2. Ik zie, ik wil, ik neem…Het thema ‘rentmeesterschap’ gaat over hoe we als mensen (mede)verantwoordelijk zijn om van het leven op deze wereld iets goeds te maken voor onszelf en voor de anderen, op een positieve manier gebruik makend van alles wat God ons ter beschikking heeft gesteld. Het scheppingsverhaal in Genesis is bijzonder interessant in dit verband. Je vindt er immers de basisprincipes van hoe de Schepper droomde dat de wereld, het leven en de relaties tussen mensen en met God er zouden uitzien. De Hebreeuwse uitdrukking BERESJIET - ‘in het begin’ komt van het woord ‘hoofd’, en die uitdrukking kan wijzen op ‘hoofdzaken’, fundamentele principes. Ook de rabbijnse commentaren op het gegeven dat het eerste boek van de Torah begint met een B (beth) en niet met een A (alef) is interessant. ‘BETH’ betekent ‘huis’. Die BETH is open naar links, de kant waar het vervolg van de tekst komt (Hebreeuws wordt immers geschreven van rechts naar links). De geschapen wereld is ons huis dat we van God kregen, en in het scheppingsverhaal (en de hele Schrift) leren we hoe we ‘goed’ kunnen leven in dat huis. Dat ‘goed’ – TOV - houdt o.a. in: in harmonie met God, met jezelf (= je goed voelen in de diepe zin van het woord), met elkaar, met de wereld en de natuur… Alles samen dus een gezonde, heilzame manier van leven. In hoofdstuk 3 lees je dan hoe het komt dat dit helaas vaak niet gerealiseerd wordt…Samen overleggen1. Als algemeen inleidend gesprek: hoe ziet een goede, harmonische wereld (en leven) eruit? Wat

moet er zeker aanwezig zijn? En wat is er vaak de oorzaak van dat dit niet verwezenlijkt wordt (probeer hier wel concreter te zijn dan ‘de zonde’ te antwoorden…)?

1/ Verantwoordelijkheid als goede rentmeesters“De aarde was woest en ledig, en de geest van God zweefde over de wateren.” – Gen 1:2‘Woest en leeg’: In het Hebreeuws staat er een uitdrukking die is overgenomen in de Franse taal: tohu-bohu. De Joodse bijbelgeleerde Rashi (11de eeuw) verklaart "TOHU als verbazing, verbijstering, BOHU als leegte, eenzaamheid. Het geeft een onbewoonbare chaos aan, waar leven niet mogelijk is. Een stad in de Oudheid die volledig ondersteboven was gekeerd en compleet verwoest, was ‘tohu-bohu’. Door de schepping verdrijft God het TOHU en BOHU.Interessant detail: De profeet Jeremia geeft aan dat mensen het scheppingsproces kunnen omkeren en van de maatschappij een onleefbare chaotische plaats kunnen maken wanneer ze ervoor kiezen God (en ook de naaste) buitenspel te zetten (Jer 4:23,24). Zo wordt van bij het begin de verantwoordelijkheid van de mens m.b.t. een goed, harmonieus en zinvol leven duidelijk gemaakt.Heersen – heerschappij voeren“zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee, over de hele aarde …” – Gen 1:26Door de slechte ervaringen met heersers doorheen de wereldgeschiedenis heeft het begrip ‘heersen’ een negatieve klank gekregen. Heersers denken vaak vooral aan eigen belang (en zij niet alleen, helaas). Het Hebreeuwse woord betekent echter ‘regeren, gouverneren’. In principe betekent dit dat ervoor gezorgd wordt dat een goed leven mogelijk wordt… voor iedereen. Helaas gebeurt het vaak anders. De 11de eeuwse rabbijn Rachi gaf al aan dat het woord ‘heersen’ een woord is met twee gezichten: RADAH = heersen / YARAD = neergaan (ontaarding): “Als de mens het verdienstelijk doet, dan heerst hij over de dieren; indien niet, dan daalt hij dieper af dan het dier, en heerst het beest in hem.”Dieren worden gedreven door hun instinct, vaak vooral gericht op eigen overleven (survival of the fittest). Het gevaar bestaat dat ook mensen zich laten leiden door passies en instincten.De verantwoordelijkheid van de mens komt ook tot uiting in hoofdstuk 2: hij moet (mag?) de tuin (symbool van de levensruimte) bewerken en bewaren: “God, de HEER, bracht de mens dus in de tuin van Eden, om die te bewerken en erover te waken (NBG: bewaren)”. (Gen 2:15). De rabbijnen benadrukken beide aspecten: Bewerken : actief => ondernemen, creatieve veranderingen aanbrengen. Het werkwoord ABAD

wordt verder in de Schrift ook gebruikt om aan te geven dat men God eert en dient.

