Hoe ziet veilig fietsen er in de toekomst uit?

2016

Visie op fietsveiligheid

Aanleiding

Er komt een aanbesteding op de markt door ROV Oost-Nederland over veilig fietsen (2016). De hoe-vraag wordt over gelaten aan marktpartijen. Aanbestedingsplanning: PM Deze visie dient ter inspiratie voor de marktpartijen die op deze aanbesteding inschrijven. De visie is een strategisch document over fiets en veiligheid. De focus van de vraag ligt op educatie en gedrag op en rond de fiets.

Bredere context van deze vraag

In de huidige maatschappij spelen een aantal trends en ontwikkelen die (in)direct van impact zijn op de fiets(veiligheid). De volgende sheets gaan hier meer specifiek op in. Voor deze aanbesteding is het van belang om te kijken naar fietsveiligheid en de mogelijkheden om hieraan bij te dragen door o.a. gedragsbeïnvloeding en educatie vanuit deze bredere context. Wij realiseren ons dat een aantal (standaard) maatregelen altijd nodig zijn maar zoeken hiernaast ook naar out-of-the box aanvullingen.

Met deze aanbesteding hebben we een aantal verschillende doelen:

• De marktpartijen die willen inschrijven op deze aanbesteding moeten worden uitgedaagd; Wij vullen daarom niet zelf in op welke manier de aanpak vormgegeven moet worden.

• De aanbesteding dient te kunnen leiden tot innovatieve oplossingen die door marktpartijen worden bedacht.

• De aanbesteding dient de marktpartijen uit te dagen om breder te kijken dan het eigen domein. Ontwikkelingen hangen met elkaar samen, dit mag ook terugkomen in inschrijvingen.

• Marktpartijen moeten ook kunnen inschrijven in in consortia van partijen (dus ook vanuit verschillende domeinen).

Maatschappelijke Trends & Ontwikkelingen

Vergrijzing

Bevolkingsgroei

Big data

Toelichting

• De wereldbevolking stijgt, en ook in Nederland komen er steeds meer inwoners bij. De

afgelopen twintig jaar is Nederland van gegroeid van 15 naar 17 miljoen inwoners.

• Door constante medische en technische vooruitgang worden mensen gemiddeld steeds ouder. In Nederland is hierdoor in de nabije toekomst een vergrijzingsgolf aanstaande.

• Door klimaatverandering als gevolg van Co2-uitstoot wordt de noodzaak om over te gaan op schonere vormen van energie steeds urgenter. Wind- en zonne-energie winnen snel aan terrein. Dit blijkt o.a. uit het door 195 landen getekende Klimaatakkoord (Parijs, 2015).

• Technische ontwikkelingen maken in de nabije toekomst nieuwe voertuigen en manieren van verkeersgebruik en -doorstroming mogelijk. Hierdoor ontstaan nieuwe functies, bijvoorbeeld de zelfrijdende auto.

• Door op nieuwe manieren gebruik te maken van van big data kunnen steden steeds slimmer worden ingericht en gebruikt. Dit leidt mogelijk tot nieuwe vormen van geautomatiseerd toezicht en handhaving.

• De trend van de deeleconomie (van bezit naar gebruik) zet door in uiteenlopende domeinen, ook in het verkeer. Je hoeft niet altijd meer eigenaar te zijn van de voertuigen die je gebruikt.

Trends & Ontwikkelingen voor fietsveiligheid

Opkomst e-bike

Steeds meer oudere fietsers

Ruimte vraagt om nieuwe inrichtingen

Niets doen Is geen optie

Toelichting

• Smartphonegebruik op de fiets heeft de laatste jaren een vlucht genomen, vooral onder

jongeren. Zij letten hierdoor nog minder op de omgeving in het verkeer.

• Door de vergrijzing komen er steeds meer oudere verkeersdeelnemers, ook op de fiets. Deze groep is kwetsbaar en blijft groeien.

• Voor mensen die lichamelijk kwetsbaarder zijn dan anderen is de e-bike een welkome ontwikkeling. Het vergt minder lichamelijke kracht om toch snelheid te kunnen maken. Vooral onder ouderen wint de e-bike daarom snel aan populariteit.

