Wat is kunstbeschouwing

Binnen de kunsttheorie zijn er twee belangrijken methode van het kijken naar kunst. Dit zijn de iconografie en de morfologie.

De iconografie gaat vooral over de inhoud en betekenis van wat er te zien is.De morfologie gaat over de vorm, de uiterlijke verschijning in de kunst: compositie, kleur, licht, ruimte enz.

Om op een iconografische manier een kunstwerk te analyseren heb je een grote kennis nodig van literatuur, filosofie, godsdienst, politiek, wetenschap, muziek, levenswijze enz.

Voor morfologie heb je kennis nodig van, kleur, compositie, licht, ruimte, gebruikte materiaal enz.

De morfologie gaat vooraf aan de iconografie, maar het is te simpel om dat dan als een opstapje te beschouwen. Een kunstwerk binnen de beeldende kunst bestaat bij gratie van zijn materiële verschijningsvorm. Het kunstwerk is een materieel object en heeft fysieke eigenschappen.

Over de jaren heeft de iconografie een dominante rol gespeeld in de kunstgeschiedenis. Iconografie heeft alleen een beperking omdat de specifieke betekenis van een bepaald beeld alleen hierop van toepassing is of eventueel op een bepaalde periode. De morfologie is van toepassing op alle kunst en een zinvolle benadering voor kunst die niet literair gefundeerd is.

Het oppositie model en begrippenparen

Heinrich Wolfflin heeft een model bedacht dat zich baseert op tegenstellingen.( dit model gaat meer over de stijl ) Oorspronkelijk was dit model bedoeld voor kunst uit de renaissance en de barok maar deze methode is ook toepasbaar op kunst uit andere periode en brengt op een heldere manier tegenstellingen in kaart met behulp van een vijftal begrippenparen:

Tektonisch atektonisch Lineair picturaal Plastisch ruimtelijk Veelheid eenheid Absolute relatieve

Duidelijkheid onduidelijkheid

Juist de benadering vanuit tegenstellingen werkt verhelderend, omdat de contrasten tussen twee kunstwerken (kriskras door de geschiedenis, maar ook uit een periode) juist specifieke en individuele kenmerken benadrukken: iets lijkt extra donker als je er iets lichts naast houdt, een rechte lijn lijkt rechter met een kromme lijn ernaast, een bewegelijke vorm lijkt dynamischer naast een statische enz.

De methode van dit boek gaat als volgt: eerst worden de technieken en materialen besproken, vervolgens komen de algemene beeldmiddelen aan bod: ordening, ruimte, licht, kleur, beweging enz. Indien van toepassing wordt aan het einde van elk hoofdstuk het model van Wolfflin aangehaald en worden er vanuit de tekst verklarende aanvullingen gedaan.Aan de hand van genoemde morfologische aspecten zullen we proberen zoveel mogelijk beeld en vorminformatie uit het kunstwerk te halen zonder te rade te gaan bij de cultuurgeschiedenis.

Het grootste gedeelte van wat nu volgt is een opsomming van materialen en technieken en de betekenis van alle verschillende termen die te maken hebben met de morfologie. Hier een daar een voorbeeld van het oppositie model van Wolfflin.

Materiaal en techniek I

Het eerste waar we op zouden moeten letten is het materiaal dat een kunstenaar heeft gebruikt.Het maakt nogal een verschil of een kunstwerk bestaat uit verf of glas of aan elkaar gelast schroot.Het gebruikte materiaal zegt nog weinig over het kunstwerk. Als je een aantal schilderijen in olieverf met elkaar vergelijkt dan zal er in veel gevallen spraken zijn van verschillen dan overeenkomsten. Het is opmerkelijk hoeveel onderscheid we kunnen aanwijzen in kunstwerken die van hetzelfde materiaal is gemaakt.

Het is onmogelijk om alle verschillende materialen die gebruikt worden te noemen, hier volgt een beknopt overzicht.

Tekenen: waarschijnlijk e oudste manier en meest verbreide techniek om iets in beeld te brengen.

Materiaal:

Potlood Er is tegenwoordig een zeer breed scala aan potloden beschikbaar, gewoon grafiet in verschillende hardheden, maar ook in alle kleuren van de regenboog, pastel, of aquarelpotloden enz.

Houtskool misschien wel het meest artistieke tekenmateriaal, bestaat in verschillende diktes en hardheden. Tekening moet wel gefixeerd worden.

Krijt bestaat uit koolstof, barietwit of rode aarde vermengt met klei.

Pastelkrijt levert de mogelijkheid om in ruime mate kleur toe te passen. Het bestaat uit pigment die vermengt zijn met krijt en Arabische gom.

Inkt vloeibaar tekenmateriaal. De bekendste is Oost-Indische inkt (zwart), bruin voor b.v bister, en sepia de inkt van de inktvis.

Naast het genoemde bestaan er nog legio andere tekenmaterialen, zoals stiften, fineliner, verfstift, vetkrijt, oliekrijt, spuitbus, airbrush, vulpen, balpen enz.

Schilderen:

Bij de samenstelling van verf zijn pigment, bindmiddel en oplosmiddel essentieel. De basis, het pigment is bij alle verfsoorten gelijk, het verschil zit in het bindmiddel en oplosmiddel.

Fresco bij het maken van fresco’s zit het bindmiddel niet in de verf maar op de drager. De drager is een klaklaag die vlak voor het schilderen vochtig gemaakt wordt. Zolang de laag vochtig is (fresco betekend vers) kan deze beschilderd worden.

Aquarelverf is vergelijkbaar met frescoverf, maar zonder bindmiddel zouden de verfdeeltje als het water verdampt zo van het papier wegblazen. Er wordt als bindmiddel Arabische gom aan de verf toegevoegd.

Gouache ook wel plakkaatverf genoemd. Vergelijkbaar met aquarelverf, alleen is deze verf dekkend er wordt een vulmiddel (krijt) aan toegevoegd.

Tempera Is gebaseerd op een emulsie, d.m.v. een emulgator treedt een chemische reactie op zodat water en olie zich vermengt. Het voordeel van tempera is dat het net zo snel droogt als gouache maar de verflagen vermengen zich niet met elkaar. Wanneer tempera direct op een wand of plafond wordt aangebracht noemt men dat secco (droog)

Acrylverf bestaat uit pigmenten vermengt met synthetisch rubber. Deze verf laat zich mengen met water maar als het opgedroogd is, is de verf niet meer gevoelig voor water en blijft elastisch. Je kan de verf in dikke lagen aanbrengen maar ook zeer dun zodat er aquarelachtige effecten ontstaan.

Hier volgen een aantal termen m.b.t. de uiterlijke kenmerken van een kunstwerk:

Oppervlaktekwaliteit zegt iets over de verfstreek, de toets en de dikte ervan

Impasto verf in zeer dikke laag aanbrengen. Impasto betekend gekneed. Ook wel haute pâte genoemd.

