Vlaanderen · Web viewHierbij kan gebruik gemaakt worden van de algemene IPPC-emissiefactoren voor...

/ Handleiding

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

////////////////

HANDLEIDING KLIMAAT IN MER

Versie 25 mei 2018 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

////////////////

www.lne.be

DIENST MER HANDLEIDING KLIMAAT IN MER

HISTORIEK (eerder gepubliceerde versies) 21 december 2016STATUS DEFINITIEF STATUSDATUM : 25 mei 2018Sinds de publicatie van de eerste versie van deze handleiding (21 december 2016) zijn verschillende nieuwe mer-procedures gewijzigd of van kracht geworden.Enerzijds werd het Hoofdstuk 5.9 (timing van implementatie) uit de versie van 21/12/16 geschrapt, omdat het specifiek betrekking had op het van kracht worden van de eerste versie. Een nieuw hoofdstuk 5.3 beschrijft wanneer klimaat voor het eerst aan bod moet komen in de diverse procedures.

Handleiding klimaat 25 mei 2018 Pagina 2

Inhoud

1 Inleiding.......................................................................................................................................2

2 Doel van deze handleiding...................................................................................................23 Beleid en regelgeving inzake klimaat in de milieueffectrapportage.....................2

3.1 Bronnen...................................................................................................................................2

3.2 Huidig en toekomstig regelgevend kader...............................................................3

3.3 EU guidances.....................................................................................................................5

3.4 Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020............................................................6

4 Beleidsvisies over de aanpak van klimaat in de milieueffectrapportage............74.1 Visie in de EU-guidances...................................................................................................7

4.2 Visie van de Dienst Mer.................................................................................................8

4.2.1 Inleiding..........................................................................................................................8

4.2.2 Over de EU project-m.e.r. richtlijnen..............................................................................8

4.2.3 Visies uit de richtlijnenboeken........................................................................................9

4.2.4 Over het Vlaams Klimaatsbeleidsplan 2013-2020.........................................................11

4.2.5 Over klimaatscenario’s.................................................................................................13

4.2.6 Over wie het aspect klimaat zal behandelen in het MER..............................................14

5 Concrete aanpak van klimaat in de milieueffectrapportage..................................15

5.1 Algemeen..............................................................................................................................15

5.2 Klimaat in de richtlijnenboeken............................................................................................15

5.3 Implementatie in de verschillende Mer-procedures............................................................15

5.4 Klimaat en scoping van het onderzoek.................................................................................17

5.5 Adaptatie en klimaatreflex...................................................................................................18

5.6 Mitigatie...............................................................................................................................20

5.7 Algemene en specifieke aspecten van de methodologie......................................................20

5.7.1 Algemene aspecten......................................................................................................20

5.7.2 Specifieke aspecten van de methodologie....................................................................22

5.8 Microklimaat in het MER......................................................................................................23

5.9 Knelpunten...........................................................................................................................24


1 Inleiding

De Dienst MER houdt er aan de betrokkenen te informeren over haar visie over elementen uit het MER-proces. Onderhavige handleiding handelt over de invulling van het aspect en de discipline klimaat in het MER.

Deze handleiding is bedoeld voor deskundigen, medewerkers van de Dienst Mer, en alle andere betrokkenen bij het MER-proces.

2 Doel van deze handleiding.

Doel van deze handleiding is toe te lichten hoe wordt omgegaan met het aspect en de discipline klimaat in de milieueffectrapportage.

De Dienst Mer heeft de intentie om, in antwoord op de evolutie van het Europees en het Vlaams beleid, de discipline Klimaat meer plaats te geven in de milieueffectrapportage. De Dienst Mer wenst dit geleidelijk aan te doen, in functie van het voortschrijdend beleid en het voortschrijdend inzicht. Deze handleiding is daartoe een eerste aanzet.

Het is de bedoeling dat deze handleiding, in functie van de bovengenoemde voortschrijdende inzichten, beleidsvisies en kennis, mee zal evolueren. Het is dus belangrijk om steeds de laatste versie te raadplegen (zie status hierboven).

De Dienst Mer engageert zich om steeds de meest recente versie op haar website te plaatsen. Gelieve dan ook steeds na te gaan of u de meest recente versie hanteert (datum en status).

U kunt daarvoor terecht op https://www.lne.be/themas/milieueffectrapportage/over-milieueffectrapportage/Interpretatie_rubrieken/handleidingen

3 Beleid en regelgeving inzake klimaat in de milieueffectrapportage.

3.1 Bronnen

De handleiding steunt op de volgende bronnen :

Het huidige regelgevend kader. Het toekomstige regelgevend kader EU guidances over de aanpak rond klimaat in EIA (Environmental Impact Assessment) en SEA

(Strategic Environmental Assessment). Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020 Het Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en recreatie (Dienst Mer, 2011).


Het Richtlijnenboek voor het opstellen en beoordelen van milieueffectrapporten – Deel 2 : Algemene methodologische aspecten (Dienst Mer, 1997).

Het MIRA Klimaatrapport 2015 (17 september 2015).

3.2 Huidig en toekomstig regelgevend kader

Europees regelgevend kader:

Het huidige Europese regelgevend kader omvat de EIA-richtlijn (projecten) en de SEA-richtlijn (plannen en programma’s).

-EIA (2011/92/EU): “Bij de milieueffectbeoordeling worden de directe en indirecte effecten van een project overeenkomstig de artikelen 4 tot en met 12 per geval op passende wijze geïdentificeerd, beschreven en beoordeeld op de volgende factoren: a) mens, dier en plant; b) bodem, water, lucht, klimaat en landschap…”

-SEA (2001/42/EG): “Bijlage I: f) de mogelijke aanzienlijke milieueffecten (1), bijvoorbeeld voor de biodiversiteit, bevolking, gezondheid van de mens, fauna, flora, bodem, water, lucht, klimaatfactoren, materiële goederen, …;”

-het Europese Klimaat- en energiepakket 2030; zie Raadconclusies 23-24 okt 2014

-In 2014 werd de nieuwe Europese project-m.e.r.-richtlijn 2014/52/EU (EIA) gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie. Deze richtlijn voert wijzigingen door aan Richtlijn 2011/92/EU.

In de Europese project-m.e.r.- richtlijn (2014/52/EU) wordt o.a. meer aandacht besteed aan klimaat. Daarnaast is een nieuw aspect opgenomen in de richtlijn, namelijk het risico en de impact van rampen waaronder natuurrampen waarbij het klimaat ook meespeelt:

-(7) Milieuoverwegingen zoals een efficiënt en duurzaam gebruik van hulpbronnen, de bescherming van de biodiversiteit, klimaatverandering en risico's op ongevallen en rampen hebben het afgelopen decennium aan belang gewonnen bij de beleidsvorming. Deze moeten derhalve worden meegenomen als belangrijke elementen in de beoordelings- en besluitvormingsprocessen.

-(13) Klimaatverandering zal schade aan het milieu blijven veroorzaken en blijft een bedreiging voor economische ontwikkeling. In dit verband is het passend de effecten van projecten op het klimaat (bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgassen) en hun kwetsbaarheid voor klimaatverandering te beoordelen.

- (14) Na de mededeling van de Commissie van 23 februari 2009 getiteld „Een communautaire aanpak van de preventie van natuurrampen en door de mens veroorzaakte rampen” heeft de Raad de Commissie in zijn conclusies van 30 november 2009 opgeroepen om ervoor te zorgen dat bij de uitvoering, toetsing en de verdere ontwikkeling van de Unie-initiatieven zowel rekening wordt gehouden met vraagstukken op het gebied van rampenpreventie en -beheersing als met en het actiekader van Hyogo van de Verenigde Naties (2005-2015) vastgesteld op 22 januari 2005, waarin wordt benadrukt dat procedures moeten worden vastgesteld voor de beoordeling van de effecten van grote infrastructuurprojecten op het risico op rampen.


- (15) Teneinde een hoog niveau van bescherming van het milieu te waarborgen, moeten er voorzorgsmaatregelen worden getroffen voor bepaalde projecten die vanwege hun kwetsbaarheid voor zware ongevallen en/of natuurrampen (bijvoorbeeld overstromingen, zeespiegelstijgingen, aardbevingen) aanzienlijke effecten op het milieu kunnen hebben. Voor dergelijke projecten is het van belang rekening te houden met de kwetsbaarheid (blootstelling en weerbaarheid) van deze projecten voor zware ongevallen en/of rampen, en met het risico dat deze zich voordoen en de consequenties daarvan voor de kans op aanzienlijke nadelige effecten op het milieu. Om overlappingen te voorkomen, moet het mogelijk zijn gebruikte maken van beschikbare relevante informatie die is verkregen via op grond van wetgeving van de Unie zoals Richtlijn 2012/18/EU van het Europees Parlement en de Raad (4) en Richtlijn 2009/71/Euratom van de Raad (5) uitgevoerde risicobeoordelingen of via op grond van nationale wetgeving uitgevoerde relevante beoordelingen, mits aan de vereisten van deze richtlijn wordt voldaan.

- artikel 3 1.Bij de milieueffectbeoordeling worden de directe en indirecte aanzienlijke effecten van een project per geval op passende wijze geïdentificeerd, beschreven en beoordeeld op de volgende factoren: a) de bevolking en de menselijke gezondheid; b) de biodiversiteit, met bijzondere aandacht voor op grond van Richtlijn 92/43/EEG en Richtlijn 2009/147/EG beschermde soorten en habitats; c) land, bodem, water, lucht en klimaat; d) materiële goederen, het cultureel erfgoed en het landschap; e) de samenhang tussen de onder a) tot en met d) genoemde factoren. 2.De in lid 1 bedoelde effecten op de factoren die zijn beschreven in de eerste alinea omvatten de verwachte effecten die voortvloeien uit de kwetsbaarheid van het project voor risico's op zware ongevallen en/of rampen die relevant zijn voor het project in kwestie.”

