Evaluatierapport aanbesteding DCM Kaden Wilhelminahaven

7/28/2019 Evaluatierapport aanbesteding DCM Kaden Wilhelminahaven

1/36

Noordelijke Regieraad Bouw i .s.m. Groningen Seaports

Evaluatie aanbestedingkaden Wilhelminahaven


2/36

PRO6 managers BV

Amsterdamseweg 16

3812 RS Amersfoort

[email protected]

www.pro6managers.nl

maandag 13 september 2010, Amersfoort

Joost Merema


3/36

1 / 32 Evaluatie aanbesteding kaden Wilhelminahaven

Inhoudsopgave

1. Inhoudsopgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .1

2. Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .2

3. Samenvang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .4

Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .4

Doelstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .4

Werkwijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .4

Aandachtspunten evaluae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .5

Aandachtspunten voor aanbestedende diensten naar aanleiding van deze evaluae . . .5

Onderwerpen voor verdere studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .7

Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .7

4. Evaluae Aanleg en onderhoud kaden Wilhelminahaven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

Probleemstelling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .9

Doelstelling evaluae. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

5. Analyse van het aanbestedingsproces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .11

Algemeen: de feiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

1. De voorbereiding van de aanbesteding tot publicae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

2. Opstellen publicaedocument, selece- en aanbestedingsleidraad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

3. Het proces van publicae tot en met de selece. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

4. Het opstellen en de inhoud van het contract en de aanbestedingsdocumenten . . . . .17

5. Het aanbestedingsproces na selece tot en met de aanbieding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

6. De wijze van beoordelen en gunnen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .26

6. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .29

Onderwerpen voor verdere studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .29

Doelstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .29

7. Deelnemers evaluae. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .31

Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .31

Parjen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .32


4/36


2. Voorwoord

Het aanbesteden van innovaeve contractvormen is maatwerk, en verloopt niet aljd gemak-kelijk voor opdrachtgever en inschrijvers. Aan de kant van opdrachtgever dient er ten behoeve

van de aanbesteding een goed proces voorbereid te worden n een goed contract opgesteld te

worden. De aanbesteding dient op een duidelijke en transparane wijze plaats te vinden. Aan

de zijde van de markt dient er onder andere een goed plan van aanpak geschreven te worden

en een degelijk ontwerp gemaakt te worden. Er dient jdens de tenderfase - onder jdsdruk -

een passend antwoord geformuleerd te worden op de vraagstelling van de opdrachtgever. Deze

opdrachtgever dient als sluitstuk van het aanbestedingsproces op rechtmage en doelmage

wijze een keuze te maken voor een begunsgde die het werk mag gaan uitvoeren. Het opstellen

van documenten ten behoeve van seleceprocessen en criteria, het aanbestedingsproces en de

aanbestedingsleidraad en het gunningsproces met gunningscriteria vragen veel aandacht.

Voor u ligt het O6 managers. De Noordelijke Regieraad hee deze evaluae uitgevoerd op ver-

zoek van de opdrachtgever en aanbestedende dienst Groningen Seaports. Dit verslag is tot stand

gekomen nadat alle inschrijvers op deze aanbesteding elk hun feedback op schri hebben aan-

geleverd, en vervolgens deze feedback jdens een bijeenkomst gezamenlijk met de opdracht-

gever Groningen Seaports en het door hen ingeschakelde ingenieursbureau besproken hebben.

Daarbij is de feedback geanonimiseerd, en hebben de inschrijvers nadrukkelijk de gelegenheid

gekregen om op basis van deze geanonimiseerde feedback meer toelichng te geven of discussie

te voeren.

Onze dank en waardering gaan in eerste instane uit naar Groningen Seaports. Door hun bereid-

heid om met de markt de dialoog aan te gaan, geven zij zowel opdrachtgevers en opdrachtne-

mers de kans om te leren van de ervaringen die zij zelf hebben opgedaan met de aanbesteding

van dit project. Ondanks dat er rondom deze aanbesteding juridische geschillen zijn geweest,

hee Groningen Seaports zich toch kwetsbaar opgesteld door de markt uit te nodigen om met

elkaar over deze aanbesteding te spreken. Om op deze wijze een dergelijke aanbesteding met

alle deelnemers te evalueren, is - naar ons beste weten - uniek voor de bouw in Nederland.

Daarnaast willen we ook de betroken marktparjen danken en complimenteren voor hun in-

breng in deze evaluae. Er ontstond een open dialoog, waarbij marktparjen zowel elkaar als op


5/36


opdrachtgever de ruimte gaven om hun feedback te geven. Zowel de moeite die men genomen

hee om deze evaluae grondig voor te bereiden, als ook de construceve houding jdens de

gezamenlijke sessie, hebben er toe bijgedragen dat de evaluae door de betrokken parjen alspreg, plezierig en nug werd ervaren. Deze evaluae hee laten zien dat ook de markt bereid

is om op professionele wijze met opdrachtgevers samen te kijken naar wat goed ging, en wat de

volgende keer beter kan.

Wij hopen met deze evaluae een bijdrage te hebben geleverd aan de doelstellingen van de

Noordelijke Regieraad Bouw. Door het delen van kennis en ervaringen op het gebied van aanbe-

stedingen van grote infrastructurele projecten kan voorkomen worden dat fouten in het proces

zich onnodig herhalen. Zeker met de opgave die het Noorden de komende jaren voor zich hee,

denken wij dat de Noordelijke Regieraad Bouw hiermee in een behoee voorziet.

Ir. L.A. Roelofs

Mr. Ing. J.H. Merema


6/36


3. Samenvang

AlgemeenGroningen Seaports hee, mede op aandringen vanuit de opdrachtnemers en de markt, beslo-

ten het project Aanleg en onderhoud kaden Wilhelminahaven middels een Design, Construct

en Maintain contract op basis van de UAVgc 2005 aan te besteden. Deze aanbestedingsvorm was

voor Groningen Seaports nieuw. In maart 2008 is men begonnen met het voorbereiden van het

aanbesteden van het project. Eind maart 2009 werd er ingeschreven, en na beslechng van

een geschil middels een kort geding is het project eind juni 2009 denief gegund. Zowel de

inschrijvers als de opdrachtgever hadden behoee aan een terugblik en evaluae van het gehele

proces.

De vraag is door Groningen Seaports gesteld aan de Noordelijke Regieraad Bouw. Deze hee de

vraag om een evaluae te organiseren doorgezet aan de werkgroep Aanbesteden en Samenwer-

king in de bouwketen. De uitvoering van deze evaluae lag bij PRO6 managers.

Doelstelling

De evaluae had als doelstelling:

Het gebruik maken van de kennis en ervaring van de parjen om aan de hand van de aanbe-

steding van het contract voor de kaden Wilhelminahaven lessen te kunnen trekken om het

mogelijk te maken (primair voor Groningen Seaports, secundair voor alle opdrachtgevers

in Noord Nederland) dat een volgende aanbesteding op een voor alle parjen acceptabele

wijze wordt doorlopen.

Werkwijze

De werkwijze was dat alle bij de aanbesteding betrokken parjen zijn benaderd met het ver-

zoek om vooraf schrielijk hun ervaringen en visie op de aanbesteding aan te leveren aan de

begeleiders van deze evaluae. Een geanonimiseerde compilae van dit commentaar hee als

leidraad van de discussie gefunconeerd. Op basis van deze feedback is er een aantal primaire

onderwerpen gekozen waar jdens een gezamenlijke bijeenkomst met elkaar over gesproken is.

Dit resulteerde in een aantal breed gedragen verbeteren aandachtspunten, en in een aantal

onderwerpen dat zich leent voor nadere studie. De gehanteerde indeling op basis van onderdeel

in het aanbestedingsproces is gekozen door de opstellers van de evaluae.


7/36


Zowel de opdrachtgever en het bij de aanbesteding betrokken ingenieursbureau als alle geselec-

teerde inschrijvers hebben meegewerkt aan deze evaluae.

Aandachtspunten evaluatie

Algemene aandachtspunten voor aanbestedingen worden voor aanbestedende diensten als

bekend verondersteld. Begrippen als level playing eld, accountability en de beginselen van

transparane en non-discriminae komen rechtstreeks uit de Europese aanbestedingswetge-

ving en zijn een heldere leidraad voor aanbestedingsprocessen. In ons overzicht hebben wij ons

daarom niet op de algemene aandachtspunten gericht, maar juist speciek op de in de evaluae

naar voren gekomen onderwerpen. Dit laat uiteraard onverlet de noodzaak en plicht voor een

aanbestedende dienst om ook de algemene uitgangspunten goed in voorbereiding en uitvoering

van het aanbestedingsproces op te nemen.