Ook wordt er aan olie of acrylverf zand, gips, kurk of stro toegevoegd, dit noemen we vulstof. Hierdoor ontstaat een reliëf op het doek. Dit is een overgangsstadium van 2d naar 3d.

Als er verschillende materialen door elkaar worden gebruikt, olieverf, tempera, aquarel, dan spreekt men oven gemengde techniek ook wel mixed-media genoemd.

Een techniek die niet vaak meer wordt toegepast is encaustiek. De verf bestaat uit pigment en was die na het aanbrengen wordt ingebrand op de ondergrond.

Grafiek

Grafiek betekent tekenen, krassen of graveren.

Het doel van gravures was van oorsprong niet kunstzinnig maar vanwege de reproduceerbaarheid hadden gravures meer een informatief karakter. Boekillustraties, devotiekaartjes, landkaarten. Vooral toen de fotografie dit documentaire karakter overnam zijn kunstenaar grafiek gaan gebruiken voor specifiek kunstzinnige doeleinde. Dit wordt dan vrije grafiek genoemd.Grafiek laat zich in een viertal soorten onderverdelen: hoogdruk, diepdruk, vlakdruk en doordruk.

Hoogdruk bv houtsnede of linosnede. Alles wordt weggesneden behalve het beeld. Het beeld blijft dus boven de rest van de drukvorm uitsteken. Kleuren variëren tussen de kleur van de inkt en de ondergrond, tussen tonen worden bereikt door arceringen, of eventueel de structuur van de drukvorm.

Diepdruk twee belangrijkste soorten zijn de ets en de gravure. De gravure is de oudste vorm, de afbeelding wordt in gepolijste plaat getekend. Door verschillende druk op de burijn (puntig beiteltje) worden verschillende lijndiktes gecreëerd. Ook hier worden de middentonen d.m.v. arceringen gemaakt. Dit is een mechanische techniek. De ets daarin tegen is een chemische methode, hier wordt een gepolijste plaat een zuurbestendige laag aangebracht. Vervolgens tekent men de afbeelding met een etsnaald. Door de plaat in een etsbad te leggen wordt het gedeelte dat in de plaat is getekend door het zuur uitgebeten. Het grote verschil tussen deze twee technieken is dat bij een ets de lijnen veel brokkeliger zijn dan bij een gravure. Het karakter van een ets is wat vrijer, spontaner en schetsmatiger dan bij een gravure.De derde vorm na diepdruk is de droge naald. Door het krassen in een plaat ontstaan eer bramen aan weerzijde van de lijn. Deze bramen houden inkt vast en kan vervolgen op een dragen gedrukt worden. Op deze manier kunnen niet veel reproducties gemaakt worden omdat de plaat snel verslijt. De lijnen krijgen door deze techniek een vaag en vloeiend karakter.

Vlakdruk steendruk of ook lithografie genoemd. Op het vlak wordt vet krijt of vette verf aangebracht. Bij het etsen vindt een chemisch proces plaats waarbij het inrollen met inkt de niet geëtste delen wel en de niet geëtste delen geen inkt opnemen. Een moderne methode van dit proces noemt met off-set.

Doordrukde bekendste manier van doordruk is zeefdruk. Op de zeef, een raamwerk bespannen met zijde, worden gedeelte met een soort lak bestreken, zodat de tekening uitgespaard blijft. Vervolgens wordt er onder de zeef een papier gelegd en doormiddel van een rakel inkt van de ene naar de andere zijde van de zeef gestreken zodat da inkt door de zijde gedrukt wordt, hierdoor ontstaat er een afbeelding.

Glas en mozaïek glas en mozaïek worden beide gerekend tot de monumentale of toegepaste kunst. Glas in lood bestaat uit door oxyden gekleurd glas verbonden door loodstrippen. Gebrandschilderd glas wordt ook gebruikt, dit is glas dat gekleurd wordt met emailleverf dat vervolgens in een oven wordt gebakken. Mozaïek wordt gemaakt van een groot aantal stukjes marmer of glas dat in verse mortel gedrukt wordt.

Textiel textiel is een aardige overgang van 2d naar 3d. Er zijn veel verschillende soorten van textiel. Haak en brei werk, of het samenvoegen van meerdere draden leidt tot weven. Daarnaast onderscheiden we nog borduurwerk. Stik en applicatiewerk geven de mogelijkheid om verschillende weefsels samen te voegen.

Driedimensionaal

Drie dimensionaal wil zeggen dat er spraken is van drie dimensies. De derde dimensie behelst de werkelijke ruimte. Beeldhouwkunst, sculptuur, plastiek zijn termen die gebruikt worden voor alle ruimtelijke werken.

Sculptuur dit betekend beitelen of kappen. Dit is een subtractieve methode, er wordt materiaal weggehaald. Dit wordt gedaan met een spieijzer of job om grote stukken weg te slaan en met een ciseleerijzer worden kleinere stukken verwijderd. Tot slot wordt de steen geschuurd of gepolijst. Verder zijn er nog twee begrippen: taille direct en taille indirect. Bij taille direct wordt er direct in de steen gekapt en bij taille indirect werkt de kunstenaar aan de hand van een model.Hout is ook een materiaal waarin gekapt wordt, met gutsen en beitels, tegenwoordig gebruikt menig kunstenaar ook elektrisch gereedschap.

Plastiek betekend modeleren. Dit is de additieven methode, er wordt materiaal toegevoegd. Bv klei, gips, was, kunststof enz. Een bepaald soort plastiek is keramiek, dit wordt meestal gerekend tot de toegepaste kunst. Deze naam heeft zijn oorsprong van de pottenbakkerswijk in Athene Kerakeikos. Deze term betekend dus eigenlijk pottenbakken maar wordt tegenwoordig voor alles wat gebakken wordt gebruikt. Een bronzen beeld is ook een plastiek, met behulp van hitte bestendige mallen en was worden de bronzen beelden gegoten.

De constructie het opbouwen van een vorm uit verschillende materialen. Buis, plaat, draad. Dit wordt samengevoegd doormiddel van bouten, moeren, klinknagels en lassen. Constructies hoeven niet perse in metaal maar kunnen uit allerlei materialen bestaan: hout, kunststoffen, glas, leer, touw, bamboe, textiel enz.

De tot nu toe besproken veelal traditionele materialen en technieken zijn nog steeds in gebruik maar daarnaast is er een schijnbaar onuitputtelijke scala aan materiaal en technieken voorhanden waarmee gewerkt kan worden. De hedendaagse kunst kent wat dat betreft geen grenzen meer.

