Verslag Workshop 6 september 2016: Handelingsperspectieven ... · • Vertegenwoordiger provincie...

Verslag Workshop 6 september 2016: Handelingsperspectieven in het provinciaal natuurbeleid Lerende Evaluatie Natuurpact

2

Inhoudsopgave

1 Introductie ................................................................................................................ 3

2 Deelsessies ................................................................................................................ 4 2.1 Nieuwe Uitvoeringsarrangementen ........................................................................................... 4 2.2. Omgaan met staatssteun & gelijkberechtiging .......................................................................... 7 2.3 Vergroten biodiversiteitswinst in de provinciale plannen ....................................................... 11 2.4 Natuur inclusieve landbouw..................................................................................................... 14 2.5 Vergroten maatschappelijk initiatief voor natuur .................................................................... 17 2.6 Benutten en vernieuwen instrumentenmix en zelfrealisatie................................................... 21 2.7 Synergie tussen KRW en natuur ............................................................................................... 25

3 Plenaire afsluiting .................................................................................................... 29 3.1 Paneldiscussie........................................................................................................................... 29 3.2 Slotwoord Hans Mommaas ...................................................................................................... 32

Bijlage 1 Programma .............................................................................................. 33

Bijlage 2 Deelnemerslijst ............................................................................................ 35

3

1 Introductie

Doel van de workshop

Het PBL evalueert op verzoek van de provincies en het Rijk het Natuurpact. Het PBL onderzoekt

samen met WUR de bijdrage van de provinciale beleidsstrategieën aan de versterking van de

biodiversiteit, het vergroten maatschappelijke betrokkenheid en een betere verbindingen tussen

natuur en economie. Het onderzoek richt zich daarbij ook op de wisselwerking van de provinciale

beleidsstrategieën met de rijkskaders. Een belangrijk onderdeel van deze evaluatie is de ontwikkeling

van beleidsopties en handelingsperspectieven die het natuurbeleid kunnen versterken. Het gaat

hierbij om beleidsopties en handelingsperspectieven voor de provincies en het Rijk.

Op dinsdag 6 september 2016 organiseerde het PBL samen met WUR en de VU een workshop voor

betrokkenen bij het natuurbeleid van de provincies, het Rijk en maatschappelijke organisaties, om,

op basis van de conceptresultaten van het evaluatieonderzoek, met alle betrokkenen,

handelingsperspectieven en beleidsopties verkennen die het natuurbeleid versterken.

In de volgende parallelsessies kwamen de uitdagingen, kansen en mogelijke handelingsperspectieven

voor versterking van het natuurbeleid aan de orde:

(1) Nieuwe uitvoeringsarrangementen voor de realisatie van het Natuurnetwerk

(2) Omgaan met gelijkberechtiging en staatssteun

(3) Vergroten biodiversiteitswinst in de provinciale plannen

(4) Natuur-inclusieve landbouw en vergroening GLB

(5) Vergroten maatschappelijk initiatief voor natuur

(6) Benutten en vernieuwen instrumentenmix en zelfrealisatie

(7) Vergroten van de synergie tussen de kaderrichtlijnwater en natuurontwikkeling

Het programma werd afgesloten met een plenaire paneldiscussie en een slotbetoog van Hans

Momaas (PBL).

Leeswijzer

Dit document bevat de verslagen van de deelsessies en de plenaire slotsessie van de workshop.

2 Deelsessies

2.1 Nieuwe Uitvoeringsarrangementen

Deelnemers: Vertegenwoordigers van provincies, EZ, brancheorganisaties, TBO’s en andere maatschappelijke organisaties

Facilitator: Eva Kunseler (PBL)

Inhoudsdeskundige Wiebren Kuindersma (WUR)

Presentatie

Nieuwe uitvoeringsarrangementen

6 september 2016

Wiebren Kuindersma

Nieuwe uitvoeringsarrangementen

Nieuwe manieren van provincies om natuurbeleid door externepartijen te laten uitvoeren.

Motieven:

Capaciteit

Draagvlak

Ondernemerschap

2

Kenmerken externe partners

Wie zijn de externe partners?

Andere overheden (gemeenten, waterschappen, RWS)

Bestaande partners (terreinbeheerders, landbouworganisaties, milieufederatie etc)

Nieuwe partners (burgerinitiatieven, Stichting ARK)

Verschillende motieven:

Betrokkenheid natuurdoelen

Andere aanpak (inhoud en/of proces)

Andere rol

3

Kenmerken strategie

Concrete afspraak met provincie (contract, subsidiebeschikking, bestuurlijk afspraken)

Realisatie Natuurnetwerk/Natura2000

Regierol in gebiedsprocessen

Specifieke gebiedsopgaven(grondverwerving/functieverandering)

4

Verschillen tussen provincies

5

Provincie Aanpak Zeggenschapnatuurdoelen

Zeggenschapgrond

Fasering

Overijssel Samen werkt beter (PAS/ Natura 2000)

Zeer beperkt ntb Afspraken per fase(4)

Gelderland Hernieuwd Partnerschap

Beperkt Deels Afspraken per fase(4)

Zuid-Holland Gebieds-overeenkomsten

Deels Ja Nee

Noord-Brabant Samenwerkings-overeenkomsten

Deels Ja Nee

Limburg Partnercontracten Deels Deels Jaarlijks via budget

Praktijkervaringen

Belangstelling externe partners behoorlijk groot, maar nietoveral.

Eerste ervaringen positief (Gelderland, Noord-Brabant, Limburg)

Knellende provinciale beleidskaders (grondbeleid, natuurbeleid, ruimtelijk beleid)

Sommige externe partners willen/kunnen geen grote risico’snemen (financieel, draagvlak)

6

5

Conclusies

Provincies Overijssel, Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Brabant en Limburg voorlopers

Uitvoering komt (weer) op gang

Provinciale kaders versus zeggenschap externe partner

Zeggenschap versus risico’s

7

Issues voor discussie

Geven provincies voldoende zeggenschap aan externegebiedsregisseurs?

Zijn er voldoende externe partners, die de zeggenschap voorrealisatie natuurdoelen kunnen en durven over te nemen van provincies?

8

Discussie n.a.v. presentatie

Over de genoemde uitdagingen:

• Vertegenwoordiger provincie Flevoland herkent het tegen kaders aanlopen. Bijvoorbeeld: Een initiatiefnemer wil een zonneweide realiseren als deel van zijn project en de afdeling milieubeleid zegt, dat kan niet. Dit roept de vraag op hoe provincies meer betrokken kunnen zijn en zo kunnen kijken of kaders passen.

• Wat wordt bedoeld met de bereidheid om risico’s te nemen? Antwoord inhoudsdeskundige WUR: Een partner krijgt bijvoorbeeld een vast bedrag voor grondverwerving, maar misschien pakt de grondverwerving duurder uit. Dat risico is dan voor de partner. Een risico zit ook in de afspraak om een prestatie te leveren binnen een bepaalde periode.

• De provincie is opdrachtgever, maar binnen de provincie is er elke vier jaar een andere politieke kleuring. Hoe ga je als partner om met lange termijn opdrachten die je aanneemt? Welke invloed heeft dat op lopende processen en activiteiten? Kaders kunnen veranderen. Stichting Ark ging er in 2010 bijvoorbeeld vanuit dat ze konden doorleveren aan Natuurmonumenten, maar nu is er gelijkberechtiging en kan dat niet meer.

Over de denkrichtingen: • Gaat het alleen om realiseren van nieuwe natuur of ook om het realiseren van PAS maatregelen?

PAS is vooral gericht op bestaande natuur met bestaande eigenaren. Antwoord inhoudsdeskundige WUR: Het kan ook gaan om PAS maatregelen waarvoor grond nodig is, zoals in Overijssel.De uitvoeringsarrangementen in het onderzoek hadden vooral betrekking op grondverwerving en functieverandering.

• Vertegenwoordiger provincie Gelderland: Ik herken dat we bewust zeggenschap overdragen. Het is moeilijk om partners te vinden die verantwoordelijkheid over willen nemen. Partners willen terugvallen op zekerheid van de provincie, een duidelijke opdracht, zo min mogelijk risico’s. Iemand anders: De koppeling met economisch voordeel voor de partners zou een trigger moeten zijn. Hoe krijg je een proces op gang waarbij gebiedspartijen iets realiseren bij onvoldoende overheidsgeld. Die trigger is nog niet gevonden; die moet zo zijn dat het in het belang is van het bedrijf van de externe partner.

• Aanvulling vertegenwoordiger provincie Limburg: Verdergaande zeggenschap zou zijn dat agrarische ondernemers zelf bepalen welk natuurdoel ze willen ontwikkelen. In het gebied Roerdalen zijn veel boeren en recreatieondernemers die willen meedenken over functieverandering. Ze hebben bereidheid en energie, dat laatste is net zo belangrijk. Ze willen ook meefinancieren.

• Aanvulling van vertegenwoordiger TBO: Financiën en dan met name de beheervergoedingen zijn een probleem voor externe partners. Je moet er 25% bijleggen. Dat valt niet mee als beheerder.

6

• Vraag: Meer zeggenschap is belangrijk, maar tot waar moet dat gaan? Je kan veel loslaten maar niet waar je zelf op wordt afgerekend.

• Reactie vertegenwoordiger RECRON: Het gaat om wat we samen willen bereiken. In plaats van uitbesteden zou ik liever praten over het gezamenlijke belang, een bruisend buitengebied, waarbij de provincie eindverantwoordelijk is. De provincie trekt niet meer als enige aan gebiedsprocessen. Een andere deelnemer vult aan: De uitvoeringsarrangementen ademen nog een beetje de sfeer van de klassieke oplossing voor natuurdoelen: eerst deed de provincie het, nu externen. Maar er zijn ook andere initiatieven die via andere modellen werken, zoals voedselbossen. Andere reactie: Ik zoek naar verbreding, zoals met de wateropgave en de energieopgave. Een totaalblik op gebied versnelt. Reactie inhoudsdeskundige WUR: In de arrangementen gaat het vaak om sectorale afspraken met de provincie, maar de partners gaan breder aan de slag, die kunnen niet alles zelf. Zoals in Markdal: De initiatiefnemers hebben een sectorale afspraak met de provincie over natuur, maar de stichting werkt ook met het waterschap en de gemeente.

Handelingsperspectieven

De deelnemers gaan in groepjes uit een om over de besproken uitdagingen na te denken vanuit verschillende betrokkenen. Op ansichtkaarten worden boodschappen geformuleerd aan andere actoren.

Ansichtkaarten 1. Beste provincie, om de natuurdoelen en uitvoeringstaken te realiseren heb ik nodig: vertrouwen

en blijvende betrokkenheid, en ruimte in doelen. Externe partner Reacties • De kaart wordt gegeven aan een vertegenwoordiger van Noord-Holland. Hij geeft aan op zoek te

gaan naar nog meer partijen. De provincie kan het namelijk niet alleen en moet in gesprek over gebiedsdoelen, kijken wat er leeft bij de ondernemer en de andere partijen. Vanuit de doelstellingen ga je bottom up zoeken. Je kunt ook in gesprek gaan met brancheorganisaties, bijv. recreatie. Die hebben overzicht over de ondernemers, en wat er speelt in de provincie.

2. Beste externe partner, om tot een brede visie op de provincie te komen en het beleid, heb ik van

jou nodig: dat je in de samenwerking met ons tot meer verdieping komt, en daarna de uitvoering ter hand te neemt. Ps. we beëindigen de verkokering en gaan over tot een regio indeling. (m.a.w.: ontwikkel eerst een lange termijn visie met draagvlak, voor je tot uitvoerig overgaat). De provincie

Reacties: • Vertegenwoordiger RECRON: Dit is een goede start, als je niet weet wat je toekomstvisie is, dan

is het als externe partner moeilijk aan te haken. Maar het kan 8 jaar duren om een toeristische visie door de afdeling ruimtelijke ordening te krijgen. Dan is als ondernemerssector je energie weg. Ik zou de provincie dan ook willen uitnodigen voor een seminar van RECRON, dan kan ze kennis nemen van de visie van RECRON. Andere reactie: Het creëren van nieuwe visies duurt zeer lang, denk aan de Omgevingsvisies, en die zijn niet eens op het niveau van de individuele ondernemer. Die krijgt daarmee geen duidelijkheid. Het gaat hier om een gebiedsvisie. Maar voor de hele provincie beginnen met regio brede visies duurt erg lang met alle sectoren. Vertegenwoordiger provincie Gelderland: Het is maatwerk per gebied. Bijvoorbeeld in Hattem hebben we eerst geïnvesteerd in deelname van recreatieondernemers, dat gaat goed. In een

7

ander gebied gaan gebiedspartners het vanzelf trekken. Per regio kan het verschillen of je met individuele ondernemers praat of met de brancheorganisatie.