-Bijlage III: De kenmerken van de projecten moeten in aanmerking worden genomen, en met name: (…) f) het risico van zware ongevallen en/of rampen die relevant zijn voor het project in kwestie, waaronder rampen die worden veroorzaakt door klimaatverandering, in overeenstemming met wetenschappelijke kennis;

- Bijlage IV 4. Een beschrijving van de in artikel 3, lid 1, uiteengezette factoren waarop het project van aanzienlijke invloed kan zijn: bevolking, menselijke gezondheid, biodiversiteit (bijvoorbeeld fauna en flora), land (bijvoorbeeld ruimtebeslag), bodem (bijvoorbeeld organisch materiaal, erosie, verdichting, afdekking), water (bijvoorbeeld hydromorfologische veranderingen, kwantiteit en kwaliteit), lucht, klimaat (bijvoorbeeld broeikasgasemissies, effecten die van belang zijn voor adaptatie), materiële goederen, cultureel erfgoed, inclusief architectonische en archeologische aspecten, en het landschap.5. Een beschrijving van de waarschijnlijk aanzienlijke milieueffecten van het project ten gevolge van, onder meer:d) de risico's voor de menselijke gezondheid, het cultureel erfgoed of het milieu (bijvoorbeeld door ongevallen of rampen);f) het effect van het project op het klimaat (bijvoorbeeld de aard en de omvang van emissies van broeikasgassen) en de kwetsbaarheid van het project voor klimaatverandering 8. Een beschrijving van de verwachte aanzienlijke nadelige milieueffecten van het project die voortvloeien uit de kwetsbaarheid van het project voor risico's op zware ongevallen en/of rampen die relevant zijn voor het project in kwestie. Hiertoe kan gebruik worden gemaakt van beschikbare relevante informatie die is verkregen via overeenkomstig de wetgeving van de Unie zoals Richtlijn 2012/18/EU van het Europees Parlement en de Raad (*) of Richtlijn 2009/71/Euratom van de Raad (**)uitgevoerde risicobeoordelingen of overeenkomstig nationale wetgeving uitgevoerde relevante beoordelingen, mits aan de vereisten van deze richtlijn wordt voldaan. In voorkomend geval moet deze beschrijving de geplande maatregelen ter voorkoming of verzachting van de aanzienlijke nadelige milieueffecten van dergelijke gebeurtenissen omvatten, evenals details inzake paraatheid en voorgenomen reactievermogen bij dergelijke noodsituaties.


Vlaams regelgevend kader :

De regelgeving inzake de milieueffectrapportage wordt beschreven in titel IV van het Decreet Algemene Bepalingen inzake Milieubeleid (DABM).

-DABM (artikel 4.2.8.§1): “de kennisgeving bevat 5f) een beschrijving en onderbouwde beoordeling van de mogelijke aanzienlijke milieueffecten van het plan of programma en van de onderzochte redelijke alternatieven op of inzake, in voorkomend geval, …, de energie- en grondstoffenvoorraden, …, de klimatologische factoren, … en de samenhang tussen de genoemde factoren; deze beschrijving van de milieueffecten omvat de directe, en in voorkomend geval de indirecte, secundaire, cumulatieve en synergetische effecten, permanent en tijdelijk, positief en negatief, op korte, middellange en lange termijn van het plan of programma; …”

-DABM (artikel 4.3.7.§1): Tenzij anders bepaald in de beslissing, bedoeld in artikel 4.3.5, § 1, bestaat het project-MER uit ten minste volgende onderdelen :

2° een deel betreffende de milieueffecten dat de volgende informatie bevat :

b)een beschrijving en onderbouwde beoordeling van de waarschijnlijk aanzienlijke milieueffecten van het voorgenomen project en van de onderzochte alternatieven op of inzake, in voorkomend geval, de gezondheid en veiligheid van de mens, de ruimtelijke ontwikkeling, de biodiversiteit, de fauna en flora, de energie- en grondstoffenvoorraden, de bodem, het water, de atmosfeer, de klimatologische factoren,…

De wijzigingen aan de Europese project-m.e.r.-regelgeving n.a.v. de project-m.e.r.-richtlijn 2014/52/EU (zie hoger) zullen in Vlaamse regelgeving geïmplementeerd worden, en dit uiterlijk op 16 mei 2017 om conform te zijn met de Europese regelgeving. Deze bepalingen zullen samen met de regelgeving rond omgevingsvergunning in werking treden. Ook de inhoudelijke aanpak van project-m.e.r. zal bijgesteld worden.

3.3 EU guidances

De Europese Commissie publiceerde twee praktische handleidingen voor het integreren van klimaat (en biodiversiteit) in het MER :

• Practical Guidance for Integrating Climate Change and Biodiversity into Environmental Impact Assessment (EIA) Procedures - October 2011. European Commission, Directorate-General for Environment. http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/EIA%20Guidance.pdf

• Practical Guidance for Integrating Climate Change and Biodiversity into Strategic Environmental Assessment (SEA) Procedures - October 2011. European Commission, Directorate-General for Environment. http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/SEA%20Guidance.pdf


3.4 Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020

Op 28 juni 2013 werd het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020 goedgekeurd door de Vlaamse regering. Daarin wordt ook voor het MER een rol voorzien.

Men vindt het plan op :

https://www.lne.be/vlaams-klimaatbeleidsplan

Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020 bestaat uit :

• een overkoepelend luik • het Vlaams Mitigatieplan (VMP), om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, • het Vlaams Adaptatieplan (VAP) om de effecten van de klimaatverandering in Vlaanderen op

te vangen.

In die drie deeldocumenten wordt in uiteenlopende mate ingegaan op de inpassing van klimaat in het MER:

• Overkoepelend luik beperkte verwijzing naar MER (klimaat zal worden opgenomen in de richtlijnenboeken).

• VMP beperkte verwijzing naar MER (“Via milieu-effect-rapportage (MER) zal er nagegaan worden welke mogelijkheden er zijn om de impact op broeikasgasuitstoot van MER-plichtige plannen en projecten beter in beeld te brengen en welke milderende maatregelen er genomen kunnen worden”)

• VAP wel verwijzing naar het MER (zie hieronder).

In het Vlaams Adaptatieplan 2013 (VAP) staan de volgende verwijzingen naar milieueffectrapportage :

§5.2.6 Verankering van klimaatadaptatie in VR, MER en milieuvergunningen (p.39) :“De discipline ‘klimaat’ in de milieueffectrapportages (MER) wordt nu voornamelijk gebruikt om aan te geven hoeveel broeikasgassen vrij zullen komen. Hier ontbreekt de ‘klimaatreflex’ waarbij de betrokkenen (de experts die MER’s voorbereiden, opstellen en/of beoordelen) klimaatverandering automatisch en a priori meenemen.”VAP p.77 : (§16 Concretisering VAP – leefmilieu)“MERIn de MER zal de klimaatverandering duidelijk behandeld worden. Hiervoor wordt de huidige actualisatie van de richtlijnenboeken gebruikt. Het aspect klimaat zal daarin meer concreet ingevuld worden. De uitwerking is richtlijnboekspecifiek en komt er in grote lijnen op neer dat de MER-dossiers ook moeten worden beoordeeld in het licht van het veranderde klimaat in 2050 en op basis daarvan eventueel het ontwerp aangepast moet worden.”§24 Klimaatreflex (Doorwerking VAP p.89)“Een rode draad door de verschillende sectoren is de klimaatreflex waarbij het beleid gescreend wordt tegen de klimaatscenario’s en, indien nodig, wordt aangepast. Ook na afronding van dit plan zal de klimaatreflex nodig blijven. Overal, dus ook binnen de Vlaamse overheid, moet het


https://www.lne.be/vlaams-klimaatbeleidsplan

overwegen van de klimaatverandering in nieuwe en bestaande plannen of strategieën een vanzelfsprekendheid worden. Daarom zal door de leden van de Vlaamse Taskforce Adaptatie (VTFA) continue gekeken worden naar initiatieven waarbij de klimaatreflex toegepast moet worden. Hierbij moet ervoor worden gewaakt dat er geen onnodige administratieve druk wordt gecreëerd. Vergelijkbaar met hetgeen in het Vlaams Mitigatieplan is beschreven, zal de klimaatreflex ook zo veel als mogelijk als onderdeel van al bestaande beleidsondersteunende instrumenten worden geïntegreerd. Hierbij wordt, naast de MER, bijvoorbeeld gedacht aan de maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA’s) en de Quick Scan Duurzame Ontwikkeling binnen de reguleringsimpact analyses.”VAP, Bijlage 1, Maatregelenlijst; ‘leefmilieu’ (p.97)“Maatregel 2.3Klimaatadaptatie en de bijbehorende klimaatreflex zal worden opgenomen in de MER richtlijnenboeken.”

4 Beleidsvisies over de aanpak van klimaat in de milieueffectrapportage.

4.1 Visie in de EU-guidances

In de EU-guidances worden achtereenvolgende stappen geformuleerd die de deskundigen (en andere betrokkenen) moeten toelaten om het aspect klimaat adequaat te behandelen in milieueffectrapportages. Deze zijn grotendeels identiek voor plan-mer (SEA) en project-mer (EIA). In deze guidances wordt ook het aspect biodiversiteit meegenomen. Regelmatig komen er herhalingen voor uit een voorgaande stap.

Dit zijn achtereenvolgens :

Kritische knelpunten bij de aanpak van klimaat in het MER (SEA pag. 13 – EIA pag. 13). Identificatie van klimaatverandering (SEA pag. 14 – EIA pag. 14) Kritische knelpunten bij het effectenonderzoek (SIE pag. 15 – EIA pag. 15) Kerngedachten (SIE pag. 49 – EIA pag. 48)

Kernboodschappen voor de identificatie van belangrijkste aspecten van klimaatsverandering en biodiversiteit onderwerpen in het plan-MER:

- Identificeer de belangrijkste klimaatverandering en biodiversiteitsvraagstukken vroeg in het proces, maar blijf flexibel en houd er rekening mee dat in de loop van het proces nieuwe problemen kunnen opduiken.

- Gebruik de kernvragen uit de guidances om te helpen identificeren welke aspecten van de klimaatverandering en biodiversiteit het meest relevant zijn.

- Identificeer de belangrijke stakeholders en milieu-instanties, teneinde de belangrijkste problemen te identificeren. Breng vroeg in het planproces alle relevante belanghebbenden samen die inbreng kunnen hebben in de biodiversiteit / ecosystemen en klimaatsverandering gerelateerde aspecten van het plannen.

- Onderzoek de onderlinge interacties van klimaatsverandering, biodiversiteit en andere


milieu-aspecten en hun aanpak in het plan-MER. Onderzoek hoe maatregelen voor klimaatmitigatie en adaptatie elkaar kunnen beïnvloeden (bijvoorbeeld, dat een positief effect op de klimaatverandering tot negatieve gevolgen voor adaptatie kan leiden).

Het is belangrijk om vroeg in het proces niet enkel met de impact van het plan of project op het klimaat en klimaat verandering rekening te houden, maar ook om rekening te houden met de impact van klimaatverandering op het plan of project en zijn implementatie.

Om de betrokken actoren een houvast te bieden, werden in de Guidances kernvragen inzake mitigatie en adaptatie voor plan- en project-MER, en een overzicht van de mogelijke knelpunten opgelijst. Ten behoeve van deze handleiding, werd een vertaling opgenomen van de kernvragen inzake mitigatie en adaptatie (Bijlage 1 van deze handleiding) en een overzicht van de knelpunten bij klimaat in MER (Bijlage 2 van deze handleiding).