Verzamelingen Een van de oudste vormen van kunst is de collage, gewoon materiaal zoals kranten, plaatjes, zeil, enz. worden op een ondergrond geplakt. (coller betekend plakken)In het geval van ruimtelijke dingen die worden samengevoegd dan spreken we van assemblage. Tafelpoten, koffiepotten, stukken viool, enz. In de kunst noemen we dergelijke voorwerpen objet trouvé, Frans voor gevonden voorwerpen. In het Engels noemt men dit junk – art. In nauwe relatie staat de ready made. Voorwerpen die al gemaakt zijn samengevoegd tot een kunstwerk. Marchel Duchamp zijn beroemde fietswiel. Dit wordt ook wel Dada of antikunst genoemd.

Een stap verder is de installatie, meerdere voorwerpen in een ruimte. De Engelsen noemen dit environment.

Land-art en art povera Land art wordt in de natuur gemaakt, er worden bv een aantal stenen in een landschap gelegd of zoals Long cirkels van hout of grote kiezels hoog in het Andes gebergte gelegd. Meestal zijn deze kunstwerken van tijdelijke aard en worden dan ook vaak gefotografeerd en samen met tekst ten toon gesteld.Art povera wordt gemaakt van materiaal dat voorhanden is zoals drijfhout, aarde, stenen. Arte povera is Italiaans voor armoedige kunst.

LichtkunstVroeger hadden kunstenaars veel interesse in het licht maar dan het licht in dienst van de afbeelding. Bij lichtkunst houdt men zich bezig met het licht zelf.

Fotografiefotografie heeft lange tijd moeten strijden om tot de officiële kunst gerekend te worden. De eerste 50 jaar na de uitvinding van de fotografie heeft zij vooral gespeeld van surrogaat schilderkunst. Daardoor zijn veel schilders een andere weg ingeslagen want zij waren immers ontslagen van de taak zo realistisch mogelijk mogelijke afbeeldingen te maken. Vanwege deze wisseling heeft de fotografie lang de regels van de traditionele schilderkunst gevolgd.Na de tweede wereld oorlog heeft de fotografie zich ontwikkeld tot een artistieke kunst.

Video, happening, performancewat voor de fotografie in grote lijnen geldt, geldt ook voor de video en film. Happenings werden voor het eerst in de jaren 20 gehouden en na de tweede wereld oorlog. Dit waren vaar eenmalige acties waarbij de kunstenaar zelf optreed of als regisseur van een performance. Soms zijn deze performances in scene gezet of zijn gebaseerd op toeval en improvisatie. Tegenwoordig zijn performances gemeengoed geworden in de podiumkunst.

Computerkunst en conceptuele kunst bij computerkunst kun je denken aan beelden gegenereerd door een computer of geluid. Of bv het genereren van getallen die vervolgens op een drager gezet worden. Conceptuele kunst is een vorm van kunst die vooral gaat over het idee. Dit idee wordt doormiddel van tekst en schetsjes of foto’s gepresenteerd. Deze twee kunstvormen hebben de laatste jaren een grote vlucht genomen en zijn ook alom vertegenwoordigd in de kunst wereld van vandaag.

Algemene opmerkingen over alle technieken zijn moeilijk te maken en hebben doorgaans nauwelijks of geen zin. We maken een uitzondering voor de textuur en de daarmee samenhangende begrippen factuur en schriftuur.

Onder textuur verstaan ven de oppervlakte kwaliteit van het kunstwerk. Hoe ziet het oppervlak van verf, steen of klei eruit? Onder factuur verstaan we de informatie die het voltooide werk ons geeft over de manier hoe een kunstenaar te werk is gegaan.Onder schriftuur verstaan we da hand van de kunstenaar, deze heeft een eigen manier van schilderen, beitelen enz. Je kunt hierbij denken aan, schetsmatig of nauwkeurig, van schraal tot royaal, egaal, glad, enz.

Soms wordt textuur verward met structuur wanneer de oppervlaktekwaliteit bedoeld wordt. Met Structuur heeft anders dat de textuur alleen te maken met de opbouw van het geheel.

Naast het gebruikte materiaal is er nog de gebruikte techniek. Hiermee wordt bedoeld, de oppervlaktestructuur, penseelstreek, toets, kleurmenging enz. ( dit is overigens bij reproductie vaak slecht te zien)

Afmetingen en kader II

Afmeting

Bij het bekijken van kunstwerken zien we vaak de reproductie in boeken of op bv kaarten. Daarbij vragen we ons niet af hoe groot of hoe klein het werk in werkelijkheid is. In boeken staat de afmeting er vaak wel bij maar dan is het toe moeilijk voor te stellen hoe het in werkelijkheid eruit ziet. De kunstenaar heeft bepaalde bedoelingen en opvattingen die niet overeen komen met wat jezelf in gedachte had bij het zien van een reproductie. In boeken zie je vaak een veelheid van verschillende werken teruggebracht tot een standaardmaat. Dit geld vooral voor schilderijen, bij ruimtelijk werk wordt vaak ook de omgeving mee gefotografeerd, dus krijg je een idee over de afmetingen van het werk. Een kunstenaar zal niet zomaar een stuk papier of spieraam of een stuk marmer dat voorhanden is, maar zal zorgvuldig overwegen in welk formaat hij zijn idee wil realiseren.Binnen het begrip grootte onderscheiden we de kwantitatieve en de kwalitatieve grootte.De kwantitatieve grootte is de daadwerkelijke afmeting en de kwalitatieve grootte is de indruk die het werk op ons maakt. Vaak zullen deze twee begrippen hand in hand gaan.

Hilliard 14 x 7 cm David 610 x 951 cm

Hierboven zie je een voorbeeld van twee werken uit een boek. In het boek lijken ze even groot maar in werkelijkheid is het werk van David 6000x groter dan dat van Hilliard.Je kunt jezelf natuurlijk wel voorstellen dat het werk van David een stuk groter is dan dat van Hilliard vanwege de aard van de afbeelding, maar de echte indruk krijg je alleen als je er daadwerkelijk voor staat.

Kader

Onder het kader van een 2D werk verstaan we simpelweg de lijst, of bij het ontbreken van een lijst de rand van het werk. Bij 3D kunst gelden ook begrenzingen, allen zijn deze niet zo duidelijk als bij 2D werk. Voor ruimtelijk werk bestaat de begrenzing uit het contrast tussen het werk en de omgeving. Sommige 3D werken hebben en vast omlijnde vorm en ander werken gaan een wisselwerking aan met de omgeving en lossen daarin min of meer op. Bovendien is de omtrek van een 3D werk niet constant maar is afhankelijk van het standpunt vanwaar je het beeld bekijkt. Zoals ruimtelijke beelden zich soms in de ruimte lijken voort te zetten, zo laten sommige 2D kunstwerken zich niet gemakkelijk inperken door een kader. Er is wel spraken van een fysieke begrenzing, maar de visuele sensatie gaat een zeker gevecht aan met het kader.