Aandachtspunten voor aanbestedende diensten naar aanleiding van deze evaluatie

Uit de evaluae zijn meerdere aandachtspunten naar voren gekomen. Na verwerking van deze

input, die met name sterk projectgericht is, zijn de volgende leerpunten voor toekomsge aan-

bestedingen naar voren gekomen:

I. Voorbereiding aanbesteding door Opdrachtgever

Maak een duidelijke keuze over zowel de eigen rol in het proces, als de taken en verantwoor-

delijkheden van een eventueel ingehuurd ingenieursbureau: dit geldt zowel voor de voor-

bereiding en begeleiding van de aanbesteding, als voor de begeleiding van de uitvoering.

II. Informaeverstrekking opdrachtgever

Geef in een zo vroeg mogelijk stadium, bij voorkeur jdens de aankondiging, specieke pro-

jecnformae (scope, omvang, bouwjd, risicoproel en contractstukken mee ten behoeve

van genteresseerden.

III. De selece

Bepaal of het meerwaarde hee om het aantal inschrijvers te beperken door selece. Selec-

teer in de selecefase op objeceve criteria ten aanzien van de kwaliteit, prestaes, capa-

citeit en ervaring van de inschrijvende parjen, en betrek daarbij ook de relevante bedrijfs-


8/36


economische parameters van de inschrijvers. Vermijd zo mogelijk de situae dat inschrijvers

zich gedwongen voelen om zich uit de procedure terug te trekken.

IV. De overeenkomst en de juridische aspecten van de contractdocumenten

Zorg voor een overeenkomst waarbij de contractstukken in juridisch opzicht in balans zijn.

V. Eisen en het ontwerp

Zorg dat de eisen zo zijn dat de uitvraag voor de opdrachtnemers zo goed mogelijk beprijs-

baar is. Besteed daarom aandacht aan de wijze waarop de eisen van ontwerp en uitvoering

zijn uitgewerkt.

VI. Inrichng van het tenderproces

Zorg voor een opmaal ingericht tenderproces, waarbij de planning van de aanbesteding ge-

noeg jd laat voor de inschrijvers voor opstellen en beprijzen van het ontwerp. Creer ruim-

te voor interace tussen inschrijvers en opdrachtgever. Verstrek een rekenvergoeding die

een realissche koppeling hee met de daadwerkelijke kosten aan zijde van de inschrijvers.

VII. De uitvraag

Bewaak acef de scope van de uitvraag jdens de procedure, en zorg voor een ijkmoment

voor verzending van de laatste nota van inlichngen. Voorkom zo mogelijk dat inschrijvers

zich terugtrekken. Wanneer er sprake is van uitbesteding van het onderhoud, zorg ervoor

dat deze M- component duidelijk en eenduidig te beprijzen is door de inschrijvers.

VIII. De beoordeling en de gunning

Wees als opdrachtgever transparant door vooraf het beoordelingsprotocol te delen met de

inschrijvers. Betrek een notaris als onaankelijke parj voor het ontvangen en houden van

de inschrijfstaten. Geef inschrijvers aan wie de opdracht niet gegund is, de kans om kennis

te nemen van de inhoudelijke beoordelingen en zich zo te verbeteren.


9/36


Onderwerpen voor verdere studie

Tijdens de evaluae werd zowel door opdrachtgever als marktparjen vastgesteld dat er be-

hoee was aan een antwoord op de volgende vragen:1 Welke informae dient aljd vooraf door een opdrachtgever aangeleverd te worden bij

de aankondiging van D&C(M) aanbestedingen?

2 Hoe kan een prekwalicae en/of selece op kwaliteit objecever worden gehanteerd,

zonder dat er een schijnzekerheid ontstaat door een te kleine bandbreedte in de be -

oordeling van deze kwaliteit?

3 Hoe dient een onderhoudscomponent (de M) beschreven te worden in een D&CM

contract zodat deze eenduidiger beprijsbaar (en beoordeelbaar) is?

4 Hoe kan er door een opdrachtgever objecef gekozen worden voor een bepaalde gun-

ningsmethodiek om de waarde te bepalen van de combinae van geld en kwaliteit?

5 Hoe kan er binnen een aanbesteding ruimte gecreerd worden voor het voeren van

onderhandelingen op onderdelen of risicotoedeling tussen opdrachtgever en markt-

parjen, zonder dat er een concurrenegerichte dialoog gevoerd hoe te worden?

Conclusie

De bij deze evaluae verkregen inzichten en verbeterpunten kunnen direct worden toegepast op

nog aan te besteden projecten. Met name opdrachtgevers zouden deze verbeterpunten in hun

proces kunnen verwerken. De subdoelstelling om ook leerpunten van de marktparjen zelf te

formuleren, zijn met deze evaluae niet expliciet zichtbaar geworden. Dit komt enerzijds doordat

de aandacht vooral lag op aandachtspunten voor opdrachtgevers van dergelijke aanbestedings-

trajecten. Anderzijds betre het verbeterpunten die uit concurreneoverwegingen door markt-

parjen begrijpelijkerwijs liever niet uitgebreid gedeeld worden met andere inschrijvers.

Naast de verbeterpunten zijn er uit de evaluae een aantal vraagstukken naar voren komen, die

zich lenen als onderwerp van verdere studie. De Noordelijke Regieraad Bouw zou zich tot doel

kunnen stellen om op een of meerdere van deze vragen een door opdrachtgevers en de markt

gedragen antwoord te (laten) formuleren.

Voor wat betre de onderzoeksvragen 4 en 5 zowel kennis als tools voorhanden. Te denken valt

aan de publicaes Aanbesteden van gentegreerde contracten en Risicos & Aanbesteden van

het CROW, en de Leidraad Aanbesteden van PSIBouw, Regieraad Bouw en het CROW. Dat de


10/36


kennis uit deze tools nog geen gemeengoed is, blijkt uit de door de deelnemers geformuleerde

behoee. Een onderzoek om antwoord op deze vragen zou zich dan ook kunnen richten op een

eeceve implementae van deze kennis in aanbestedingsprocedures.

Gezien het bovenstaande kan worden geconcludeerd dat de doelstelling van deze evaluae is be-

haald. Er is ruimte voor verbetering, en met bovenstaande verbeterpunten wordt een handrei -

king gedaan naar die parjen die deze verbeteringen willen toepassen. Er is met bovenstaande

ervaring een belangrijke basis gelegd om in de toekomst meer gebruik te maken van deze vorm

van evaluae met de markt. De ervaring was voor de betrokken in ieder geval zeer nug en

posief.


11/36


4. Evaluae Aanleg en onderhoud kaden Wilhelminahaven

ProbleemstellingHet aanbesteden van innovaeve contractvormen kan door zowel opdrachtgevers als opdracht-

nemers in de prakjk ervaren worden als een lasg proces. Groningen Seaports hee, mede op

aandringen vanuit de opdrachtnemers en de markt, besloten het project Aanleg en onderhoud

kaden Wilhelminahaven middels een Design, Built en Maintain contract onder de UAVgc 2005

aan te besteden. Binnen het contract bestaat de mogelijkheid voor waardering van prestae,

zowel als bonus als in een malus.

Tijdens en na aoop van de aanbestedingsprocedure was er kriek vanuit de inschrijvers op het

contract en de aanbesteding. Deze kriek had betrekking op verschillende aspecten. Enerzijds

ontstond de indruk bij Groningen Seaports dat de markt het contract anders begreep dan dat

de intene van het contract was, anderzijds hadden de inschrijvers de indruk dat Groningen

Seaports zich niet bewust was van de afstand die een dergelijk contract met zich meebrengt: er

ontstond van beide kanten geen vertrouwen in een succesvolle aanbesteding, bouw en opleve-

ring van het project. Het resultaat was dat er inschrijvers jdens de procedure afvielen, en dat er

een geschil ontstond dat via de rechterlijke weg opgelost moesten worden.

Groningen Seaports hee bij de Noordelijke Regieraad Bouw de volgende vraag neergelegd: Wat

kunnen markt en opdrachtgever over deze aanbesteding van elkaar leren, zodat in een volgende

aanbesteding het proces beter en gemakkelijk zal verlopen voor de inschrijvers en de opdracht-

gever?. Binnen de Noordelijke Regieraad Bouw hee de werkgroep Aanbesteden deze vraag op-

gepakt, en samen met Groningen Seaports is besloten tot een evaluae van deze aanbesteding.

Doelstelling evaluatie

De doelstelling van deze evaluae is de volgende:

Het gebruik maken van de kennis en ervaring van de parjen om aan de hand van de aanbe-

steding van het contract voor de kaden Wilhelminahaven lessen te kunnen trekken om het

mogelijk te maken (primair voor Groningen Seaports, secundair voor alle opdrachtgevers

in Noord Nederland) dat een volgende aanbesteding op een voor alle parjen acceptabele

wijze wordt doorlopen.


12/36


Hiervoor is een evaluae in de vorm van een dialoog georganiseerd. Tijdens deze dialoog werd

geprobeerd op de volgende vragen een antwoord te krijgen:

1 Wat is analyse van iedere parj van het proces van aanbesteding?2 Welke lessen hee iedere organisae / persoon geleerd van deze aanbesteding?

