Beleven

Wat is installatiekunstEen installatie is een ruimtelijk werk dat uit afzonderlijke elementen bestaat en soms op een speciaal daarvoor uitgekozen locatie wordt neergezet.Het is een samensmelting van vormen, ideeën en betekenissen, waarin verschillende media, objecten, nieuwe technologieën, ruimte, plaats en belevenissen één worden. Installaties zetten aan tot actie. Het zit op de grens met performance art*. Installaties spreken vaak meerdere zintuigen aan1.De rol van de toeschouwer is erg belangrijk binnen installatiekunst. Soms willen kunstenaars zelfs dat toeschouwers mee doen aan het kunstwerk. Bijvoorbeeld als je een installatie betreed, krijg je een combinatie van zintuiglijke belevenissen en er kan van alles gebeuren: projecties, machines, geuren, geluiden, etc2. Kunstenaars proberen kunst en leven dichter bij elkaar te brengen door middel van installaties.

Al in de jaren zestig van de vorige eeuw kende men de term ‘installatiekunst’. Maar de oorsprong gaat zelfs verder terug. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat Kurt Schwitters een van de eerste installaties maakte met zijn Merzbau. Je kon je erin begeven, je kon er doorheen. Dat is toch al een vorm van installatiekunst. Net zoals in de tijd van Kurt Schwitters, wilden de installatiekunstenaars de kunst verfrissen en het weer sterker maken en onverwachte dingen laten gebeuren.

Wat willen kunstenaars met hun installatiesInstallatiekunst moet je beleven. Installatiekunst gaat om ruimte, het is de totale omgeving die er meespeelt. Loop erlangs, loop er doorheen, neem het in je op.

1•Performance art: theatrale voorstelling van podiumkunstenaar of beeldend kunstenaar

Scholte, T., Wharton, G., Inside Installations Theory and Practice in the Care of Complex Artworks, Amsterdam University Press, 2011, Blz. 212 Scholte, T., Wharton, G., Inside Installations Theory and Practice in the Care of Complex Artworks, Amsterdam

Elke keer zul je nieuwe dingen ontdekken, nieuwe hoeken. Het gaat vaak niet alleen om wat je ziet, maar ook om wat je hoort, of ruikt, of voelt. Het gaat om het gehele plaatje, dus niet alleen maar kijken.

Participatie met publiekVoor sommige kunstenaars is het een uitdaging om een kunstwerk te maken waar participatie van het publiek noodzakelijk is. Het gaat om de interactie tussen de toeschouwer en het kunstwerk. Het gaat om een ervaring. Soms kan je je als bezoeker een uitvoerder van het werk voelen, ook al loop je alleen door de installaties. Als bezoeker haal je herinneringen en associaties op als je er door heen loopt. Hierdoor kan je ook het gevoel krijgen dat het kunstwerk betrekking op jou als toeschouwer heeft, want jij maakt het compleet, je bent er immers een deel van.

MediaInstallaties hadden nooit zo’n groot medium kunnen worden zonder de nieuwe vormen van media. Installaties biedt kunstenaars om nieuwe ruimtes te creëren door dingen samen te voegen met bijvoorbeeld audio, video, projectie, beeldhouwkunst en schilderkunst. Veel installaties zijn voor een speciale tentoonstelling gemaakt, en zijn dus ook allen op dat moment te zien. Musea zijn tegenwoordig bezig om de installaties te conserveren. Maar dan kom je een probleem tegen. Tegenwoordig gaan de veranderingen in de media ontzettend snel. Dus veel installaties verouderen ook snel en wordt het lastig om het nogmaals tentoon te kunnen stellen.

Veel installaties zijn plaatsgebonden. Dat betekent dat het speciaal voor die plaats gemaakt is, en dus niet ergens ander tentoongesteld kan worden. Het maakt niet uit of het voor binnen of buiten is, het is alleen voor daar bedoeld. De juiste term hiervoor is site specific. Een voorbeeld van zo’n site specific is bijvoorbeeld Christo. Christo is een kunstenaar die bekend staat om zijn ingepakte kunstwerken. Zo heeft hij bijvoorbeeld een heel eiland ingepakt. Zo’n eiland kun je niet zomaar ergens anders naartoe brengen.