• Vertegenwoordiger provincie Noord-Brabant: aan alle voorbeelden van vanmorgen is al veel besluitvorming vooraf gegaan. Het vraagt meer dan alleen een open mind. Er zijn ingewikkelde (procedure)stappen voor je met partners in een gebied over uitvoering kunt gaan praten of aan de slag kunt. Bijvoorbeeld het besluit van de provincie om grondbeleid over een andere boeg te gooien, daarvoor moet je onder meer voor naar Brussel. Een warm voorproces is noodzakelijk, maar kost je zo drie jaar. Mijn suggestie is: Beperk de visie tot de uitvoering zelf. Hoe wil ik me als provincie verhouden tot de uitvoeringspartijen? Welke randvoorwaarden komen daaruit voort, wat voor arrangementen kunnen we gaan aanbieden?

Overige ansichtkaarten (die niet werden besproken) 3. Beste provincie, om mijn bedrijf te kunnen combineren met een natuurdoelstelling heb ik van jou

nodig; een luisterend oor, iemand die de weg weet binnen de provincie, en de bereidheid om samen te zoeken naar oplossingen. Het bedrijfsleven

4. Provincie, om meer kansen op samenwerking voor biodiversiteit te creëren, heb ik snellere

toegang tot provinciale beleidskennis nodig / kennis m .b.t. kansen voor nieuwe initiatieven. Ondernemersvereniging ‘Samen vooruit’

2.2. Omgaan met staatssteun & gelijkberechtiging Deelnemers Vertegenwoordigers van de provincies Overijssel, Zeeland en Flevoland, EZ,

Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer (18 deelnemers)

Facilitator: Saskia van Veen (VU)

Inhoudsdeskundige Robert Jan Fontein (WUR)

Presentatie

Omgaan met staatssteunen gelijkberechtiging

6 september 2016

Robert Jan Fontein

Staatsteun & Gelijkberechtiging

Staatsteun

Motief: Voorkomen van oneerlijke concurrentie

– Rechtsbegrip uit het EU mededingingsrecht

– Is in principe niet toegestaan, tenzij het een DAEB is maar dan nog gebonden aan allerlei voorwaarden

– Van toepassing op het verstrekken van subsidies voor b.v. grondaankoop, SKNL, bedrijfsverplaatsingen

Gelijkberechtiging

Motief: Gelijke kansen en gelijke behandeling partijen

– Verklaring van Linschoten

– Beleidslijn gelijkberechtiging en marktwerking

– Interprovinciale afspraken over gelijkberechtiging

2

8

3

Twee problemen

1. Vertraging realisatie Natuurnetwerk

Terughoudendheid bij provincies bij het doorleveren van gronden waar in het verleden afspraken over gemaakt zijn

Hoogte van compensatie: Provincies kunnen partijen beperkt financieel compenseren (SKNL, bedrijfsverplaatsingsregelingen)

2. Risico voor deelname van partijen aan begin van gebiedsproces

4

Terughoudendheid bij doorleveren gronden waar in het verleden afspraken over gemaakt zijn

› Toch doorleveren

› Openbare belangstellingsprocedures

› Bestuurlijke afspraken maken met partijen

5

Hoogte van compensatie

Nog geen duidelijke oplossingsrichting in de praktijk

6

Risico voor deelname van partijen aan begin van gebiedsproces

› Vergoeding voor bijdrage aan planvorming (zie stedelijke herinrichting)

7

Slotsom

Terughoudendheid doorleveren / doorverkoop gronden waar in het verleden afspraken over gemaakt zijn, lijkt steeds minder een issue te zijn

Twee uitdagingen

1. Hoe om te gaan met beperkte hoogte van compensatie?

2. Hoe kan je er voor zorgen dat partijen in gebiedsprocessen niet afhaken?

9 oktober | Keimpe Wieringa8

Denkrichtingen

1. Hoe kan je op een andere manier functieverandering, bedrijfsverplaatsingen voor elkaar krijgen?

2. Hoe kan je het interessant maken voor partijen om toch mee te doen?

9

Discussie n.a.v. presentatie Algemeen • Reactie vertegenwoordigers Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten: Terughoudend bij

provincies bij doorverkoop is nog steeds een probleem.

9

• Reactie vertegenwoordiger Staatsbosbeheer: Als gevolg van gelijkberechtiging gaan wij selectief bieden op gronden. Het is een keuze om ons op dezelfde te zien als andere TBO’s. SBB heeft geen eigen middelen en kan pas gronden kopen als ze eerst gronden verkoopt.

• De interne organisatie van de provincie is een belangrijke succesfactor voor een goede omgang met staatssteun en gelijkberechting. Cruciaal is dat de afdeling juridische zaken goed is aangehaakt bij de afdeling natuur. Op die manier is snel duidelijk wat wel en niet kan. Bijvoorbeeld als het gaat om de PAS of grondaankoop. De vraag blijft nog wel hoe je dat het best kunt organiseren. Overijssel heeft haar uitvoeringsprogramma buiten de beleidsafdelingen geplaatst en werkt met integrale projectleiders (zoals bij Rijkswaterstaat). Deze projectleiders zorgen binnen de provinciale organisatie voor afstemming.

• Vertegenwoordiger provincie Flevoland herkent ook dat interne organisatie belangrijk is. De provincie is zoekende hoe dat te doen in het kader van het programma Nieuwe Natuur. Hoe breng je bijvoorbeeld gronden in, rekening houdend met staatssteun? Kennis over staatssteun en gelijkberechtiging is fragmentarisch aanwezig. Er moet een nieuwe manier van werken worden ontwikkeld. Het kost veel energie om dit te ontwikkelen.

Betrokkenheid partijen • Vertegenwoordiger Natuurmonumenten: In het Verdrag van Linschoten zijn afspraken gemaakt

over betrokkenheid van particulieren bij de realisatie van de EHS. Provincies zijn angstig hier invulling aan te geven, omdat ze niet gewend zijn om met particulieren om te gaan.

• Vertegenwoordiger provincie Overijssel vertelt dat zijn provincie een werkwijze heeft ontwikkeld om toch betrokkenheid van partijen in gebiedsprocessen te krijgen. Andere partijen zijn verantwoordelijk voor een gebiedsproces. Zij trekken als het ware het gebiedsproces. Het is een manier om ervoor te zorgen dat partijen niet afhaken. De provincie maakt afspraken over planvorming, bijv. met gemeenten, waterschappen en Natuurmonumenten. De afspraken over de uitvoering komen nog. Er zijn al wel afspraken met Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer over het nemen van PAS-maatregelen op eigen gronden. In de planfase doen de gebiedstrekkers een voorstel hoe om te gaan met het beheer.

Hoogte van compensatie • Vertegenwoordiger Natuurmonumenten geeft aan dat de PAS ook vergeven is van staat-

steunperikelen. Deze vertragen de realisatie van de PAS. Natuurmonumenten is terughoudend met het ontvangen van subsidies voor PAS herstelmaatregelen omdat het om 100% vergoeding gaat en er sprake is van een resultaatverplichting, waarbij Natuurmonumenten risico loopt.

• Het probleem dat provincies niet mogen overcompenseren wordt herkend. Er is veel onduidelijkheid over het berekenen van de restwaarde van de natuur. Taxaties van gronden lopen sterk uiteen. Provincies mogen vanwege de staatssteunregels vaak niet en willen het taxatiebedrag waar particulieren of landgoederen mee komen niet betalen. Taxateurs weten steeds minder goed waar ze vanuit moeten gaan. Er is behoefte aan een landelijk protocol waar taxateurs houvast aan hebben.

Versnippering beheer • Gelijkberechtiging leidt tot versnippering in beheer en dat is niet efficiënt. Vertegenwoordiger

Staatsbosbeheer vertelt over gebieden die niet afgerond zijn omdat Staatsbosbeheer snippers niet in beheer heeft. Er zijn gebieden waar ¾ in handen is van 1 partij, en de rest versnipperd. Met al die beheerders moet er overleg zijn. Het is efficiënter om alles in één hand te hebben. Echter, dat gaat niet vanwege gelijkberechting. Een ruilverkaveling zou een oplossing kunnen zijn om versnippering tegen te gaan. Een andere oplossing is dat provincies gronden in eigendom

10

houden. Nu gaat eigendom naar terreinbeheerders/ particulieren toe. In theorie zou je alleen het beheer kunnen aanbesteden en daar afspraken over maken. Voordeel is dan dat je het gewenste beheer beter kunt borgen.


De deelnemers gaan in groepjes uit een om na te denken over de vraag hoe toepassing van gelijkberechtiging versnelling kan bewerkstelligen en versnippering kan oplossen vanuit het perspectief van verschillende betrokkenen. Op ansichtkaarten worden boodschappen geformuleerd aan andere actoren.

Ansichtkaarten: 1. Beste TBO’s en particulieren, Om het beheer effectiever te organiseren en uit te voeren, heb ik

van jullie commitment nodig voor herverkaveling van natuurgebieden. Provincies Reacties: • Vertegenwoordiger Natuurmonumenten: Hier denken we al over na. Dat wij dit niet heel actief

doen, heeft deels te maken met gebieden die wij gekregen hebben van mensen die overleden zijn en waarbij we een eeuwigdurende verplichting hebben voor beheer. Er zijn gebieden waar we wel zouden kunnen werken aan effectiever natuurbeheer door gronden uit te wisselen. Dat gebeurt ook al wel. Je zou dat ook met particulieren op kunnen pakken.

• Het kan een soort koudwatervrees wegnemen tussen terreinbeheerders en particulieren. Herverkaveling is een taboe omdat het met eigendom te maken heeft. Alleen het praten erover is al taboedoorbrekend.

2. Beste provincie, Om onze ontwikkelopgave te realiseren heb ik van jou ruimte nodig om ons

gezamenlijk belang te formuleren. De TBO’s Reacties: • Het gezamenlijke belang van provincies en TBO’s zou moeten zijn: natuur realiseren en beheren.

Door alle discussies over gelijkberechtiging is echter niet altijd meer duidelijk wat het gezamenlijk belang is. Daar moet je bij stilstaan.

• Soms heeft de provincie nog andere belangen met gronden. Vertegenwoordiger provincie Flevoland: Wij hebben als het gaat om gronden voor natuur beschikbaar krijgen te maken met Rijksvastgoed. TBO’s beseffen niet altijd dat dit proces tijd kost.

• Voor provincies is het een uitdaging om met particuliere beheerders een gezamenlijk belang te vinden. Hoe zorg je ervoor dat het beheer zo plaats vindt dat beide partijen tevreden zijn. Hoe ziet het beheer er over tien jaar uit en wanneer nemen we actie als het de verkeerde kant opgaat? En hoe doe je dit op een manier die recht doet aan het proces dat in gebieden wordt doorlopen?

3. Beste provincie, Om uw natuurdoelen te realiseren kunnen wij u helpen. Om dit samen te kunnen

doen, hebben wij van u aandacht nodig (bestuurlijk en ambtelijk) zodat beter op waarde geschat kan worden wat wij te bieden hebben. Federatie Particulier Grondbezit

Reacties: • Vertegenwoordigers provincies: Er zijn inderdaad veel particulieren die van alles willen. Voor

provincies is het lastig om op een efficiënte manier hiermee om te gaan. We stimuleren het wel, maar levert veel werk op. Lastig om de wensen van particulieren op een goede manier binnen te krijgen. Overleg met TBO’s is efficiënter. Vertegenwoordiger Staatsbosbeheer: Van de

11

natuurgebieden is 95% is in het bezit van enkele terreinbeheerders en 5% in het bezit van 3000 particulieren. Dat is een van de reden waarom het systeem duur is.