Tectonisch - Atectonisch

We kunnen een onderscheid maken tussen kader- bevestigende en kader- ontkennende kunst.Er zijn kunstwerken die een zekere rust vertonen, een vreedzame co-existentie tussen het beeld en de ruimte erom heen, zonder wrikken bepaald door kader, omtrek of lijst. Dit soort werken noemen we tectonisch. Een tectonische compositie bevestigt het kader, omgekeerd speelt het kader een constructieve rol binnen het totaal. Over en weer is er spraken van vastheid, stabiliteit en geslotenheid en spelen horizontale en verticale lijnen een grote rol.

Aan de andere kant kunnen werken atectonisch van aard zijn: zij missen rust en stabiliteit en worden door het kader met enige frictie in bedwang gehouden. De compositie vertoont de neiging om het kader te ontkennen of zelf daarbuiten te treden. Vergeleken met tectonische werken lijkt atectonisch werk vrijer en minder constructief. Toch moet duidelijk zijn dat de aanwezigheid van spanning, beweging en dynamiek en het hanteren van vooral schuine assen niet betekend dat de aanpak ongestructureerd zou zijn. In beide varianten zie je een zelfde wel overwogen opzet, alleen het doel en de uiteindelijke uitwerking op de beschouwer zijn echter van geheel andere aard.

Rust en balans door opbouw horizontale Kosmische dynamiek, het werk houdt niet op, maar En verticale lijnen. treed buiten het kader.

Expositiewijze

De wijze van exposeren heeft behoorlijk wat invloed op het beeld, dit geldt voor zowel de omlijsting als de ruimte waarin het werk zich bevindt. Om de scheiding te maken tussen de werkelijkheid en bv een landschapschilderij (let wel de illusie van een landschap) wordt een lijst of ook wel een passe-partout toegepast, dit om een scheiding aan te brengen tussen de illusie en de profane werkelijkheid eromheen. In het verleden was de noodzaak van zo’n bufferruimte nog groter omdat in die oude musea tekeningen, schilderijen en prenten lijst aan lijst naast elkaar te hangen. Tegenwoordig in moderne kunstmusea doe ze dit niet meer. Soms gaan ze zelfs zover om een hele wand te reserveren voor één kunstwerk. In de moderne kunst hebben we gaande weg een integratie zien optreden tussen kunst en architectuur (omgeving) de wedijver tussen deze twee verminderde doordat de moderne expositieruimte bescheidener en objectiever werden. Naast dit feit zie je dat steeds meer moderne kunst een grotere ruimte opeist. In het boek wordt het van Abbe museum genoemd. Zelf vind ik dat er in dit museum zoveel ontwerp in de ruimte zelf zit dat deze zelfde ruimte de aandacht van de geëxposeerde kunst afleidt.

Kadervormen

Over het algemeen worden voor 2D werken kaders gebruikt die een regelmatige vorm hebben. Vierkant, rechthoekig en soms rond. De meeste kadervormen hebben een meetkundig karakter. De driehoek en de ellips behoren ook tot de basisvormen zij het dat ze minder voorkomen. Alle andere kadervormen noemen we vrij, niet meetkundig of grillig. De keuze van de kadervorm heeft veel te maken met allerlei beeldaspecten, compositie, standpunt, beweging enz. En daarnaast het thema of de inhoud van het werk. Een langschap zal om een liggend kader en een hemelvaart om een staand kader vragen.Naast de traditionele kadervormen hebben nog het shaped canvas, waar het canvas een bepaalde vorm heeft die het beeld ondersteunt.

Bij dit onderdeel over kaders en afmeting doen zich de eerste tegenstelling uit het oppositie model voor: tectonisch en atectonisch

Ordening III

Bijna elke filosofie is op zoek naar structuur, de samenhang der dingen, veel kunstwerken hebben tot doel de complexiteit van de wereld te belichten.Als we over kunst spreken ontkom je niet aan het begrip ordening. In feite geld dit voor alles om ons heen dus ook voor de kunst. In de context van de kunstbeschouwing betekent ordening niks anders dan de onderlinge samenhang, de relatie tussen de verschillende elementen waaruit een kunstwerk bestaat. Deze relatie wordt bepaald door omvang, aantal, plaats, gewicht enz.

Contouren

De begrenzing van afzonderlijke delen noemen we contouren of omtreklijnen. Dit begrip kan verwarrend zijn omdat er het woord lijn in voorkomt. We denken hierbij misschien letterlijk aan lijnen zoals in een tekening. Dit is echter lang niet altijd het geval. Met de term contouren ontlopen we veel misverstanden. In het ene kunstwerk zal er sprake zijn van een strakke, vloeiende lijn en in het andere treffen we een brokkelige, aangetaste of schetsmatige aan, bij ruimtelijk werk vaak samenhangend met de oppervlakte –kwaliteit.

Scherpe contouren vage contouren

Lineair – Picturaal

Lineair en picturaal zijn termen afkomstig uit de 2D kunst, maar zijn ook toepasbaar op 3D kunst. Bij 3D kunst is het toch mogelijk ( uitgaande van een vast standpunt van de beschouwer) van omtrekslijnen en de kwaliteit hiervan te spreken.

Lineair begrenzingen zijn helder, scherp, eenduidig en uitgeknipt. We spreken van een tekenachtig karakter.

Picturaal contouren die min of meer omfloerst, in vage, wollige, weinig gefixeerde overgangen in kleur of licht-donker de verschillende vlakken markeren

TekenachtigSchilderachtig

Scherp afgebakende parijen Wollige partijen

Samen of apart

In een lineair spelen in eerste instantie de afzonderlijke sterk afgebakende elementen een solistische rol en gaan pas een interactie met elkaar aan als de beschouwer afstand neemt.

In een picturaal werk bezitten de losse onderdelen aanvankelijk weinig betekenis: een detail geeft ons weinig of geen informatie. Indien de beschouwer zijn aandacht richt op de binding in een totaal, gaan de delen in één samenklank elk voor zich spreken.

In dit hoofdstuk treffen we weer een paar contrasten aan.

Tectonisch - atectonisch Lineair - picturaal Veelheid - eenheid Absolute - absolute

Duidelijkheid onduidelijkheid

Compositie

Binnen de beeldende kunst zijn een tweetal systemen van ordening aan te wijzen.Het eerste en misschien wel het belangrijkste ordeningssysteem is de compositie.

Compositie betekent, samenstellen.

Naast de compositie is er nog een tweede ordeningssysteem dat hieraan toegevoegd moet worden, namelijk ordonnantie, deze term wordt gebruikt in het platte vlak.

Bij het bekijken van een kunstwerk is het raadzaam (vooral bij werken met herkenbare voorstellingen) om de betekenis ervan even terzijde te laten.Een voorbeeld: een glaasje bier te zien als een cilindertje, voor ¾ goudgeel en ¼ wit.