3 Welke verbeteringen verwacht iedere parj van de andere parj in een volgende aan-

besteding?

4 Welke verbeteringen kunnen er nog gerealiseerd worden?


13/36


5. Analyse van het aanbestedingsproces

Algemeen: de feitenGroningen Seaports is gestart met de voorbereidingen van de aanbesteding in maart 2008. Van-

uit het raamcontract met ingenieursbureaus is Grontmij gecontracteerd als schrijver van het con-

tract, en begeleider van de aanbestedingsprocedure. De aankondiging is op de aanbestedingska-

lender geplaatst op 2 september 2008.

De scope van de opdracht betrof de aanleg en het onderhoud voor de kaden van de Wilhelmi-

nahaven. Het contract was een Design, Construct en Maintain contract op basis van de UAVgc

2005, met een onderhoudsperiode van de kaden van 25 jaar. In de uitvraag was opgenomen dat

er wat betre de Noordzijde twee varianten aangeboden diende te worden door de inschrijvers:

een variant met een kade met laad/los faciliteiten, en een variant met een kade zonder deze

faciliteiten. De keuze voor welke variant werd gegund hing enerzijds af van de hoogte van de

aanbiedingen, anderzijds was er nog onzekerheid wat betre noodzaak van de aanwezigheid van

een kade aan de Noordzijde.

De aanbestedingsprocedure was een niet-openbare Europese aanbesteding. Hiervoor hebben

zich 6 inschrijvers gemeld, waarvan er 5 geselecteerd zijn. De eerste 3 inschrijvers zijn geselec-

teerd op basis van kwaliteit. Van de laatste drie inschrijvers zijn er twee geloot, en een is afgeval-

len.

De contractdocumenten zijn aan de geselecteerde gegadigden verstrekt op 5 december 2008. Op

19 december 2008 vond de eerste Nota van Inlichngen plaats, op basis waarvan op 14 januari

2009 de antwoorden zijn verstrekt. Tijdens deze eerste nota van inlichngen zijn er 292 vragen

gesteld. Deze eerste Nota van Inlichngen leidde tot 133 wijzigingen in de contractdocumenten.

Vervolgens is er 5 februari 2009 een tweede Nota gehouden, waar 420 vragen zijn gesteld. De

antwoorden op deze vragen werden op 4 maart verstrekt. Daarbij werden er 156 wijzigingen

doorgevoerd. Tot slot vond er een aanvullende nota van inlichngen plaats op 16 maart 2009,

waarbij 13 vragen beantwoord werden, en 2 wijzigingen werden aangegeven.


14/36


Het totaal aantal vragen dat beantwoord is in de aanbestedingsprocedure komt hiermee op 725.

In totaal zijn er 291 wijzigingen aangebracht in de aanbestedingsdocumenten na het verstrekken

daarvan aan de geselecteerde gegadigden.De sluingsdatum voor het indienen van de inschrijvingen was 24 maart 2009. Uiteindelijk heb-

ben er 2 geselecteerde gegadigden afgezien van inschrijvingen, waardoor er uiteindelijk 3 par-

jen inschreven. Na beoordeling van de inschrijvingen vond de voorlopige gunning plaats op 22

april 2009. Van de 3 inschrijvingen werd 1 inschrijving ongeldig verklaard.

Bij de winnende inschrijving ontbrak een gedeeltelijke onderbouwing van de ingediende prijs. Dit

leverde een herstelbaar gebrek van de inschrijving op, en de aanbestedende dienst hee de in-

schrijver dit gebrek ook laten herstellen. De inschrijving die als tweede eindigde, spande hierover

een kort geding aan tegen de aanbestedende dienst. Deze inschrijver werd op 19 juni 2009 door

de rechter in het ongelijk gesteld. Hierdoor vond de denieve gunning plaats op 24 juni 2009.

1. De voorbereiding van de aanbesteding tot publicatie

Groningen Seaports hee de jdsduur van de voorbereiding van te voren niet als tekort ingeschat.

Uiteindelijk is het gezien de gunning ook geen te korte jd gebleken. Ook was het voor Groningen

Seaports geen ope om later met de realisae van het project te laten starten. De beschikbaarheid

van de havenkade was een contractuele eis met de eindgebruikers, waar zeer hoge boetes op staan.

De evaluae hee zich niet uitgebreid gericht op het proces van de voorbereiding door Gronin-

gen Seaports en de Grontmij. Vanuit de inschrijvers is hier ook geen feedback op gekomen.

Wel is er door meerdere inschrijvers de keuze voor een D&C(M) contract ter discussie gesteld.

Of Groningen Seaports achteraf gezien de goede keuze van contractvorm hee gemaakt is niet

aan de orde gekomen in de evaluae. Wel is het voor opdrachtgevers heel belangrijk om vooraf

te beseen wat het stellen van een funconele vraag met daarbij 25 jaar beschikbaarheid voor

gevolgen hee voor de aanbesteding, maar ook van de realisae en instandhouding. Groningen

Seaports is een organisae die tot op heden veel werkt met aanbesteding van RAW bestekken,

en het onderhoud van de terreinen vooral in eigen beheer hee danwel deze in onderdelen op

de markt zet. Het verwoorden en concreseren van de gebruikers- en omgevingswensen in een

dergelijk integraal programma van eisen vergt veel van de voorbereiding en condionering van

de organisae van de opdrachtgever.


15/36


De afweging van Groningen Seaports was voornamelijk ingegeven vanuit de wens om aan de

behoee van de markt te voldoen om meer innovaef aan te besteden. Richng Groningen Se-

aports is door de markt op verschillende momenten aangegeven dat de markt klaar is om der-gelijke projecten op deze wijze aan te bieden en uit te voeren. Groningen Seaports hee als

doelstelling dergelijke innovaes op te pakken, en hee er daarom voor gekozen om dit project

om zowel het ontwerp als de uitvoering en instandhouding in een contract op de markt te zeen.

AANBEVELING I: Voorbereiding aanbesteding door Opdrachtgever

Maak een duidelijke keuze als opdrachtgever over de eigen rol in het proces:

Dominante rol: de opdrachtgever bepaalt, en het ingenieursbureau adviseert, of;

Regisserende rol: het ingenieursbureau bepaalt, tenzij de opdrachtgever anders beslist; is

aankelijk van de mate waarin er aansprakelijkheid en verantwoording en dus risico door

het ingenieursbureau overgenomen en gedragen kan worden.

Verlang in ieder geval een krische houding van het ingenieursbureau ten aanzien van

het opstellen van het programma van eisen van de opdrachtgever.

Stel een duidelijke vraagspecicae op voor het uitvragen van de ingenieursdiensten Houdt deze zo funconeel mogelijk;

Bewaak deze scope, spreek het ingenieursbureau daarop aan.

Condioneer de eigen organisae: bereid de organisae voor op het type vragen dat in de

aanbestedingsprocedure gesteld wordt door de potenle inschrijvers.

Een goede voorbereiding hierin is leerlijk het halve werk;

Zeker wanneer er beperkte ervaring is met het werken met eisenbomen en het funco-

neel speciceren van een project:

Zoek ondersteuning bij een onaankelijke derde die zich richt op het procesmanage-

ment van de aanbesteding.

Let op de kwaliteit van het ingenieursbureau jdens de voorbereiding:

Verkeerde zuinigheid in jd, geld of kwaliteit jdens de voorbereiding hee grote gevol-

gen in de uitvoeringsfase voor opdrachtgever.

Bepaal vooraf of de opdrachtgever of het ingenieursbureau de begeleiding van het project

en/of het contractmanagement jdens de uitvoering doet.


16/36


2. Opstellen publicatiedocument, selectie- en aanbestedingsleidraad

Over de publicaedocumenten, de selece- en aanbestedingsleidraad zijn weinig opmerkingen

gekomen. Deze documenten waren duidelijk. Wel is door de markt aangegeven dat er behoee isaan een goede informaeverstrekking door de opdrachtgever na publicae, en voor de selece.

Veel opdrachtgevers vestrekken de uiteindelijke contractstukken pas na selece van gegadigden.

Dit betekent dat marktparjen zich pas in het risicoproel van het project kunnen verdiepen na-

dat ze geselecteerd zijn. Vanuit de bedrijfsstrategie en het mogelijk niveau van kostenbeheersing,

zouden marktparjen graag voor de selece kennis nemen van zoveel mogelijk stukken. Dit is

AANBEVELING II: Informaeverstrekking opdrachtgever

Geef in een zo vroeg mogelijk stadium, bij voorkeur jdens de aankondiging, in ieder geval

het liefst voor de selece, de volgende documenten mee aan de gegadigden:

De seleceleidraad;

waarin duidelijk staat aangegeven op welke wijze geselecteerd en gegund zal worden.

maak daarin duidelijk onderscheid, bijvoorbeeld door een overzichtsmatrix:

welke criteria minimaal gehaald moeten worden (knock-out criteria), en

welke criteria hoe gewogen worden in bepaling van de EMVI waarde (indien van

toepassing).

