspunt is behoud van drempelbebouwing, onderzoek of t.z.t. nieuwe bebouwing mogelijk is. onder hoge welstandseisen.

drempel dient leeg te blijven, open relatie tussen dorpsweide en hofweide

de randen van de hofweide zoveel mogelijk aan de straat laten grenzen. dus geen “happen” t.b.v. parkeervoorzieningen.

windsingel goed beheren, dient als achtergrond voor de woningen.

spelregels

Spelregels landschapHet oorspronkelijke groenplan van Mien Ruys vormt het uitgangspunt van de spelregels voor de Karwijhof. Door het nog grotendeels originele karakter van de Karwijhof is er voor gekozen het groenplan zo strikt mogelijk na te leven. Daarom de volgende spelregels.- De randen van de hofweide mogen niet worden

aangetast door inhammen t.b.v. parkeren. - De drempel moet ten allen tijden leeg blijven, er is hier

geen bebouwing toegestaan, eventuele beplanting dient volgens het ontwerp van Mien Ruys te worden uitgevoerd.

- Erfgrenzen dienen beplant te zijn met hagen. Schuttingen op de erfgrens zijn niet toegestaan.

- Eventueel al aanwezige schuttingen worden aan de zijde van de openbare ruimte verplicht van een groene bedekkende beplanting voorzien.

- Het restant van de windsingel moet behouden blijven, een klein deel van de windsingel is verdwenen, dit dient hersteld te worden met de in het oorspronkelijke plan aangegeven bomen. Omdat de windsingel smaller is geworden mag deze iets verwilderen om een beschut karakter te waarborgen.

Spelregels architectuurDe Karwijhof kenmerkt zich door een ruim en open karakter. Door de oriëntatie van de woningen t.o.v. de entree van de hof en de geleding van de rijwoningen is de ruimtelijke opzet van het hofje goed geslaagd. De spelregels voor het hofje zijn daarom simpel, en gaan uit van het zoveel mogelijk handhaven van de oorspronkelijke situatie. - De bebouwing op de drempel dient bescheiden te

zijn. Het gelede volume dient gehandhaafd te blijven, hoewel er op deze plek in de toekomst eventueel vervangende nieuwbouw zou kunnen plaats vinden dient dit ten alle tijden onder een zeer strikt welstandstoezicht te staan.

- De eenheid van de rijwoningen op de overgang dient bewaard te blijven. Dakrand, kozijnen en kleuren dienen voor de gehele rij uniform te zijn. Individuele verschillen zijn niet toegestaan.

- De woningen op de overgang richting de Ploegstraat zijn een mix van één en twee bouwlagen, door de losse situering is deze overgang visueel permeabel. Er is vrijheid binnen sterkafgebakende grenzen, deze strook valt ook onder hoge welstandseisen.

- De woningen in de haak dienen zoveel mogelijk in de originele staat te blijven. Restauratie dient er op gericht te zijn dit oorspronkelijke karakter te bewaren.

- 15 -

gevelrenovatie en woningindeling varianten

opwaarderen garageboxen

ontwerp uniforme parkeeroplossingen

regels voor erfgrenzen

- 16 -

woningen in de haak

E. Groosman en L. Stam-Beese

32 woningen

ontwerpteam: Lotte Stam-Beese, Ernest Groosman

bouwjaar: 1954?

bijzonderheden:

2 onder een dak. Hoewel de woningen in de strenge hiërarchieloze structuur zijn geordend ogen de woningen als “arbeiders”villa’s.Dezelfde woningen zijn in aangepaste vormgebruikt voor de Noorderwinkels.

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

- 17 -

BVO:1e verd 42,9 m2bgg 56,4 m2totaal 99,3 m2

1e verdieping

begane grond

sk 1

sk 2

sk 3

ba

keuken

eet kamer

be

woonkamer

- 18 -

aanzicht voorgevel

aanzicht achtergevel

- 19 -

pui voorgevel pui achtergevel

pui entree

procel paneelkleur nog te onderzoeken

draadglas

zorgvuldige opbouw en verhouding gevel

negge = 0

gevels zijn vlak gedetailleerd

GevelindelingDe gevelindeling verschilt subtiel waardoor de voorzijde en de achterzijde van de woningen gelijkwaardig worden. Er is geen hiërarchie, dit is een essentieel kenmerk van Nagele. In de Karwijhof wordt dit principe consequent ingezet.

aanzicht voorgevel

aanzicht achtergevel

oorspronkelijk zonwering d.m.v. verticale screens, met restauratie terugbrengen

gevelvullende pui is van hout.