Er zijn evenveel composities als kunstwerken, het is niet raadzaam om van meet af aan in algemeenheden te spreken. Elk kunstwerk vraagt keer op keer om een frisse kijk van de beschouwer.Inzicht krijg je niet door het hanteren van een invuloefening.

Als eerste moet je oog krijgen voor de beeldassen, al dan niet zichtbare lijnen waarmee de kunstenaar binnen het kader tot een zekere organisatie komt.

De grote structuur die door de beeldassen bepaald wordt kunnen we enerzijds kenmerken als stabiel, in rust. (vooral met horizontale en verticale beeldassen)Anderzijds leveren diagonale, schuine en kromme lijnen een bepaalde dynamiek of beweging op, eventueel onrust. Deze contrasterende kwaliteiten hangen samen met de tegenstelling tectonisch – atectonisch.

Symmetrische compositie

Onder symmetrie verstaan we een spiegeling van twee (eendere of gelijkwaardige) elementen volgens een verticale (beeld) as. Een min of meer evenredige verdeling van de massa, links en rechts.

De meetkundige betekenis van symmetrie moeten we niet al te letterlijk nemen, een boom noemen we symmetrisch, al zijn ze dat nooit tot in detail.

Symmetrie is een uitzonderlijk gegeven, zoals een vierkant uitzonderlijk is, omdat een rechthoek maar op één manier vierkant kan zijn.

De meeste symmetrische composities hebben een formeel karakter, en refereren aan een bepaalde waardesymboliek (tronen en altaren )

Centrale composities

Enigszins verwant met de symmetrische compositie is de centrale compositie. Wanneer naast de verticale ook een horizontale as aanwijsbaar is, ontstaat er op het snijpunt van beide lijnen een belangrijke en eenduidige plaats.

Asymmetrische compositie

Het zou wat simpel zijn om alle composities dit niet symmetrisch zijn asymmetrisch te noemen. De lezer zal in een dergelijke ontkennende definitie niet veel nut zien, hoe waar het ook mag zijn.Asymmetrische composities zijn ontelbaar en er kan dan ook alleen maar in algemene bewoordingen over gesproken worden.De asymmetrische compositie vertoont een verdeling van vlak, massa en lijn die vaak als betrekkelijk willekeurig op ons overkomt.De werkwijze van een kunstenaar kan berusten op gevoelsmatigheid maar ook op wetmatige of meetkundige principes. In verband met dit laatste is uit psychologisch onderzoek gebleken dat proefpersonen in een compositieopdracht tot resultaten komen die veel meer wetmatigheid in zich hadden dan men vermoedde, ook al zijn de proefpersonen ervan overtuigd volledig op hun gevoel te zijn afgegaan.

In de beeldende kunst wordt ook het begrip proportie gehanteerd. Het bekendste proportieschema is de gulden snede of proportio divina: goddelijke verhouding. In een rekenkundige verhouding is dit: 5:8 of 8:13De gulden snede wordt gezien als een universele verhouding met impliciete esthetische waarde.

Asymmetrische compositie Gulden snede

Geometrische compositie

Wanneer een compositie een overwegend meetkundig karakter vertoont, dat wil zeggen, wanneer we een diagram kunnen maken, bestaande uit lijnen die een in het oog springend meetkundig systeem vertonen, spreken we van een geometrische compositie. Naast de gulden snede kennen we nog een ander proportieschema: het modulair systeem. Een module maat is een bepaalde (basis)eenheid die in alle andere maten terug komt in de vorm van halvering of vermenigvuldiging.

Diagonale compositie

De tweedeling van het vlak door een diagonale beeld-as. Deze is vergelijkbaar met de symmetrische compositie, de lijn fungeert als aandachtscentrum of verdeelt de compositie in twee helften. Opvallend bij deze compositie is dat een lijn van linksonder naar rechts boven op westerlingen de indruk wekt van een opwaartse beweging. En de lijn van linksboven naar rechtsonder een dalende indruk geeft.

Piramide compositie

Wanneer twee schuine lijnen (niet elke schuine lijn is diagonaal) samen met een derde beeldas (basis) een driehoek vormen spreken we van een piramide of driehoekscompositie.

Bewegings- compositie

Bij bewegingscompositie is de structuur van het geheel in hoge mate bepalend door de manipulatie van onze waarneming. De aard van de afbeelding wekt de illusie van beweging op, dit hangt samen met de ordening van de blikpunten en blikrichting.

Over-all-composities

Dit is een Amerikaanse term die vooral gebruikt wordt voor bepaalde naoorlogse kunst waarin de kunstenaar afziet van voorkeur van positie of aandachtcentrum. De hiërarchie van de verschillende locaties binnen het kader ontbreekt.

Er is geen rangorde in de beeldelementen, deze zijn van gelijke waarde.

Ruimtelijke ordening

De voorafgaande opmerkingen waren vooral gericht op 2-dimentionale kunst. Ook in ruimtelijk werk is sprake van ordening en organisatie van volumes, in de letterlijke zin van het woord.Bij ruimtelijk werk heb je alleen het probleem van het gezichtspunt, deze bevindt zich niet op een plaats. Toch is het mogelijk om aan de hand van de genoemde composities tot een analyse te komen. In 3D werk vinden we op gelijke wijze composities als in 2D werk, zij het niet op het platte vlak maar in de ruimte.

Ordonnantie

Ordonnantie betekend schikken. Het is een manier van ruimte scheppen op het platte vlak. Waar komen de bomen, het huisje, of de dieren te staan in een landschapsschilderij. De bekendste methode is overlapping, het voor of achter elkaar plaatsen van figuren.

Graduele ordonnantie: ordening in een zig-zag patroon, zoals in een kijkdoos decorstukjes en figuurtjes worden aangebracht: de onderdelen hebben een coulisse- achtig karakter.

Contrapuntische ordonnantie

Dit is een term ontleend aan de muziek, en betekend tegenstem. Binnen de kunst betekend het dat er twee beeldelementen geen geleidelijk verloop hebben maar het direct naast elkaar staan van het meest nabije en het meest verre punt, hierdoor ontstaan een sterke ruimte, diepte werking.

De bomen op de voorgrond en het kerkje helemaal in de verte, dit geeft een sterke diepte werking.

Vorm/restvorm figuur/achtergrond

In verband met de ordeningsystemen spelen twee begrippenparen een belangrijke rol: vorm/restvorm en figuur en achtergrond.

Onder vorm verstaan we de figuur die een dominante plaats inneemt, en hetgeen wat overblijft is de restvorm.

Figuur en achtergrond hebben te maken met de ruimtelijkheid. Het verschil van beeldkwaliteit tussen het figuur en de achtergrond wordt meestal bepaald door het feit dat de figuur compacter, minder vaag en geslotener is dan de achtergrond.