Het beoordelingsprotocol;

De scope van het project en de contractbasis;

De door de opdrachtgever gewenste planning van de periode van gunning tot de start

uitvoering van de opdracht;

Maak inzichtelijk wat de grootste belangen zijn voor zaken als de datum van opleve-

ring, bijvoorbeeld voortkomend uit een overeenkomst met de eindgebruiker(s);

Het risicoproel van het project, met daarin (bij voorkeur) de volgende onderverdeling: Risicos opdrachtgever, niet benvloedbaar door opdrachtnemer

Risicos opdrachtgever, mogelijk benvloedbaar door opdrachtnemer

Risicos opdrachtnemer, benvloedbaar door opdrachtgever.

Wees daarnaast als opdrachtgever duidelijk wat je wilt, en waarom:

Mogelijkheid tot creaviteit (en dus meer een D&C contract) of

Duidelijke technische oplossing op basis van een reeds gemaakt design (en dus meer

een E&C contract)


17/36


ook relevant voor het reserveren van capaciteit in de aanbiedingsfase. Tijdens de evaluae is de

behoee aan meer informae in het voortraject duidelijk gebleken. Er is behoee aan verdere

studie naar welke informae vooraf door een opdrachtgever aangeleverd zou moeten worden bijde aankondiging van D&C(M) aanbestedingen.

3. Het proces van publicatie tot en met de selectie

Het proces van publicae tot en met de selece was voor de marktparjen helder en duidelijk.

Er werd geselecteerd naar vijf marktparjen. Daarbij werden op basis van kwaliteit de beste drie

geselecteerd. De overige twee plaatsen werden door long bepaald. Deze methode wordt door

de markt niet gezien als ideaal, omdat men liever op basis van kwaliteit geselecteerd wordt. De

reden voor Groningen Seaports om toch voor long te kiezen is omdat de beoordeling van laatste

drie relaef diuus wordt, in vergelijking met de top twee of drie. De invloed van de individu-

ele beoordelingen wordt dan wel groot, terwijl de verschillen tussen de gemiddeldes daar vaak

geen rechtvaardiging meer voor bieden. Om die reden kiest een opdrachtgever om de laatste

twee plaatsen te loten tussen de geselecteerde parjen die niet tot de beste drie behoren. De

marktparjen hebben hier begrip voor, omdat zij ook de ervaring hebben dat gelijksoorge plan-

nen door verschillende opdrachtgevers radicaal anders beoordeeld kunnen worden. Er is door

opdrachtnemers een behoee geuit naar een onderzoek naar de wijze waarop een selece of

prekwalicae op kwaliteit beter kan worden uitgevoerd, zonder dat er een schijnzekerheid ont-

staat door een te kleine bandbreedte in de beoordeling van deze kwaliteit. Op dit moment zijn er

hiervoor in den lande key performance indicators in ontwikkeling.

Dat er geselecteerd werd naar vijf parjen, is gedaan om de transacekosten aan de zijde van de

markt binnen redelijke grenzen te houden. De markt gee aan dat men aan dit aantal in beginsel

ook de voorkeur gee. Echter, daarbij is het voor marktparjen belangrijk op welke wijze de se-

lece plaats vindt. Vooral marktparjen in het MKB-segment geven aan dat men nog vaak hoge

selece-eisen tegenkomt op het gebied van ervaringseisen, nancile draagkracht en omzet,

waardoor projecten voor hen onbereikbaar blijken.

Uiteindelijk hebben zich zes parjen aangemeld, zodat er n parj niet geselecteerd kon wor-

den. Door de aanbestedende dienst is nog gekeken naar een mogelijkheid om ook deze gega-

digde mee te laten doen, maar omdat deze mogelijkheid niet van te voren aangekondigd was,

zou dit rechtstreeks in strijd zijn met het transparanebeginsel.


18/36


AANBEVELING III: De selece

Beperk het aantal inschrijvers door middel van een selece:

Het aantal waar naar toe wordt geselecteerd moet gebaseerd worden op het risicopro-

el van het project.

Hierbij moet de marktzijde genventariseerd worden naar kennis, kunde en capaciteit

Houd rekening met inschrijvers die zich al dan niet op het laatste moment terug-

trekken uit de procedure als het risicoproel hoog is.

Te hoge eisen is beperkend omdat het MKB hier vaak niet aan kan voldoen

Bevoordelen van het MKB ten opzichte van grote (internaonale) parjen is echter

ongewenst en niet toegestaan.

Beperk het aantal inschrijvers door middel van:

Minimum criteria (knock-out)

Gewogen criteria

Een alternaef voor een selece tot 5 is een selece op basis van prekwalicae.

De totale inschrijfvergoeding wordt dan ook door de gekwaliceerde kandidaten

gedeeld.

Kijk niet alleen naar omzetgegevens over bepaalde jaren, maar overweeg bij het bepa-

len van de mate van connuteit van de inschrijver het uitvragen van onderbouwing in

de vorm van:

Kentallen (mits een relae met het specieke project) zoals:

Solvabiliteit (Financile draagkracht);

Liquiditeit (cash ow rao)

Eigen Vermogen

Rendementscijfers (let op: maatwerk, concurrenegevoelige informae!)

Vraag om een bidbond, inschrijvingsbankgarane

Besef dat er uiteindelijk minder inschrijvingen gedaan kunnen worden dan dat er par -

jen geselecteerd zijn.

Wanneer de kans groot is dat meerdere parjen zich nog terugtrekken na selece, zou

toch de keuze gemaakt kunnen worden de selece te laten vallen.


19/36


Uiteindelijk gee Groningen Seaports aan dat het aantal van drie ingediende inschrijvingen voor

dit project een ongewenst laag aantal is. Voorkomen dat een inschrijving zich terugtrekt, is lasg

voor een aanbestedende dienst. De hierboven genoemde aanbeveling I wat betre de informa-everstrekking vooraf kan in ieder geval zorgen dat parjen genoeg informae hebben om in

te schaen of men deel wenst te nemen aan de selece. Dit voorkomt dat men na selece bij

het lezen van de stukken en het kennisnemen van het risicoproel zich alsnog gedwongen voelt

om niet in te schrijven. Het uitvoeren van een goede marktscan, en daarbij een bewuste keuze

om geen selece of prekwalicae toe te passen kan daarbij een oplossing zijn. Dit aspect dient

afgewogen te worden tegenover de transacekosten. Want alhoewel het over het algemeen aan

te raden is om een selece uit te voeren om de transacekosten niet te hoog te laten oplopen

voor inschrijvers, dient een opdrachtgever de afweging te maken of hij hierdoor uiteindelijk het

aantal parjen wat zal inschrijven niet teveel beperkt.

4. Het opstellen en de inhoud van het contract en de aanbestedingsdocumenten

De UAVgc 2005 biedt een goede basis voor D&C(M) contracten, en was ook geschikt voor de

aanbesteding van de kaden Wilhelminahaven. De toepassing van een model als de UAVgc 2005

betekent een bepaalde dwang van eenduidigheid. Door te kiezen voor uniforme voorwaarden,

zal de opdrachtgever moeite moeten doen om het contract projectspeciek te maken voor het

project, zonder daarbij de balans van voorwaarden die in het model zit, en door iedereen gekend

wordt, te verstoren.

In onderhavige aanbesteding waren de algemene voorwaarden van Groningen Seaports van toe-

passing verklaard. Hierdoor ontstond discussie over conicterende voorwaarden uit de UAVgc

2005 en de algemene voorwaarden. Groningen Seaports hee in de Nota van Inlichngen de

algemene voorwaarden een duidelijke plaats lager in de hirarchie van de contractstukken gege-

ven. Uiteindelijk hee op het laatste moment toch n geselecteerde parj niet ingeschreven,

omdat zij het risicoproel van het project onaanvaardbaar hoog vonden door toepassing van de

algemene voorwaarden van Groningen Seaports. Wellicht is dit objecef gezien achteraf een

verkeerde waardering van de feiten. In ieder geval bestaat voor opdrachtgevers het risico tussen

strijdigheden tussen de algemene voorwaarden en de voorwaarden uit de contractmodellen.

Zeker op het vlak van garanes, mogelijkheden tot ontbinding van de overeenkomst, ingebreke-

stellingen, betaling en verzekeringen kunnen hier grote verschillen in zien.


20/36


AANBEVELING IV: De overeenkomst en de juridische aspecten van de

contractdocumenten

Zorg voor een overeenkomst waarbij de contractstukken in juridisch opzicht in balans zijn:

UAV-GC 2005 vormt een prima basis voor D&C(M) contracten. Er is steeds meer erva-

ring bij aannemers, ingenieursbureaus als opdrachtgevers over de toepassing van een

dergelijke contractvorm

Comply or explain: geef duidelijk aan in een overzicht welke arkelen uit de Basis-

overeenkomst en de UAV-GC 2005 gewijzigd zijn of door de opdrachtgever niet van

toepassing zijn verklaard. Geef bij voorkeur aan waarom dit gedaan is.