4.2 Visie van de Dienst Mer

4.2.1 Inleiding

De Dienst Mer zal er over waken dat de Europese richtlijnen, het Vlaams klimaatbeleid, en de daaruit voortvloeiende relevante regelgeving, aan bod komen in de milieueffectrapportages over plannen en projecten. Over de concrete aanpak van klimaat in milieueffectrapportages wordt verwezen naar hoofdstuk 5 van deze handleiding.

De Dienst Mer zal de verdere evoluties rond klimaat binnen het Europees beleid en de Europese regelgeving van nabij blijven opvolgen en zal haar visie er desgevallend op afstemmen. Concreet zal dit betekenen dat er in milieueffectrapportages, naast adaptatie en mitigatie, ook onderzoek zal dienen te gebeuren naar de kwetsbaarheid van het plan of project voor klimaatschommelingen en rampen. Daarnaast zal in de toekomst tevens de impact van natuurrampen op het plan of project aan bod moeten komen tijdens het onderzoek van de effecten ervan.

In dit onderdeel wordt ingegaan op de visie van de Dienst Mer rond klimaat, rekening houdende met het regelgevend kader dat in hoofdstuk 3 werd voorgesteld.

4.2.2 Over de EU project-m.e.r. richtlijnen.

De Dienst Mer interpreteert het bestaande Europees richtlijnenkader als volgt :Volgens de nieuwe project-m.e.r.-richtlijn 2014/52/EU (zie §3.3 hierboven) moet in een MER niet enkel de impact van het project op het klimaat onderzocht worden, maar is het ook belangrijk om na te gaan of het project in kwestie kwetsbaar is voor klimaatverandering.


Daarnaast legt de nieuwe richtlijn de nadruk op de kwetsbaarheid van projecten voor zware ongevallen en rampen, rekening houdend met het risico dat ze zich kunnen voordoen en met hun mogelijke gevolgen voor het milieu. Het veranderende klimaat kan ingrijpen in de frequentie en de intensiteit van natuurrampen. In project-MERs dient daarom ook aandacht besteed te worden aan mogelijke nadelige milieueffecten die volgen uit de kwetsbaarheid van het project voor risico’s op natuurrampen. Indien nodig worden milderende maatregelen gezocht en moet het MER ingaan op het reactievermogen in geval van dergelijke noodsituaties.

Ook in ontheffingen en project-MER screenings moeten volgens de nieuwe project-m.e.r.-richtlijn de vermoedelijk aanzienlijke milieueffecten in aanmerking worden genomen met aandacht voor klimaat als milieufactor. De nieuwe project-m.e.r.-richtlijn geeft aan dat bij de beslissingscriteria over mogelijke aanzienlijke effecten in ontheffingen en project-mer-screenings het risico op natuurrampen die relevant zijn voor het project ook mee in rekening dient gebracht te worden. Dus dit wil zeggen dat de Dienst Mer en de vergunningverlenende overheden voor elke ontheffing en project-m.e.r. screening dienen te controleren of er een relevant risico bestaat op natuurrampen en of er daardoor een mogelijke aanzienlijke impact verwacht wordt.

De huidige plan-mer richtlijn (2001/42/EG) bevat ivm de aanpak rond klimaat minder verregaande informatie dan de nieuwe project-mer richtlijn. Maar zeker op plan- en strategisch niveau stelt zich eveneens de klimaatdiscussie omwille van de middellange en lange termijnvisie van deze plannen.

4.2.3 Visies uit de richtlijnenboeken.

Richtlijnenboek Algemene methodologie Milieueffectrapportage uit 1997.

In het Richtlijnenboek Algemene methodologie uit 1997 werd reeds kort ingegaan op de discipline klimaat :

“1.2 Discipline klimaat

1.2.1 Omschrijving

'Klimaat' is de discipline die in het kader van de milieueffectrapportage de effecten bestudeert die zullen optreden op het globale en het regionale klimaat en op het microklimaat in de omgeving van het geplande project.

1.2.2 Reikwijdte

De studie van de effecten op het globale klimaat spitst zich toe op de bijdrage van emissies tot hetbroeikaseffect en tot de afbraak van de ozonlaag.

Daarnaast worden regionale klimaatstudies uitgevoerd in functie van de gevolgen van grootschalige vegetatiewijzigingen (b.v. be- of ontbossing), de gevolgen van het veranderen in aantal en aard van de lintvormige elementen van het landschap (b.v. bomenrijen) en de gevolgen van het ontstaan of verdwijnen van grote wateroppervlakten.


Ten derde zijn er de microklimaatswijzigingen die kunnen optreden ten gevolge van emissies van licht, warmte, stralingen en stofdeeltjes, ten gevolge van het ruimtebeslag van een infrastructuur of ten gevolge van hydrologische ingrepen.

De belangrijkste overlappingen zijn deze met de disciplines 'licht, warmte en stralingen', 'lucht' en 'water' (i.v.m. de neerslag). De gegevensoverdracht van deze disciplines naar de discipline 'klimaat' toe dient dan ook goed gecoördineerd te verlopen.

Ten gevolge van interacties is tevens een vlotte doorstroming van gegevens nodig :- van en naar de discipline 'fauna en flora' betreffende de regionale beïnvloeding van vegetaties op het klimaat;- vanuit de studie van de factor landschap betreffende de invloed van de topografie en de lintvormige elementen op regionaal- en microklimaat;- vanuit de discipline 'bodem' wat betreft de invloed van de chemische samenstelling van de bovenste bodemlagen op de warmte-uitwisselingscapaciteit en dus op micro-en regionaal klimaat;- i.v.m. de invloed van de waterhuishouding van een bodem op het microklimaat;- i.v.m. de discipline 'water', betreffende de invloed van grote wateroppervlakten op micro- en regionaal klimaat;- naar de discipline 'mens' i.v.m. langetermijneffecten op de volksgezondheid;- eventueel naar de factoren 'monumenten en materiële goederen' toe (i.v.m. de invloed van hetmicroklimaat op het behoud van monumenten e.a. materiële goederen).”

Het richtlijnenboek uit 1997 is sedert 2015 niet meer van kracht. Het was wel nog geldig toen deze handleiding in opmaak was. De teksten uit het richtlijnenboek uit 1997 zijn daarbij mede richtinggevend geweest voor de opbouw van de methodologie van deze handleiding. Het nieuwe richtlijnenboek bevat geen vergelijkbare passages meer over disciplinegebonden methodologie. Onderhavige handleiding kan dan ook gezien worden als de ‘opvolger’ van het relevante hoofdstuk in het Richtlijnenboek uit 1997.

Het Richtlijnenboek Lucht (versie 2012).

Het RLB Lucht omvat slechts een summiere lijst acties mbt broeikasgassen, in het hoofdstuk 8. Het bevat geen significantie- of toetsingskaders.

Daarnaast is er nog de [Vlaamse Emissierechten]-verplichting voor BKG-inrichtingen, Besluit van 04/02/2005, waarbij emissierechten toegekend worden. Het decreet legt de juridische basis voor de omzetting in het Vlaamse Gewest van de Europese richtlijn voor het opzetten van een Europees systeem van emissiehandel met betrekking tot de uitstoot van broeikasgassen. Deze Europese richtlijn bepaalt dat grote verbrandingsinstallaties en grote andere industriële installaties in bepaalde energie-intensieve sectoren vanaf 1 januari 2005 over een emissievergunning moeten beschikken. Deze BKG-inrichtingen moeten een monitoring protocol opstellen, jaarlijkse rapportage doen van de CO2-emissies en jaarlijks de vereiste emissierechten inleveren. In het projectMER dienen echter wel een aantal minimumdata weergegeven te worden : In een MER worden steeds de hoeveelheid verbruikte brandstof op jaarbasis per brandstoftype vermeld. In een MER wordt steeds de uitgestoten hoeveelheid broeikasgassen berekend. De berekeningsmethode dient bij voorkeur gebaseerd te zijn op de methodologie die


gehanteerd dient te worden in het kader van de Vlaamse CO2-emissiehandel. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de algemene IPPC-emissiefactoren voor conventionele brandstoffen (zie paragraaf 6.3.1.1.4.3). Een analyse van de energie-efficiëntie van het project is niet vereist. Voor energie-intensieve projecten dient deze informatie immers in een afzonderlijke energiestudie of afzonderlijk energieplan opgenomen te worden. BBT-evaluaties en mogelijke milderende maatregelen (specifiek ter reductie van de CO2-emissies van het project) dienen bijgevolg ook niet in het MER besproken te worden. De CO2-emissies van nieuwe projecten dienen in functie van de CO2-emissiereserve in het Vlaamse allocatieplan gekaderd te worden.

Bij een meer doorgedreven behandeling van de discipline klimaat in het MER, zal het belangrijk zijn dat er een consequente visie zal worden gehanteerd voor alle betrokken plannen en projecten.

Het Richtlijnenboek ‘Stadsontwikkeling en recreatie’ (2011) vermeldt in §5.2.9 daarover het volgende:

‘Om de effecten van een plan of project op het klimaat of de specifieke kwetsbaarheid van een plan of project ten aanzien van klimaatswijzigingen te kunnen inschatten in een MER, is het van belang eerst een overzicht te geven van de verwachte klimaatveranderingen op hoofdlijnen.

Alle Vlaamse klimaatscenario’s wijzen eenduidig op een stijging van de omgevingstemperatuur(bijvoorbeeld met 1,5°C à 4,4°C voor de winter en met 2,4°C à 7,2°C voor de zomer), op een hogere verdamping tijdens de winter en de zomer, en ten slotte op meer neerslag tijdens de winter tegen 2100. Het zeeniveau aan de Vlaamse kust kan deze eeuw nog stijgen met 20 à 200 cm.

De meeste klimaatscenario’s tonen een daling van de gemiddelde zomerneerslag voor Vlaanderen. In combinatie met de hogere verdamping doet dit de laagste rivierdebieten tijdens droge zomers met meer dan 50 % dalen tegen het einde van de 21e eeuw. Daardoor stijgen de kansen op ernstig watertekort.

Ondanks een daling van de zomerneerslag, valt er in Vlaanderen een toename van het aantal extreme zomeronweders te verwachten. Daardoor stijgen de overstromingskansen voor riolen. Het risico op economische schade door overstromingen ligt ver uit elkaar voor de verschillende klimaatscenario’s voor Vlaanderen: van een daling met 56 % tot een stijging met 33 %.