Vorm en restvorm

Ruimte IV

Ruimte is het meest aanwezig in driedimensionale kunst. Een ruimtelijk werk manifesteert zich steeds als een fysiek, materieel ding dat zijn plaats vindt in de ruimte: museumzaal, park, plein enz.Deze ruimte omsluit als een soort vacuüm het kunstwerk. Een vergelijking met het paar vorm/restvorm ligt voor de hand, ruimte en restvorm zijn misschien niet het meest wezenlijke van een kunstwerk, maar geen vorm zonder restvorm, en geen ruimtelijk werk zonder de ruimte eromheen. De ruimte bepaalt het beeld, het beeld de ruimte.

Ruimtelijkheid en plasticiteit

In verband met het voorafgaande onderkennen we twee begrippen, plasticiteit en ruimtelijkheid.

Plasticiteit hangt samen met oppervlaktekwaliteit, het betreft de buitenkant of de huid van het kunstwerk.

Ruimtelijkheid zegt in principe niks over de huid, maar over de wisselwerking tussen beeld en ruimte.Een stijger is een open beeld en een rotsblok gesloten.

Gesloten vorm open vorm plasticiteit ruimtelijkheid

Hier volgen nog vier begrippeen die met ruimte te maken hebben:

Massa doet denken aan zware vormen, het materiaal lijkt of is massief

Volume wekt de indruk iets te omvatten, betreft inhoud en heeft een hol karakter.

Massa en volume zijn termen die gewoonlijk door elkaar gebruikt worden.

Convexe vorm maakt een beeld bol en gesloten van aard, laat weinig of geen ruimte van buitenaf toe. Vertonen een bepaalde kracht van binnenuit en worden positief van aard genoemd.

Concave vorm is negatief van karakter, lijkt druk van buitenaf te ondergaan en laten gemakkelijk ruimte toe.

De illusie van ruimte

Drie dimensionaal werk is per definitie ruimtelijk, dit spreekt voor zich. Voor 2D werkt is dit iets anders omdat dit slechts twee dimensies heeft hoogte en breedte. Veel kunstenaars proberen dit te doorbreken doormiddel van de illusie van ruimte. Een elementaire manier van ruimte scheppen is overlapping of oversnijding: het voor en achter elkaar zetten van figuren. Tot aan de 16e eeuw was dit nog lang geen gemeengoed, voor deze tijd plaatst men figuren boven elkaar om ruimte te

scheppen. In de renaissance begint met de zichtbare werkelijkheid op een wetenschappelijke manier te benaderen. Men ging volgens wetenschappelijke regels te werk, deze theorie wordt het centraal perspectief genoemd.

Perspectief

De perspectiefregels, ondermeer ontdekt door Brunelleschi ( begin 15e eeuw) kennen de volgende begrippen: horizon, vluchtlijn en vluchtpunt, wijking en verkorting.

Perspectief wordt ook wel lijn of lineair perspectief genoemd. Wat als een redelijk makkelijke methode om ruimte weer te geven begon is inmiddels zo complex dat je er een boek over vol kan schrijven.

Uit een 17e eeuws leerboek centraal perspectief basis van lineair perspectief

Picturale ruimte

Tegenover perspectivische ruimte staat de schilderachtige ruimte. In picturale werken kunnen we doorgaans niet op ondubbelzinnige wijze uitspraken doen over ruimte. De ruimte wordt bereikt door allerlei picturale middelen: kleur, toon, factuur, beweging, enz. een sferische ruimte.Ruimte kan verkregen worden op lineaire of op een picturale manier. Als ruimte gecreëerd wordt op een lineaire manier spreken we van diepte. Ruimte hoeft geen diepte in te houden, omgekeerd is diepte steeds ruimte bevorderend.

Diepte sferische ruimte voelbare ruimte

Ruimte – diepte en ruimtelijkheid- plasticiteit

Vaak kunnen we kunstwerken onderscheiden in lineair-plastisch en picturaal-ruimtelijk.

In een picturale opzet kunnen we veelal geen duidelijke contouren aanwijzen, vormen hullen zich in onduidelijkheid.

In lineair-plastisch werk is er spraken van scherp omlijnde vormen, welke helderheid en exactheid in hoge maten een tastbare indruk maken.

Picturaal-ruimtelijk lineair-plastisch

Gradiënten

Met gradiënten wordt bedoeld het af of toenemen van de waarnemingskwaliteit.

Grootte gradiënt perspectivische verkortingTextuur gradiënt korenveld in de voorgrond zie je afzonderlijke are, in de verte een diffuus geheel.Scherpte gradiëntrichting de horizon worden de contouren gaandeweg onscherpHelderheids gradiënt stapsgewijze kleurverandering, voorgrond warme en heldere kleur en koele vergrijsde kleur in het verschiet. Dit wordt ook wel kleurperspectief genoemd.

Combinatie, textuur, scherpte en nadruk op helderheidgradiënt helderheidgradiënt

Enkele uitzonderlijke ruimte illusies

Psychologische ruimte d.m.v. kleur, rood komt op je af en blauw lijkt te wijkenSacrale ruimte monochrome kleur vaak blauw en goud, wordt vaak gebruikt bij Gotische en Byzantijnse kunst, goden en heiligen worden door deze kleuren omgeven.Enveloping space Amerikaanse term, de afmeting van een werk is zo groot dat je er door omgeven wordt.

Licht V

Licht en donker

In dit hoofdstuk beperken we ons tot zwart, wit en grijswaarden. De verschillen tussen zwart en wit en de graduele overgangen in grijswaarde noemen we tonaliteit. Tekenaars en schilders maken gebruik van licht en schaduw om ruimtelijkheid en plasticiteit te scheppen. Een belangrijk begrip is modelé, het aangeven van volume van voorwerpen en figuren met licht en donker verschillen. Schaduw maakt van een cirkel een bol.

Schaduwen

Eigen schaduw de schaduw is object gebonden en laat eigenschappen van het object zelf zien.Grisailles worden in één kleur uitgevoerd, ver doorgevoerd gebruik van toonverschillen om de illusie van een fysiek aanwezig beeldhouwwerk op t e roepen.Slagschaduw deze lokaliseert het object in een ruimte.

Eigen schaduw grisailles slagschaduw

Extreme vormen van licht en donker noemen we claire obscur of chiaroscuro.

Licht om zichzelf

Deze term wordt gebruikt voor kunstvormen waarbij de kunstenaar vooral gegrepen lijkt door het licht, denk hierbij aan de 17e eeuwse schilders als Vermeer, maar ook het impressionisme. Monet zei, laten we het licht schilderen. Daarnaast heb je natuurlijk nog de lichtkunst waarbij het licht zowel middel als doel is.

Vermeer lichtkunst

Symboliek

De symbolische betekenis van licht heeft te maken met cultureel bepaalde contrast, licht-donker, goed-kwaad, dag-nacht, veiligheid- gevaar, en het sacraal gebruikte goddelijke en hemelse licht.