Verklaar de eigen Algemene Voorwaarden niet zonder meer ook van toepassing

Zorg voor een analyse van mogelijke conicten tussen de algemene voorwaarden en

de contractstukken;

Los deze conicten op door belangrijke eisen uit de AV te verwerken in de Basisover-

eenkomst of in andere documenten;

Als het niet anders kan of mag dan de AV toch van toepassing te verklaren, wees ex-

pliciet en duidelijk over de hirarchie, en deel bovenstaande analyse van mogelijke

conicten tussen AV en het contract met parjen.

Houdt aan het eind van de voorbereidingsprocedure en voor het verstrekken van de

concept contractdocumenten aan de inschrijvers een contract-review, bij voorkeur door

een onaankelijke contractdeskundige. Er wordt met name gecontroleerd op:

Juridische structuur van de overeenkomst

Juridische hirarchie van de stukken binnen de overeenkomst

Duidelijkheid van de stukken

Dit voorkomt dat er gaten vallen in de stukken, en waarborgt dat de vooraf ge-

formuleerde doelstellingen en uitgangspunten van het contract ook daadwerkelijk

gerealiseerd worden.

Beperk zowel aansprakelijkheid als boetes voor opdrachtnemers:

per incident als bedrag

totaal voor het project als percentage van de aanneemsom


21/36


Het onderwerp van de ongelimiteerde aansprakelijkheden is uitvoerig besproken jdens de eva-

luae. Door het ingenieursbureau wordt aangegeven dat wanneer er een geschil is, de rechter

zware eisen stelt aan de toekenning van hoge aansprakelijkheidssommen op basis van de con-

tractuele ongelimiteerde aansprakelijkheid. De soep wordt volgens het ingenieursbureau in de

rechtszaal niet zo heet gegeten als dat hij wordt opgediend in het contract. De inschrijvers heb-

AANBEVELING V: Eisen en het ontwerp

Zorg dat de eisen zo zijn dat het uitvraag voor de opdrachtnemers zo goed mogelijk be-

prijsbaar is. Besteed daarom aandacht aan de wijze waarop de eisen van ontwerp en

uitvoering zijn uitgewerkt:

Maak vanaf het begin gebruik van een eisenboom volgens systems engineering. Dit

helpt te voorkomen:

Tegenstrijdige eisen in de uitvraag

Te weinig funconele eisen en teveel technische eisen

Hierdoor te weinig ruimte creaviteit voor de markt

Vergeten eisen;

Het op een later moment in het aanbestedingsproces nog moeten zoeken hoe en

waar bij NvI nagekomen eisen verwerkt moeten worden.

Verwerk bij de M component de levenscyclus en de daarbijhorende degenerae van het

werk in de eisen:

Wees als opdrachtgever vooraf duidelijk over de classicering en de daarbij horende

uitgangspunten voor het ontwerp. Verwerk deze ook in de eisenboom.

Hier ligt een nadrukkelijke rol voor het ingenieursbureau en adviseurs.

Voeg bij voorkeur geen eisen toe jdens de Nota(s) van Inlichngen, stel dat uit tot de

project start up. Extra kosten voor deze eisen worden namelijk toch door de opdracht-

gever betaald.

Maak daarom de afweging of de kostenverhoging na gunning veel hoger zal zijn dan

de door de nagekomen eis veroorzaakte verhoging van de inschrijfprijs wanneer de

eis vooraf wordt ingebracht en het tenderproces van de inschrijver verstoort.

Wees zo duidelijk mogelijk over de bestaande situae. Geef bij voorkeur ook aan wat

onbekend is, en waarom. Kostenverhoging door onduidelijkheid na gunning is vaak ho-

ger dan de prijs die gemaakt wordt op basis van duidelijke informae vooraf.


22/36


ben hier uniform afwijzend op gereageerd, omdat de Raden van Bestuur van de bedrijven derge-

lijke overeenkomsten niet aan willen gaan. De juridische onzekerheid die dergelijke bepalingen

kent is groot, en in het geval van een geschil zijn voorzieningen hiervoor lasg te waarderen.Ongelimiteerde aansprakelijkheid is teveel van het goede, en ook onredelijk. Wanneer men kijkt

naar de regelingen die ingenieursbureaus kennen, kent men daar standaard ook maximalisae

van schade tot het bedrag waarvoor men wordt ingehuurd. De conclusie van de bespreking van

dit punt is dat er aljd een maximalisae (een zogenaamde cap) toegepast moet worden per

incident, en in totaal voor het project. Daarmee zijn voorzieningen in projecten waardeerbaar en

schades voor marktparjen verzekerbaar. Wanneer een opdrachtgever dit niet toepast, zullen er

marktparjen zijn die zich terugtrekken omdat de direces dergelijke overeenkomsten niet wil-

len aangaan. Voor boetes geldt in grote lijnen hetzelfde principe: beperking levert een voor de

marktparj beter beheersbare situae op bij geschillen. Daarnaast zijn er voorbeelden waarbij

een ongelimiteerde hoogte voor boetes juist leidt tot verstarring in de voortgang van het project,

omdat het voor de marktparj niet meer loont om verder te gaan.

Een te opmissche planning na gunning tot oplevering levert druk op. In dit geval was het zo dat

de eerste mijlpalen van het project na gunning opmissch waren gesteld, en volgens de inschrij-

vers redelijkerwijs niet te behalen. De markt verschilde hierover van inzicht met de opdrachtge-

ver. Algemeen kan wel worden gesteld dat een opdrachtgever (en zijn ingenieursbureau) genoeg

jd dient in te ruimen voor mobilisae door de marktparj en een gezamenlijke PSU (project

start up) in de planning.

In het geval van de aanbesteding van de kaden Wilhelminahaven waren de data van beschikbaar-

heid van de kade en de terreinen afgeleid van de verplichngen van Groningen Seaports richng

de eindgebruikers van de haven. Groningen Seaports liep het risico hoge boetes te krijgen als

deze niet op jd beschikbaar waren. Deze boetes zijn voor het grootste deel doorgelegd naar de

marktparjen. De marktparjen geven aan dat ze hier begrip voor hebben, maar jdens de eva-

luae bleek wel dat de marktparjen niet op de hoogte waren van de achtergrond van de hoogte

van de boetes. Wanneer Groningen Seaports deze had meegegeven aan de marktparjen, was

er wellicht meer creaviteit gekomen om de funconaliteit (laden en lossen) naar de eindgebrui-

kers te garanderen, zonder dat daarvoor het gehele werk opgeleverd diende te zijn. Daarmee

was er wellicht meer ruimte in de planning (oat) gekomen, zodat de uiteindelijke prijs lager

had kunnen uitvallen. In ieder geval gee Groningen Seaports aan in de toekomst hierin meer


23/36


ruimte voor creaviteit te geven aan marktparjen, en de achterliggende belangen en verplich-

ngen duidelijker te delen in de aanbestedingsfase.

De ontwerpvraag is door de inschrijvers als onduidelijk ervaren. Daardoor ontstond er een com-plexiteit die er wat betre het type werk niet had hoeven zijn. Een zeer groot deel van de vragen

is hieraan toe te wijzen. Een duidelijk signaal van de marktparjen was dat er behoee was aan

een mondelinge toelichng van de eisen door de opdrachtgever. Er is in deze behoee niet (ge-

noeg) voorzien, waardoor ontstane onduidelijkheid over uitgangspunten en voorwaarden onno-

dig bleef bestaan. De onduidelijkheid en de daardoor gestelde vragen hebben ook geresulteerd

in wijzigingen. Een deel van die wijzigingen zijn op een laat moment doorgevoerd. Dit is door

de marktparjen als zeer verstorend voor het proces ervaren. Uitgangspunten werden aan het

einde van de aanbestedingsprocedure herzien, waardoor een deel van het engineeringswerk

opnieuw gedaan moest worden. Ook waren eisen uit vergunningen niet helder, waardoor er

onduidelijkheid bestond over de exacte eisen. In dit geval had de opdrachtgever er het beste aan

gedaan om het project middels een eisenboom voor te bereiden, zodat onderlinge relaes van

eisen beter tot uitdrukking zouden komen. Ook kan er makkelijker een wijziging doorgevoerd

worden zonder dat er onduidelijkheid is over de eecten van het wijzigen van de eis. Parjen

geven aan dat er inmiddels meer ervaring is met het werken met eisenbomen.