Vlaanderen ligt tussen Noord-Frankrijk, waar de klimaatverandering de evolutie naar verdroging versterkt, en Nederland, waar men eerder een toename van het aantal overstromingen verwacht. Waterbeheerders in Vlaanderen moeten bij het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering (adaptatie) daarom zoeken naar ingrepen die vlot bij te sturen zijn en onder verschillende omstandigheden nuttig zijn. Zowel om het overstromingsrisico te beperken, als om watertekorten te voorkomen en op te vangen.’

Het genoemde richtlijnenboek vraagt ook aandacht voor effecten op microklimaat in stedelijke omgevingen (bv. Negatieve effecten van verhardingen en emissies, positieve effect van de aanleg van waterpartijen en groenzones, veranderingen in luchtstromingen (wind) ten gevolge van de aanleg van een hoog gebouw,…).


4.2.4 Over het Vlaams Klimaatsbeleidsplan 2013-2020.

Het algemeen luik van het VKP

Gevolg gevend aan de aanbevelingen uit het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020, zal de opname van het klimaataspect in de mer-procedure verder geconcretiseerd worden via actualisatie van de richtlijnenboeken.

Verscheidene richtlijnenboeken dateren nog van voor het jaar 2000. Het klimaataspect werd daarin amper, of meestal niet, in behandeld. Ook in een aantal recent herziene richtlijnenboeken wordt het aspect klimaat amper behandeld, of wordt er (in de activiteit-specifieke RLB) gesteld dat de discipline klimaat weinig relevant is. Het richtlijnenboek waarin het aspect klimaat het ruimst aan bod komt (begin 2016), is dat van Stadsontwikkeling en recreatie (2011), te raadplegen op de website van de Dienst Mer (http://www.lne.be/themas/milieueffectrapportage/deskundigen/richtlijnenboeken/richtlijnenboek20stadsontwikkeling20en20recreatie.pdf).

De Dienst Mer zal dus bij toekomstige actualisaties, en bij nieuwe RLB, ook de discipline klimaat ruimere aandacht geven. Zij zal de betrokkenen daarover ook informeren. De laatste versies van de richtlijnenboeken zijn te consulteren op www.mervlaanderen.be.

Aangezien de herziening en de opmaak van een richtlijnenboek een periode van jaren in beslag kan nemen, zal de Dienst Mer intussen wel actie ondernemen om inmiddels het aspect klimaat een voldoende plaats te geven in de lopende en de nieuwe dossiers. Deze handleiding is bedoeld om dit proces te begeleiden. Plannen en projecten zullen in de MER-dossiers ook moeten worden beoordeeld in het licht van het veranderde klimaat tegen 2050 en de lage koolstofeconomie die het beleid tegen dan wil realiseren. Op basis daarvan zal eventueel het ontwerp van het plan of het project aangepast moet worden. In Hoofdstuk 5 wordt verder ingegaan op deze aanpak.

Onderhavige handleiding zal mee evolueren met het klimaatbeleid en de visievorming daarover met betrekking tot milieueffectrapportage. De toekomst zal uitwijzen of er noodzaak zal zijn aan een richtlijnenboek klimaat, dan wel of het onderscheid tussen ‘handleiding’ en ‘richtlijnenboek’ eerder een kwestie van naamgeving (en omvang van het document) zal zijn.

Het VMP : mitigatieHet onderzoek van het aspect mitigatie zal vooral de geplande uitstoot van broeikasgassen door uitvoering van een plan of project in beeld brengen. Emissies van één plan of project zullen allicht geen meetbare impact hebben op het klimaat, aangezien dat een globaal probleem is. Voor de behandeling van het mitigatieaspect in het MER, tenminste voor wat de uitstoot van broeikasgassen betreft, zal het beleid moeten nagaan of er een bindende of richtinggevende normering nodig is, die als significantiekader zal fungeren. Het is aan het beleid om een dergelijk kader op te maken, bijvoorbeeld op basis van eenzijdige engagementen, of door internationale verdragen overeengekomen quota of emissiedoelstellingen. Mogelijk kan de conclusie zijn dat het opleggen van zo’n significantiekader moeilijk haalbaar is. Verder zal hierbij ook het onderscheid gemaakt worden tussen de bedrijfstakken (ijzer en staal, elektriciteitsproductie, chemie, raffinaderijen, keramische industrie,… ) die onder de regeling voor Europese emissiehandel (ETS) vallen en de overige, niet-ETS,


sectoren. Indien geen significantiekader wordt vastgelegd, zorgt een MER voornamelijk voor het aanleveren van informatie over de omvang van de broeikasgasemissies. Daarnaast kan, indien relevant, een MER informatie aanleveren over een vergelijking van de broeikasgasemissies door de verschillende redelijke alternatieven ten opzichte van de broeikasgasemissies door het basisplan of -project.

Het VAP en de klimaatreflex – aanpak in m.e.r.In het luik adaptatie van het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020, wordt het begrip ‘klimaatreflex’ ingevoerd. Dit houdt in dat plannen of projecten gescreend moeten worden tegenover de mogelijke scenario’s van klimaatverandering. De klimaatreflex zal ook worden toegepast in het MER. De methodologische inpassing van de klimaatreflex in milieueffectrapportages is dan ook een belangrijk aandachtspunt voor de volgende jaren. Dit wordt verder toegelicht in Hoofdstuk 5 van deze handleiding.

De milieueffectrapportage zal in de toekomst rekening houden met evoluties binnen het Vlaams klimaat- en adaptatiebeleid. Het is echter niet de bedoeling om te wachten op verdere ontwikkelingen maar om de klimaatreflex in milieueffectrapportages nu reeds vorm te geven.

4.2.5 Over klimaatscenario’s.

Het MINA-klimaatrapport 2015 geeft een overzicht van waargenomen klimaattrends (vooral voor Ukkel) en mogelijke globale klimaatprognoses, in de veronderstelling van een opwarming onder invloed van een verstrekt broeikaseffect, als gevolg van CO2 emissies door menselijke activiteit. Pagina 7 van het rapport bevat drie mogelijke scenario’s (laag, midden en hoog), voor een periode van de komende 30, 50 en 100 jaar. Pagina 11 van het rapport bespreekt de onzekerheden op deze prognoses. Er wordt echter benadrukt dat voor elk van deze klimaatscenario’s, sommige mogelijke gevolgen wel kunnen worden berekend.

Het omgaan met klimaatscenario’s in het MER, zal een compromis moeten zijn tussen een orthodoxe toepassing ervan, en de grote onzekerheidsmarges, inherent aan klimaatvoorspelling. Bovenop deze verwachte scenario’s is er bijvoorbeeld het probleem van de natuurlijke evolutie van het klimaat, die volgens sommige wetenschappelijke studies eerder op een trend van globale afkoeling lijkt te wijzen, ten gevolge van astronomische processen en cycliciteit in de warmtehuishouding van de klimaatmachinerie. Zullen deze processen compenserend werken, of cumulatief, of het spectrum van mogelijke effecten verbreden? Het zullen vragen zijn die steeds op de achtergrond zullen spelen.

Over het algemeen wordt ervan uitgegaan dat de schaal van de mer-plichtige plannen en projecten niet van die aard zal zijn dat er binnen het MER-onderzoek zelf aan klimaatmodellering op regionale, laat staan op globale schaal zal moeten worden gedaan. Uitzondering daarop zijn plannen en projecten die als effect in het studiegebied een microklimaat kunnen creëren (bijvoorbeeld hitte-eiland effecten in verstedelijkte gebieden, zoals ook aangegeven werd in het MIRA klimaatrapport). In dat geval dient deze lokale klimaatprognose mee te worden genomen in het onderzoek.


4.2.6 Over wie het aspect klimaat zal behandelen in het MER.

Klimaat is een multidisciplinair gebeuren. Informatie moet doorheen verschillende disciplines verzameld worden (zie ook verder onder §5.2):

- Mitigatie: In een MER zal de uitstoot van broeikasgassen begroot moeten worden. Dit zal logischerwijze een taak moeten voor een deskundige lucht. De deskundige lucht zal conclusies moeten trekken en aanbevelingen formuleren in verband met broeikasgasemissies, bij voorkeur op basis van toetsing aan een normenkader. Concretere aanbevelingen kunnen allicht passen in specifieke gevallen waar er ook impact zou zijn op het microklimaat (zie RLB Stadsontwikkeling en recreatie).

- Adaptatie : Dit is een eerder multidisciplinaire materie. Relevante disciplines zijn water, bodem, mens (ruimtelijk, sociaal-organisatorisch en gezondheid), fauna en flora en in sommige gevallen landschap.

De discipline klimaat (adaptatie en klimaatreflex) in een MER kan worden uitgewerkt door, ofwel :

- De coördinator? - Een erkend deskundige klimaat?- De deskundigen samen (vooral Water, Bodem F&F, M&L, Lucht, Mens (ruimtelijk, sociaal-

organisatorisch en gezondheid)), met synthese door de coördinator?

Het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020 geeft aan dat het aspect klimaat zal worden opgenomen in de milieueffectrapportage via de richtlijnenboeken en daarbij behandeld zal worden door (sic) ‘de experts’. De vertaling van deze beleidskeuze bestaat er in dat het aspect klimaat in eerste instantie behandeld zal worden door de verschillende leden van het team van erkende deskundigen dat het MER opstelt. Dit volgt ook de geest van de klimaatreflex, die er eigenlijk op neerkomt dat tijdens het planningsproces ‘iedereen’ geacht wordt na te denken over ‘alles’ aangaande klimaat. Ook volgens het MIRA-klimaatrapport 2015 ligt de uitvoering van het klimaatbeleid op het niveau van de verschillende beleidsdisciplines.

De voorkeursaanpak naar de toekomst toe, bestaat er dus in dat enerzijds de richtlijnenboeken worden aangepast en anderzijds dat de deskundigen van de verschillende disciplines zich gaan inwerken in het klimaataspect van hun respectievelijke discipline.

De beleidsvisies, geformuleerd in het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020 zijn duidelijk : klimaat in het MER zal worden opgenomen in de richtlijnenboeken (meervoud!) en behandeld worden door de experts (meervoud!). Discipline klimaat zal worden behandeld in het MER als individuele discipline, door de voor die disciplines erkende deskundigen, die zullen steunen op de voor hun discipline geldende richtlijnenboeken.


5 Concrete aanpak van klimaat in de milieueffectrapportage

5.1 Algemeen.

Standaard dient het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020 te worden opgenomen in de tabel met de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden, met vermelding van de relevantie ervan voor het betrokken MER-onderzoek. Tevens dienen in voorkomend geval regionale of lokale (stedelijke) klimaatbeleidsplannen te worden opgenomen in deze tabel.

Er moet steeds minstens een uitspraak gebeuren over klimaat in de conclusie van een MER of ontheffing, ook al is een volwaardige uitwerking van deze discipline door de schaal of reikwijdte van het plan of project niet aan de orde in het betrokken dossier.