Overige ansichtkaarten (die niet werden besproken) 4. Beste TBO’s, Om gezamenlijk naar de provincie een goed onderbouwd voorstel met betrekking

tot natuurbeheer te komen heb ik van jou nodig het in kaart brengen van onze kosten en opbrengsten en inzichtelijk maken van onze meerwaarde richting het uitvoeren van het gemeenschappelijk natuurbeleid. Federatie Particulier Grondbezit

5. Beste particuliere grondbezitters, Om aan de gelijkberechtiging te voldoen heb ik van jou de

bereidheid nodig om aan te geven waar je wel en niet natuur kunt beheren. De provincie

2.3 Vergroten biodiversiteitswinst in de provinciale plannen Deelnemers Diverse provincies, EZ, KWR en Vogelbescherming

Facilitator: Frank Kupper (VU)

Inhoudsdeskundige Arjan van Hinsbergen (PBL)

Presentatie

Hoe is biodiversiteitverder

te vergroten?

6 september 2016

Arjen van hinsberg, Dirk-Jan van der Hoek, ea.

Provinciale plannen resulteren in biodiversiteitwinst

Arjen van Hinsberg, Dirk-Jan van der Hoek, ea2

Wat leren we van provinciale verschillen?

Arjen van Hinsberg, Dirk-Jan van der Hoek ea3

Hoe is doelbereik nog verder te vergroten?

Benut ecologische potenties

– (verbeter milieu-& watercondities, benut grote gebieden, omvorming)

Benut verschillende strategieën

– (focus op N2000, kansen daarbuiten)

Haalbaar? Wat willen & kunnen betrokken actoren?

maar hoe te handelen ….?

Arjen van Hinsberg, Dirk-Jan van der Hoek, ea

12

4 Denkrichtingenom biodiversiteit verder te vergroten?

Arjen van Hinsberg, Dirk-Jan van der Hoek ea5

Gebiedsgericht condities verbeteren

(1) Bronbeleid (4) Ruimte-condities door omvorming

(2) Natuurontwikkeling

Binnen Natuurnetwerk+Buiten Natuurnetwerk+

(3) Milieu- en waterconditiesverbeteren

4 2 31

Discussie n.a.v. de presentatie: Algemeen

Verschillende deelnemers vinden de gepresenteerde denkrichtingen interessant. Vraag: Is er zicht op om welke soorten het gaat en welke condities? Dan kan je het verhaal goed illustreren. Antwoord inhoudsdeskundige PBL: Ja, er is zicht op welke soorten het betreft en door welke conditieverbetering winst wordt geboekt. Bijv. het gat wat resteert tussen de situatie met optimale milieu/watercondities en de 100% komt door ruimtetekort, waarvan driekwart ontstaat door een tekort aan leefgebied en een kwart door versnippering.

Vertegenwoordiger provincie Overijssel: De focus lijkt nogal sterk te liggen op het ‘oude’ hectare-denken. Moeten we niet eerder nagaan wat we kunnen realiseren met natuurinclusieve ontwikkeling, dus in samenhang met andere functies? Reactie inhoudsdeskundige PBL: Hierover spreken we in aanvulling op de realisatie van het generieke bronbeleid en de huidige plannen. Het gaat dan bijvoorbeeld over natuurontwikkeling, dat kan op de oude manier maar ook bijvoorbeeld in de stad.

Vertegenwoordiger Provincie Fryslân: De evaluatie met modelberekeningen is gericht op (natte) landnatuur. Wees daarin duidelijk. Wat is de relatie met water zelf? Wat is daar de verbetering? Reactie inhoudsdeskundige PBL: Wij hebben er inderdaad voor gekozen om de effecten op land- en waternatuur apart te modelleren. Deels omdat het afzonderlijke doelen zijn. Waar maatregelen beide doelen dienen, hebben wij zoveel mogelijk getracht de effecten in beide modellen mee te nemen.

In Friesland is er voor gekozen om verschillende type natuur te verbeteren en niet te focussen op één of enkele grote gebieden, zoals in Drenthe. Is er een risico dat als er gefocust wordt op maar enkele gebieden dat dan daarbuiten de natuur/soorten sneller achter uitgaat? Inhoudsdeskundige PBL: Dat klopt. Zo loopt provincie Overijssel het risico dat er verlies optreedt buiten de Natura 2000-gebieden. Met de modellen kunnen wij echter niet goed die geleidelijke verandering aangeven, wel kunnen wij aangeven of condities op locaties goed worden. Geleidelijke veranderingen zijn lastig te duiden. Daarom benoemen wij de risico’s en geven onzekerheden aan.

Vertegenwoordiger provincie Fryslân: Wat doe je wanneer de natuur mooi is, maar het aantal soorten laag? Ingrijpen om meer soorten te krijgen? Ook tussenstadia (successiestadia) zijn van belang. Inhoudsdeskundige PBL: In de analyse kan elke soort voorkomen binnen een geschikt leefgebied. Hierbij worden de tussenstadia meegenomen. Als een soort alleen voorkomt in een tussenstadium dan is dat tussenstadium van groot belang voor de kans op duurzaam voorkomen van die soort zoals wij dat berekenen. In de berekeningen wordt trouwens alleen naar de condities gekeken die nodig zijn voor het (duurzaam) voorkomen van soorten, niet of de soorten er ook daadwerkelijk voorkomen.

13

Vertegenwoordiger provincie Limburg: Het Natuurnetwerk functioneert het beste als het is ingebed in een vergroend, ruimtelijk aantrekkelijk gebied. Inhoudsdeskundige PBL: Die ruimtelijke samenhang tussen natuurgebieden en omgeving zit in de door mij genoemde ‘natuurontwikkelingslijn’. Soorten verplaatsen zich door het landschap heen. Snippers met bijv. tijdelijke natuur kunnen soms voldoende zijn om een landschap toegankelijk te maken. Daar is ecologisch nog veel winst te boeken. Verder geldt: We denken vanuit soorten en dan gaat het om leefgebied. Een ecologische hectare is anders dan sec een hectare er bij.

Vertegenwoordiger EZ: De verschillende ambities , biodiversiteit, vermaatschappelijking natuur en de relatie natuur en economie, moet je zien als een drie-eenheid. Juist de verbinding tussen deze ambities biedt kansen om belangen te delen en samen verder te komen. Maar veel inspanningen op andere ambities zoals groene schooltuinen en stadstuinen zitten nu niet in de analyses van PBL. Inhoudsdeskundige PBL: Deze inspanningenkunnen inderdaad bijdragen aan VHR-doelen. Om te kunnen berekenen welke effecten er te verwachten zijn op biodiversiteit is informatie nodig over deze inspanningen. Bij PBL hebben wij die informatie niet.

Natuurontwikkeling

Kijk vooral buiten de natuurgebieden! Hoe kunnen we het buitengebied natuurvriendelijk maken? Wat kunnen we in het buitengebied doen om gebieden te verbinden? Wat kan er in de stad? Wie kan wat doen?

Denken we niet teveel in hokjes? Je beschouwt het geheel, van natuurgebied tot en met buitengebied, en moet kijken waar je het beste wat kun doen.

Veel soorten komen buiten het Natuurnetwerk voor. Veel is hier verdwenen en veel soorten hebben een probleem. Hoe bescherm je die soort binnen het agrarisch gebied? Wat is essentieel om de soort te behouden en wat betekent dat voor het andere handelen?

Pas op met het juridische, we kunnen ons beter richten op de vraag hoe aan te sluiten vanuit andere bollen bij de drijfveren van de anderen, dan kom je verder.

Wat is doeltreffender: winst in beheer of focus op actoren die veel impact hebben (bronbeleid)?

De deelnemers gaan in groepjes uit een om na te denken over de vraag hoe buiten het Natuurnetwerk de gebiedscondities verbeterd kunnen worden om de biodiversiteit te vergroten vanuit het perspectief van verschillende partijen. Op ansichtkaarten worden boodschappen geformuleerd aan andere actoren.

Ansichtkaarten 1. Beste bedrijven, Samen maken we onze provincie mooier. Om biodiversiteit in onze provincie te

vergroten willen we de kansen die u ziet op en rond uw bedrijf in kaart brengen. Vervolgens willen we de kansen verzilveren voor natuur. De provincie

2. Beste burgers, Om maatschappelijk verantwoord te kunnen ondernemen is uw steun nodig, kom

bij ons kijken, en laat je verrassen. Bedrijven 3. Beste bedrijven, Om met soortenrijke tuinen de omgeving te verrijken, nodigen we u uit in ons

tuincentrum voor advies. De burger 4. Beste burger, Om de gemeente te vergroenen met fruitbomen, kom naar ons vergroeningscafe of

natuurloket voor vrijblijvend advies. De gemeente Reacties:

14

Vragen zijn er over de technische VHR-doelen en aangrijpingspunten voor praktisch handelen. Wat is nu goed om te doen voor soort x, y of z? Levert een groen dak, regenton, etc. kansen voor bedreigde natuur? Kan dat beter? Daarnaast was de vraag of en hoe partijen elkaar kunnen vinden en aanspreken. En hoe beoordeel je of een bedrijf/burgerinitiatief goed of goed genoeg is?

2.4 Natuur inclusieve landbouw Deelnemers Maatschappelijke organisaties, provincies, Rijk (14 deelnemers).

Facilitator: Barbara Regeer (VU)

Inhoudsdeskundige Alwin Gerritsen (WUR)

Presentatie

Natuurinclusieve landbouw en vergroening GLB

6 september 2016

Alwin Gerritsen, Alterra Wageningen UR

Situatie

Veel inspanning op Natuurnetwerk en kerngebieden agrarisch natuurnetwerk

Daarbuiten ook biodiversiteit– Die staat onder druk

– Landbouw nu vaak natuurexclusief

Natuurinclusieve landbouw als kans?– Een concurrerende (gangbare) landbouw die ook natuurwaarden in zich heeft

Hoe kan deze kans verzilverd worden?

2

Vergroening GLB en Biodiversiteit

De Vergroening van het GLB (pijler 1) heeft momenteel nauwelijks effect op biodiversiteit

– Alleen relevant voor akkerbouw

– Natuurgericht equivalentenpakket nauwelijks afgesloten

Vergroening GLB vooral stimulans om milieumaatregelen te nemen gericht op bodemkwaliteit

– Vanggewassen en eiwitgewassen in zwang (stikstofbinders)

– Ander spoor: duurzame landbouw

3

Via markt en keten

Stichting Veldleeuwerik

Biodiverse zuivel – Foqus Planet

Verdienmodel bljft bottleneck

Living Lab Natuurinclusieve Landbouw

– Op zoek naar verdienmodel

4

Sporen

1. Nieuwe ronde vergroening GLB– Nu met biodiversiteit

– Rol collectieven?

2. Agrariërs met keten en bank– Consument / burger

3. Versterking provinciale rol– Handhaven Natuurbeschermingswet

– Nieuwe provinciale instrumenten

5

15

Discussie n.a.v. de presentatie • De deelnemers missen de scholing en training van boeren in de presentatie. Onderzoek heeft

laten zien dat intensieve landbouw en kleinschalige-landbouw hetzelfde inkomen kunnen opleveren. Er is volgens een vertegenwoordiger van provincie Noord-Holland vooral een verandering van mindset- nodig bij agrariërs; deze moeten af van 'omzet bepaalt mijn kwaliteit’ en kijken naar 'het rendement onder de streep'. Natuurinclusieve landbouw moet aantrekkelijk zijn voor boeren.

• De deelnemers vinden dat het aan opleidingsinstituten en LTO is om deze verandering in mindset te stimuleren. De kennis is er, maar komt te beperkt bij boeren terecht. Voor de provincie is een rol weggelegd om alle partijen met elkaar in gesprek te brengen. Boeren moet perspectief geboden worden, door iemand die zij vertrouwen (een erfbetreder). Dat perspectief moet redeneren vanuit de boer: Wat past bij zijn omgeving en zijn onderneming?

• Een vertegenwoordiger van provincie Zuid-Holland vindt het opvallend dat er vaak gepraat wordt over boeren, niet met boeren. Het contact tussen de partijen mist. Daar ligt een rol voor de provincie: partijen bij elkaar brengen en helpen elkaar te begrijpen.