Specicaes en eisen die gesteld werden aan het onderhoud, hebben een grote impact op de

totale projectkosten. Marktparjen gaven aan dat wat betre technische eisen, een project na

verloop van jd degenereert. In dit geval was daar volgens de inschrijvers door de opdrachtgever

geen rekening mee gehouden, zodat de onderhoudsvraag neerkwam op het als nieuw houden

van de kade voor de gehele loopjd van het contract. Dit is onrealissch en prijsverhogend. Beter

is het om naast funconele eisen, voor de technische eisen een bepaalde bandbreedte mee te

geven, op basis waarvan de marktparj de inspanning voor het onder onderhoud kan kwan-

ceren. Daarnaast is er ook sprake van een bepaalde afschrijving op de waarde van het werk over

een dergelijke lange periode. Al dit soort zaken zou in D&C(M) meegenomen moeten worden.

Een opdrachtgever moet rekening houden dat kentallen voor het onderhoud bekend zouden

moeten zijn bij de eigen organisae, maar ook bij de marktparjen. Omdat deze kentallen nog

maar beperkt beschikbaar zijn, dient een opdrachtgever bij het opstellen van het contract hier

rekening mee te houden. Er is een duidelijke behoee geuit door de parjen naar een onderzoek

hoe een onderhoudscomponent (de M) beschreven dient te worden in een D&C contract zodat

deze eenduidiger beprijsbaar (en beoordeelbaar) is.


24/36


5. Het aanbestedingsproces na selectie tot en met de aanbieding

Planningen dienen vanzelfsprekend realissch te zijn. De prakjk wijst uit dat er aan de zijde van

het contractvoorbereidingsteam te vaak veel opmisme is over de planning van een aanbeste-dingsprocedure. Dit leidt tot een hoge druk van het voorbereidende team aan inschrijverszijde.

In dit geval was de planning in eerste instane 11 weken, inclusief kerstmis. Dat was zeer kort,

maar niet onmogelijk. Later zijn de sluingsdata wel ruimer gesteld, maar neo is deze jdswinst

niet ten goede gekomen aan de inschrijvende parjen, omdat deze extra jd benut werd om de

grote hoeveelheid vragen te kunnen beantwoorden. Daarbij werd door de marktparjen een

gebrek aan communicae over deze verlengingen en vertraging in de verstrekking van de ant-

woorden genoemd.

De opdrachtgever kon jdens de aanbestedingsprocedure niets veranderen aan de grote hoe-

veelheid vragen. Het opschalen in capaciteit aan de opdrachtgeverszijde om de antwoorden be-

antwoord te krijgen op de afgegeven data bleek niet haalbaar, of bracht te weinig eect. Door de

grote hoeveelheid antwoorden en bijbehorende informae, was het voor opdrachtnemers lasg

om deze te verwerken. Het eect was voor de markt dat perioden van hoge werkdruk afgewis-

seld werd door periodes van wachten op de antwoorden. Vervolgens moesten deze antwoorden

in hoog tempo verwerkt worden in het bestaande ontwerp, waarna de cyclus zich herhaalde.

Omdat de procedure langer duurde dan voorzien, kwamen marktparjen in de problemen met

hun capaciteitsplanning. De tenderteams moesten langer acef blijven, met daartussen periodes

van afwachten. Een aanbestedende dienst dient bij dit soort grote aanbestedingen dit zoveel

mogelijk te voorkomen. Gegadigden hebben belang bij een zo connue mogelijk proces.

De marktparjen vonden de planning van de notas van inlichngen niet opmaal. Vooral het

feit dat de eerste nota van inlichngen zeer kort op het verstrekken van de contractstukken zat,

maakte het erg lasg inhoudelijke vragen te stellen. Deze kwamen onder andere daardoor pas in

de 2e nota van inlichngen aan bod, terwijl de antwoorden op deze vragen nog zeer veel invloed

hadden op de uiteindelijke ontwerpen. Het is dus voor opdrachtgevers raadzaam om een goede

doordachte planning op te stellen voor wat betre de contactmomenten tussen opdrachtgever

en gegadigden. Er zou daarbij meer plaats moeten zijn voor interace tussen aanbestedende

dienst en de gegadigden. De concurrenegerichte dialoog biedt daarvoor wel mogelijkheden,

maar is te omvangrijk en niet bedoeld voor aanbestedingen als de kaden Wilhelminahaven. Par-


25/36


jen geven aan dat men graag verdere studie zou zien naar een proces waarbij er binnen de niet-

openbare Europese procedure meer interace zijn kunnen zijn.

Op iniaef van Groningen Seaports zijn er na de eerste nota van inlichngen extra individuele

rondes ingelast. Daarbij konden de geselecteerde gegadigden met Groningen Seaports over het

project en de aanbesteding spreken. De informae die uitgewisseld werd, is vervolgens geano-

nimiseerd verstuurd aan de gegadigden. Enerzijds hee Groningen Seaports hiervoor gekozen

vanwege de grote hoeveelheid vragen in de eerste ronde. Men wilde namelijk voorkomen dat

inschrijvers door de grote hoeveelheid antwoorden geen kans meer hadden vervolgvragen te

stellen, en daarmee zouden moeten wachten tot de 2e nota van inlichngen. Anderzijds had

Groningen Seaports de behoee aan inzicht hoe het proces bij de marktparjen verliep, en om

een indruk te krijgen van de mogelijke ontwerpen. Dit om te toetsen of de geselecteerde parjen

op de goede weg waren.

De transacekosten voor D&C(M) contracten worden door het EIB gesteld op ongeveer 3 tot 4

procent van de uiteindelijke aanneemsom. De ontwerpvergoeding was door de opdrachtgever

gesteld op 25.000 euro. Dit komt neer op ongeveer 2-5 procent van de daadwerkelijk door de

aanbieders gemaakte kosten. Groningen Seaports hee aangegeven dit bedrag beschikbaar te

stellen op basis van vooraf gesteld budget. Marktparjen waarderen dat er een ontwerpvergoe-

ding beschikbaar is gesteld, maar zien geen relae tussen de vergoeding en de gemaakte kosten.

Een aanbeveling voor opdrachtgevers is daarom ook om die relae wel te leggen. Niet zozeer

om de vergoedingen fors te verhogen, maar om voor opdrachtgevers inzichtelijk te maken in

hoeverre de ontwerpvergoeding zich verhoudt tot de daadwerkelijk te maken kosten van de

inschrijvers.

Groningen Seaports hee expliciet teruggelegd dat de opstelling van de verschillende marktpar-

jen door hen als zeer verschillend is ervaren. Enerzijds waren er marktparjen die zich proacef

opstelden, anderzijds waren er marktparjen die zich passief opstelden, of zich zelfs op nega-

eve wijze uitlieten over de keuze van aanbestedingsstragie en contractvorm. Voor Groningen

Seaports was dit een ontluisterende ervaring, omdat men juist om de markt tegemoet te komen

had gekozen voor D&C(M). Tijdens de evaluae is door parjen aangegeven dat hier natuurlijk

branchebreed verschillende opvangen over bestaan, maar dat alle parjen duidelijk aangeven

dat de mogelijkheid voor het inbrengen van kwaliteit en creaviteit in de inschrijving als zeer


26/36


AANBEVELING VI: Inrichng van het tenderproces

Zorg voor een opmaal ingericht tenderproces. Dat betekent:

Planning: Zorg voor een planning die genoeg jd over laat aan opdrachtnemers om het

ontwerp te kunnen maken en te beprijzen:

Vuistregel voor het maken van een D&C aanbieding is 4 tot 5 maanden.

Korter kan, maar stelt hogere eisen aan de uitvraag (kwaliteit van de SE boom etc.).

Tendens is dat ingenieursbureaus vanwege druk in hun eigen voorbereidingsproces

deze jd zeer kort inschaen. Opdrachtgever dient hier sterk op te leen.

Houdt vast aan deze planning, en zorg dat bij verschuivingen in deze planningen de

eeceve jd die opdrachtnemers hebben niet wordt verkort.

Zorg voor zo min mogelijke verstoring van het proces, dit benvloedt de capaciteits-

planning van opdrachtnemers jdens de tenderprocedure in hoge mate, en dus de

kwaliteit van de aanbieding.

Goede afronding van de tussenfases is cruciaal voor connuteit.

De eerste maand gaat aljd verloren aan mobilisae en inlezen en inleven.

De piek van werkzaamheden voor gegadigden zal aljd aan het eind van het ten-

derproces zien.

Interace: Zorg voor persoonlijke interace tussen opdrachtgever en inschrijvers

De markt zou graag zien dat opdrachtgever de mogelijkheid inbouwen van onderhan-

delingen over bepaalde voorwaarden of onderdelen en opes;

Wellicht dat een concurrenegerichte dialoog light hier toepasselijk is.

Zorg voor bilaterale contacten tussen gegadigden en opdrachtgever, waarbij extra ver-

strekte informae door de opdrachtgever gedeeld wordt aan alle gegadigden;

Laat parjen hun eigen aanbieding presenteren.

Biedt daarin de mogelijkheid tot interace in de vorm van vragen door opdracht-

gever.