- 20 -

quickscan zwakke punten1e verdieping

geluid

geluidlek?

smalle deuren

vrije hoogte boven trap

aansluitdetail kwetsbaar

kleinebadkamer

aansluitdetail kwetsbaar

staat van de pui nader onderzoek

staat van de pui nader onderzoek

geluid

aansluit detail kwetsbaar

geluid

ongeisoleerde spouwloze buitenwand

toilet toegankelijk via bergingmeterkast?

quickscan zwakke puntenbegane grond

- 21 -

studie alternatieve indeling begane grond

studie naar atelier woning door samenvoegenbegane grond

2 woningen per rij samenvoegen woning142 m2 BVO

studie alternatieve indeling 1e verdieping

wk

keuken

wk

keuken

atelier

berging

berging

sk 1

sk 2

ba

sk 1sk 2sk 3

sk 4sk 5

ba

atelier50 m2 BVO

studie naar atelier woning door samenvoegen1e verdieping

Onderzoek naar alternatieve platttegronden

ConclusieDe opzet van de woningen maakt een vrije indeling van de woningplattegrond mogelijk zonder dat het uiterlijk van de woningen als geheel veranderd. Het is interessant om de mogelijkheden van nieuwe indeling nog nader te onderzoeken. Deze woningen zijn in opzet naar de huidige maatstaven nog steeds modern te

noemen. Wel zullen enkele elementen op het gebied van comfort opnieuw ingepast moeten worden.

- 22 -

bouwbesluit 2003 oorspronkelijk

aanzicht voorgevel

entree

aanzicht achtergevel

B

AC

C

?

Onderzoek naar herbouw met bouwbesluit eisen

- 23 -

oorspronkelijk doorsnede

doorsnede bouwbesluit 2003

ConclusieHerbouw is mogelijk maar dit heeft vergaande consequenties voor de architectuur van de woningen. Verhoudingen gaan verloren waardoor het bijzondere van de woningen verdwijnt. Het onderzoek naar alternatieve indelingen, en het bouwfysisch opwaarderen verdienen de voorkeur.

- 24 -

aanzicht voorgevel

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

woningen aan de ring

F. van Gool en J. Niegeman

8 woningen

ontwerpteam: Frans van Gool, Johan Niegeman

bouwjaar: 1954?

bijzonderheden:

Ruime rijwoningen. Bestemd voor de middenstand.De woningen hebben een grotere beukmaat t.o.v. de bouwblokdiepte. Door de subtiele plaatsing van een berging aan de voorzijde onstaat een ‘patio’ die als drempelzone voor de woning functioneert.

De woningen vormen een duidelijk geheel, de individuele woning is ondergeschikt aan de rij. Dit gegeven dient gehandhaafd te blijven. Het ritme en de kleur van de gevelopeningen versterken het gegeven van wonen in een rij. De herhaling van de bergingen aan de voorzijde zorgt voor een beheerste sculptuurwerking.

- 25 -

1e verdieping

beganegrond BVO:1e verd 60 m2bgg 72 m2totaal 132 m2

entree

hal

keuken

woonkamer

berging

badkamer

slaapkamer 1

slaapkamer 2 slaapkamer 3

slaapkamer 4

- 26 -

aanzicht voorgevel

aanzicht achtergevel

- 27 -

aanzicht achtergevel

ConclusieVerrassend grote woningen, die een verzorgde en goede indruk maken. Navraag leerde dat deze woningen zeer gewild zijn. Punt van aandacht is dat het rijtje niet meer in zijn geheel in bezit is van één eigenaar. Er bestaat een risico van “klus”aanpassingen. Streng toezicht op de eenheid van het blok is zeer gewenst om verpaupering te voorkomen.

- 28 -

woningen op de overgang

Vrijstaande woningen

Diverse architecten en aannemers

4 bungalows 6 villa’s

bouwjaar: diverse perioden

bijzonderheden:

Enkele van de bungalows zijn waarschijnlijk ontworpen door Gerard Schouten, die elders in het dorp ook enkele twee onder een dak woningen heeft ontworpen.

- 29 -

woning op de drempel

E. Groosman

1 bank met bedrijfswoning

ontwerpteam: E. Groosman bouwjaar: 1957

bijzonderheden:

0 10 20 30 40 50 100

Karwijhof

RingZuiderpoort

de Klamp

Ploegstraat

- 30 -

nieuwbouw

Door het karakter en de gaafheid van het hof is er in de Karwijhof bij voorkeur geen plaats voor nieuwbouw. Zoals aangegeven in het renovatie-kompas geldt voor de Karwijhof dat er ingezet wordt op een conservatieve manier van monumentenzorg. Mocht hier op den duur toch behoefte aan nieuwbouw zijn dan is het denkbaar dat de woning op de overgang vervangen kan worden. Deze nieuwbouw moet dan wel onder zeer hoog welstandstoezicht gerealiseerd worden. Het verdient nader onderzoek de randvoorwaarden hiervoor uit te werken.

restauratie

innovatie

collectiefeigendom

eigenaar=bewoner

Karwijhof

GerstehofLucernehof

VlashofKlaverhof Koolzaadhof

Tarwehof

- 31 -

colofondeze uitgave is gemaakt door Ontwerplab Nagele in opdracht van Gemeente Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus, Emmeloord d.d. 30 juni 2010