• Wat bedoelen we eigenlijk met natuurinclusieve landbouw? Het begrip natuur wordt te impliciet gelaten; natuur verandert bovendien snel. Anderzijds moet de boer en zijn bedrijf wel centraal staan. Het gaat om natuur die past en boeren die aan hun bedrijf “een boterham kunnen verdienen”. Volgens sommigen ligt de verantwoordelijkheid voor duidelijkheid hierover bij de overheid. Een ander geluid is dat de boeren (eventueel met TBO’s) vooral zelf moeten ontdekken wat natuurinclusieve landbouw is en dat een strikte definitie daarbij belemmerend werkt.

• Een vertegenwoordiger van een maatschappelijke organisatie draagt een voorbeeld uit landgoederen-context aan. Hier is gewerkt een integraal gebiedsmodel met beleidsmatig veel ruimte voor ondernemerschap waardoor meerwaarde ontstaat, ook voor natuur. Zou dit elders kunnen werken? Voor dergelijke gebiedsprocessen is een gedeelde identiteit nodig en urgentie om zoiets samen op te zetten. Men moet elkaars doelen en ambities kennen en verantwoordelijkheid delen.

• Belangrijk om te bedenken: iedereen praat over verdienmodellen, maar verdienen voor wie? Boer zet in op eigen onderneming en continuïteit. Het mes moet aan twee kanten snijden; de boer verdient voor zijn onderneming en daardoor wordt er ook verdiend voor natuur. Het belang van natuur moet gekoppeld worden aan de continuïteit van het boerenbedrijf. En dan niet alleen redeneren vanuit omzet want dat zegt nog niets over winstgevendheid.

• Er moet afgestapt worden van subsidies: Natuurinclusief boeren moet de standaard worden binnen de bedrijfsvoering. De rol van de overheid wordt daarin overschat, er moet meer gefaciliteerd worden i.p.v. sturing door geld of op basis van regeltjes.

• Ketenpartijen zijn ook relevant voor de discussie. Ketendenken is essentieel om natuurinclusieve landbouw aantrekkelijk te maken voor de boer. Een bedrijf ligt niet alleen in een gebied, maar is ook ingebed in een keten en die keten beperkt zich meestal niet tot een specifiek gebied; die kunnen zich over Noordwest-Europa of zelfs mondiaal uitstrekken. Het sociaal netwerk daar omheen is ook relevant; de anonimiteit van productie moet weg, de consument wil weten wat waar vandaan komt en hoe het is geproduceerd.


De deelnemers gaan in groepjes uit een om na te denken over de vraag hoe gebiedsarrangementen en ketenpartijen een rol kunnen spelen bij het bevorderen van natuurinclusieve landbouw vanuit het perspectief van de provincie, agrarische collectieven, marktpartijen en georganiseerde omgeving. Op ansichtkaarten worden boodschappen geformuleerd aan andere actoren.

16

Ansichtkaarten: 1. Beste agrariër, om jouw producten van jouw natuurinclusieve bedrijf te kunnen verkopen hebben

we van jouw beelden, verhalen en ervaringen nodig om je producten aantrekkelijk te maken voor de consument. De marktpartijen

Reacties: • Vertegenwoordiger BoerenNatuur.nl: alle informatie over elk bedrijf en over onze producten is

wel ergens te vinden, maar het geheel staat nergens. Je hebt dus niets aan deze informatie. We hebben een verhaal nodig en daar wordt nu ook op ingezet. Nog wel een punt is de openstelling van bedrijven voor de consument of de recreant. Niet alle boeren zijn hier handig in. Er zijn er die dit leuk vinden en daar kun je ook terecht, maar dat is zeker niet bij elk bedrijf het geval.

2. Beste provincie, om landbouw, natuur en landschap nieuw perspectief te geven heb ik jouw

(h)erkenning nodig dat gebiedspartijen dat het beste kunnen doen. (Georganiseerde) Omgeving Reacties: • Reactie provincie: dat doen we toch al wel? Dat willen we in ieder geval, die ruimte geven. De

spanning is of het wel wordt waargemaakt, het is een vertrouwenskwestie. Zowel in de organisatie als in het gebied is een omslag nodig en daarin moeten we elkaar de hand vast houden. Op dit moment zijn er vooral afspraken met collectieven, andere partijen komt hopelijk in de toekomst.

• Vraag: hoe zit dat dan met burgers? Reactie: Burgers zijn goed vertegenwoordigd in de collectieven in het westen van het land. Van burgers in collectieven kun je je afvragen of dat wel echt vertegenwoordigers van burgers zijn. Die vereenzelvigen zich vaak met de agrarische collectieven. Burgers zijn wel degelijk belangrijke partij, maar moeilijk te betrekken. Het organiseren van het gesprek tussen boer en burger en het betrekken van ongeorganiseerde burgers in die discussie is een taak die provincie op zich kan nemen.

• De overheid moet aansluiten op de energie die er is. De provincie moet ervoor zorgen dat de juiste mensen aan tafel komen. En dat is lastig in het landelijk gebied.

3. Best agrarisch collectief, om een gebiedsperspectief te realiseren hebben wij van jullie een

bredere ambitie nodig voor natuurinclusieve landbouw, kerngebieden en agrarisch natuurbeheer, organiserend vermogen en concrete initiatieven. De provincie

Reacties: • Vertegenwoordiger BoerenNatuur.nl: Wij kunnen dit wel organiseren, maar het moet zich

allemaal nog ontwikkelen. De basis is er. Bij 75% van de agrarische collectieven is de ambitie er, maar er is ook veel aandacht voor het nieuwe stelsel; we zitten nog in het eerste jaar. Er is nu nog weinig ruimte om dit op te pakken.

• Vraag vanuit de collectieven: hoe kunnen we natuurinclusieve landbouw vertalen naar de hele sector, i.p.v. alleen een deel hiervan? Help ons hierbij.

• Vraag gericht aan de kennisinstellingen. Natuurinclusieve landbouw moeten we niet conceptueel beperken, hou het breed en flexibel. Dan kan iedereen deelgenoot uit maken van het proces. Door stempeltjes en eisen sluit je groepen uit. Laat de agrariër creatief zijn i.p.v. de onderzoeker.

4. Beste natuurboer, ik heb jouw succesverhalen nodig: de boer wil het alleen van collega’s horen!

Het agrarisch collectief. Reacties:

• Vertegenwoordiger BoerenNatuur.nl: Dit is heel belangrijk. Lastig is dat mensen die de omslag al gemaakt hebben vaak al heel ver zijn. Zij hebben grote stappen gezet. Dat zijn niet

17

per se de meest geschikte voorbeelden, aangezien veel gangbare boeren nog helemaal aan het begin staan en niet meteen hun hele bedrijf willen veranderen. We hebben agrariërs nodig die kleine stapjes zetten tegen lage kosten, maar grote en relevante baten. Hierbij hebben we wel kennisinstellingen nodig. Het onderwijs is ook van belang. Natuurinclusieve landbouw zit niet in het curriculum van aankomende boeren. Dan kun je ook niet verwachten dat ze er veel mee zullen hebben. Er zijn instellingen die het als keuzevak aanbieden, maar dat moet je juist niet doen. Dan krijg je studenten die al overtuigd zijn en de gangbare boeren kiezen het vak niet.

Overige ansichtkaarten (niet besproken): Beste natuurorganisatie, om het gebiedsperspectief te realiseren heb ik van jou nodig dat je over grenzen van je eigen gebied heen kijkt en gebiedsverantwoordelijkheid neemt. De Gedeputeerde Beste burger, om aan natuurinclusieve landbouw te kunnen doen heb ik van jou nodig de bereidheid wat meer voor je voedsel te betalen – je krijgt er kwaliteit voor terug. De Boeren Beste gemeenten, om landbouw en natuur nieuwe gebiedsperspectief te geven, heb ik van jou doelgerichte, ruimtelijke regelgeving nodig zodat we afspraken kunnen maken. De georganiseerde omgeving

2.5 Vergroten maatschappelijk initiatief voor natuur Deelnemers Maatschappelijke organisaties, provincies, Rijk

Facilitator: Eva Kunseler (PBL)

Inhoudsdeskundige Marcel Pleijte en Wiebren Kuindersma (WUR)

Presentatie

Omgaan met maatschappelijk initiatief

6 september 2016

Wiebren Kuindersma en Marcel Pleijte

Strategieën en motieven

Strategieën:Provincies hanteren verschillende strategieën om burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven uit te dagen om buiten het nieuwe natuurnetwerk nieuwe natuur te realiseren

Motieven:• Benutten van energie in maatschappij • Vergroten legitimiteit natuurbeleid• Realiseren natuur buiten natuurnetwerk• Nieuwe verdienmodellen voor natuur

18

Twee hoofdstrategieën

1. Omgaan met burgerinitiatieven• Burgers• Vooral buiten het natuurnetwerk• Alle provincies

2. Natuur op uitnodiging• Burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties• Voormalige EHS-gebieden• Beperkt aantal provincies

Burgerinitiatieven via verschillende sturingsstijlen

Zuid-Holland:

Inzet op directe sturing van pilots (netwerksturing)

• Vitaliteit van burgerinitiatief in netwerkomgeving

• Verbinding initiatieven en ‘back-office’

• Experimenten (pilots) > opschaling en verankering?

Burgerinitiatieven via verschillende sturingsstijlen

Noord-Brabant:

Inzet op indirecte sturing via gemeenten (sturen op afstand)

• Co-financiering: € spin-off en breder commitment

• Gering aantal frontliners > groot bereik > projecten

• Geen inhoudelijke criteria> wel tijdsdruk > bestaandeprojectideeën i.p.v innovatie- of opschaalpotentie

• Leernetwerk Gemeenten > nieuwe initiatieven?

Uitdaging en denkrichting

Uitdaging:

Bevorderen burgerinitiatieven beter verankeren in provinciaal natuurbeleid.

Denkrichting:

Leerproces binnen provincie over rol en instrumenten voor groene burgerinitiatieven

Natuur op uitnodiging

• Herijking EHS als aanleiding

• Verzoek manifestpartners (vooral natuur)

• Sturing via ruimtelijk beleid

• Overijssel, Gelderland, Flevoland, Utrecht en Limburg

Natuur op uitnodiging: Overijssel & Utrecht

• Ruimtelijk beperkt tot herijkt Natuurnetwerk

• Ja mits, ruimte voor ruimtelijk-economische initiatieven mits...

• Nauwelijks initiatieven

• Kritiek vanuit de landbouw

• Gemeenten niet betrokken/tegen

• Provincie reactief

Natuur op uitnodiging Gelderland

• Natuur en economische ontwikkeling hand in hand

• Ja, mits .....

• Breder toepassingsgebied (19.000 ha) dan herijktNatuurnetwerk

• Enkele tientallen initiatieven per jaar

• Afgestemd met gemeenten, provincie adviseert

Natuur op uitnodiging Flevoland

• Programma Nieuwe Natuur

• Maatschappelijke betrokkenheid als motief

• Oproep voor initiatieven in hele provincie (stad bovenafgevallen natuurnetwerk)

• Provincie stuurt met geld, grond en ondersteuning initiatieven

• Veel belangstelling

19

Uitdagingen en denkrichtingen

Uitdaging:

• Manieren om meer (natuur)resultaten te boeken met dezestrategie.

Denkrichtingen:

• Breder perspectief op natuur

• Vergroten aantrekkelijkheid andere functies

• Actiever uitnodigen en ondersteunen

Discussie n.a.v. de presentaties Omgaan met burgerinitiatieven • Vertegenwoordiger provincie Zuid-Holland: Gaat het alleen om de lijn van provincie naar het

maatschappelijk initiatief, of ook andersom? Het andersom zit er niet zo in. Reactie inhoudsdeskundige WUR: de uitdaging voor het onderzoek was te kijken hoe provincies burgerinitiatieven beter kunnen verankeren in het natuurbeleid. Maar er zijn natuurlijk ook initiatieven waar je als provincie niks mee hoeft, of waar gemeenten aan zet zijn en niet de provincie. Er gaan vragen aan vooraf: waarom willen we als provincie maatschappelijke initiatieven verankeren en bevorderen, met welke initiatieven moet we ons wel en niet bemoeien? Kan je daar selectief mee omgaan, wat is je positie als provincie om met burgerinitiatieven om te gaan en met welke rol? Wat we tot nu toe zien is dat binnen provincies vaak nog een kleine groepje ambtenaren bezig is met groene burgerinitiatieven.