1ste kwartaal 2018 – Rentmeesterschap – Studie 2 J.D.

B ewaren : meer passief => niet verloren laten gaan, in stand houden, 'preserveren'. De mens moet (mag!) de tuin bewaren; de tuin (GAN) zal op haar beurt de mens beschermen (GANAN).

Samen overleggen1. Een wereld / een leven gekenmerkt door chaos, verbijstering, leegte, eenzaamheid…

Vergelijk eens de situatie voor en na wat wij ‘de zondeval noemen’(Gen 1&2 < >3). Lijkt dit je nog actueel? Zo ja, hoe komt het en hoe kunnen we dit concreet tegengaan (of omkeren)? Wat kan ons hierbij helpen?

2. Probeer samen voorbeelden te vinden (op verschillende niveaus) van goed of slecht ‘heersen’. Waar zit precies het verschil? Kan er in de kerk sprake zijn van ‘heersen’?

3. Bewerken en bewaren lijken bij elkaar te horen. Probeer beide begrippen eens praktisch om te zetten in diverse levensdomeinen (relaties, ecologie, godsdienst,…). Wat is het gevaar als we alleen maar ‘bewerken’ of enkel ‘bewaren’?

2/ Maak je keuze!“In het midden van de tuin stonden de levensboom en de boom van de kennis van goed en kwaad. (…) ‘Van alle bomen in de tuin mag je eten, 17maar niet van de boom van de kennis van goed en kwaad; wanneer je daarvan eet, zul je onherroepelijk sterven.’ – Gen 2:9,16-17Centraal in de hof stonden de levensboom (o.a. symbool voor het leven dat een geschenk is van God), en ook de boom van kennis van goed en kwaad. Vooral die laatste speelt nog een be-langrijke rol in het verhaal.Het Genesisverhaal is wel bijzonder suggestief. Het eerste wat God doet, is aangeven wat alle-maal mogelijk is: “Van alle bomen in de tuin (= levensruimte!) mag je eten” (Gen 2.16). Ga ervoor, leef en geniet! Slechts één boom is er waarvoor God waarschuwt. Natuurlijk gaat het niet zomaar gaat om een boom en een vrucht waarvan je al of niet mag eten. Het beeld geeft aan dat een TOV leven wel degelijk het (of een) objectief is, maar niet op gelijk welke manier kan waargemaakt worden. Je kunt als mens keuzes maken die je welzijn (TOV!) en dat van anderen mogelijk maken of bevorderen, maar ook keuzes waardoor een en ander wel fout moét lopen (het Hebreeuwse woord ‘sterven’ kan in het kader van een collectiviteit ook betekenen ‘ellende ervaren’). Geluk houdt ook in dat je bepaalde beperkingen aanvaardt!Samen overleggen1. Aanvaarden dat er beperkingen zijn om geluk waar te kunnen maken… Gaat dit niet in tegen de

fundamentele vrijheid van de mens? Hoe zie je dat? Concrete voorbeelden? 2. “Van alle bomen mag je eten…” Wat leert dit ons over God? Bestaat het gevaar dat we

vergeten dat God eerst een boodschap gaf van generositeit? Het beeld dat jongeren hebben van de kerk is vaak: alles wat leuk is lijkt wel verboden… Reactie?