Rekenvergoeding: stel vast hoe hoog de verwachte tenderkosten voor de inschrijvers

zijn, en op basis daarvan hoe hoog de rekenvergoeding dient te zijn. Dit is dan een per-

centage van het eerder gevonden bedrag.

Inschrijvers maken de afweging: wanneer de rekenvergoeding te laag is in verhouding

tot de tenderkosten, wordt er momenteel niet ingeschreven.


27/36


waardevol wordt gezien. Men steunt Groningen Seaports met deze keuze. Dat de uitwerking

van de keuze door een ieder verschillend ervaren wordt, is niet te vermijden. Daarnaast zijn

er zeker in het begin voor alle parjen zaken die beter kunnen. Concluderend wil GroningenSeaports de markt de aanbeveling meegeven, zich in de contacten met de aanbestedende dienst

meer bewust te zijn van de rol die eenieder in het proces hee. Tot slot was er de opmerking dat

een te juridisch accent door de gegadigden in de contacten met de aanbestedende dienst in de

tenderfase verkrampend kan werken op alle parjen.

De markt hee verder aangegeven dat er ruimte zou moeten zijn voor het doen van tegenvoor-

stellen, zeker wat betre contractuele voorwaarden. Ondanks dat de eerder genoemde model-

len daarin eigenlijk niet voorzien, is er toch een behoee aan maatwerk per inschrijver. Gronin-

gen Seaports hee aangegeven dat dit lasg is voor opdrachtgevers, omdat dit gemakkelijk zou

kunnen leiden tot onvergelijkbare aanbiedingen, of zelfs in strijd zou kunnen zijn met o.a. het

non-discriminae beginsel.

De scope van de uiteindelijke gestelde uitvraag is na alle wijzigingen behoorlijk veranderd ten

opzichte van de eerste uitvraag. De ongewenste eecten van al deze wijzigingen zijn hierboven

AANBEVELING VII: De uitvraag

Bewaak de scope van de uitvraag jdens de procedure.

Condioneer voor de tenderprocedure de invloed van de omgeving op de scope van

de uitvraag:

Vergunningen (zowel reeds verleende, als nog aan te vragen)

MER rapportage

(Toekomsge) gebruikers

Evalueer voor het verzenden van de laatste inlichngen naar de inschrijvers in welk

opzicht de scope gewijzigd is.

Als er sprake is van een scopewijziging, beoordeel dan aan de hand van de evaluae

eventuele compenserende maatregelen of aanvullende informae gegeven dient te

worden.

De maintain component is voor de prijsvorming een zeer belangrijke component. Zorg

dat deze component voor inschrijvers zo goed mogelijk beprijsbaar is.

Voorkom zo acef mogelijk de situae dat er door inschrijvers terug getrokken wordt.


28/36


al aangegeven. Risicos waren uiteindelijk het hoofdonderwerp van de meeste gestelde vragen.

Ook waren er veel vragen die betrekking hadden op ontwerpuitgangspunten, die op een later

moment ter discussie kwamen te staan. Een aantal uitgangspunten kwam voort uit vergunnin-

gen, waarbij niet helder was wat exact de eisen waren. Dit hee vertragend en verwarrend ge-

werkt.

6. De wijze van beoordelen en gunnen

Marktparjen accepteren een bepaalde mate van subjecviteit van kwalitaeve beoordelings-

criteria. Opdrachtgevers streven naar zo objecef en dus eerlijk mogelijke beoordeling. Daarbij

is het belangrijk dat de beoordelingscriteria niet alleen vooraf bekend zijn, maar ook dat dui-

delijk is wat het bereik van die criteria is. De marktparjen gaven aan dat er inhoudelijk geen

opmerkingen waren over de beoordelingen, of het proces om te komen tot deze beoordelingen.

Ten aanzien van de gunningsmethodieken om de waarde van een project of een aanbieding te

bepalen, is er de keuze uit meerdere methodieken. Er is behoee aan een overzicht van deze

methodieken, zodat een opdrachtgever daar vooraf beter een keuze uit kan maken.

De rol van een notaris kan helpen bij het verhogen van de objecviteit. In deze aanbesteding

hee de notaris een zeer uitgebreid proces-verbaal opgesteld. Parjen gaven aan dat daarin


29/36


geen meerwaarde zat. Wel van belang was de rol van de notaris op het moment dat bleek dat de

onderbouwing van de prijs in de vorm van een inschrijfstaat bij een inschrijver ontbrak. Omdat

Groningen Seaports zelf geen houder was van deze documenten en benvloeding van beoorde-

ling van de kwaliteit dus niet mogelijk was hee de rechter uiteindelijk in het ontstane geschil

de aanbestedende dienst in het gelijk gesteld. Daarmee is de meerwaarde van de objeceve rol

van notaris duidelijk door de rechter posief gewaardeerd.

Wel gaf een ieder aan het te waarderen als er de mogelijkheid is voor een terugblikkend gesprek,

om zo verbeterpunten mee te kunnen nemen voor een volgende aanbesteding. Groningen Se-

aports gaf aan dat uiteindelijk in de aanbiedingen wel uctuaes in kwaliteit te zien waren. Er

vallen dus voor de inschrijver verbeterpunten op te halen bij de aanbestedende dienst.

AANBEVELING VIII: De beoordeling en de gunning

Voor de opdrachtgever levert de rol van notaris als houder van de inschrijfstaten een

toegevoegde waarde, omdat zo de objecviteit van de beoordelingen ook in de ogen

van de rechter beter geborgd is.

De notaris hoe geen gedetailleerd verslag te geven van zijn handelingen in een pro-

ces-verbaal.

Wees transparant in de wijze van beoordelingen

Wanneer er nog meerdere opes mogelijk zijn, benoem deze duidelijk zodat ze voor

alle inschrijvers begrijpelijk en beprijsbaar zijn.

Geef aan op welke wijze de keuze tot stand komt voor bepaalde opes of varianten. Stel een beoordelingsprotocol op, en deel deze met de inschrijvers.

Leg de beoordelingen duidelijk vast in een beoordelingsformulier

Geef inschrijvers de kans om inhoudelijk kennis te nemen van de beoordelingen na

aoop van de gunning.

Biedt inschrijvers de keuze of zij dit jdens of na de Alcateltermijn willen doen.

Inschrijvers kunnen er dan voor kiezen om als zij deze inschang zelf zo maken - na

de Alcateltermijn meer inhoudelijke feedback te verwachten op hun inschrijving.

De uctuae in kwaliteit van de inschrijvers is groot genoeg om duidelijk op kwaliteit

te kunnen kiezen.


30/36


Een opdrachtgever stelt zich wel kwetsbaar op indien deze inhoudelijke terugkoppeling wordt

gegeven jdens de Alcateltermijn. Binnen deze termijn kan een inschrijver bezwaar maken, en degunning laten schorsen. Hierdoor is de sfeer van een terugkoppeling aan de marktparjen toch

anders dan erna. Een opdrachtgever zou daarom de keuze ook kunnen laten aan de opdrachtne-

mer, en een uitvoerige terugkoppeling te vragen n de Alcateltermijn. Voor de diepgang van de

terugkoppeling kan een inschrijver er dan voor kiezen om te wachten na deze termijn met het

ontvangen van verbeterpunten. Indien een inschrijver verduidelijking wil hebben van het voorge-

nomen gunningsbesluit, dan zou dat binnen de Alcateltermijn plaats kunnen vinden.

Transparane uit zich in de beoordeling door duidelijkheid over het proces, en over de mate van

voorspelbaarheid van de uitkomst op basis van de kwaliteit. Deels kan de transparane geborgd

worden door vooraf duidelijk aan te geven wat en hoe er beoordeeld wordt, door bijvoorbeeld

het beoordelingsprotocol aan de inschrijvers te verstrekken. Anderzijds bestaat transparane

uit het delen van de uitkomst van de kwalitaeve beoordeling door de opdrachtgever aan de

inschrijver.


31/36


6. Conclusie

Onderwerpen voor verdere studieDe parjen betrokken bij de evaluae verzoeken de Noordelijke Regieraad Bouw aandacht te

vragen voor de volgende punten. Deze punten zouden onderwerp kunnen zijn van verdere studie

en bespreking tussen opdrachtgevers en de markt:

1. Welke informae zou aljd vooraf door een opdrachtgever aangeleverd dienen te wor-

den bij de aankondiging van D&C(M) aanbestedingen?

2. Hoe kan een selece of prekwalicae op kwaliteit beter worden gehanteerd, zonder

dat er een schijnzekerheid ontstaat door een te kleine bandbreedte in de beoordeling

van deze kwaliteit?

3. Hoe zou een onderhoudscomponent (de M) beschreven dient te worden in een D&C

contract zodat deze eenduidiger beprijsbaar (en beoordeelbaar) is?

4. Hoe kan er door een opdrachtgever objecef gekozen worden voor een bepaalde gun-

ningsmethodiek om de waarde te bepalen van de combinae van geld en kwaliteit?

