“Verslavende” rituelen bij ASS

Gelderse Informatiedag Autisme2 maart 2013

Bram Sizoo, Psychiater

Inhoud

1. Verslaving: wat is het wel en wat is het niet

2. Vormen van verslaving

3. De behandeling van verslaving

4. Autisme en verslaving: komt dat voor?

5. SUDAA onderzoek.

6. De praktijk

7. Is verslaving bij ASS niet gewoon rigiditeit?

8. Conclusie

2

• Verslaving (Engels: Substance Use Disorder = SUD)

– Afhankelijkheid of misbruik van alcohol, drugs, gokken

– Verslaving = controleverlies

• Meer gebruik dan gepland

• Ongepast gebruik

• Stoppen of minderen lukt niet

– Neurobiologisch mechanisme (double trouble)

• Overwaardering beloning

• Onvermogen gebruik te remmen

Verslaving, wat is het?

3

Verslaving; aan wat?

Verslaving is een psychiatrische ziekte die optreedt bij genetisch kwetsbare individuen

Niet alleen “middelen” als hard / soft drugs of alcohol

Verslaving gaat ook over gedrag: gokken, stalken, kopen, seks en tegenwoordig ook internet verslaving

4

Verslaving als overwaardige beloning

– Sterke gerichtheid op geurherkenning bij hechting

– Gevoeligheid voor “cues” voor basale behoeften• van het individu

(veiligheid, voeding) • van de groep (voedsel

zoeken, kopen) • voor de overleving van de soort:

– seksuele aantrekking– voortplanting

5

Evolutionair is het verslaving te zien als een “uit de hand gelopen normaliteit”

De behandeling van verslaving

• Motivatie is essentieel

– Verhelderen wat de reden is van gebruik

– Kennis over effect van gebruik

– Bewust worden van voor- en nadelen

– Opbouwen intrinsieke motivatie

• Plan opstellen

• Begeleiding en ondersteuning

• Langdurig opvolgen

6

Verslaving en ASS

• Tot 2010 weinig cijfers bekend

• Eerste cijfers: Geen verslaving bij ASS

• In de GGZ komt verslaving voor bij 30% van de mensen met ASS

• Indicatie: vooral alcohol en cannabis

• Veel computer en internet gebruik: verslaving of ritueel of... Wat?

7

Gamen, computergebruik en autisme: verslaving of niet?

• Positieve redenen en effecten?

– Moeite met ontspanning en communicatie

– Behoefte aan logica, structuur en voorspelbaarheid

– Rigiditeit in handelen en interesses

– ‘Veilige’ vriendschappen

– Rust door concentratie en ‘afzondering’

– Andere normen; positieve eigenwaarde

Referentie: Kisjes en Mijland, 2011

8

• Negatieve effecten– ‘Kort lontje’ en prikkelbaarheid tot driftbuien

– Overspoeld worden door verwarrende emoties

– Grenzeloos vluchten in het gamen: realiteitsverlies

– Niet kunnen stoppen en groter sociaal isolement

– Afvallen of aankomen, slaapstoornissen

– Afvlakken emoties en interesses

– Spijbelen, leerproblemen, concentratiestoornissen

– Conflicten

– Dus: ..... verslaving

Referentie: Kisjes en Mijland, 20119

Omgaan met excessief computer en internet gebruik

• Bespreekbaar maken zonder te oordelen

• Motivationele gesprekstechnieken

• Onderzoeken wat de subjectieve winst is

• Afspraken maken over tijd, plaats, onderwerp

• Afspraken nakomen van 2 kanten

• Maak het gebruik inzichtelijk: registratie

10

Tip: Thema avond gamen en autisme

Spreker: Herm KisjesDatum: 7 maart 2013Tijd: 19.30 – 21.30Adres: Tarweweg 3 Nijmegen

• De avond is bedoeld voor ouders, jongeren en iedereen die is geïnteresseerd in autisme en gamen.

• De avond start om 19.30 en eindigt om 21.30• De entree bedraagt €10,00. • U kunt zich opgeven door een mailtje te sturen

aan: info@autismeregionijmegen.nl• Er zijn 60 zitplaatsen, vol is vol11

Verslaving en Autisme overeenkomsten

Bij autisme veel op “verslaving” lijkend gedrag:

hyperfocalisaties tranceachtige gedragingen motorische maniërismen &

stereotypieën preoccupaties

Ridley 1994

12

Verslaving & Autisme

• de mechanismen van overleven en “arousal regulatie” staan centraal bij mensen met autisme

• preoccupaties en stereotypieën zijn van groot belang om de omgevings en innerlijke stress te reguleren.