• De fiets wordt steeds meer een uiting van identiteit & design, maar ook van gezondheid. De bakfiets, de vouwfiets, de brede fietsmand, etc. winnen aan terrein. De fietsinfrastructuur is echter aangelegd voor de standaard fiets.

• Hierdoor (maar ook door technologische ontwikkelingen en bevolkingsgroei) is niet alle fietsinfrastructuur meer geschikt voor het huidige gebruik. Er ontstaan bijvoorbeeld verschillende snelheden op dezelfde infrastructuur.

• Niet voor alle kinderen is het vanzelfsprekend om fietsvaardigheid aan te leren. Zo brengen ouders hun kinderen ook regelmatig met de auto weg en is fietsen bij kinderen niet altijd meer onderdeel van de cultuur en/of opvoeding.

Het Levensfasemodel

Kind

Jongere

Student

Volwassene

Oudere

Ik heb slecht ontwikkelde motorische vaardigheden. Ik kan mijn omgeving slecht inschatten. Ik ben lichamelijk kwetsbaar. Ik ken nog geen verkeersregels. Ik fiets vooral op schoolroutes op vaste tijden. Mijn ouders moeten mij nog leren fietsen.

Ik gebruik vaak mijn smartphone op de fiets. Ik vertoon groepsgedrag in het verkeer. Ik negeer regelmatig verkeersregels. Ik fiets vooral op schoolroutes op vaste tijden. Ik ben snel afgeleid in het verkeer. Ik neem als puber niet veel meer van mijn ouders aan.

Ik heb niet veel te besteden. Mijn fiets is niet van erg goede kwaliteit. Ik fiets vooral op schoolroutes, stationsomgevingen en in binnensteden. Ik negeer regelmatig verkeersregels. Ik ga regelmatig stappen op de fiets. Ik bepaal zelf wat ik doe.

Ik heb vaak de beschikking over een auto. Ik ben verantwoordelijk voor de fietsvaardigheid van mijn kinderen en ik voel mij verantwoordelijk voor mijn ouders. Ik fiets vooral functioneel maar vind het wel belangrijk om er goed en gezond uit te zien. Ik heb een voorbeeld- en zorgfunctie.

Ik ben lichamelijk kwetsbaar. Ik fiets vooral recreatief. Ik verplaats mij het liefst zo gemakkelijk mogelijk van A naar B. Ik zie steeds meer leeftijdgenoten in het verkeer. Mijn reactie- en handelingsvermogen is relatief traag. Ik merk dat ik steeds meer afhankelijk word van anderen maar vind dit lastig om toe te geven.

Kwetsbaarheid in het verkeer

Hoog

Laag

Kind Volwassene Oudere

Mat

e va

n

kwet

sbaa

rhei

d

Levensfase

Opgaven (2016)

Ambities (2040)

Aanknopingspunten

Kind Jongere Student Volwassene Oudere

Kinderen

OPGAVEN (2016) - Weinig kennis en ervaring maakt kinderen tot een verhoogde risicogroep voor fietsveiligheid - Het aantal fietsongevallen met kinderen is relatief hoog - Kinderen die niet leren fietsen zijn in een latere levensfase een verhoogd risico voor de fietsveiligheid - Kinderen met een andere etnische achtergrond leren relatief minder vaak fietsen op jonge leeftijd

AMBITIES (2040) - Het aantal kinderen met fietsvaardigheid is significant gestegen - Het aantal eenzijdige fietsongevallen met kinderen is drastisch verminderd - Kinderen met een andere etnische achtergrond leren relatief vaker te fietsen Rol educatie en gedrag - Educatie is belangrijk in deze levensfase - Gedrag te beïnvloeden via de ouders - Extra aandacht nodig voor kinderen met andere etnische achtergrond

PARTIJEN - Lager Onderwijs - Ouders - Gemeenten - Speelgoedwinkels - Fietshandelaren - Fietsproducenten