De relevante te behandelen aspecten rond klimaat zijn, naast effecten van de projecten en plannen op het klimaat (bijvoorbeeld emissie van broeikasgassen en mitigatie), ook het onderzoek naar de kwetsbaarheid van de plannen of projecten ten aanzien van klimaatveranderingen en hiermee samenhangend de adaptatie. Omdat bepaalde natuurrampen klimaatgerelateerd zijn, is het ook belangrijk om de plannen en projecten te screenen naar relevante risico’s voor natuurrampen en zal de mogelijke impact van natuurrampen aan bod komen.

Deze aanpak geldt voor projecten plan-MERs en ontheffingen en in theorie ook voor project-m.e.r. screenings, al zal de uitwerking in project-m.e.r.-screenings in de praktijk zelden relevant zijn.

5.2 Klimaat in de richtlijnenboeken.

Het algemeen luik van het Vlaams Klimaatbeleidsplan 2013-2020, voorziet dat de opname van het klimaataspect in de mer-procedure geconcretiseerd zal worden in actualisatie van de richtlijnenboeken.

De Dienst Mer zal daarom bij de opmaak van toekomstige nieuwe richtlijnenboeken en bij de actualisatie van de bestaande richtlijnenboeken, ook (de discipline) klimaat ruimere aandacht geven. Zij zal de betrokkenen daarover ook informeren en raadplegen.

5.3 Implementatie in de verschillende Mer-procedures

In de eerste versie van deze handleiding (21 december 2016) werd gesteld dat deze handleiding zou ingaan voor nieuwe dossiers, tegelijkertijd met het ingaan van de regelgeving voor


omgevingsvergunningen. Deze regelgeving is ingegaan op 23 februari 2017. De handleiding is nu van toepassing voor alle types van dossiers.

De veranderende regelgeving heeft aanleiding gegeven tot een diversiteit aan procedures. De eerste belangrijke stap waarin klimaat aan bod komt is bij het oplijsten van de beleidsmatige randvoorwaarden (met daarin dus ook het vigerende Vlaams Klimaatbeleidsplan (momenteel voor de periode 2013-2020)). Ook andere relevante klimaatbeleidsplannen moeten hierin worden opgenomen. Daarbij wordt ook een uitspraak gedaan over het al of niet van toepassing zijn van deze beleidsvoornemens op het plan of project. Vervolgens wordt het aspect klimaat steeds opgenomen in de ingreep-effectmatrix. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende procedurestappen en wordt aangegeven vanaf wanneer de beleidsmatige randvoorwaarden en de ingreep-effect matrix aan bod komen.

DABM procedures voor Plan-MER (niet RUP plannen)

Hiervoor geldt de oude regeling, dat het aspect klimaat moet worden opgenomen in de kennisgeving, bij de relevante beleidsmatige randvoorwaarden en in de ingreep-effect-matrix (DABM; Art. 4.2.8, §1bis).

Omgevingsvergunning.

Sedert 23 februari 2017 is regelgeving met betrekking tot de omgevingsvergunning van kracht.

Art. 4.3.1 van het DABM stelt dat :

Bij de milieueffectrapportage over projecten worden de directe en indirecte aanzienlijke effecten van een project geval per geval op passende wijze geïdentificeerd, beschreven en beoordeeld op de volgende disciplines:

(…)

4° het land, de bodem, het water, de lucht en het klimaat.

De eerste, verplichte fase van de project-MER procedure is de aanmelding.

Artikel 4.3.4., §1, geeft de minimale inhoud van een aanmelding op. De procedure in deze fase is vrij flexibel. In 3° van het artikel, een beschrijving van de te onderzoeken aanzienlijke effecten voor mens en milieu die het project vermoedelijk zal hebben, kan de initiatiefnemer al aangeven wat de mogelijke effecten op het project zullen zijn. Dit is de vroegste fase dat het aspect ‘klimaat’ al aan bod kan komen. De eigenlijke minimale inhoud van een project-MER staat beschreven in §4.3.7. §1 van het DABM. De initiatiefnemer kan zich in de aanmeldingsfase beperken tot een eenvoudige aanmelding, maar hij kan ook bij zijn aanmelding reeds een ontwerp-MER toevoegen, en een scopingsadvies vragen. In dit geval zijn de bepalingen van §4.3.7 al geldig van bij de aanmelding. Strikt genomen zullen het beleidsmatige kader voor klimaat, en de klimaatreflex of de behandeling van de discipline klimaat, hoe dan ook aan bod moeten komen van zodra een document wordt ingediend dat moet voldoen aan de bepalingen van §4.3.7 van het DABM.


Geïntegreerde planprocessen

Ook hier is een voortraject waarin een planidee vorm krijgt en een planteam wordt samengesteld.

De eerste documenten zijn een procesnota en een startnota. De startnota is bij de procedure van geïntegreerde planprocessen het eerste document waar beleidsmatige randvoorwaarden, en dus ook de aspecten van klimaat, aan bod dienen te komen.

Complexe projecten.

Er worden in een voortraject een procesnota en een startbeslissing opgesteld. De rol van die documenten in de procedure is niet hetzelfde als bij de geïntegreerde planprocessen. De procesnota gaat in op wat door wie en wanneer zal gedaan worden, wie daarbij zal betrokken worden. De startbeslissing is een politieke beslissing om van start te gaan.

Het eerste document waarin op een systematische manier wordt uiteengezet hoe het onderzoek (onder andere milieueffectenonderzoek) zal worden uitgewerkt is de Alternatievenonderzoeksnota (AON). Die is vergelijkbaar met de kennisgeving vroeger (het is de kennisgeving voor een strategisch plan-MER). De AON gaat in openbaar onderzoek en nadien worden richtlijnen geschreven. De AON is de eerste plaats waar de beleidsmatige onderzoek sturende randvoorwaarden aan bod moeten komen. Een strategisch MER moet immers voldoen aan alle inhoudelijke kenmerken voor een gewoon plan-MER (DABM Art. 4.2.8, §1bis).

Beleidsmatige (rand)voorwaarden kunnen ook eerder aan bod komen omdat in de startbeslissing kan worden ingegaan op alternatieven, beleidsdoelstellingen, belangrijke randvoorwaarden. Verwacht wordt dat het eerder uitzonderlijk zal zijn dat klimaat een zodanig belang heeft in het project dat het klimaatbeleid al in de startnota zou moeten worden opgenomen.

Ontheffing project-MER.

De inhoudelijk vereisten voor een ontheffing project-MER staan beschreven in Art. 4.3.3. §4 van het DABM.

Concreet zal de opsteller van de ontheffingsnavraag nagaan of er aspecten van adaptatie of mitigatie aan de orde zijn in de te onderzoeken disciplines, in het algemeen en mbt het Vlaams Klimaatbeleidsplan 3013-2020, of andere lokale klimaatbeleidsplannen.

5.4 Klimaat en scoping van het onderzoek.


Afhankelijk van de aard van het plan of project dient er bij de scoping tijdens de MER-procedure voor elke discipline bekeken te worden hoe grondig klimaat best behandeld wordt in het onderzoek. Maatwerk is hier de regel.De relevante te behandelen aspecten zijn naast mitigatie en adaptatie. Onder ‘adaptatie valt ook het onderzoek van de kwetsbaarheid van het plan of project ten aanzien van klimaatveranderingen, en de impact van natuurrampen op het plan of project, voor zover deze mogelijk klimaat gerelateerd zijn.

De nadruk zal liggen op het onderzoek van het klimaataspect per discipline (zie §4.2.6). In de meeste gevallen zal het volstaan om alle disciplines aan de klimaatreflex te onderwerpen. Een diepgaander onderzoek zal nodig zijn wanneer (geval per geval te bepalen) :

Er manifeste onzekerheden over klimaatverandering te verwachten zijn, die op aanzienlijke wijze de implementatie van het plan of project kunnen beïnvloeden (zeldzaam en allicht bij grote en lange termijn plannen)

Er klimaatevoluties te verwachten zijn die buiten de bandbreedte van de algemeen gehanteerde klimaatscenario’s zouden liggen, of waar aspecten aan bod zouden kunnen komen die in deze algemene prognoses verwaarloosd zouden zijn. Dit zal heel zeldzaam zijn, en allicht pas op middellange termijn noodzakelijk (extreem en allicht onwaarschijnlijk voorbeeld : nav de uitbarsting van een supervulkaan, …).

Er effecten te verwachten zijn op het microklimaat (dit kan couranter voorkomen, bijvoorbeeld in stedelijke projecten).

Indien de scoping uitwijst dat klimaat best diepgaand onderzocht wordt, zullen de erkende deskundigen gezamenlijk zorgen voor de uitwerking ervan, vanuit hun discipline. Deze onderzoeksresultaten worden dan samengevat bij de bespreking van de discipline klimaat.

De erkende deskundigen worden geacht op de hoogte te zijn, en zich op de hoogte te houden van de verwachte impact van klimaatverandering op hun discipline in het algemeen en op de elementen binnen het plan of project in het bijzonder.

5.5 Adaptatie en klimaatreflex.

Klimaatreflex.

Indien klimaat niet als een aparte discipline wordt behandeld, wordt bij de bespreking van de ontwikkelingsscenario’s een aanzet tot klimaatreflex opgenomen, waarbij de noodzaak tot het al of niet onderzoeken van dit klimaatreflex-ontwikkelingsscenario zal gemotiveerd worden. De opsteller van het MER zal initieel nagaan of de schaal, reikwijdte en tijdshorizont van het plan of project zich lenen tot een toetsing aan een dergelijk scenario. Indien deze noodzaak zich niet zou stellen wordt zulks onderbouwd in een gemotiveerde uitspraak. Indien anderzijds blijkt dat een toetsing relevant is, dient dit ontwikkelingsscenario m.b.t. de klimaatreflex bij de relevante disciplines aan bod te komen.


Klimaatreflex is een analyse die eigenlijk ‘op alles’ moet worden uitgevoerd. Anderzijds dient deze uiteraard op een gestructureerde wijze te worden uitgevoerd in het MER, en dient er van meet af aan te worden getrieerd op wat voor het plan of project relevant is. Deze triage zal worden uitgevoerd bij het opmaken van de ingreep-effect matrix, waar er steeds een kolom ‘klimaatreflex’ zal worden toegevoegd, die per discipline zal worden ingevuld. Uit de ingreep-effectmatrix zal ook moeten blijken of klimaat binnen één of meer disciplines grondiger zal moeten worden onderzocht.

Kernvragen en nuttige aspecten uit verschillende disciplines voor de behandeling van adaptatie.