• veel mensen met autisme functioneren sterk vanuit “primitieve” overlevingssystemen: – ruiken- naar de mond brengen– maar ook blijven focussen op details

13

Onderscheid preoccupaties en verslaving

Preoccupatie

• Angst overwinnen

• Preventie van angst

• Manier om te ontspannen

• Veel denken over gamen

• Samenhang zoeken

• Terugtrekken in eigen sfeer

• Verwerken emoties

• Aangaan sociale contacten

• Ook nog ander interesse

• Willen en soms moeten

Verslaving (compulsief/afhankelijk)

• Stemming beinvloeden

• Vermijden van angst

• Ontsnappen aan spanning

• Voortdurend denken aan

• Vlucht voor moeilijkheden

• Vlucht voor eigen denken

• Vlucht voor emoties

• Sociaal contact mijden

• Alleen interesse voor ...

• Moeten, moeten, moeten

14Referentie: Kisjes en Mijland, 2011

ASS, ADHD en Verslaving (SUD)SUDAA onderzoek

• ADHD and SUD in volwassenen:

– 17 - 45% alcohol , 9 – 30% andere SUD (Wilens 2004)

– Jonge delinquenten (De Milio)

• Van die met SUD hadden 23% ADHD

• Van die zonder SUD had niemand ADHD

• ASS en SUD:

– onbekend

15

Risico factoren voor SUD

• ADHD:

– Vroeg beginnen met nicotine (Biederman,

biol.psych, 2006)

– Gedragsproblemen op kinderleeftijd (Harpold, J.

Nerv.Ment.Dis, 2007)

– Positieve familie anamnese voor SUD (Biederman, Am.J.Psych.,2008)

• ASS:

– onbekend

16

Voorbeelden uit de praktijk

Nieuw: verslaafden die ASS bleken te hebben !• Intensief behandeld zonder succes: “Arthur”

– 38 jaar, gemiddeld IQ, alleenstaand, 15 jaar drugs– Vanaf 7e jaar in de GGZ, na detox angstig en

vreemd in contact– Betekenis diagnose ASS, abstinent via heroïne

• Nooit behandeld, wel succes: “Joyce”:– 20 jaar, alleenstaand, hoog IQ, 8e jaar: PDDNOS

– Multiplex systeem, cannabis vanaf 14e , misbruik

– Mislukte banen, sociale angst, zelf drugs gestopt

• Achtergrond van het onderzoek:

17

Voorkomen, Risico en Functioneren

• Prevalentie cohort– Meer SUD in ADHD dan in ASS

• Risicofactoren– Roken voor 16e jaar (OR 5.7 [2.3 – 13.8] p=.000)

– Negatieve ervaringen stamgezin (OR 2.7 [1.2 – 6.1] p=.019)

– Verslaafde ouders (OR 5.4 [1.0 – 14.5] p=.001)

• Problematisch functioneren– Gevolgen verslaving zijn bij ASS net zo ernstig als bij ADHD

0

20

40

60

80

ADHD ASS Bevolking

Ver

slav

ing

in %

P <.001

Sizoo et al, J.Ment.Nerv.Dis, 200918

Autisme en ADHD op drie niveaus:samenvatting

XMoeite met functioneren

Aantal autistische kenmerken

Persoonlijkheidsprofiel

Autisme lijkt op ADHD

Autisme meer dan ADHD

Autisme en ADHD anders

Neuropsychologische maten

Intelligentie

Autisme lijkt op ADHD

Autisme lijkt op ADHD

Beide meer moeite

Autisme ‘socialer’

Autisme ‘socialer’

Autisme meer moeite

Beide lager IQ

Patronen in 5 genen Autisme verschilt van ADHD Geen effect

Zonder verslaving Met verslaving

19

Betekenis resultaten

• Verslaving bij autisme minder vaak dan bij ADHD maar de gevolgen van verslaving bij autisme minstens net zo erg

• Gevaar voor vergissing over het beeld door te eenzijdig onderzoek

• 2 vragen voor vervolgonderzoek:

– Is er echt betere sociale gerichtheid ?

– Hoe hangen de drie niveaus samen ?

20

Onbeantwoorde vragen

• Waar ligt de grens tussen acceptabel internet gebruik en risicovol gebruik (verslaving) ?

• Welke goede alternatieven zijn er ?

• Wie raakt wel en wie raakt niet verslaafd?

• Is ritueel gedrag een verslaving?

21

Conclusies

• Verslaving bij ASS komt meer dan gemiddeld voor

• Het onderscheid tussen ‘rituelen’ en verslaving is moeilijk

• Belangrijk is de functie van het gedrag (preoccupatie of afhankelijke obsessie)

• Dus: meer onderzoek is hard nodig

22