AANKNOPINGSPUNTEN Voertuigkenmerken: stabielere fietsen, afstanden tussen voertuigen reguleren Fietsdiensten: (verplichte) aantrekkelijke fietshelmen i.c.m. digi-services Fietsgebruik: verplicht met fiets naar school Motivatie om te fietsen: belang van gezondheid laten zien Fietsinfra: autoverkeer bij school niet toegestaan Educatie: fietsles als onderdeel curriculum, slim om leren gaan met technologie Overig: …

Jongeren

OPGAVEN (2016) - Jongeren gebruiken relatief vaak een smartphone op de fiets - Jongeren vormen een verhoogde risicogroep door het negeren van verkeersregels - Jongeren in groepen nemen elkaars (risico)gedrag over, ook in het verkeer - Jongeren zijn relatief snel afgeleid, wat een verhoogd risico vormt voor de fietsveiligheid

AMBITIES (2040) - Er wordt significant minder gebruik gemaakt van de smartphone op de fiets - Verkeersregels worden in hogere mate nageleefd door jongeren - Afleiding op de fiets leidt niet langer per definitie tot gevaarlijke situaties Rol educatie en gedrag - Educatie laten aansluiten bij ontwikkeling smartphonegebruik? - Negeren verkeersregels is een aandachtspunt - Groepsgedrag kan leiden tot gevaarlijke situaties

PARTIJEN - Voortgezet Onderwijs - Ouders - Telecomaanbieders - Politie - Fietshandelaren - Fietsproducenten - Gemeenten - Sportclubs - Social media / Apps?

AANKNOPINGSPUNTEN Voertuigkenmerken: toezicht op overtredingen gebeurt automatisch, interactie met VRI’s, ingebouwde digi-services (smartphone?) Fietsdiensten: … Fietsgebruik: automatisch toezicht, maximumsnelheden Motivatie om te fietsen: fiets als uiting van identiteit, belang van gezondheid, beleving Fietsinfra: vaste, verplichte schoolroutes Educatie: … Overig: …

Studenten

OPGAVEN (2016) - Studenten zijn relatief vaker onder invloed van verdovende middelen op de fiets - Studenten bevinden zich vrijwel altijd op de drukste fietsknooppunten van Nederland: grote en middelgrote binnensteden (In Oost-Nederland: Zwolle, Enschede, Wageningen, Arnhem, Nijmegen) - De kwaliteit van de fiets als voertuig is relatief vaak onbelangrijk voor studenten - Studenten vertonen (net als jongeren) relatief vaker risicogedrag

AMBITIES (2040) - Het aantal studenten onder invloed van verdovende middelen op de fiets is significant lager - Studenten vertonen minder risicogedrag op de fiets en leven de verkeersregels beter na Rol educatie en gedrag - Educatie over risico’s slechte kwaliteit fietsen? - Gedrag richten op routes en tijden? (zie o.a. Adviesrapport De Student op de Fiets (2014). - Risico’s schetsen van fietsen na het stappen?

PARTIJEN - Hoger / Wetenschappelijk Onderwijs - Studentenverenigingen - Sportclubs - NS (OV-fiets) - Gemeenten - OV Vervoerders (busmaatschappijen) - Horeca in de binnensteden - Fietshandelaren - Politie

AANKNOPINGSPUNTEN Voertuigkenmerken: ICT & GPS services tegen diefstal, interactie met VRI’s Fietsdiensten: slimme stallingen op OV-knooppunten, deelfietsen overal en snel beschikbaar Fietsgebruik: fiets als energieopwekker, automatisch toezicht, maximum snelheden Motivatie om te fietsen: goedkope voertuigen & services, korting op belasting en/of verzekering Fietsinfra: speciale routes rondom hogescholen & universiteiten Educatie: … Overig: slimme koppelingen o.b.v. collegetijden

Volwassenen

OPGAVEN (2016) - Volwassenen fietsen relatief minder vaak dan jongeren en ouderen - Volwassenen zijn van directe invloed op de fietsvaardigheid van hun kinderen