Natuur op uitnodiging

Aanvulling vertegenwoordiger provincie Zuid-Holland: de lijn in Zuid-Holland is dat we wat we op de rol hebben staan voor echte natuur doorzetten en alles van burgers en maatschappelijke partijen vooral daarbuiten laten gebeuren. In voormalige EHS gebieden (nu vaak recreatiegebieden), zitten onverhoedse natuurschatten die we nu vaak niet erkennen als natuur. Het lijkt niet meer op wat je als internationale doelen hebt geformuleerd, maar is georiënteerd op landschap waar mensen zich mee identificeren. Dan heb je de energie te pakken die je nodig hebt om verder te komen. Kijken of je binnen de harde natuur andere partijen kunt aanmoedigen, heeft een andere achtergrond. Het zit in een ander dossier en krijgt een andere behandeling.

Vertegenwoordiger RECRON: Ik verwacht dat initiatieven vanuit de recreatiesector gesmoord worden omdat de nieuwe wet natuurbescherming een strak kader oplegt, dat niet strookt met rijksnatuurvisie. Initiatiefnemers willen natuur creëren op recreatieterreinen, maar als je waarden creëert, moet je er van de wet vervolgens meteen vanaf blijven. Voorbeeld: een bedrijf met bestemming recreatie, heeft een natuurplan, en wil beginnen met inrichting. Maar pas op, als zich natuurwaarden ontwikkelen, dan komt de lokale milieuvereniging, en als je straks een omgevingsvergunning moet aanvragen moet je de lijst van natuurwaarden gaan afvinken. Binnen de bestaande bestemming recreatie loop je daar tegenaan.

Vertegenwoordiger provincie Flevoland: Dat is niet de bedoeling van de nieuwe wet. De lokale natuurvereniging is ook in Flevoland erg actief, die weten wat er zit. Daar heeft de provincie soms net zoveel last van als de recreatieondernemer. De wet natuurbescherming haakt aan bij EU regelgeving, die zegt dat als er soorten zitten, ze beschermd moeten worden. Oplossing

20

vanuit Flevoland is van ja mits naar ja want. Zet erop in om alle populaties van soorten in goede staat van instandhouding te brengen. Als er ruim voldoende van is, dan kun je een ontheffing geven.

Vertegenwoordiger EZ: De oude natuurregelgeving zoals die in EU is ontstaan is strikt. En de nieuwe wet is niet veel anders dan een vertaling daarvan. We hebben de grenzen opgezocht waar je ruimte kan vinden. Maar de regels zijn er niet voor niks, daarvoor hebben we ook gekozen met zijn allen.

Vertegenwoordiger RECRON: Maar dit gaat over natuur die ontstaat als ‘bijvangst’. Door de natuurwetgeving gaat die ineens een hoofdrol vervullen. Je zou onderscheid moeten kunnen maken tussen donkergroen en daarbuiten. Je moet als ondernemer flexibel kunnen blijven op je eigen terrein. Dat je nu niet meer aan die kikkerpoel mag komen omdat die habitatwaardig is, is een dilemma.

Vertegenwoordiger EZ: We moeten niet teveel over problemen en beperkingen praten. Het is waar dat de wet soms beperkingen oplegt, maar is dat relevant voor deze discussie? Zoek kansen, mogelijkheden en ruimte. De AmvB Tijdelijke natuur was een goed voorbeeld van hoe je kunt proberen toch initiatieven mogelijk te maken binnen de huidige wetgeving. Vertegenwoordiger provincie Flevoland: het is vaak niet de regelgeving zelf, maar de ondoorzichtigheid. Regels willen niet altijd zeggen dat het niet kan. Heel vaak kan het initiatief toch door. Terecht proberen overheden maatschappelijke initiatieven te ontzorgen, door bijvoorbeeld experimenten en pilots. Dat is een manier om regels tijdelijk opzij te zetten. De regeling Tijdelijke natuur was daar ook voor.


De deelnemers gaan in groepjes uit een om na te denken over de geschetste uitdagingen vanuit het perspectief van provincie, initiatiefnemer/burger, gemeente en grondeigenaren Op ansichtkaarten worden boodschappen geformuleerd aan andere actoren.

Ansichtkaarten 1. Beste initiatiefnemer, Om u van dienst te kunnen zijn, heb ik van jou informatie nodig over wat je

belemmert in je initiatief, wat wil je dat wij doen? De provincie Reactie:

Vertegenwoordiger provincie Zuid-Holland: Als provincie vind ik elk initiatief interessant en je kunt aankloppen om erover te praten, en dan wil ik ook aangesloten raken op het proces. Als er hindernissen blijken tijdens de ontwikkeling dan kan ik ook handelen. Wat houdt aangesloten raken in? Iemand die vertrouwen kan verwerven, die inhoudelijk in het provinciehuis de weg weet, het verhaal kan vertellen wat hindernissen zijn.

2. Beste provincie, Om burgerinitiatieven goed te kunnen faciliteren heb ik van jou medewerking

nodig voor het oprichten van een gezamenlijk loket om initiatieven te stroomlijnen en de juiste partners bij elkaar te brengen. De gemeente

Reacties:

Toelichting: Deze boodschap kwam voort uit de discussie bij wie welke vraag thuishoort. Wanneer bij de provincie? Wanneer bij de gemeente? Of zijn er andere initiatiefnemers waar je bij aan wilt sluiten?

De kaart wordt aangeboden aan een vertegenwoordiger van provincie Flevoland. Reactie: Flevoland is bezig met de omgevingsvisie. Eén van de perspectieven is ruimte voor initiatief. Ze

21

gaat de boodschap meegeven aan de mensen die met de omgevingsvisie bezig zijn, en dan erbij zeggen: heb je eraan gedacht om dat met gemeenten op te pakken? Vervolgens moet je het actief volgen. Het loket, daar horen ook mensen bij met een makelaarsrol. Die ook weten welke initiatieven er spelen. Vanuit Drenthe wordt vooral gekeken naar gemeenten. De gemeente is het loket. Maar er zijn wel vraagstukken waar je als provincie de gemeente weer kunt helpen. Met een loket ben je er overigens niet. Je moet je er ook aan verbinden, in de organisatie, werkwijze en cultuur, ook politiek.

Overige ansichtkaarten (niet besproken):

3. Beste gemeente, om ons eigen stuk grond te benutten voor het realiseren van ecologische waarden, heb ik van jou nodig: een open houding om het gezamenlijk belang te vinden en lef om dit initiatief te zien als een individuele casus. Grondeigenaren die willen delen.

4. Beste gemeente, Om mijn initiatief uit te uitvoeren en inspiratie op te doen voor andere acties,

heb ik van jou een loket nodig voor informatie, wegwijzer en begeleiding, en dat samen met de provincie op te zetten. De enthousiaste burger.

2.6 Benutten en vernieuwen instrumentenmix en zelfrealisatie

Deelnemers Provincies, rijk, partners, onderzoekers

Facilitator: Saskia van Veen (VU)

Inhoudsdeskundige Menno Smit (PBL)

Presentatie

Benutten en vernieuwen instrumentenmix

Zelfrealisatie: Heilige Graal of Gifbeker?

6 september 2016 | Menno Smit

6 september 2016 | Menno Smit2

22

Waarom willen provincies meer zelfrealisatie?

1. Maatschappelijke betrokkenheid versterken en natuur en economie meer met elkaar verbinden

– Verbindingen mogelijk maken tussen natuur en landbouw

2. Discussies over gelijkberechtiging voorkomen, doordat gronden niet door geleverd hoeven te worden

3. Snellere realisatie

4. Goedkopere realisatie

5. Realiseren waar verwerven moeilijk is (meer draagvlak)


Voorbeeld: Boetelerveld


Voorbeeld: Ondernemend Natuurnetwerk

Uitdaging hele natuurnetwerk te realiseren

– Deels landelijk, deels provinciaal

Provinciaal: grootste deel via Ondernemend Natuurnetwerk

– ZLTO neemt voortouw

Verwevingsmodel natuur en landbouw/economie

– Realiseren 2000ha in 10 jaar

– Eeuwigdurende overeenkomst kwalitatieve verplichting

1 concrete pilot (Reuseldal)


Voorbeeld: Reuseldal


Risico’s en uitdagingen

1. PAS geeft (tijds)druk, maar is ook een risico

– Tijd is zowel succes als risicofactor (overdruk?)

– PAS kent goede financieringsmogelijkheden, daarbuiten minder

2. Agrariërs hebben te weinig interesse in zelfrealisatie

– Type natuur sluit niet aan bij bedrijfsvoering

– Past natuur in het perspectief van de agrariër?

› Verandert de bedrijfsvoering!

– (on)voldoende compensatie?

› Valt productieverlies financieel op te vangen?

› Compensatie in grond niet altijd mogelijk


Denkrichtingen

Druk en verplichtingen creëren waar dit ontbreekt

Flexibiliseren van kaders

– PAS, GLB, VHR

Meer differentiatie grondstrategie

– Gerichtere inzet van zelfrealisatie

Op zoek naar nieuwe verdienmodellen

– De markt meer betrekken


Discussie n.a.v. de presentatie

• De deelnemers geven aan dat de aanname dat zelfrealisatie goedkoper is zeker niet altijd opgaat. • Een vertegenwoordiger van RECRON vraagt waarom zelfrealisatie vooral over de landbouw gaat.

Antwoord: In de praktijk zijn veel benodigde gronden nu landbouwgrond. Daarnaast heeft het gebruik van landbouwgrond invloed op omliggende natuurgebieden, o.a. door uitspoeling van meststoffen en het grondwaterpeil. Uiteraard is zelfrealisatie door ondernemers en andere particulieren ook mogelijk. Dit valt veelal onder de strategie “natuur op uitnodiging”.

• De ervaringvan de deelnemers is dat er nog niet veel gerealiseerd wordt met zelfrealisatie. Veel (gebieds)processen staan nog aan het begin. De vraag is wel in hoeverre er een breuk is met het verleden. In Limburg ging het de afgelopen 15 jaar om enkele tientallen hectares per jaar. In Noord-Holland de afgelopen jaren om in totaal 100 hectare.

• De vertegenwoordiger van provincie Noord-Brabant ziet als issue dat je geen 100% natuurdoelen haalt met 50% afwaardering. Agrariërs moeten zich realiseren dat de bedrijfsvoering verandert. Je moet deze aanpassen of stopzetten, waarna je natuurbeheerder wordt. Dat is een drempel.

23

Een optie zou kunnen zijn om meer naar biologische landbouw te gaan, dat is mogelijk in bufferzones rondom natuur. Maar de vraag blijft hoeveel landbouw er nog mogelijk is in deze gebieden.

• Vaak realiseren agrariërs zich pas jaren later wat de concrete verplichtingen van een kwalitatieve verplichting behelzen. Dan kunnen ze er niet meer onderuit.

• PBL en WUR hebben gekeken naar pilots die dichtbij liggen in de tijd. In het verleden was er ook zelfrealisatie. Het is waardevol om te onderzoeken welke motieven deze mensen hadden om een landgoed aan te leggen. Vaak omdat ze geld hadden, hart voor natuur en iets concreets wilden bijdragen. Ook is vaak sprake van grond die van vorige generaties geërfd is. Langzaam verschuift dan het gebruik van grond van landbouw naar natuur .

• De vertegenwoordiger van provincie Overijssel herkent zich niet in de opmerking van PBL dat Overijssel verwacht 60% van de opgave via zelfrealisatie uit te voeren. Zij gaan er inmiddels van uit dat van de 4000 ha, ca. 900 via zelfrealisatie gerealiseerd zal worden. Wel werkt de provincie al aan de planologische wijziging van de bestemming van deze hectares, zodat deze indien noodzakelijk verworven of onteigend kunnen worden.

• Opgemerkt wordt dat je de hele instrumentenkoffer in wilt kunnen zetten. Zeker binnen gebiedsprocessen komen alle instrumenten naast elkaar voor. Juist door de mix wordt het interessant.