Een voorbeeld van een niet site specific installatie is bijvoorbeeld het werk van Sol LeWitt. Het voordeel van zijn werk is dat het door iedereen opgebouwd kan worden. Hij helpt zelf vaak niet eens mee, maar laat het zijn assistenten doen. Het kan dus door iedereen gedaan worden, en overal opnieuw, met steeds hetzelfde resultaat.

Nico Parlevliet

Nico Parlevliet is een beeldend geluidskunstenaar. Hij heeft een opleiding gehad aan de Fotovakschool in Den Haag, en is dus eigenlijk opgeleid als fotograaf. Dit medium, fotografie, vond hij te beperkt, en daarom is hij naar de kunstacademie in Groningen gegaan. Sinds 1998 is hij adviseur voor Kunst in de Openbare Ruimte voor de Stichting Centrum Beeldende Kunst te Rotterdam.Nico Parlevliet interesseert zich voor het proces, en niet zozeer voor het uiteindelijke beeld. Hij onderzoekt daarom de zintuiglijke ervaringen door omgevingen te scheppen waarin iets gebeurt. Zijn fascinatie ligt bij verandering, beweging en het speelse, en toevallige elementen daarin. Naast beeldend kunstenaar is Nico Parlevliet ook geluidskunstenaar. Om de klanken zichtbaar te maken, maakt hij installaties en video’s. De vorm wordt bepaald doordat het werk geluid moet produceren.

Zijn werk Timbre Variable bestaat uit negen beelden, die drieklanken produceren. Ieder beeld, een vormeloze zak van grijs canvas wordt door infrarood schakelaars opgeblazen wanneer er iemand langs loopt. Uit de toeters en trechters die uit de zakken steken komen geluiden die akkoorden voortbrengen. Doordat jij bepaalt hoe jij langs de zakken loopt, zijn de geluiden ook altijd weer anders, er ontstaat elke keer opnieuw een ander partituur. Als het hoogtepunt bereikt is, zakken de beelden weer in, en brengen dan lage tonen voort3.

Nico Parlevliet is opgegroeid aan de kust. “Ik ben me er nu van bewust dat de kern van mijn fascinatie voor beweging en het speelse moet liggen in het geluid van de branding”. Hij was gedreven om vat te krijgen op alles wat veranderlijk was. ‘Het enige wat zeker is, is dat alles onzeker is’. Daarom was hij zo geïnteresseerd in verandering. Hij probeerde alles vast te leggen, eerst met fotografie, met tekenen en schilderen, met film. Aan het einde heeft hij het samen laten komen in installaties4.

Olafur Eliasson

3 http://www.textielmuseum.nl/textielmuseum/collectiezoeksysteem.html 4 http://weblog.textielmuseum.nl/?p=2081

Olafur Eliasson is een kunstenaar uit Kopenhagen. Hier heeft hij ook zijn opleiding gevolgd aan de Royal Academy of Arts. Hij houdt zich vooral bezig met natuurlijke elementen, zoals het weer, water, licht en temperatuur.

Door natuurlijke elementen te gebruiken zoals water of licht en dat in een compleet andere setting neer te zetten, moedigt de kunstenaar de toeschouwer aan om na te denken over wat ze nu precies zien. Dat moment wordt door Eliasson ´seeing yourself sensing´ genoemd. Reversed Waterfall komt uit 1998. Eliasson heeft techniek en natuur samengevoegd in deze installatie. Het is opgebouwd uit verschillende platformen met pompen, die de waterstraal naar boven spuiten, in plaats van dat het water naar beneden valt. Dit werk is opgenomen in de natuur, het gaat in principe om een natuurlijk verloop, je ziet een helling in het bos. Het presenteren van natuurlijke verschijnselen terwijl hij precies laat zien hoe het werkt, is één van de kenmerken van het werk van Olafur Eliasson5.

Ernesto NetoErnesto Neto is een multimedia kunstenaar uit Rio de Janeiro. Hij heeft zijn opleiding gevolgd aan de School of Visual Arts of the Parque Lage. Hij is begonnen met sculpturen maken, en begon zijn zoektocht naar een wisselwerking tussen verschillende materialen. Later maakte hij sculpturen met flexibele en meer ´alledaagse materialen´, zoals kruiden of kleuren en aroma´s in buizen van doorschijnend gaas. Door deze ´materialen´ krijg je een hele andere ervaring.