Spiegeling en reflectie

Tot het begrip licht wordt ook spiegeling en reflectie gerekend. Onder spiegeling verstaan we een min of meer correct gespiegeld beeld in een echte spiegel of in een strak water oppervlak.Onder reflectie verstaan we de weerkaatsing van het licht.

Spiegeling reflectie

We kunnen weer een tegenstelling toevoegen

Tectonisch - atectonisch Lineair - picturaal Plastisch - ruimtelijk

Eigen schaduw - slagschaduw Veelheid - eenheid Absolute - absolute

Duidelijkheid onduidelijkheid

Kleur VI

Zonder licht zien we niks, maar zonder kleuren ook niet. Kleur en vorm staan in een intieme relatie tot elkaar en laten zich niet scheiden.

Simpel gezegd als licht op een rood vlak val de wordt alleen het rode licht uit het kleurenspectrum weerkaatst alle andere kleuren worden geabsorbeerd.

Het breken van licht.

In de kleuren leer wordt gesteld dat geen enkele kleur als zelfstandig gegeven kan worden opgevat, omdat men kleuren niet zo kan isoleren van hun omgeving dat de invloed van de ene op de andere kleur kan worden uitgeschakeld.Eenzelfde kleur geel ziet er ander uit als het door groen wordt omgeven dan in een paarse omgeving.

Kleurencirkel

De kleurencirkel van, van Itten is een schema dit alle kleuren om ons heen verklaard.

Geel, rood en blauw zijn de primaire kleuren, zonder deze kleuren zijn alle andere kleuren ondenkbaar.Worden deze kleuren onderling gemengd dan ontstaan, oranje, groen en paars. Secundaire kleurenGa je nog een stap verder dan krijg je, geel-oranje, rood-oranje, rood-paars, blauw-paars, enz.

Kleurcirkel van Itten

Samen met alle afgeleide kleuren vormen zij het onbegrensde scala zoals we dat kennen uit de ons omringende wereld.

Kleurcontrast

Het verschil tussen kleuren noemen we kleur en tegen kleur contrast en dit is het sterkst tussen de primaire kleuren en wordt zwakker naarmate de kleuren zich van de primaire kleuren verwijderen.Het contrast tussen geel en blauw is groter dan tussen blauwgroen en geelgroen. Worden kleuren gekozen die het verst van elkaar verwijderd zijn, dat wil zeggen diametraal tegenover elkaar op de kleurencirkel liggen dan blijken deze elkaar te verhevigen. Rood naast groen lijkt feller dan hetzelfde rood naast oranje. Dit tweede kleurcontrast noemen we complementair. Een wonderbaarlijk verschijnsel is dat als je twee complementaire kleuren vermengt dan krijg je warm grijs.

Kleur en tegen kleur kleur en tegen kleur totaal

Kwaliteitscontrast kleurenbol kleurcontrast in een schilderij

Hierboven zie je een aantal kleurschema’s

Het kwaliteitscontrast drukt men uit in de term verzadiging of saturatie, dit wordt bepaald door de hoeveelheid pigment in de verf. Lichtroze is minder verzadigd dan primair rood.De stralingskracht kan gebroken worden door de bijmenging van wit, zwart of de complementaire kleur.De spectraalkleuren vertonen ook een bepaalde licht-donker verhouding. Zie de afbeelding hierboven, lichte kleuren, donkere kleuren.

Kleuren vertonen eigenaardige effecten. We zagen al het ruimte bevorderlijke, bv rood tegenover blauw. Zo zien we ook contrast tussen geel en paars.Deze ruimtewerking houdt verband met het zogenaamde koud-warm contrast.

Ander contrasten in gevoelswaarde zijn: schaduwrijk-zonnig, ijl-stoffelijk, licht-zwaar.

Sommige kleuren hebben emotionele bijbetekenis, oranje doet agressief aan, grauwe kleuren stemmen droevig, geel opgewekt, paars staat voor statig en blauw heeft een ingehouden karakter.

Let wel dit soort emoties zijn nogal subjectief en hebben vaak een historisch gegroeide betekenis.Ik heb een aantal websites bekeken en kwam erachter dat er nogal wat verschillende betekenissen aan kleuren werd gegeven. Al zullen er wel een aantal universeel zijn.

Simultaan contrast eenzelfde kleur lijkt donkerder zodra de omgevingskleur donker is, andersom lijkt dezelfde kleur lichter in een lichte omgeving

Successief contrast gebaseerd op de compenserende werking van onze waarneming, na het zien van bv heel veel geel zal in onze gewaarwording de complementaire kleur oproepen. Kleuren die we na het geel zien worden richting paars geduwd worden.

Nog een factor van belang is de hoeveelheid kleur dat gebruikt wordt, de kleurkwantiteit.

Overdenken we het stelsel van kleurcontrasten dan zien we dat veel van deze contrasten gecombineerd kunnen worden.

Oppervlakte en vlakkleuren

Kleuren die object gebonden zijn noemen we oppervlakte, voorwerps of lokaalkleuren omdat zij lokaal gebonden zijn. Het bruin is van een kruik, rood van de mantel en groen van een boom enz.

In tegenstelling hiermee staan de vlak of verschijningskleuren, deze bevinden zich ergens in de ruimte, zijn niet aanwijsbaar aan een object. Het blauw van de lucht het grijs van de mist.

Kleurenperspectief

Op de voorgrond donkere voorwerpskleuren, in het midden heldere en warme kleuren, en op de achtergrond koele en vergrijsde kleuren.

Cerebraal, impressief en expressief kleurgebruik

Cerebraal kleurgebruik duidt op het volledig rationeel toepassen van kleur

Hier staat tegenover impressief kleur gebruik, daarbij is het waarnemen van de kleur in werkelijkheid dominant. Dan zie dat schaduw soms blauw is en niet zwart.Bij expressief kleurgebruik worden de emotionele betekenissen van kleur gebruikt om de essentie van het afgebeelde te verhevigen.

Kleuren naar de waarneming expressief kleurgebruik

Zelfstandige kleuren

Een zekere neutraalheid vinden we bij de zogenaamde zelfstandige kleuren, dit treffen we aan bij extreem abstracte werken. Blauw betekent blauw en rood betekent rood en niks meer dan dat.

Optische kleurmenging

Optische kleurenmening is niet het mengen van de verf maar het oproepen van kleuren door de samengestelde kleuren (bv rood en oranje) naast elkaar in kleine stippen of verftoetsen naast elkaar of door elkaar op het doek aan te brengen. De Franse term hiervoor is pointillisme, de algemene term hiervoor is divisionisme of kleurenscheiding. Kleuren dit op deze manier worden aangebracht blijken een grotere stralingskracht en helderheid dan de op de palet gemengde kleur.