5. Hoe kan er binnen een aanbesteding ruimte gecreerd worden voor het voeren van

onderhandelingen op onderdelen of risicotoedeling tussen opdrachtgever en markt-

parjen, zonder dat er een concurrenegerichte dialoog gevoerd hoe te worden?

Doelstelling

Zowel de opdrachtgever als de betrokken marktparjen hebben zich professioneel, open en con-

strucef opgesteld. Zonder hun inbreng, jd en inzet was de evaluae in deze vorm niet mogelijk

geweest. Dit resultaat is zonder meer een groot compliment aan de parjen.

De bij deze evaluae verkregen inzichten en verbeterpunten kunnen direct worden toegepast op

nog aan te besteden projecten, met name aan de zijde van opdrachtgevers. De subdoelstelling

om ook leerpunten voor de marktparjen te formuleren, zijn met deze evaluae niet expliciet

zichtbaar geworden. Dit komt enerzijds doordat de aandacht vooral lag op aandachtspunten

voor opdrachtgevers van dergelijke aanbestedingstrajecten. Anderzijds betre het verbeterpun-

ten die uit concurreneoverwegingen door marktparjen begrijpelijkerwijs liever niet uitge-

breid gedeeld worden met andere inschrijvers. Veel van de verbeterpunten hebben betrekking

op de eigen organisae en denkbeelden van parjen, welke zich per denie niet lenen voor een

bespreking en plein public. Wel is het zo dat de organisae overtuigd is dat de meeste parjen


32/36


33/36


7. Deelnemers evaluae

MethodeDe Noordelijke Regieraad wilde geen technische of juridische discussies voeren, noch de aanbe-

steding overdoen. Het ging primair om het delen van kennis en ervaring, en om ervoor te zorgen

dat de geleerde lessen vast worden gelegd en gedeeld kunnen worden.

Om deze evaluae te kunnen uitvoeren, is de discussie aan de hand van een aantal onderwerpen

voorbereid en gevoerd:

1 De voorbereiding van de aanbesteding tot publicae

2 Opstellen publicaedocument, selece- en aanbestedingsleidraad

3 Het proces van publicae tot en met de selece

4 Het opstellen en de inhoud van het contract en de aanbestedingsdocumenten

5 Het aanbestedingsproces na selece tot en met de aanbieding

6 De wijze van beoordelen en gunnen

7 De restpost

Wij hebben parjen aan de hand van deze zeven themas gevraagd hun analyse op schri te

stellen en als voorbereiding naar de Noordelijke Regieraad Bouw (NRB) te sturen. De organisae

hee ook zelf de tenderdocumentae bestudeerd om een objeceve analyse te kunnen maken

van het verloop en de inhoud van de aanbesteding.

Deze analyses zijn strikt vertrouwelijk behandeld, en zijn dus vooraf ook niet gedeeld met enige

parj. De analyse diende uitsluitend om de NRB organisae voor te bereiden op de dialoog, en

om parjen te faciliteren in het helder formuleren van de eigen standpunten.

Deze evaluae vond plaats op donderdag 24 juni tussen 13:30 en 18:00 uur. De locae was het

Regardz Berghotel te Amersfoort.


34/36


Partijen

De organisae van de evaluae bestond uit:

PRO6 managers

Bert Roelofs (begeleider dialoog)

Noordelijke Regieraad Bouw

Joost Merema (voorbereiding evaluae, secretaris van de werkgroep Aanbesteden en Sa-

menwerking in de bouwketen)

Vanuit de opdrachtgever waren de volgende personen aanwezig:

Groningen Seaports (Opdrachtgever)

Harm Post (Directeur)

Hendr Sijbring (Bussiness Unit Manager Port Technology)

Leendert Bourgonjen (Projectmanager Gebiedsontwikkeling Eemshaven)

Grontmij (begeleider procedure, opsteller contract)

Jeroen Rijnhart (Directeur Water & Energy)

Peter Vermey (Hoofd afdeling Waterbouw)

Dik Doornbosch (Hoofd juridische zaken)

De volgende inschrijvers hebben deelgenomen aan de evaluae:

BAM Civiel BV (inschrijver)

Fank Huijer (Hoofd Projectverwerving)

Hanneke Cammeraat (Werkvoorbereider BAM Grondtechniek)

Bouwcombinae Strukton Civiel - Van Oord (inschrijver)

Jurgen Sombroek- Van Oord Nederland (manager uitvoering)

Menno Faber - Van Oord (projectmanager)

Erik Jille - Strukton Engineering (senior design manager)

Stefan de Jong - Strukton Civiel (tendermanager)


35/36


Combinae Van Haum en Blankevoort B.V. / KWS Infra B.V. / Boskalis B.V.(inschrijver)

Paul de Heus (directeur VHB)

Andre Zimnik (tendermanager)

Frank Popma (Project Manager KWS)

Micha Eg (tendermanager Boskalis)

Combinae Kraaijeveld / De Klerk (inschrijver)

Henk Maaskant (directeur)

Hans Tanis (tendermanager)

Arie Schaap (De Klerk)

Combinae Ballast Nedam CFE (inschrijver)

Andr de Koning, directeur CFE en afgevaardigde van de Raad van Bestuur van de tender-combinae

Menno Huis in t Veld , ontwerpleider jdens tendertraject

Ronald Verkerk, tendermanager jdens tendertraject

In totaal waren 24 personen betrokken bij de evaluae.


36/36

Juni 2009 werd in Delfzijl het project Kaden Wilhelmi-

nahaven denief gegund door de opdrachtgever Gro-

ningen Seaports. Een intensief aanbestedingsproces

met veel tussenjdse vragen, opdrachtnemers die na

selece besloten niet in te schrijven, en een rechtszaak

tegen de voorgenomen gunning gingen aan deze de-

nieve gunning vooraf.

Zowel de inschrijvers als de opdrachtgever hadden

behoee aan een terugblik en evaluae van het pro-

ces. Daarom hee Groningen Seaports de Noordelijke

Regieraad Bouw gevraagd een evaluae uit te voeren.

Deze publicae is het verslag daarvan. Opdrachtgevers

en opdrachtnemers kunnen hierin de lessen vinden die

geleerd zijn naar aanleiding van de aanbesteding. De

evaluae kwam tot stand dankzij de volledige mede-

werking van alle geselecteerde inschrijvers en de op-

drachtgever.

De uitvoering van deze evaluae lag bij PRO6 managers

en is uitgevoerd door ir. L.A. Roelofs en mr. ing. J.H. Me -

rema. Zij hebben het proces begeleid, maar ook inhou -

delijke opmerkingen en aanbevelingen aangedragen.

De Noordelijke Regieraad Bouw (NRB) is in 2004 opgericht. Het oorspronkelijke doel was om de dialoog

binnen de sector weer op gang te krijgen na de vertrouwenscrisis die het gevolg was van de parlementaire

enqute bouwnijverheid. Nu het vertrouwen tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers in de bouw goed-

deels is hersteld, richt de NRB zich vooral op innovae op vier gebieden:

aanbesteden en samenwerken in de keten

sociale innovae

duurzaamheid

informaemanagement en ketendigitalisering.

Meer informae over de NRB vindt u op www.noordelijkeregieraadbouw.nl

Ir. L.A. (Bert) Roelofs is

medeoprichter van PRO6

managers. Hij hee diverse

direcefunces bekleed bij onder

andere Koninklijke Volker Stevin Groep (1975-1991) en

NBM-Amstelland (1991-1998). Van 1998 tot 1995 was

hij directeur-grootaandeelhouder van BM Managers

van het Bouwproces BV. Sinds de overname van

BM door Royal Haskoning werkt hij als zelfstandig

consultant voor opdrachtgevers in de bouwsector.

Zijn specialisaes: aanbestedingsstrategien,

conictoplossing, mediaon, arbitrages, contracten

budgeeringsaudits, internaonale contractvormen en

risicomanagement.

Mr. Ing. J.H. (Joost) Merema

is afgestudeerd aan de HTS

Civiele Techniek op innovaeve

contractvormen (2002) en aan

de Rijksuniversiteit Groningen op het onderwerp

aanbestedingsrecht en het transparanebeginsel

(2009). Hij hee vanaf 2002 vele opdrachtgevers

getraind en begeleid in het kiezen en toepassen

van innovaeve contractvormen. Hij werkt bij PRO6

managers als projectmanager, contractmanager en

specialist aanbestedingen. Namens de Noordelijke

Regieraad Bouw is hij secretaris van de werkgroep

Aanbesteden en Samenwerken in de bouwketen

en vanuit deze funce projectleider van BrigID,

een database voor selecedocumenten van

aanbestedingen (www.brigid.nl).
http://www.brigid.nl/http://www.brigid.nl/

Evaluatierapport aanbesteding DCM Kaden Wilhelminahaven

Documents

Transcript of Evaluatierapport aanbesteding DCM Kaden Wilhelminahaven