• De vertegenwoordiger van RECRON vindt het krom klinken dat de grondeigenaar bij zelfrealisatie gecompenseerd wordt met grond: Je vraagt grond op te offeren voor natuur en geeft grond terug om te boeren. Reactie: Het van belang om te onderstrepen dat bij zelfrealisatie op alle grond extensief gebruik geldt. Ook de natuurdoelen van terreinbeheerders behelzen trouwens natuur met grasland erbij. Daar past extensief gebruik. Extensiveren betekent meer natuur.

• Waarom gaan we niet voor 100% natuur? Reactie: Omdat 100% natuur geen economische toekomst heeft. Het kan wel afgedwongen worden, maar hier wordt niet voor gekozen. Provincies doen het liever in samenspraak met de boeren.

• Uitgangspunt van zelfrealisatie is: je wilt de boeren laten boeren. Dat is een keuze. Dan wordt de vraag: Hoe kan de provincie boeren verleiden?

• Het is van belang partijen bij elkaar te brengen die vanuit een bepaalde vraag behoefte hebben aan natuur, zoals imago, koeien laten lopen, recreatie, etc. In gebiedsprocessen moet je meer op zoek naar de bedrijven zelf. Het is onproductief om te veel vanuit de provincie te redeneren.


De deelnemers gaan in groepjes uit een om na te denken over de vraag hoe de provincie creatief grondeigenaren kan verleiden om natuur te realiseren op eigen grond vanuit het perspectief van boeren, recreatieondernemers, omwonenden en bedrijven. Op ansichtkaarten worden boodschappen geformuleerd aan andere actoren.

Ansichtkaarten 1. Beste boer, Omdat ik gehoord heb dat u zelf “iets” wil gaan doen, zou ik graag met u in gesprek

willen, zodat ik een beter beeld krijg van de gevolgen, de kansen, en mijn eigen rol hierin. Met vriendelijke groet, de buurman (en de andere buren)

Reactie:

Vertegenwoordiger Staatsbosbeheer: Hier krijg je ook als terreinbeheerder mee te maken. Omwonenden ageren als je de ene natuur gaat omvormen in de ander. Niets is ellendiger dan

24

bos omvormen naar bijv. heide. In dat geval moet je heel goed met de omgeving overleggen. Boeren kunnen nog veel leren van Staatsbosbeheer in dat opzicht.

2. Beste provincie, Om als ambassadeurs op te treden en mee te kunnen doen, heb ik van u

helderheid nodig over het waartoe en de positie om mee te kunnen praten over het wat, hoe, en wanneer. De omwonenden.

3. Beste provincie, Om het Natuurnetwerk te realiseren op mijn grond, heb ik van jou

meedenkkracht, kennis, creatief vermogen (zowel bestuurlijk als ambtelijk) nodig. De recreatiesector/bedrijven.

Toelichting: Voor de sector is het nodig dat er zicht is op welke plannen en ambities er zijn. Dan wordt het mogelijk aan te sluiten hierbij. Daarnaast is er behoefte aan kennis, o.a. over verdienmodellen met de natuur en exploitatie van de natuur. Hierin wordt de hoop uitgesproken dat provincies actief meedenken over de mogelijkheden. Ook is de verdeling van de (beheers)kosten van belang. Een gezonde bedrijfsvoering staat voorop. 3. Beste provincie, Om bij te dragen aan realisatie van natuur, heb ik van jou flexibiliteit nodig. Denk

aan 80/20 in plaats van 100% toetsing, om in gesprek te gaan over de realisatie van de natuurambitie. De bedrijven

Reacties: • Er is behoefte aan flexibele toepassing van natuurdoelstellingen. Bijvoorbeeld een crematorium

dat een strooibos wilde beheren draagt bij aan de (licht)groene natuur, maar paste niet bij de (donker)groene natuurdoelstellingen van de provincie. Door dergelijke ontwikkelingen niet toe te staan, laat je kansen liggen. Je zult je af moeten vragen hoe strikt je moet toetsen. Een vertegenwoordiger van provincie Noord Brabant geeft aan dat dit in het ondernemende natuurnetwerk vaker naar voren is gekomen. Naar aanleiding daarvan wordt nu minder strak naar de natuurdoelen gekeken in deze gebieden. De hoop is dat er daardoor ruimte komt voor allerlei innovatieve ideeën. De uitdaging is wel hoeveel ruimte je binnen de natuur kan bieden aan recreatieve ontwikkelingen. De locatie is daarbij belangrijk. Binnen gebieden met een PAS/Natura 2000 status kan minder. In de provinciale gebieden kan meer.

• Binnen Natura 2000 gebieden loopt dit soort initiatieven vaak vast op de afwegingsruimte die provincie hebben. Er is zeker goodwill voor 80/20 regeling, maar het moet juridisch kunnen. Anders loopt het vast bij de Raad van State.

• Voor zelfrealisatie geldt dat er altijd iets juridisch om de hoek komt kijken (net als bij wegen). Als je er in duikt blijkt vaak dat er veel meer kan dan je denkt.

• De oplossing van Noord Holland is om te flexibiliseren in hoe je naar natuur kijkt. Beschrijven van kenmerken van een gebied. Duidelijk maken dat er in een bepaald gebied ook andere kenmerken zijn. Uitdaging is dat het natuurbeheer een ander resultaat kan geven dan de index beschrijft.

4. Beste groen onderwijs, Om te leren natuurinclusief te boeren, heb ik van jou een aantrekkelijk

leertraject/klas/curriculum nodig. Back to school! De nieuwsgierige boer 5. Beste banken. Om hogere marge te halen met natuurinclusief boeren, heb ik van jou een ander

financieel advies nodig. “wees geen mietje, geen een kredietje!”. De boer

25

Toelichting: Voor de boeren is het van belang om de relatie tussen kostprijs, productie en marge in de gaten te houden. Het draait om waarde. Wat voor een boer om aan zelfrealisatie te doen kan helpen zijn goede voorbeelden, en collegaboeren om samen mee na te denken, te werken en te ondernemen. Het is duidelijk dat je hiervoor open moet staan voor andere mogelijkheden in de bedrijfsvoering. Dat vergt een cultuuromslag en ondernemingslust. De uitdaging is op zoek te gaan naar de motivatie om te veranderen.

2.7 Synergie tussen KRW en natuur Deelnemers Provincies (afdelingen water en natuur), Rijk, maatschappelijke organisaties

(30-40 personen)

Facilitator: Barbara Regeer (VU)

Inhoudsdeskundige Saskia van Broekhoven (PBL)

Presentatie

Synergie KRW & natuurbeleid

6 september 2016

Saskia van Broekhoven

KRW en natuurbeleid

Hoge verwachting van synergie tussen natuurontwikkeling en verbeteren van waterkwaliteit en kwantiteit

NP: Maximale synergie met KRW maatregelen

Hoe elkaar versterken?

– KRW doelen en verbeteringen watercondities voor natuurbeleid sterk gerelateerd

– KRW maatregelen helpen natuurdoelen behalen door verbeteren watercondities

– Bv.: Waterberging en verdrogingsmaatregelen natuurgebied, hermeanderen beek eninrichting natuur

– Voordelen door koppelen

› Delen kosten, lagere overhead

› Meer draagvlak en urgentie

› Kwalitatief betere maatregelen

› Eenmalig verstoring gebied

2

Uitdagingen

Afstemming gaat niet vanzelf. Van oudsher gescheiden werelden

Wat zijn strategieen die helpen om kansen om elkaar te versterken te verzilveren?

3

Aanpak in de praktijk

Interacties en relaties Instituties en kaders

Strategisch

richten

Tactisch

inrichten

Uitvoering

verrichten

4

Realisatiestrategie

Platteland Drenthe

BO Natuur

Integraleprojectteamswaterschap

Watermedewerkerprovincie aan tafel

Open planproces provincie,

waterschappen, TBOs

1 gedeputeerde

Best. en ambt. overleg NNB

Best. en ambt. overleg water

Samenvoegenafdelingen

Informeel

Uitwerking in gebiedsprocessen

Afstemming met anderepartners in uitvoering. Waterschap als uitvoerder

Natuurmedewerkerprovincie aan tafel

BO water

26

Aanpak in de praktijk

Strategieën vooral op tactisch en uitvoeringsniveau. Voldoende?

Aanpak Drenthe heel positief ervaren. Wat kunnen we leren?

Integraal plan vs afstemmen gescheiden beleidssporen

Open proces, partijen betrokken in vroeg stadium. Helpt om kansen tevinden en doelen en maatregelen te koppelen.

Afstemming binnen provincies borgen: organisatorisch, iemand vanuit water bij ontwikkeling natuurbeleid en visa versa

Frisse blik / doorbreken oude patronen door gezamenlijk proces

Partners laten zien dat water/natuur belang goed een plek heeft

5

Denkrichtingen

Hoe krijgen we meer integratie op strategisch niveau? – Beleidsvisies, omgevingsvisies, wetten, lange termijn

– Waar moet dat gebeuren?

Welke strategieën helpen om meer integratie op tactisch en uitvoeringsniveau te realiseren?– Wat leren we van ervaringen DR en NB?

– Andere strategieën?

6

Discussie n.a.v. de presentatie

Vertegenwoordiger provincie Overijssel: We nemen steeds als vanzelfsprekend aan dat er twee gescheiden werelden bestaan, en die werelden merk je ook in de praktijk. Maar eigenlijk is de scheidslijn heel dun en zijn KRW en natuurbeleid sterk gerelateerd. Het gaat beide over ecologische verbetering. KRW komt voort uit natuurbelang.

Er is een andere geschiedenis en achtergrond. Partijen moeten dus ook tijd in elkaar investeren, en elkaar leren kennen voordat integratie kan plaatsvinden. Veel slagen zijn afgelopen jaren al wel gemaakt, de communicatie is sterk verbeterd.

Door deze scheiding (binnen provincies, binnen afdelingen) ontstaat er competentiestrijd: Wat is nu belangrijker? Richt men zich op een beek, of eerst op de mogelijke natuur daar om heen? Er is een vraag (en trend) naar het zoeken naar de bredere context van het gebied, de natuurcontext moet gelijk meegepakt worden. Integratie op strategisch niveau dus wenselijk.

Vertegenwoordiger provincie Noord Brabant: Zonder integratie tussen water en natuur kan binnen de provincie strijdigheid ontstaan. Beide hebben doelen en deadlines, maar de beschikbare hoeveelheid grond, middelen en capaciteit is beperkt. Dit kan tot concurrentiestrijd leiden. Speelt dat in andere provincies? Reactie vertegenwoordiger provincie Noord Holland: Maatregelen voor beiden liggen in elkaar verlengde, dus dat zou in theorie niet tot concurrentie moeten leiden. Echter: Beide hebben andere prioriteiten, en dat levert spanningen op.

Vertegenwoordiger EZ: Een van de probleempunten is dat de tijdspaden van natuur en KRW beleid niet goed overeenkomen. Vanuit natuur is lang niet duidelijk geweest wat voor maatregelen er nu precies beoogd werden, terwijl bij de KRW een strakke planning met harde deadline in (uiteindelijk) 2027 ligt, en men snel aan de slag wilde. Reactie: Een aantal deelnemers herkent dit niet, ook voor natuur is er een deadline in 2027. Vertegenwoordiger EZ: Een ander probleempunt op strategisch niveau is dat budgetten gescheiden zijn. Reactie: als je in de verantwoording maar zaken gescheiden kunt houden, dan kun je in de uitvoering wel alles samen doen. Daarvoor moet je echter wel elkaars taal leren spreken.

Een deelnemer vraagt of maatregelen op strategisch niveau wel nodig zijn. Gaat het niet juist al heel goed en is het vooral zaak om in de uitvoering problemen die opkomen aan te pakken?

Een vertegenwoordiger van provincie Groningen geeft aan dat in zijn provincie de partijen ondanks de scheiding elkaar wel vinden in de uitvoering. Afdelingen integreren als doel op zich is heel veel werk, maar als men elkaar vindt in de praktijk tijdens concrete projecten is het goed. Het gaat ook om persoonlijk vlak: ken elkaar, kom elkaar tegen. Het grensvlak blijft onvermijdelijk bestaan, maar stem af in projecten. Strategisch niveau dus niet per se wenselijk, integratie op tactisch en uitvoeringsniveau wel.