Kleuren allerlei

Polychroombetekend veelkleurigMonochroom betekent één kleur of één kleur in verschillende schakeringen.

Zwart en wit behoren niet echt tot het gebeid der kleuren. Fysisch gezien geldt bij zwart het volkomen ontbreken van kleur en wit als alle licht en kleur samen. Daarom worden zwart, wit en grijs ook wel niet kleuren genoemd.

Chromatisch kleurgebruik wijst op het hanteren van trapsgewijs kleur en toon verschillen

Het oppositie schema uitgebreid:

Tectonisch - atectonisch Lineair - picturaal Plastisch - ruimtelijk (Eigen schaduw- slagschaduw) (Oppervlakte- - vlakkleuren)

kleuren Veelheid - eenheid Absolute - absolute

Duidelijkheid onduidelijkheid

Beweging VII

Hiernaast zie je een voorbeeld van beweging (optical-art)

Beweging in de kunst wordt op een aantal manieren weergegeven. Elke beweging bestaat uit een stroom van momenten (tijd) en houdingen (positie in de ruimte).De ene keer een bundeling van momenten en de andere keer d.m.v. lijnen die onze ogen in een bepaalde kijkrichting duwen. In optimale gevallen versterken meerdere aspecten de gewaarwording van beweging.

Hierboven twee voorbeelden van het suggereren van beweging.

Initiaal fase hiermee wordt het delicate moment bedoeld waarop de beweging even dood lijkt te zijn: het moment waarop de beweging in volle gang los kan barsten.

BewegingsfaseKiest een kunstenaar in plaats van één moment een aantal fase, samengevoegd in één beeld, dan ontstaat de bewegingsgestalte.

PortretIn een portret kennen we iets als een bewegingsgestalte. We kennen allemaal de teleurstelling van een portretfoto, een camera is onverbiddelijk in het moment. Maar zo’n foto is vaak niet representatief voor de werkelijkheid. Een beeldhouwer of schilder gaat niet hetzelfde te werk als een camera dus hij kan ontelbare waarnemingsbeelden in een portret afbeelden.

Ritmedoor beeldfragmenten snel naast elkaar te zetten (in tijd en ruimte) ontstaat ritme. We kennen dit uit de muziek, de herhaling van vergelijkbare elementen, welke tot beweging leidt.

Beweging door ritme

Een lopend verhaal een reeks van min of meer afzonderlijke taferelen. De beschouwer kan dit als afzonderlijke afbeeldingen ervaren maar alles speelt zich af in één langgerekte ruimte.

Ontwikkeling van een dag in 80 foto’s zuil van Trajanus

Beweging in de ruimte

Figura serpentinata Beelden uitdrukkelijk centraal in de ruimte opgesteld.

Statica het evenwicht van lichamen in rust. ( de relatie tussen tectonisch en statisch)

Wil de kunstenaar beweging suggereren een zekere dynamiek, dan bereikt hij dat door het gewicht van het beeld van beide benen naar een been te verplaatsen.Door deze gewichtsverplaatsing verandert de stand van het lichaam en is er een tegenwicht vereist, dit noemen we contrapposto. Het dragende been heet standbeen en het ander been noemen we speelbeen.

Spiraalsgewijze opbouw contrapposto statisch symmetrischGeen vast aandachtspunt

De beweging autonoom

Nog twee vormen van eigentijdse kunst, de kinetische kunst en op-art. Bij op-art wordt door optische illusie (eigenlijk worden je ogen een beetje voor de gek gehouden) een bewegingsillusie opgewekt.

Bij kinetische kunst beweegt de kunst zelf, door motoren, wind, magnetisme, of wordt door de beschouwer zelf in werking gezet.

Op-art kinetische kunst

Het oppositieschema uitgebreid:

Tectonisch - atectonisch (statisch - dynamisch) Lineair - picturaal Plastisch - ruimtelijk (Eigen schaduw- slagschaduw) (Oppervlakte- - vlakkleuren)

kleuren Veelheid - eenheid Absolute - absolute

Duidelijkheid onduidelijkheid

Standpunt en plaatsing VIII

Onder standpunt verstaan we de positie die de kunstenaar ten opzichte van zijn onderwerp inneemt.

We onderscheiden een hoog en een laag standpunt. Een hoog standpunt geeft de maker en ook de beschouwer een oppermachtig gevoel, een afstandelijk overzicht over dingen. Een ander effect is vertedering, vooral in kunstwerken met een intiem karakter. Een hoog standpunt zien we ook vaak in landschapschilderijen.Een laag standpunt resulteert in een zeker opzien tegen het afgebeelde, waardoor het onderwerp zo indrukwekkend wordt voorgesteld. Dit treffen we aan in bv staatsieportretten, maar ook in landschapschilderijen waarbij een grote betrokkenheid wordt gesuggereerd, de maker(beschouwer) kijkt niet op een afstand maar voelt zich in het geheel betrokken.

Hoog gezichtspunt laag gezichtspunt

Twee gezichtspunten in 1beeld beschouwer staat midden tussen de orkest leden

Ook de plaatsing van een werk is belangrijk. Zoals bv een standbeeld op een sokkel gezet wordt. Een schilderij dat ergens wat hoger op een wand komt te hangen, en dat rekening gehouden wordt met het perspectief zodat je bv op kijkt tegen de hoge heren die afgebeeld worden.

Functie en genese IX

Wat niet tot de morfologie behoort is de functie van een kunstwerk. Vorm zegt in wezen niks over de functie of de overdrachtelijke betekenissen van beeldende kunst.Toch is het voor het begrijpen van de gehanteerde beeldmiddelen vaak goed, te beseffen wat de drijfveren van de maker waren en hoe de relatie bedoeling –realisatie ligt.

Onder genese verstaan we het ontstaansproces van een kunstwerk. Genese hoort niet strik genomen tot de morfologie, tenzij voorstudies als een verslag van het proces en als zelfstandige kunstwerken worden gezien.

Waarneming en abstractie

In de klassieke oudheid stond kunst als afspiegeling van de werkelijkheid in hoog aanzien. Zelf is de 19e eeuw ging de voorkeur nog uit naar, werken naar de waarheid. Deze hang naar imitatie resulteerde in werk wat bedrieglijk veel op de werkelijkheid leek.In de loop van de 19e en vooral in de 20e eeuw verschuift deze werkelijkheid van wat we zien naar de werkelijkheid die de kunstenaar ziet.

We kunnen de beeldende kunst grofweg een tweedeling aanbrengen, enerzijds de figuratieve kunst en anderzijds de non-figuratieve kunst. De figuratieve kunst houdt zich bezig met het zichtbare, dit wordt gewoonlijk aangegeven met de term realisme.De non-figuratieve kunst geeft ons geen beeld van de werkelijkheid maar probeert het onzichtbare zichtbaar te maken, dit noemt met abstracte kunst.

Realisme abstract