5 http://www.tba21.org/collection/artist/316/artwork/103

Bij dit kunstwerk moet je niet alleen maar kijken, maar ook vooral ruiken en ervaren. De beelden roepen associaties op met lichamen, dit komt door de gevormde buizen, en soms ook wel door het gaas, dat je bijvoorbeeld kan laten denken aan je huid.

Crazy hyperculture in the vertigo of the worldHet labyrint is gevormd door netten die aan het plafond hangen, en die soms hele ruimtes in beslag kunnen nemen. Vanaf het plafond tot aan de grond hangen een soort gevormde zakken met kruiden, zoals saffraan en kruidnagel. Deze hangen door het labyrint heen, en wanneer je dus door het labyrint loopt, krijg je allerlei ervaringen. Hij plaatst jou, de toeschouwer, in het midden van de actie doordat je er door heen kunt lopen en alles aan kunt raken.

Maria VittersMaria Vitters is een beginnend kunstenaar. Ze studeert aan de Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg. De afgelopen tijd heeft ze onderzocht hoe beweging door middel van luchtstromen werken op verschillende manieren. Voor die tijd heeft ze voornamelijk geschilderd, maar is nu meer aan het experimenteren met verschillende materialen, en uit aan het zoeken hoe je die materialen kunt gebruiken. Bij dit werk heeft ze gebruik gemaakt van plastic zeilen. Als daar lucht langskomt, gaat alles bewegen. Dit inspireerde haar, waardoor ze uit is gaan zoeken hoe je het nog meer kunt laten bewegen. De bedoeling is dat je er langs loopt, waardoor alles gaat bewegen, en het een meerwaarde krijgt.

De kunstwerken zijn geen standaardkunstwerken, waardoor meerdere mensen worden aangesproken. Het is de bedoeling dat je het juist aanraakt en voelt, en vooral beleeft. Dat is wat het anders maakt dan een ‘normale’ tentoonstelling. Mensen willen het graag persoonlijker en willen er iets van opsteken. En dat doe je door te doen. Voornamelijk bij kinderen is dat het geval. Kennis blijft ook beter hangen als je actief bezig bent6. Ook vind ik het belangrijk als je een verbinding tot stand probeert te brengen tussen kunstwerken en bezoekers: ‘Mensen moeten contact maken met kunst. Ze moeten het kijken naar dingen in een museum als plezierig ervaren7. En betrokkenheid neemt toe als de persoon denkt er iets mee te maken te hebben8. Het gaat niet alleen om de kunstenaar maar ook om de beschouwer.

Vragen bij de tentoonstelling ‘Beleven’

Wat is installatiekunst?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat is het verschil tussen performance art en installatiekunst?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe komt het dat er vaak verschillende media wordt gebruikt in installatiekunst, en waarom is het vaak zo moeilijk om dit te bewaren voor musea?

6 Blz. 807 Blz. 848 Blz. 17

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat is een ander obstakel voor musea met installatiekunst? Denk aan het ‘opbergen’ van de kunst.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Olafur Eliasson maakt installaties in de natuur. Dit zie je bijvoorbeeld bij Reversed Waterfall. Hoe laat hij het kunstwerk en de natuur samenkomen?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe vind je het idee dat je door een kunstwerk heen mag lopen of dat je een kunstwerk aan mag raken in een museum?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Zou je dit vaker willen, of wil je graag op een andere manier geprikkeld worden in een museum?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bronnen

• Popper, F., Art – action and participation, Cassell & Collier Macmilan Publishers Limited, 1975• Scholte, T., Wharton, G., Inside Installations Theory and Practice in the Care of Complex Artworks, Amsterdam University Press, 2011