27


De deelnemers gaan in groepjes uit een om na te denken over de vraag hoe overheden op strategisch en uitvoeringsniveau meer synergie tussen water- en natuurbeleid kunnen creëren vanuit het perspectief van boeren, recreatieondernemers, omwonenden en bedrijven. Op ansichtkaarten worden boodschappen geformuleerd aan andere actoren.

Ansichtkaarten 1. Beste provincie, om houvast te hebben voor continuïteit van mijn bedrijf heb ik van jou nodig

meer duidelijkheid over de KRW en natuurdoelen voor de lange termijn. Groet, agrariërs.’ Reacties:

Duidelijkheid op schaal van boerenbedrijf is nodig, wat betekenen die doelen voor onze praktijk? Het is onduidelijk wat provincies nou precies willen en wat de consequenties daarvan zijn voor de agrariër. Provincie moet helderder communiceren; het is complex voor boeren.

Vertegenwoordiger provincie: op deze termijn zijn de doelen niet zo concreet zoals boeren dat graag zouden willen, dus dat is lastig. Boeren worden aangemoedigd aan te haken bij het proces dat in hun gebied speelt om meer grip op te krijgen op vertaling van die doelen naar hun bedrijf. Maar er is inderdaad meer aandacht nodig voor deze doelen, in gebiedsprocessen.

2. Beste provincie, wat we nodig hebben om tot een goede waterkwaliteit te komen die ook voor

natuur geschikt is zijn heldere integrale doelen, euro’s daarvoor, en moed van jullie om de uitvoering aan ons over te laten. Dan beloven wij ons ook maatschappelijk te verhouden tot de boer, Natuurmonumenten, recreatiebehoeften, etc. Het waterschap

Reactie:

Vertegenwoordiger provincie Groningen: Discussie tussen provincie en waterschappen zijn wel herkenbaar, ook wat betreft hoeveel vrijheid een waterschap krijgt. Goede samenwerking en met elkaar in gesprek gaan is nodig. Mensen moeten elkaar leren kennen.

3. Beste provincie (water), collega, om de kansen voor KRW en natuur maximaal te benutten

nodigen we je uit voor een gezamenlijke visie bijeenkomst onder het genot van een glas water in de natuur. Provincie (natuur)

Reactie:

Vertegenwoordiger provincie Overijssel: Daar zat ik al heel lang op te wachten!’. Wordt hoog tijd. 4. Beste provincie, om de doelstellingen voor natuur en water effectief en efficiënt te combineren,

heb ik van jou een opdracht nodig om kennis te vergaren om een aanpak voor een integrale uitvoering te kunnen voorstellen. De deskundigen

Reacties:

De doelen van natuur en water matchen lang niet altijd goed, vooral op lokaal niveau. Daar is meer kennis over nodig.

Vertegenwoordiger provincie Noord Brabant: Bij onze provincie vinden wij (natuur en water) elkaar inderdaad te weinig. Kennis is wellicht een gemene deler waar we elkaar op kunnen vinden; beide partijen slaan aan op kennis. Integrale doelen (gesteld door overheid) zijn een vereiste, anders verzwakken de verschillende doelen elkaar mogelijk zonder dat we daar erg in hebben.

28

5. Beste lidstaat, om synergie te bereiken heb ik van jou nodig dat je de natuurplanning laat aansluiten op de stevigere en rigidere KRW planning; de planning van natuur is dan minder vrijblijvend en gaat mee met KRW cyclus. Groet, Europese Commissie.’

Reactie:

KRW planning is ook weer niet zo hard als wordt gesteld. En aansluiting is al redelijk. 6. Beste waterschappen, om de kansen voor samenwerking tussen water en natuur maximaal te

kunnen benutten heb ik van jou nodig dat je je hydrologische kennis deelt met ecologische systeemkennis van natuurbeheerders om zo samenwerking te realiseren. De provincie.

Reactie:

Die bundeling van kennis inderdaad nodig, dan krijg je naar de uitvoering toe ook duidelijkere doelen.

29

3 Plenaire afsluiting

3.1 Paneldiscussie Deelnemers paneldiscussie: Alex Datema, voorzitter BoerenNatuur.nl (AD) Jan Jacob van Dijk, gedeputeerde Gelderland (JJvD) Roel Feringa, directeur natuur en biodiversiteit, ministerie van Economische Zaken (RF) Michiel Houtzagers, directeur Zuid-Hollands landschap (MH) Hester Maij, gedeputeerde Overijssel (HM) Onder leiding van Frank Kupper (VU). Beweegredeneren – Twee stellingen over het natuurbeleid De panelleden krijgen twee stellingen over het natuurbeleid voorgelegd en moeten een positie kiezen op een lijn van – (helemaal mee oneens) tot + (helemaal mee eens). Vervolgens beargumenteren ze hun positie, en gaan met elkaar en de zaal in discussie over de stelling. Als panelleden overtuigd raken door argumenten verplaatsen ze zich op de lijn tussen + en -. Stelling: Voor het vergroten van de biodiversiteit moeten we vooral binnen het Natuurnetwerk de condities op orde brengen. JJvD R.F., H.M., M.H., A.D. (+) ----------------------------------------------------------------------------------------- (-) JJvD : Laten we eerst zorgen dat we binnen het Natuurnetwerk de zaken op orde hebben. AD Voor een hoog bouwwerk heb je een brede basis nodig. Om biodiversiteit in Nederland in stand te houden, heb je een brede basis nodig die daaronder ligt. Die ligt in het agrarisch gebied, daar zul je de condities moeten verbeteren om de mooie natuur in het Natuurnetwerk te realiseren. JJvD: Maar wie gaat dat betalen? De budgetten voor het Natuurnetwerk zijn eigenlijk niet toereikend. Zo ga je budgetten verwateren en besteed je het geld niet daar waar je de biodiversiteit voor elkaar krijgt. HM: Geld slaat de discussie gelijk plat, je moet eerst kijken naar de mogelijkheden. Als je alleen kijkt naar natuur kom je niet ver, maar we hebben nog andere mogelijkheden. Bijvoorbeeld natuurinclusief bouwen, bijvoorbeeld in de stad. Kijk waar je je partners vandaan haalt. JJvD: Ik zou het met deze stelling eens kunnen zijn als we besluiten het Natuurnetwerk nog kleiner te maken. Het kost gewoon geld om zaken voor elkaar te krijgen. Discussie met deelnemers uit de zaal: • Vanuit de zaal: Ik sluit me aan bij de (+). Het is maar de vraag of het meer geld kost, en als dat zo

is dan is het de vraag of de overheid dat moet betalen. Het gaat om de overtuiging dat het die kant op kan.

• Vanuit de zaal: Ik denk ook dat je eerst moet zorgen dat je het Natuurnetwerk op orde hebt. Ik verbaas me dan ook dat iedereen zo aan het uiterste staat, want je moet de randvoorwaarden hebben waar JJvD het over heeft.

• HM: Maar dat hebben we al afgesproken, het gaat om de plus • MH. De biodiversiteit is het hardst achteruitgegaan in het buitengebied, daar is het meeste

nodig.

30

• RF: Ik ging oorspronkelijk bij (-) staan omdat ik vind dat meer kan buiten het Natuurnetwerk. Dat past vaak in andere trajecten en met andere doeleinden. Ik ben het wel met JJvD eens als hij zegt een groot deel moet in het Natuurnetwerk gebeuren en daar is nog heel veel nodig. Als je dat veronachtzaamt dan kom je er niet.

• JJvD : Ja, dan schuif ik ook wat naar het midden, dat er meer kan is natuurlijk heel goed. Maar zorg er wel voor dat je de diepgroene natuur niet veronachtzaamd.

• AD: Ja, maar weide- en akkervogels is ook biodiversiteit, en die zitten in het agrarisch gebied. Daar zul je ook iets moeten doen.

• Vanuit de zaal: Die diepgroene natuur die kun je alleen bereiken door ook iets te doen in het buitengebied.

Stelling: De provincie heeft geen rol in het ontwikkelen van natuurinclusieve landbouw. JJvD, HM, RF,AD MH (+) ----------------------------------------------------------------------------------------- (-) MH: Je zult boeren ook iets moeten bieden, er iets tegenover moeten stellen in regelingen of financiën. HM: Ja we hebben natuurlijk wel een rol, want vanuit de omgevingsvisie biedt je natuurlijk de kaders. Maar tegelijkertijd zal het vanuit de bedrijven zelf moeten komen. Dus geen rol klopt niet helemaal, maar ook niet helemaal alleen. AD: Wat is natuurinclusieve landbouw? Ik zie de natuurinclusieve landbouw niet als een nieuwe stroom naast biologische landbouw, maar als een verandering in de gangbare landbouw. Daarbij kunnen sommige bedrijven een klein stapje doen en andere voor biologisch gaan. Daar zie ik geen hele grote rol voor de overheid. Het initiatief moet uit de sector komen, boeren moeten het zelf willen. Maar op het juiste moment moet je een faciliterende overheid hebben, met geld of regelingen. JJvD: Ik mis de markt. Natuurinclusief betekent dat je aanpassingen moet doen in je productieproces, dat kost geld. Dat moet in de prijzen voor producten terugkomen. De uitspraak nu van Ahold-Delhaize dat ze geld terug gaan halen uit het productieproces dat betekent dat natuurinclusieve landbouw drie stappen terug doet. Discussie met deelnemers uit de zaal: • Vanuit de zaal: Wanneer komt er nu wetgeving voor maatschappelijk verantwoord ondernemen?

Bijvoorbeeld dat maaien in het broedseizoen verbied, ten behoeve van de natuurinclusieve landbouw?

• RF.: Ik ben erg terughoudend in regelgeving. Ik ben het eens dat natuurinclusieve landbouw een keuze is is van boeren en dat het ook aan de markt is. Regelgeving leidt altijd tot beperkingen en grenzen. Je moet niet te snel dingen af willen dwingen.

• Vanuit de zaal: Hoe heeft het dan gewerkt met de milieuwetgeving in de jaren ’80-’90? • RF.: dat heeft in het begin geholpen, maar de verandering zit ook in het gevoel over natuur en de

mensen. Dat ga je met regelgeving niet bereiken. • AD: Een regel verandert niets. Als je het maaiseizoen verplicht verandert zonder dat er verder

iets verandert in het bedrijf dan heb je er niet aan. • Vanuit de zaal: De regelgeving in de jaren ’80-’90 ging gepaard met een sprong in technologische

ontwikkeling. Er is ook technologische ontwikkeling nodig op de bedrijven zelf. • HM: Ik ben het helemaal hiermee eens. Wat in ieder geval niet werkt voor innovatie en

ontwikkeling is regelgeving. Wat wel werkt is kijken wat goede voorbeelden zijn die ook kunnen werken in de rest van de agrarische sector.

31

• JJvD: Regelgeving stimuleert vooral dat men deze probeert te ontwijken, en dat is niet het innovatief vermogen wat we willen stimuleren. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we het maatschappelijk verantwoord ondernemen in de sectoren beter voor elkaar krijgt. We moeten bijvoorbeeld partijen bij elkaar brengen.

• Vanuit de zaal: Je moet én innovatie stimuleren én zorgen dat je regelgeving hebt om de achterblijvers te dwingen op te schuiven.

Handelingsperspectieven Een aantal ansichtkaarten uit de werksessies wordt aangeboden aan de panelleden die de geadresseerde voor dat handelingsperspectief vertegenwoordigen. Beste Natuurboer, om ook aan natuurinclusieve landbouw te doen heb ik uw succesverhaal nodig. Met vriendelijke groet, de gangbare boer. Reacties • AD: Volgens mij hebben we het succesverhaal nog niet. Dat hebben we inderdaad wel hard nodig,

om de gangbare boer te laten zien hoe hij ook een klein beetje kan veranderen aan zijn bedrijf. Die verhalen zijn er nu niet, of staan niet in de belangstelling.

• HM Wij hebben drie boeren die geen stoffen meer afvoeren, in de uiterwaarden van de IJssel. Maar daar moeten we wel meer over communiceren.

• Uitleg vanuit de zaal bij kaart: de achtergrond hierbij was dat er meer gecommuniceerd moet worden over hoe de gangbare boer kan veranderen. De gangbare boer heeft informatie nodig om te zien hoe hij het kan doen.