Voor de concrete aanpak van de discipline klimaat of de uitwerking van de klimaatreflex als ontwikkelingsscenario verwijzen we naar de kernvragen uit de EU-Guidances (zie Bijlage 1 en 2 van deze handleiding). Het is niet de bedoeling dat deze kernvragen letterlijk zullen worden overgenomen en stuk voor stuk worden beantwoord in de Mer-rapporten. Ze dienen eerder als denkkader om aan af te toetsen bij het onderzoek.

Tevens kan worden verwezen naar Hoofdstuk 5.2.9 uit het Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en recreatie, waarin onder meer richtlijnen staan voor de aanpak van adaptatie (en ook van mitigatie). Deze richtlijnen zullen uiteraard van toepassing zijn op plannen en projecten uit de betrokken sector. Voorlopig kunnen zij ook gebruikt worden als inspiratie voor plannen en projecten uit andere activiteitengroepen.

Indien maatregelen nodig zijn om de mogelijke impact van de klimaatverandering te milderen of te voorkomen, dienen deze voorgesteld te worden. De nieuwe project-m.e.r.-richtlijn stelt dat indien noodsituaties bij natuurrampen zich kunnen voordoen, details inzake paraatheid en voorgenomen reactievermogen besproken moeten worden. Indien er een reële kans is op natuurrampen en er rampenplannen bestaan, wordt er een verwijzing naar opgenomen en dienen de relevante elementen meegenomen te worden in het MER.

Wijzigingen in het Vlaams en Europees beleid en regelgeving, kunnen de modaliteiten van de aanpak van klimaat in het MER beïnvloeden. De Dienst Mer zal dan de richtlijnen terzake aanpassen.

Nuttige informatie uit de relevante disciplines (niet limitatief):

- Discipline lucht: deze discipline is vooral relevant bij mitigatie (zie §5.4), maar er kunnen ook uitspraken worden gedaan over mogelijk schadelijke ozonconcentraties.

- Discipline water: Adaptatie dient aan bod te komen ingeval van bijvoorbeeld wateroverlast. Mogelijk kan de ligging of de omvang van een project of plan in vraag gesteld worden omwille van deze wateroverlastproblematiek op lange termijn. In de toekomst dienen met de omzetting van de nieuwe Europese project-Mer richtlijn ook natuurrampen in project-MERs en ontheffingen aan bod te komen. Bij de discipline water dienen, indien relevant, de kwetsbaarheid voor natuurrampen en de impact van onder meer overstromingen, zware regenval,…, besproken te worden. Indien nodig dienen milderende maatregelen gezocht te worden en dient het MER in te gaan op het reactievermogen in geval van dergelijke noodsituaties. Naast het aspect wateroverlast kan ook de problematiek van droogte relevant zijn. Het MIRA Klimaatrapport 2015 spreekt zich niet eenduidig uit over de gevolgen van klimaatverandering op grondwater.


- Discipline Bodem: wijzigingen in het bodemvochtregime zijn mogelijk. Ook de impact van vernatting of verdroging op het gevaar voor grondverzakkingen en hellingerosie is een aandachtspunt. Indien omwille van natuurrampen en erosieproblematiek modderstromen mogelijk zijn en een impact kunnen hebben, dienen deze aspecten aan bod te komen.

- Discipline Fauna en flora: impact op soorten en habitats omwille van wateroverlast, natuurrampen, droogte, temperatuurstijging,…

- Discipline Mens: indien het plan/project kwetsbaar is voor droogte, hittegolven, hevige neerslag, overstromingen dient bekeken te worden of er bij deze discipline een impact verwacht kan worden (bijvoorbeeld op landbouw). Vooral hitte-effecten en ook effecten door schadelijke ozonconcentraties kunnen belangrijke onderzoekspunten zijn.

- Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie: mogelijk is er een beïnvloeding van de topografie op lange termijn omwille van veranderende weerscondities.

- Energievraag : Algemeen zal klimaatverandering mee aanleiding geven tot een verschuiving van de energievraag, verder valt dit eerder onder mitigatie (zie §5.5);

- Milderende maatregelen (adaptatie, mitigatie) en eventuele noodplannen bij natuurrampen.

5.6 Mitigatie

De rechtstreekse impact van een plan of project op het globale klimaat is doorgaans moeilijk in te schatten, omwille van het immense schaalverschil. Het effect kan wel in relatieve termen worden aangepakt, namelijk ten opzichte van een kwantitatieve bulkdoelstelling uit een beleidsplan (gewestelijk, stedelijk,…) Wegens de verwevenheid met emissietechnologie, wordt dit best behandeld in de discipline lucht, door een deskundige lucht, en laat men de resultaten doorwerken naar een einduitspraak over klimaat (of naar de discipline klimaat), en/of naar de andere relevante disciplines. Indien er bijvoorbeeld meer dan een vastgesteld percentage aan uitstoot van BKG zou veroorzaakt worden ten opzichte van het niveau van de referentiesituatie, zouden er milderende maatregelen opgelegd kunnen worden, of alternatieven moeten worden onderzocht. Deze problematiek moet dan worden behandeld door het integrale team van deskundigen, meerbepaald bij het effectenonderzoek van de voorgestelde alternatieven, bijvoorbeeld aangaande de beschikbare gebruiksruimte, de ruimtelijke inname, of de effecten van de alternatieve bron zelf.

Het meer specifieke beleidskader voor mitigatie, en de bijhorende significantiekaders zijn nog in ontwikkeling door de bevoegde instanties, en zullen waar relevant worden toegevoegd aan deze handleiding, van zodra ze beschikbaar zijn.

5.7 Algemene en specifieke aspecten van de methodologie.

5.7.1 Algemene aspecten.


Achtergrondinformatie voor elke deskundige.

MOGELIJKE GEVOLGEN VAN KLIMAATVERANDERINGEN (bron : EU Guidance)

Veranderingen in temperatuur; algemeen en extremen: koude- of hittegolven. Verandering in neerslagpatronen; algemeen en extremen: zware neerslag of droogte. Kans op (zware) windstormen. Wijzigingen in het zeeniveau. Andere mogelijke extremen (sneeuw- of hagelstorm bvb.), of andere mogelijke ‘big

surprises’.

KLIMAATREFLEX (p.m.).

De klimaatreflex wordt “altijd” uitgevoerd in het MER (conform het VAP). Aan de hand van de scoping zal bepaald worden of klimaat als een volwaardige discipline

wordt onderzocht (met geïntegreerde klimaatreflex). In het andere geval wordt de klimaatreflex uitgevoerd bij de relevante disciplines. Het MER zal steeds een (gemotiveerde) einduitspraak doen over klimaat.

ONDERZOEKSVRAGEN

De impact van de plan- of projectingrepen op het globale klimaat: De impact van een plan of project op globaal klimaat is voor een plan of project in bijna alle gevallen te verwaarlozen. Er dient wel rekening gehouden te worden met de van kracht zijnde uitstootnormen of minimumquota voor alternatieve energie. In sommige gevallen kan het nodig zijn om de energievraag te onderzoeken, bvb. om een koolstofneutraal plan of project te realiseren.

De impact van globale klimaatverandering op de plan- of projectingrepen. Daarover wordt minstens een uitspraak gedaan (klimaatreflex). Een onderdeel hiervan is de gevoeligheid en de kwetsbaarheid van het plan of project voor klimaatverandering in het algemeen en voor rampen die veroorzaakt worden door klimaatverandering in het bijzonder.

De Impact van de plan- of projectingrepen op lokaal klimaat (bvb. hitte-eilandeffect, windeffecten): dit is wel te onderzoeken in het MER.

Belangrijk : de impact verloopt dus in twee richtingen : het effect van het plan of project op klimaat, maar ook de kwetsbaarheid van het plan of project voor klimaatveranderingen.

DE HOOFDLIJNEN VAN HET ONDERZOEK (gebaseerd op de EU-Guidances).

Klimaatverandering = geleidelijke lange termijn evolutie effecten zijn mogelijk voorbij de gebruikelijke plannings- of constructietermijnen.

Onderzoek van de verandering van de ‘baseline’ in de tijd. Scenario van evolutie in de tijd onderzoeken zonder en met het plan/project zodat de

kwetsbaarheid van het plan of project voor klimaatsveranderingen duidelijk wordt.


Hou rekening met ‘drivers of change’ : Demografie, landgebruik (versnippering), economie, biodiversiteit (vb verwijdering van vegetaties),….

Cumulatieve effecten moeten onderzocht worden. Absoluut te vermijden : ‘snapshots’ = onderzoek van punten op de tijdslijn. Pro-actieve ingrepen op het plan of project of alternatieven zijn te verkiezen boven

milderende maatregelen op het voorgenomen plan of project. Zoek naar win-win oplossingen en no-regret ingrepen.

Pas maatregelen toe uit het adaptatie- en mitigatiebeleid. Vermijd echter conflicten tussen mitigatie en adaptatie.

Voorzie monitoring.

5.7.2 Specifieke aspecten van de methodologie.

Hoofdlijnen van de methodologie van de discipline klimaat.

Er wordt een ontwikkelingsscenario (verandering van de baseline) onderzocht dat de evolutie van het klimaat in de tijd volgt. Dit scenario zal gebaseerd worden op basis van bestaande gegevens, beleidsdocumenten en studies

Dit onderzoek zal voor elke discipline vaststellen of en wanneer kritische omslagpunten bereikt worden en/of kritische drempels overschreden worden, met en zonder het plan of project. Dit betekent dat het scenario in zijn verloop in de tijd moet worden gewaardeerd en de significantie van de veranderingen moet worden vastgesteld. Het scenario van klimaatverandering zonder het plan of project vormt dus onderdeel van het nulalternatief (= evolutie zonder het plan of project).

De beschikbare gebruiksruimte voor het plan of project kan, mede door de klimaatverandering, evolueren in de tijd. Het doel van het onderzoek houdt dus ook in : het vaststellen van de nog beschikbare gebruiksruimte in de referentiesituatie (of omgekeerd, de ‘voetafdruk’ van de referentiesituatie vaststellen) en dan nagaan hoe deze in de tijd evolueert. Het plan of project mag dus niet geïsoleerd beoordeeld worden, maar tegen een veranderende achtergrond waarin het effect van alle ontwikkelingen in de omgeving worden beoordeeld. Het aandeel van het plan of project in de aanzienlijkheid van al deze ontwikkelingen moet worden onderzocht. De juridische en beleidsmatige randvoorwaarden kunnen vereisen dat het plan of project de aanzienlijkheid die er al is in het nulalternatief niet doen toenemen (dus : bestaande inrichting moet worden gesaneerd in functie van zijn aandeel, de nieuwe mag, in het meest extreme geval, geen extra aandeel krijgen).