• Ginneken, S. van, 2009, Re: Installatiekunst een stukje kunstgeschiedenis, [online forum content], http://monenvie.wordpress.com/2009/10/16/installatiekunst/, geraadpleegd op 29 mei 2013• Novak, A., 2010, Ruimte voor beleving. Installatie en toeschouwerschap, ://media.leidenuniv.nl/legacy/novak-samenvatting.pdf, geraadpleegd op 29 mei 2013• Parlevliet, N., Nico Parlevliet, http://www.parl.nl/info.html, geraadpleegd op 24 mei 2013• Parlevliet, N., Nico Parlevliet, http://www.parl.nl/flash/1988-timbrevariable.html, geraadpleegd op 29 mei 2013• Parlevliet, N., ROUGH: Timbre Variable door Nico Parlevliet, 2013, http://weblog.textielmuseum.nl/?p=2081, geraadpleegd op29 mei 2013• Zinderman, C., Ernesto Neto invites you to enter his artistic labyrinth ,2012, http://www.justluxe.com/lifestyle/arts/feature-1746772.php, geraadpleegd op 29 mei 2013• Auteur onbekend, Earth Water Catalogue, http://www.earthwatercatalogue.net/artist/olafur_eliasson/89, geraadpleegd op 29 mei 2013•Auteur onbekend, Ernesto Neto, 2006, http://www.itaucultural.org.br/aplicexternas/enciclopedia_ic/index.cfm?fuseaction=artistas_biografia_ing&cd_item=1&cd_idioma=28556&cd_verbete=4563, geraadpleegd op 29 mei 2013• Auteur onbekend, 2013, Genre Installatiekunst, http://avro.nl/artmen/genres/Installatiekunst.aspx, geraadpleegd op 29 mei 2013• Auteur onbekend, Inside installations – project info, 2004-2007,

http://nimk.nl/nl/inside-installations-project-info, geraadpleegd op 30 mei 2013• Auteur onbekend, Performance, http://www.woorden.org/woord/performance, geraadpleegd op 30 mei 2013• Auteur onbekend, Re: Olafur Eliasson Biography, [online forum content], 2011, http://wereldbiografie.wordpress.com/2011/08/18/olafur-eliasson-biography/, geraadpleegd op 29 • Auteur onbekend, The Merzbauten/The Hanover Merzbau 1923-1936, 2011, http://www.merzbarn.net/hanovermerzbau.html, geraadpleegd op 29 mei 2013mei 2013

Afbeeldingen:• Parlevliet, N., Score of Timbre Variable, 2013, http://weblog.textielmuseum.nl/?p=2081, geraadpleegd op29 mei 2013• Schwitters, K., Merzbau, 1933, http://en.wikipedia.org/wiki/Kurt_Schwitters, geraadpleegd op 29 mei 2013• Parlevliet, N., Timbre Variable, 1988, http://www.textielmuseum.nl/textielmuseum/collectiezoeksysteem.html, geraadpleegd op 29 mei 2013• Sterrenburg, Portret Nico Comamando, 2013, http://www.kunstcommando.nl/?page_id=198, geraadpleegd op 29 mei 2013• Eliasson, O., Reversed Waterfall, 1998, http://www.earthwatercatalogue.net/project/reversed_waterfall/122, geraadpleegd op 29 mei 2013• Earth Water Catalogue, Olafur Eliasson,• Courtesy of FAENA Arts Center, Ernesto Neto invites you to enter his artistic labyrinth, 2012, http://www.justluxe.com/lifestyle/arts/feature-1746772.php, geraadpleegd op 29 mei 2013• Parlevliet, N., Timbre Variable, http://www.deadline.nl/news/Textielmuseum%3A+oud+en+nieuw+door+elkaar, geraadpleegd op 30 mei 2013• LeWitt, S, Wall Drawing #260, http://bombsite.com/issues/85/articles/2583, geraadpleegd op 30 mei 2013Sol LeWitt• Reynolds, W., A Wall Drawing Retro Spective, http://www.massmoca.org/lewitt/walldrawing.php?id=274, geraadpleegd op 30 mei 2013

Bronnen OT:

• Hagenaars, P., Museumeducatie in de praktijk: trendrapport museumeducatie 2007, Cultuurnetwerk Nederland, 2008• Mols, P., De Kunst afkijken: inspirerende activiteiten met jonge kinderen en kunst, Zwijsen, 1999

• Auteur onbekend, 2010, Dossier: Museumeducatie, http://www.leraar24.nl/dossier/2333/museumeducatie, geraadpleegd op 8 mei 2014• Auteur onbekend, Museumeducatie in de praktijk, http://www.cultuurplein.nl/culturele-instellingen/samenwerken-met-het-onderwijs/de-voorbereiding/museumeducatie-de-praktijk, geraadpleegd op 8 mei 2014