3/ Hoe komt het dat het fout loopt? – Ik zie, ik wil, ik neem…‘Is het waar dat God gezegd heeft dat jullie van geen enkele boom in de tuin mogen eten?’ ‘We mogen de vruchten van alle bomen eten,’ antwoordde de vrouw, ‘behalve die van de boom in het midden van de tuin. God heeft ons verboden van de vruchten van die boom te eten of ze zelfs maar aan te raken; doen we dat toch, dan zullen we sterven.’ ‘Jullie zullen helemaal niet sterven,’ zei de slang. ‘Integendeel, God weet dat jullie de ogen zullen opengaan zodra je daarvan eet, dat jullie dan als goden zullen zijn en kennis zullen hebben van goed en kwaad.’ – Gen 3:1-5Het interessante van de slang in het Genesisverhaal is dat door de dialoog die ontstaat de inner-lijke gedachtegang bij de mens tot uiting komt en kan gevolgd worden.Naast het feit dat er een heel vertekend beeld wordt geschetst van God (Hij wordt voorgesteld als een egoïstische heerser, iemand die het beste alleen voor zichzelf wil houden - In werkelijkheid had God al een stukje van zichzelf in de mens gelegd - ‘cf. naar zijn beeld’ - en ook zijn gulheid bewezen), zijn er ook enkele betekenisvolle aanwijzingen m.b.t. ons lesthema: Je zult zijn als God (of: jullie zullen als goden zijn) (Gen 3.4,5). Een zekere vorm van

ontevredenheid en ook hoogmoed spelen heel vaak mee wanneer dingen fout lopen. Altijd meer willen, rivaliteit, eerzucht, hebzucht, macht…

Worden als God: Eeuwig leven bezitten? Beslissingsrecht? Zelf uitmaken wat goed en kwaad is? Onafhankelijkheid (niet moeten luisteren naar raad en alles kunnen doen wat je wil, zoals en wan-neer je wil)? Rabbijnen hebben het ook over ‘scheppingskracht’: in staat zijn om een wereld te scheppen. En dan voegen ze eraan toe: … en kijk eens wat voor wereld we hebben geschapen!

1ste kwartaal 2018 – Rentmeesterschap – Studie 2 J.D.

“De vrouw zag dat de boom goed (TOV) was om van te eten (aantrekkelijk, verleidelijk), een lust (TAAVA, van TOV) voor de ogen: begeerlijk. (CHAMAD = begeren, plezier scheppen) om verstandig te worden, en zij nam van zijn vrucht en at, en zij gaf ook haar man, die bij haar was, en hij at.” – Gen 3:6 NBG Ook ‘begeerte’ is bijzonder nefast . De tekst uit Genesis onderstreept het verschil tussen

wat goed IS en wat goed LIJKT of waar ik zin in heb. Een rabbijnse commentaar stelt heel fijn-tjes: “De vrouw zag… Wat zag ze? De vrucht? Jawel, maar meer dan dat: de vrouw zag de woorden die haar bevielen!” In zijn brief zou Jakobus hierop terugkomen: “Iedereen komt in verleiding door zijn eigen begeerte, die hem lokt en meesleept. Is de begeerte bevrucht, dan baart ze zonde; en is de zonde volgroeid, dan brengt ze de dood voort.” (Jak 1:14,15)

De commentaar van Jakobus is interessant omdat er duidelijk een proces wordt beschreven, een proces dat kan onderbroken worden voor het te laat is! Vandaar het belang van wat hierboven al werd gesteld: ”Geluk houdt ook in dat je be-paalde beperkingen aanvaardt!” In plaats van “Ik zie, ik wil, ik neem”: “ik zie, ik zou wel graag willen, maar daarom neem ik het nog niet…”.Nota: Het gebruik van een dier in het verhaal (een slang / een roofdier) kan erop wijzen dat begeerte de mens er toe kan brengen te vervallen op het niveau van dierlijke instincten.

Samen overleggen1. ‘Willen zijn als God’… Hoe kan zich dat concreet uiten? Is dat gevaar reëel voor de mens (ook

voor jou)? Kan ook een gemeenschap (zoals een kerk) in die val trappen?2. Ontevredenheid, hoogmoed, begeerte: kun je bijbelse voorbeelden geven van mensen die

hierdoor de mist ingingen? Wat waren de gevolgen? Kun je ook actuele voorbeelden geven?3. Niet begeren… Mag je dan geen verlangens hebben? Op welk punt is er gevaar dat het fout

loopt?4. Wat kan het concreet betekenen wanneer iemand leeft vanuit ‘dierlijke instincten’ (en

passies)? Zijn hier gradaties in? Moet alles altijd volledig beredeneerd worden? En wat te denken van de idee dat de eerste zonde te maken had met seks?