De referentiesituatie voor het aspect klimaat is het huidige klimaat plus alle gekende parameters van autonome en gestuurde ontwikkeling, die zullen toelaten om de toekomstige evolutie te modelleren (rekening houdend met de nodige foutenmarges).

De tijdsperiode waarover het onderzoek gebeurt zal gelijk zijn aan de levensduur van het project (design levensduur vastgesteld door de IN) of anders de maximale tijdshorizont waarvoor er op het moment van het onderzoek zinnige en realistische prognoses kunnen worden gemaakt. Als tijdshorizont wordt het jaar 2050 voorgesteld, zijnde de huidige tijdshorizont die gehanteerd wordt in het ruimtelijk beleid in het Vlaams Gewest. Op termijn zal die horizont uiteraard verder verschuiven.


Er is in de discipline klimaat een belangrijke rol voor het nulscenario en zijn evolutie in de tijd. Dit betreft een langzame evolutie in de tijd. Het gebruik van snapshots wordt afgeraden in de EU Guidances. De evolutie van de effecten wordt in een tijdscontinu kader beoordeeld, waarbij de kritische punten worden opgespoord waarin effecten aanzienlijk zouden worden).

Bovendien voorziet de methodologie van deze discipline een heel flexibele aanpak, die ook in twee richtingen in de tijd verloopt. In plaats van milderende maatregelen uit te werken naar aanleiding van de effectbeoordeling, zal er eerder moeten worden gekozen voor een herziening van het plan of project, zodat het plan of project reeds intrinsiek gewapend zal zijn tegen de verwachte evoluties in de tijd. Pro-actieve ingrepen op het plan of project of alternatieven zijn te verkiezen boven milderende maatregelen op het voorgenomen plan of project. Zoek naar win-win oplossingen en no-regret ingrepen. In het meest extreme geval zal men, eerder dan milderende maatregelen op te stellen, het plan of project volledig vanaf nul moeten herdenken of zelfs de wenselijkheid ervan in vraag stellen. Ook deze noodzaak tot planologische flexibiliteit heeft tot gevolg dat ‘snaphots’ als onderzoeksmethodologie moeten worden vermeden.

Bij het vooraf vastleggen van een referentiejaar in de zin van het Algemeen Richtlijnenboek (2015) is dus voorzichtigheid geboden, want dat is een uitgesproken snapshot-benadering. Men moet immers in het onderzoek van de tijdsevolutie de kritische punten identificeren, en dat staat haaks op het idee van een vooraf voor het onderzoek vastgelegd referentiejaar (of anders gezegd, elk jaar is een potentieel referentiejaar).

Het vaststellen van een referentiesituatie als een snapshot, door het kiezen van een referentiejaar voor het uitvoeren van het onderzoek, houdt het risico in dat de deskundige zelf de resultaten van het onderzoek kan beïnvloeden. Daarbij worden immers alle voorafgaande evoluties (in de periode tussen de huidige toestand en het referentiejaar) misschien wel beschreven, maar qua waardering op nul gezet in het referentiejaar. Zij worden dus niet op hun aanzienlijkheid beoordeeld. Dit is wel noodzakelijk om de beschikbare gebruiksruimte correct in kaart te kunnen brengen. Concreet moet het risico vermeden worden dat een kritisch punt in de tijdsevolutie tussen de huidige toestand en het referentiejaar niet als dusdanig herkend en beoordeeld zou worden.

Het werken met een vooraf vastgesteld referentiejaar hypothekeert bovendien een vlotte flexibele evaluatie van de effecten van het plan of project in de tijd. Door zich vast te pinnen op een referentiejaar stopt men mogelijk te vroeg om een relevante evolutie in de tijd te onderzoeken, (problemen duiken mogelijk pas jaren na het referentiejaar op). In het referentiejaar-concept zal er enkel nog ruimte zijn voor milderende maatregelen, en is het te laat om het plan of project bij te kunnen sturen. Het gevaar van het vastleggen van een referentiejaar waarin alle effecten onderzocht worden, is, dat het milieueffectenonderzoek zelf een soort van fait-accompli creëert, waarbij men er van uitgaat dat het plan of project er komt, terwijl onderzoek van de tijdsevolutie misschien zal nopen om het plan of project drastisch te herzien vanaf nul, alle tot dan toe genomen plan initiatieven ten spijt, en terug te keren naar de tekentafel.

5.8 Microklimaat in het MER.

In sommige gevallen kan een plan of project aanleiding geven tot effecten op microklimaat. Het meest bekende is het hitte-eilandeffect. Minder frequent zijn neerslag- of windeffecten. Informatie over hitte-eilandeffecten vindt men onder meer in het Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en recreatie (2011) en in §2.1.4. van het MIRA klimaatrapport (2015). In dit laatste staan onder meer kaarten met regio’s die nu reeds onderhevig zijn aan dit effect, en die dus een groter risico vertonen.


In het geval hitte-eilandeffecten verwacht kunnen worden, dan zullen vooral de effecten op mens-gezondheid moeten worden onderzocht. De deskundige zal vooral steunen op bestaande studies en prognoses. Wel dient het effect van hittegolven en hitte-effecten in het algemeen, op de menselijke gezondheid, grondiger te worden uitgewerkt in het Richtlijnenboek Mens-Gezondheid (2016).

5.9 Knelpunten.

Er kunnen conflicten opduiken tussen mitigatie en adaptatie (dakoppervlakte gebruiken voor zonnecellen vs. groendaken). Dit betekent dat er ruimtelijke keuzes zullen moeten worden gemaakt, die als alternatieven zullen moeten worden uitgewerkt in het MER. Dit zal vooral het geval kunnen zijn in gebieden met een compacte infrastructuur, zoals stedelijke gebieden.

Over het algemeen zal men steeds met enige behoedzaamheid moeten omgaan met te veel ‘ceteris paribus’ benaderingen van zowel de klimaatscenario’s als de MER onderzoeken. Waarden kunnen veranderen onder invloed van klimaat. Misschien moet men in de toekomst bepaalde waarden loslaten (terwijl andere zullen opduiken). Prognoses moeten dus voortdurend worden geactualiseerd.


BIJLAGE 1 : Richtinggevende vragen bij mitigatie en adaptatie, voor plan- en project-MER (bron EU Guidances).

Richtinggevende vragen - mitigatie (SEA – planniveau tijdens screening/scoping; Tabel 11 SEA-Guidance)

Vragen aangaande : • Energievraag in de industrie• Energievraag in de bouw en in gebouwen• Broeikasgasemissies in land- en tuinbouw• Broeikasgasemissies door afval (productie en behandeling)• Broeikasgasemissies door transport• Broeikasgasemissies door energieproductie

Energievraag in de industrie

- Zal het plan of project de energievraag in de industrie doen toe- of afnemen?- Bevordert of beperkt het plan of project de mogelijkheden voor low-carbon handel en

technologie?

Energievraag in woningen en de bouw

- Zal het plan of project de energievraag in de woningen en de bouw doen toe- of afnemen?

Broeikasgasemissies in de landbouw

- Zal het plan of project de productie van methaan en stikstofdioxide doen toe- of afnemen?- Zal het plan of project de productie van stikstof door bemesting doen toe- of afnemen?- Zal het plan of project koolstofrijke bodems negatief beïnvloeden?

Broeikasgasemissies in afvalproductie

- Zal het plan of project de productie van afval doen toe- of afnemen?- Zal het plan of project het afvalbehandelingsproces beïnvloeden?- Hoe zullen deze wijzigingen de emissie van CO2 en methaan door afvalbehandeling

beïnvloeden?

Broeikasgasemissies door transport

- Zal het plan of project personenvervoer doen toe- of afnemen (aantal en lengte en de manier van verplaatsen)?

- Zal het plan of project op significante wijze vrachtvervoer doen toe- of afnemen (volume aan vervoerde goederen, lengte van de verplaatsingen en manier van vervoeren)?


- Zal het plan of project de voorzieningen in duurzaam transport (infrastructuur en technologie) bevorderen of stimuleren (vb. laadpunten voor elektrische voertuigen, LPG, waterstofcellen)?

Broeikasgasemissies door energieproductie

- Zal het plan of project het energieverbruik doen toe- of afnemen?- Hoe zullen die wijzigingen in energievraag de variatie in energievoorziening beïnvloeden?- Welke gevolgen zullen die veranderingen in de energievoorziening hebben op

broeikasgasemissies door energieproductie?


Richtinggevende vragen - mitigatie (EIA – projectniveau tijdens screening /scoping, Tabel 11 EIA-guidance))

Vragen aangaande : • Directe broeikasgasemissies• Indirecte broeikasgasemissies door hogere energievraag vanwege het project• Broeikasgasemissies door de effecten van het project op transport• Broeikasgasemissies vanwege land- en tuinbouw

Directe broeikasgasemissies

- Zal het project aanleiding geven tot emissies van CO2, N2O of methaan?- Hoe kunnen die emissies worden uitgedrukt in CO2 equivalente eenheden (CO2e)1?- Emissies gedurende de constructie zijn meestal beperkt ten opzichte van deze gedurende de

operationele fase. Zal er tijdens de bouw gebruik worden gemaakt van technieken die toch koolstof-intensief zijn (bijvoorbeeld energie-intensieve materialen of energie-extensieve methoden, zoals gebruik van veel beton of structureel staal)?

Indirecte broeikasgasemissies door hogere energievraag vanwege het project

- Zal het project direct of indirect een stijging of daling van de energievraag tot gevolg hebben?

- Hoe kunnen die wijzigingen in energievraag worden uitgedrukt in CO2 equivalente eenheden (CO2e), rekening houdend met de broeikasgasemissies van de plaatselijke mix van energieaanvoer?

Broeikasgasemissies door de effecten van het project op transport.

- Zal het project personenvervoer doen toe- of afnemen (aantal en lengte en de manier van verplaatsen)?

- Zal het project op significante wijze vrachtvervoer doen toe- of afnemen (volume aan vervoerde goederen, lengte van de verplaatsingen en manier van vervoeren)?

- Zal het plan of project de voorzieningen in duurzaam transport (infrastructuur en technologie) bevorderen of stimuleren (vb. laadpunten voor elektrische voertuigen, LPG, waterstofcellen)?

- Hoe kunnen die wijzigingen in brandstofverbruik en N2O emissies worden uitgedrukt in CO2 equivalente eenheden (CO2e)?

Broeikasgasemissies door land- en tuinbouw

- Zal er door het project emissie zijn van N2O of CO2 door gebruik van meststoffen en door tuinbouw?

- Geef ramingen van broeikasgassen in CO2 equivalente eenheden (CO2e)?- Zal het project koolstofrijke bodems verstoren?

1 Methaan (CH4) = 23 CO2e; distikstofmonoxide (N2O) = 310CO2e


Richtinggevende vragen - adaptatie (SEA – planniveau tijdens screening/scoping, Tabel 12 SEA-guidance ).