• AD: Wat mist is dat er in het onderwijs geen les gegeven wordt over natuur inclusieve landbouw. We moeten de ondernemers van de toekomst laten weten dat er een omslag gaande is.

Beste terreinbeheerder, om het beheer effectiever uit te voeren, heb ik van jou commitment om te herverkavelen nodig. Met vriendelijke groet, de provincie. Reacties • RF: Dat is een goed idee, daar werken we ook al aan. Wat wel essentieel is, in ieder geval in Zuid

Holland, is dat ook de provincie zelf meedoet in dat verhaal omdat zij de beschikking heeft over BBL gronden. Ik merk dat het makkelijker is om met een boer te ruilen dan met de provincie.

• JJvD: Ik ben een groot voorstander dat we dit gaan doen. Ik loop er wel tegenaan dat RVO zegt: als je grond overdraagt van provincie naar derden dan is het grond die gekocht is met overheidsgeld, die je vervreemdt, en dan moet de functie natuur eraf. Wij willen dit mogelijk maken ook met onze gronden, maar dit soort administratieve belemmeringen maken het lastig.

Beste gemeente en provincie, om maatschappelijke initiatieven mogelijk te maken heb ik een gemeenschappelijk loket nodig. Met vriendelijke groet, de burger. Reacties: • AD: Wij hebben een loket. In het Westerkwartier hebben we een gebiedscoöperatie die namens

gemeente en provincie een dergelijk loket voert. • JJvD: in Utrecht en Gelderland hebben we ook zoiets met O-gen, alleen dat is geen loket van

provincie maar een dienst die wij afnemen. • MH: Er zijn meer van dergelijke initiatieven. • Vanuit de zaal: Zijn deze initiatieven ook bij de burger bekend? Het gaat ook om vindbaarheid. • JJvD: Dat raakt ook aan de vraag in hoeverre mensen betrokken zijn bij natuur. Bij de bezuinigingen

op cultuur kwamen veel meer mensen op de been om te protesteren dan bij de bezuinigingen op natuur.

32

3.2 Slotwoord Hans Mommaas De decentralisatie van natuurbeleid is een heel ingewikkelde agenda. Enerzijds is er het begrotingsprobleem. Maar, anderzijds ging het ook om de ‘license to operate’ van het natuurbeleid. Het natuurbeleid is sterk veranderd afgelopen jaren. Het is voor een deel naar Europa gegaan. We spreken vandaag over de VHR, de KRW, allemaal zaken die uit Europa komen. Het lijkt alsof dat van extern overons komt via regelgeving. Veel mensen verzetten zich daartegen. Om dat te balanceren is gezegd: het beleid moet aan de samenleving zelf worden terug gegeven. Dus achter de decentralisatie zit een dubbele beweegreden: een gedachte over efficiënte beleidsuitvoering en een gedachte over natuur terug geven aan de burgers. Misschien zou je moeten zeggen dat maatschappelijke betrokkenheid een voorwaarde is voor verandering. Je kunt het lang volhouden met juridische procedures, maar als de burger zich tegen je gaat keren, dan houdt het uiteindelijk op. Ik denk dat die maatschappelijke betrokkenheid de sleutel kan vormen voor andere vormen van beleid. We hebben ook berekend: Wil je van die 65% naar 75% VHR, dan red je dat niet in het Natuurnetwerk zelf. Daar heb je de agrarische sector voor nodig. Het gaat over vermesting, verzuring en verdroging. En wil je naar de 100% dan zal je echt buiten het Natuurnetwerk wat moeten doen. Mensen hunkeren naar natuur. Er is geen sprake van dat wij iets tegen natuur zouden hebben. De voorbeelden zijn hier genoemd. Ik vind zelf een mooi voorbeeld Emscher park. Dat is het voormalig industrieel hart van Duitsland, dat op een gegeven moment totaal overbodig was geworden. Dat is totaal getransformeerd. De hekken worden weggehaald, betonnen parkeerplaatsen worden weggehaald, de beken worden schoongemaakt. Er wordt natuur teruggebracht. En dat leidt tot een enorme explosie van betrokkenheid in dat Roergebied. Zover, dat men het nu niet meer wil terugbrengen tot parkeerplekken vanwege de biodiversiteit die ontwikkeld is. Dat geeft een hele discussie met de Duitse overheid: kunnen wij tijdelijke natuur toestaan? Een heel ingewikkeld debat; want als die ontwikkeld is dan moeten we hem in stand houden, of juist niet? Dit laat zien, dat de maatschappelijke betrokkenheid diep in onze vezels zit. En met die maatschappelijke betrokkenheid is er veel meer mogelijk dan wij met ons beleid in het systeem stoppen. Daarom is het goed dat wij het natuurbeleid ook evalueren middels een lerende evaluatie. En dat is niet alleen leren voor beleidmakers, maar ook voor PBL. Wij zijn natuurlijk gewend om hele robuuste evaluaties uit te voeren. Hier hebben we met zijn allen een aanpak gekozen die lerend moet zijn zodat je gaande het proces je beleid kunt bijsturen. Je zit in een beleidsdomein dat bijzonder onzeker is: Het gaat om het combineren van natuurwaarden met economische waarden en sociale waarden. Het is niet of-of, maar en-en: Hoe kom je nu tot meerwaardigheid in gebieden, in een context met wisselende actoren. Dat vraagt een lerende aanpak. Ik ben blij dat u hier bent geweest voor de discussie. De discussie vandaag was in lijn met de discussie op de bijeenkomst met Staatssecretaris en gedeputeerden in de Biesbos. Daar ging het ook over de decentralisatie. De systemische decentralisatie dat is een ding. De mentale decentralisatie, dat betekent ook dat je daadwerkelijk verantwoordelijkheid neemt voor natuurbeleid. Dan gaat het niet alleen om oog hebben voor de ‘gouden pot’ uit Den Haag. Dan gaat het om het maken van een regionale agenda voor natuur. Die klap, die wordt hier gemaakt, en wij zijn enorm benieuwd als PBL naar wat dat biedt. Ik dank u allen voor uw aanwezigheid.

33

Bijlage 1 Programma

Programma workshop handelingsperspectief en beleidsopties voor versterking natuurbeleid.

10.00 - 10.15 Welkom door Keimpe Wieringa, sectorhoofd Natuur en Landelijk gebied bij PBL

10.15 - 10.20 Introductie op de dag, Rob Folkert PBL

10.20 – 10.30 Pitches over de werksessies door de onderzoekers Alterra/WUR en PBL

10.40 – 12.30

Werksessies handelingsperspectief – eerste ronde parallelle sessies

Onderwerp

Nieuwe uitvoeringsarrangementen natuurnetwerk

Omgaan met gelijkberechtiging en staatssteun

Vergroten biodiversiteitwinst provinciale plannen

Natuur-inclusieve landbouw en vergroening GLB

Zaal Studio 1 Studio 2 Koepelzaal

Studio 3

Onderzoeker

Wiebren Kuindersma (Alterra/WUR)

Robert Jan Fontein (Alterra/WUR)

Arjen van Hinsbergen (PBL)

Alwin Gerritsen (Alterra/WUR)

Procesbegeleider

Eva Kunseler (PBL) Saskia van Veen (VU)

Frank Kupper (VU)

Barbara Regeer (VU)

12.30 – 13.15 Lunch

13.15 – 15.00

Werksessies handelingsperspectief – tweede ronde parallelle sessies

Onderwerp

Vergroten maatschappelijk initiatief voor natuur

Benutten en vernieuwen instrumentenmix en zelfrealisatie

Vergroten van de synergie tussen de kaderrichtlijnwater en natuurontwikkeling

Waterveiligheidsbeleid en natuur in de uiterwaarden (niet doorgegaan wegens beperkte belangstelling)

Zaal Koepelzaal Studio 1

Studio 2 Studio 3

34

Onderzoeker

Wiebren Kuindersma/Marcel Pleijte (Alterra/WUR)

Menno Smit (PBL)

Saskia van Broekhoven (PBL)

Robert Jan Fontein (Alterra/WUR)

Procesbegeleider

Eva Kunseler (PBL) Saskia van Veen (VU)

Frank Kupper (VU)

Barbara Regeer (VU)

15.00 – 15.15 Pauze

15.15-16.00 Paneldiscussie onder leiding van Frank Kupper (VU) over de uitkomsten uit de werksessies met: Alex Datema, voorzitter BoerenNatuur.nl Jan Jacob van Dijk, gedeputeerde Gelderland Roel Feringa, directeur natuur en biodiversiteit bij het ministerie van Economische Zaken Michiel Houtzagers, directeur Zuid-Hollands landschap Hester Maij, gedeputeerde Overijssel

16.00 u Slotwoord door Hans Mommaas, directeur PBL

35

Bijlage 2 Deelnemerslijst

Wieke Tas Min. EZ

Siep Groen Min. EZ

Hans Rutten Min. EZ

Maaike Moolhuijsen Min. EZ

Peter van Tilburg Min. EZ

Ada Veltmeijer-van Schijndel Min. EZ

Ellen Reuver Min. EZ

Leen Kool Min. EZ

Louis van Vliet Min. EZ

Pieter den Besten Min. I&M

Diederik van de Molen Min. I&M

Eddy Nieuwstraten Provincie Brabant

Arno Teunissen Provincie Brabant

Hilde Gorissen Provincie Limburg

Torben Mulder Provincie Limburg

Jeroen van Vlokhoven Provincie Limburg

Bert Mens Provincie Zuid-Holland

Jos Brouwer Provincie Zuid-Holland

Jan Willem Rijke Provincie Zuid-Holland

Marielle de Rooij Provincie Zuid-Holland

Andreas Vlasman Provincie Flevoland

Elke Boesewinkel Provincie Flevoland

Janine van den Bos Provincie Flevoland

Alco van Klinken Provincie Groningen

Meino Lumkes Provincie Drenthe

Mark Ronda Provincie Drenthe

Menko Groeneweg Provincie Fryslân

Ettienke Bakker Provincie Fryslân

Silvia van Lieshout Provincie Fryslân

Winant Halfwerk Provincie Zeeland

Marion Struik Provincie Zeeland

André van de Straat Provincie Zeeland

Rob Messelink Provincie Overijssel

Freerk Dommershuijzen Provincie Overijssel

Dirk Janssen Provincie Overijssel

André Smit Provincie Noord-Holland

Franck Kuiper Provincie Noord-Holland

Marius Bolck Provincie Gelderland

36

Anja Baks Provincie Gelderland

Jandirk Kievit Provincie Utrecht

Joyce Klinken Provincie Utrecht

Martin van der Lee Provincie Utrecht

Edu Dorland KWR

Berry Lucas Landschappen.NL

Aad van Paasen Landschappen.NL

Wubbo de Raad LTO Nederland

Mark Hoevenaars IPO

Lieke Hendrix IPO

Willem Hellevoort Natuurmonumenten

Wim Knol Jagersvereniging

Gerrit Dommerholt Vogelbescherming

Franke Hoekstra Staatsbosbeheer

Ben Huisman Bosgroepen

Ivo Gelsing Recron

Monique van der Sanden Recron

Martijn de Groot martijndegroot.communicatie

Rikke Arnouts Arnoutsadvies

Femke Verwest PBL

Keimpe Wieringa PBL

Alex Datema BoerenNatuur.nl

Jan Johan van Dijk Provincie Gelderland

Hester Maij Provincie Overijssel

Michiel Houtzagers Zuid Hollands Landschap

Roel Feringa Min. EZ

Rob Folkert PBL

Saskia van Broekhoven PBL

Menno Smit PBL

Arjen van Hinsberg PBL

Dirk-Jan van den Hoek PBL

Eva Kunseler PBL

Froukje Boonstra WUR

Arianne de Blaeij WUR

Dana Kamphorst WUR

Robert-Jan Fontein WUR

Alwin Gerritsen WUR

Marcel Pleijte WUR

Wiebren Kuinderma WUR

Barbara Regeer VU

Lisa Verwoerd VU

37

Saskia van Veen VU

Frank Kupper VU

Verslag Workshop 6 september 2016: Handelingsperspectieven ... · • Vertegenwoordiger provincie...

Documents

Transcript of Verslag Workshop 6 september 2016: Handelingsperspectieven ... · • Vertegenwoordiger provincie...