Nota: rentmeesterschap en sabbat“Toen God op de zevende dag het werk voltooid had, dat Hij gemaakt had, rustte Hij op de zevende dag van al het werk, dat Hij gemaakt had. 3En God zegende de zevende dag en heiligde die, omdat Hij daarop gerust heeft van al het werk, dat God scheppende tot stand had gebracht.” 2:2,3De naam ‘sabbat’ komt van het Hebreeuwse werkwoord SHABBATH, dat 2x voorkomt in Gen 2:2,3, vertaald als ‘rusten’. Eigenlijk betekent het ‘ophouden, stoppen’. Zes dagen kun je werken, bezig zijn met je levensonderhoud en alles wat jij belangrijk vindt… wees echter bereid om daar de zevende dag mee op te houden (= aanvaard ook hier een beperking!). Die dag is bedoeld om te ‘rusten’ (in Exodus 20 wordt het werkwoord NUACH gebruikt: tot rust komen). Belangrijk als je goed wil omgaan met je leven, je gezondheid, je relaties…Een mooi tijdscadeau dus! Maar ook een gebod: Stop met je eigen zorgen en (vaak materiële) verlangens achterna te lopen en wijd die dag aan

iets anders (= heiligen! – de rabbijn H. Kushner noemt de sabbat ‘een heiligdom in de tijd’). Vul je hoofd en je tijd met andere zaken, het leven is immers meer dan het materiële (meer dan ‘presteren’)! Interessant detail: in de Hebreeuwse mentaliteit staat het getal 6 (zes dagen werken) o.a. voor het tastbare, het materiële… het getal 7 voor wat niet zo maar tastbaar is. De sabbat een ‘anti-materialistische dag’ dus!

Gun ook anderen tijd om op adem te komen (lees Exodus 23:12!). In Exodus 20 lezen we: “Zes dagen lang kunt u werken en al uw arbeid verrichten.” Eigenlijk staat er ‘uw arbeid verricht hebben’. Een vingerwijzing om mensen te behoeden voor overdadig werken en uitbuiting (het werk moet op een normale manier af kunnen zonder non-stop te moeten doordrammen).

1ste kwartaal 2018 – Rentmeesterschap – Studie 2 J.D.

Ook wat God zegt aan Kaïn wanneer alles lijkt fout te lopen in zijn relatie met zijn broer Abel, is betekenisvol: ‘Indien je niet goed handelt, ligt de zonde als een belager aan de deur, klaar om je te verslinden; maar jij moet er over heersen!’ (Gen 4.7) Resoluut ‘nee!’ kunnen zeggen (de deur gesloten houden) is soms van essentieel belang.

Op deze manier is sabbat een sleutelbegrip in het kader van rentmeesterschap: alleen door die tijd goed te besteden kan TOV ook TOV blijven: je gezondheid, je relaties met anderen, je relatie tot de wereld en de natuur… en natuurlijk ook je relatie met GodSamen overleggen1. Stoppen, ophouden… Waarmee? Is sabbat dan een ‘taboe-dag’ (niets mag…)?2. Ook al is de sabbat in de eerste plaats een geschenk (‘gemaakt voor de mens’ – Marcus 2:27),

het is ook een gebod (Exodus 20 / Deut 5). Waarom heeft God het zo voorzien denkt u?3. Sabbat als remedie tegen ongebreidelde prestatiedrang (of -druk)… Hoe reageert u hierop?

Waar denkt u zoal aan bij ‘een dag voor wat niet tastbaar is, wat niet opbrengt vanuit materieel standpunt’?

4. In onze middens wordt vaak vooral de nadruk gelegd op ‘een dag voor God’. Jezus had het over ‘een dag voor de mens’ (Marcus 2:27). Maakt het een verschil? Wie is die mens: ik of de anderen… of allebei?

5. Hoe kan een sabbat er uitzien als je ‘christelijk rentmeesterschap’ ernstig neemt? Wat leert Jezus’ voorbeeld ons hierover?

1ste kwartaal 2018 – Rentmeesterschap – Studie 2 J.D.