Vragen aangaande : • Zeespiegelstijging, stormen, kusterosie, hydrologische regimes en zout water intrusie• Stromingsregimes• Grondverschuivingen• Hittegolven• Droogten• Stormen en sterke wind

Zeespiegelstijging, stormen, kusterosie, hydrologische regimes en zout water intrusie

- Welke cruciale aquatische, rivier-, en kusthabitats en migratiewegen kunnen significant negatief worden beïnvloed door zeespiegelstijging, kusterosie, wijzigingen in het hydraulische regime en in zoutgehalten? Wat zal de invloed zijn van het plan/programma?

- Welke belangrijke infrastructuren zijn door hun locatie blootgesteld aan het risico op overstroming door zeespiegelstijging of op kusterosie? Wat zal de invloed zijn van het plan/programma op deze gevaren?

- Welke gebieden hebben risico voor intrusie van zout water? Wat zal de invloed zijn van het plan/programma?

Stromingsregimes

- Welke kritische infrastructuren (vb. bestaande of geplande wegsecties, watervoorziening, energy,…) lopen risico door hun ligging in gebieden met gevaar voor (extreme) overstroming?

- Is de capaciteit van het drainagenetwerk voorzien op extreme regenval?- Is het drainagesysteem voldoende bestand tegen geulvorming in laag gelegen gebieden?- Zal de uitvoering van het plan of project invloed hebben op de capaciteit van bestaande

ecosystemen en overstromingsgebieden binnen natuurlijke vloedbeheersingsgebieden? - Zal het plan of project invloed hebben op de blootstelling voor kwetsbare groepen of

gevoelige receptoren (kritische infrastructuur) bij overstromingen?

Grondverschuivingen- Welke eigendommen personen of milieuwaarden zullen risico lopen of kwetsbaar zijn voor

grondverschuivingen?

Hittegolven

- Zijn er belangrijke terrestrische habitats en migratiecorridors die in belangrijke mate kunnen worden beïnvloed door hittegolven? Wat zal de impact van het voorgenomen plan/programma hierop zijn?

- Zijn er stedelijke gebieden, bevolkingsgroepen of economische activiteiten die kwetsbaar zijn voor hittegolven? Wat zal de impact van het voorgenomen plan/programma hierop zijn?


- Zal het voorgenomen plan/programma het hitte-eiland effect verminderen of verhogen?- Zal het voorgenomen plan/programma invloed hebben op de veerkracht (van fauna en flora)

in het landschap of in het bos, bij natuurbrand?

Droogteperioden

- Zijn er belangrijke terrestrische habitats en migratiecorridors die in belangrijke mate kunnen worden beïnvloed door droogteperiodes? Wat zal de impact van het voorgenomen plan/programma hierop zijn?

- Zal het voorgenomen plan/programma de vraag naar water doen toenemen?- Zijn er belangrijke risico’s aangaande verslechtering van de waterkwaliteit gedurende

droogteperiodes (hogere concentratie van polluenten als gevolg van verminderde verdunning, zoutwater intrusie,…)?

- Zijn er zoetwaterlichamen die blootgesteld kunnen worden aan extreme waterverontreiniging, in bijzonder gedurende droogteperiodes wanneer de verontreiniging minder verdund zal worden door een verlaging van het rivierwatervolume?

Sterke wind

- Welke gebieden en kritische infrastructuur lopen bijzonder risico bij sterke wind of storm?


Richtinggevende vragen - adaptatie (EIA – projectniveau tijdens screening/scoping; Tabel 12 EIA-Guidance )

Vragen aangaande : • Bescherming van habitats • Stromingsregimes• Zeespiegelstijging, stormen, kusterosie, hydrologische regimes en zout water intrusie• Droogten• Hittegolven• Sterke wind

Bescherming van habitats:

- Kan het project direct of indirect belangrijke habitats en migratiepaden beïnvloeden?- Hoe ernstig zal die impact zijn, rekening houdend met mogelijke negatieve impact door

klimaatveranderingen?

Stromingsregimes

- Ligt het project in gebieden die gevoelig zijn voor overstroming door rivieren of door de zee, of voor zeespiegelstijging?

- Zal de uitvoering van het project invloed hebben op de capaciteit van bestaande ecosystemen en overstromingsgebieden binnen natuurlijke vloedbeheersingsgebieden?

- Zal het project invloed hebben op het gevaar op grondverschuivingen en oevererosie?- Zal het project invloed hebben op de blootstelling voor kwetsbare groepen of gevoelige

receptoren (kritische infrastructuur) bij overstromingen?

Zeespiegelstijging, stormen, kusterosie, hydrologische regimes en zout water intrusie

- Welke cruciale aquatische, rivier-, en kusthabitats en migratiewegen kunnen significant negatief worden beïnvloed door zeespiegelstijging, kusterosie, wijzigingen in het hydraulische regime en in zoutgehalten? Wat zal de invloed zijn van het project?

- Welke belangrijke infrastructuren zijn door hun locatie blootgesteld aan het risico op overstroming door zeespiegelstijging of op kusterosie? Wat zal de invloed zijn van het project op deze gevaren?

- Welke gebieden hebben risico voor intrusie van zout water? Wat zal de invloed zijn van het project?

Droogte

- Zal het project de vraag naar water doen toenemen?- Zal er door het project lozing van afvoerwater gebeuren?- Wat zal het gecombineerde effect zijn van voorgaande op de toekomstige

waterkwaliteitseisen, in het bijzonder tijdens droogten?


- Kan het project negatief worden beïnvloed door toename van waterverontreiniging of van lagere beschikbaarheid van water gedurende langere perioden van droogte?

- Zal het project effect hebben op de veerkracht (van fauna en flora) in het landschap of in het bos, bij natuurbrand?

- Zal het project invloed hebben op de blootstelling voor kwetsbare groepen of gevoelige receptoren (kritische infrastructuur) bij natuurbrand of langdurige droogte?

Hittegolven

- Zal het project invloed hebben op het hitte-eiland-effect, door emissie van warmte en fijn stof, door het uitbreiden of inkrimpen van groengebieden en open water nabij urbane gebieden of door het uitbreiden of inkrimpen van oppervlaktes die warmte absorberen of evapotranspiratie verminderen?

- Zal het project invloed hebben op de blootstelling voor kwetsbare groepen of gevoelige receptoren (kritische infrastructuur) bij hittegolven?

Sterke wind

- Zal het project bijzonder risico lopen bij sterke wind of storm?- Zal het project effect hebben op de risico’s gepaard gaand met sterke wind of storm?


BIJLAGE 2 : Overzicht van kritische knelpunten inzake de aanpak van klimaat in het MER (bron : EU Guidances).

Identificatie van klimaatverandering in het MER

- Ga zo vroeg mogelijk in het onderzoek na welke de belangrijkste problemen zijn inzake klimaatverandering en biodiversiteit, maar blijf waakzaam en flexibel en hou steeds rekening met het opduiken van nieuwe elementen.

- Ga na welke de belanghebbenden zijn (adviesinstanties en inspraakorganen) en consulteer ze, om de belangrijkste klimaats- en biodiversiteitsaspecten te kunnen vaststellen.

- Onderzoek hoe klimaatveranderingen en biodiversiteit op elkaar inwerken en met de andere te onderzoeken milieuaspecten van het plan

- Ga na hoe adaptatie en mitigatie op elkaar kunnen inwerken- Hou steeds rekening met de relevante nationale, regionale en lokale context en met de

schaal van het plan.- Hou rekening met de relevante beleidsdoelstellingen en –engagementen en hoe ze kunnen

worden geïntegreerd in het plan.- Hou waar relevant rekening met ecosysteemdiensten bij het onderzoek van de interactie

tussen biodiversiteit en klimaatverandering.

Kritische knelpunten bij de aanpak van klimaat in het MER.

- Ga na welke gekende en relevante doelstellingen inzake klimaatveranderingen en biodiversiteit moeten worden opgenomen in het plan of project

- Onderzoek lange termijn evoluties met en zonder het plan of project en vermijd momentopnamen.

- Bekijk het plan of project tegen de toekomstige randvoorwaarden en trends, en de processen die hen drijven

- Ga na welke impact veranderingen in klimaat en biodiversiteit op lange termijn kunnen hebben op het plan of project, en hun veerkracht en hun weerstandsvermogen tegenover verandering,

- Hou rekening met de complexiteit van de interacties tussen de verschillende elementen van het plan of project en hun onderlinge inwerking.

- Hou in het bijzonder rekening met de complexiteit van klimaatverandering en de kans op cumulatieve effecten.

- Hou rekening met onzekerheden bij het bepalen van de toekomstige randvoorwaarden en trends. Werk daarom bij voorkeur met verschillende scenario’s

- Omwille van de onzekerheden eigen aan klimaatsverandering enerzijds en effectinschatting anderzijds, is het aangewezen om voldoende veerkrachtige alternatieven, gebaseerd op ‘win-win’ en ‘no-regret’ benaderingen, uit te werken.

- Werk een adaptief beheersplan uit en een monitoringprogramma, teneinde het te kunnen verfijnen en verbeteren.


- Baseer de aanbevelingen op het voorzorgsprincipe en identificeer onzekerheden of leemten in de huidige kennis.

Kritische knelpunten bij het effectenonderzoek

- Beschouw van bij het begin de relevante klimaatsveranderingsscenario’s, vanuit een zo breed mogelijke visie, inclusief extreme scenario’s en ‘verrassings’scenario’s.

- Onderzoek de evolutie van de randvoorwaarden in de tijd.- Volg een geïntegreerde en ‘ecosysteem’ benadering bij het onderzoek van het

planningsproces en hou rekening met de drempels en grenzen daarin.- Onderzoek mogelijkheden tot verbetering van het plan of project- Onderzoek welke alternatieven het verschil kunnen maken met betrekking tot

klimaatsverandering en biodiversiteit, rekening houdend met de schaal in ruimte en tijd van het plan of project

- Onderzoek cumulatieve effecten met betrekking tot klimaat en biodiversiteit- Geef prioriteit aan het vermijden van impact op klimaat en biodiversiteit (volgens het

hiërarchische schema van de EU-richtlijnen : eerst vermijden, dan milderen (reduceren of remediëren))

- Werk een monitoringprogramma uit om de efficiëntie van de voorgestelde of noodzakelijke adaptatiemaatregelen te kunnen nagaan.


Vlaanderen · Web viewHierbij kan gebruik gemaakt worden van de algemene IPPC-emissiefactoren voor...

Documents

Transcript of Vlaanderen · Web viewHierbij kan gebruik gemaakt worden van de algemene IPPC-emissiefactoren voor...