AMBITIES (2040) - Volwassenen fietsen relatief meer dan tien jaar geleden, ten koste van het autogebruik - Volwassenen nemen relatief meer verantwoordelijkheid voor de fietsvaardigheid van hun kinderen - Volwassenen vervoeren kinderen vaker per fiets dan per auto Rol educatie en gedrag - Aandacht voor voorbeeldfunctie in educatie naar kinderen - Beïnvloeding gedrag richten op verhouding auto/fiets? - Extra aandacht nodig voor mensen met andere etnische achtergrond

PARTIJEN - ANWB - Werkgevers - Gemeenten - Fietshandelaren - Fietsproducenten - Toer- en wielerclubs - NS (OV-fiets) - Recreatief fietsverhuur - VVV - Sportclubs

AANKNOPINGSPUNTEN Voertuigkenmerken: belasting/verzekering op fietsen, duurzamer materiaal, koppelingen met data Fietsdiensten: anti-zweet fietskleding, deelfiets, abonnementen (via werkgevers?), slimme stallingen Fietsgebruik: autoverkeer rond scholen verboden Motivatie om te fietsen: inzetten op gezondheid & leefomgeving, duurzaamheid, beleving Fietsinfra: auto’s steeds minder in stedelijke gebieden, snelfietspaden, educatieve zones? Educatie: inzet op bijhouden technologische ontwikkelingen, belang om kinderen te leren fietsen Overig: comfortaspecten, woon-werkverkeer

Ouderen

OPGAVEN (2016) - Er komen steeds meer fietsende ouderen in Nederland en dit aandeel blijft groeien - Voor ouderen is de drijfveer niet perse om zich sneller van A naar B te verplaatsen maar gemakkelijker - Het aantal e-bikes onder ouderen is relatief hoog en blijft groeien maar snappen zij ook de e-bike werkt? - Ouderen hebben minder goede motorische vaardigheden en zijn lichamelijk relatief kwetsbaar - Ouderen vormen de belangrijkste groep stijgers onder fietsslachtoffers - Ouderen zijn relatief stug in het naleven van verkeersregels en verwachten dit ook van anderen

AMBITIES (2040) - Ouderen zijn significant vaardiger op de e-bike, ook bij hogere snelheden - Ouderen zijn lichamelijk minder kwetsbaar op de fiets - Ouderen zijn meer omgevingsbewust bij het volgen van (veranderende) verkeersregels Rol educatie en gedrag - Educatie richten op ontwikkeling e-bikes - Inzetten op lichamelijke kwetsbaarheid en verminderd omgevingsbewustzijn

PARTIJEN - Gemeenten - Provincies (N-wegen) - Zorgaanbieders - Zorgverzekeraars - Huisartsen - Fietshandelaren (e-bikes) - Fietsproducenten - Toer- en wielerclubs - ANWB - Recreatief fietsverhuur - NS (OV-fiets)

AANKNOPINGSPUNTEN Voertuigkenmerken: interactie met andere voertuigen, toename stabiliteit, speed-scootmobiel, automatische snelheidsbegrenzer op e-bikes? Fietsdiensten: helmen i.c.m. digi-services, gezondheidsmetingen, verkeerswaarschuwingen Fietsgebruik: elektrische fietstaxi’s, logische routes, koppeling aan belangrijke voorzieningen Motivatie om te fietsen: recreatie, gezondheid, beleving, sociaal contact, energie, boodschappen Fietsinfra: vergevingsgezinde fietspaden, verschillende snelheidslanen, ‘ouderenfietspaden’ Educatie: technologische ontwikkelingen, veranderingen verkeersregels, nieuwe voertuigen Overig: comfort, op- en afstappen

Tot slot

Elementen die wij belangrijk vinden aan deze aanbesteding:

• Wees innovatief in de aanpak

• Kijk breder dan het eigen domein

• Heden ≠ toekomst: kijk vooruit!

• Follow the money (bv: verzekeraars)

• Zet in op slim gebruik van (big) data

• Stel je in op (infra voor) verschillende snelheden

• Een gezonde en duurzame leefomgeving wordt steeds belangrijker