Over taboes en gevoeligheden in kinderboeken

Op 2 april 2016 vond de achtste Middag van het Kinderboek plaats, in de centrale vestiging van de Openbare Bibliotheek Amsterdam.

Het thema was:‘Op het randje of erover’,over taboes en gevoeligheden in kinderboeken

Het programma bestond uit twee delen:- een drietal workshops in de ochtend en- een plenair middagprogramma.

De 8e Middag van het Kinderboek is gesponsord en gesteund door:

2

DE WORKSHOPS VAN HET OCHTENDPROGRAMMADe workshops werden verzorgd door:

- schrijver/schilder Selma Noort (over diversiteit in kinderboeken); - schrijver/illustrator Sabine Wisman (over de ups en downs in het creatieve proces);- de Beroepsvereniging Nederlandse Ontwerpers (over de fiscaal/juridische omschakeling van VAR naar

DBA).

De workshops zijn door circa 85 mensen bezocht.

3

“Het ligt gevoelig. Iedereen doet erg zijn best.” Met die zin begon Selma Noort haar workshop over diversiteit op allerlei gebied in kinder- en jeugdboeken.

‘Je ziet veel diversiteit in de wereld om je heen, maar nog onvoldoende in kinderboeken.’ Selma Noort heeft vier jaar ervaring als schoolschrijver op een ‘zwarte school’ waar maar liefst zo’n dertien nationaliteiten vertegenwoordigd zijn. En nog veel te weinig boeken sluiten volgens haar aan bij die situatie.

Ruim 35 jaar geleden, toen zij als schrijver begon, was er volgens haar bij uitgevers inhoudelijk van alles mogelijk, maar tegenwoordig spelen ‘verkoopargumenten’ een steeds grotere rol. Het is moeilijk om boeken die van de norm afwijken uitgegeven te krijgen. Selma lichtte dit toe aan een verhaal dat zij schreef vanuit het gezichtspunt van een Marokkaans meisje. Geen uitgever wilde het hebben, maar nu vier jaar later zal het toch gaan verschijnen. Het is een gevecht geweest om het boek gepubliceerd te krijgen, maar uiteindelijk wist zij Uitgeverij Zwijsen zover te krijgen.

Selma verwees naar een heel toepasselijke uitspraak van Sharron McElmeel:

“Kinderen hebben behoefte aan zowel spiegels als ramen. Veel gekleurde kinderen zien de wereld alleen via ramen en zij hebben spiegels nodig. En andere kinderen zien alleen spiegels en zij moeten de wereld ook door ramen ‘leren’ zien.”

Prentenboekenmaakster Mylo Freeman speelde met kinderen een rollenspel op een school. Zij wilde de rol van de prinses aan een Surinaams meisje geven. Maar die wilde de rol niet en zij lichtte dat als volgt toe: ‘Er bestaan geen zwarte prinsesjes dus kan ik geen prinsesje spelen!’ Dit voorval was voor Mylo Freeman de aanleiding om prinses Arabella in haar prentenboeken een donker uiterlijk te geven.

>>

Diversiteit in kinderboekenworkshop door Selma NoortVerslag: Toin Duijx

4

Vanuit het publiek bij de workshop werd terecht opgemerkt dat het dan wel altijd een kind was dat een ‘bijrol’ speelde. Juliette de Wit merkte op dat zij zeventien jaar geleden in de boeken over ‘Spekkie en Sproet’ Spekkie als een donker meisje vorm gaf. ‘Je moet er geen issue van maken’ was haar uitgangspunt.

Het begrip ‘de ander’ is problematisch, want wie is nu de ander? Er bestaat zelf het begrip ‘othering’. Een proces waarbij de ‘other’ negatief wordt neergezet en als anders, vaak als ‘vreemd’ wordt geclassificeerd. Selma wees op een erg boeiend internet forum op www.diversifya.com:

“There is nothing more gut-wrenching than knowing all the stories you read, all the stories you love, are about others. Or in fact, to those stories you are the Other: different, not according to the norm, an issue–or in fact, don’t exist at all. The world reflected in stories is homogeneous, unlike the world we live in. It’s time to diversify that literary landscape.” >>

Selma merkte op dat kinderen op haar ‘schoolschrijver-school’ bij het boek ‘De flat van Fatima’ van Janneke Schotveld aangaven dat niet alle allochtone kinderen Fatima heten. Er is te weinig diversiteit in de gebruikte namen en auteurs (soms door de uitgever daarop gewezen) vallen vaak terug op een beperkt aantal namen om maar een diversiteit in bijvoorbeeld een schoolklas te suggereren. Dit werkt niet, want kinderen herkennen zich daar niet in.

‘We zijn allemaal Nederlanders’ is het uitgangspunt dat volgens Selma gebruikt moet worden en dat eerder overeenkomsten dan verschillen benadrukt moeten worden. Dat ‘wij-gevoel’ vindt zij erg belangrijk.

Tegen illustratoren werd enkele decennia nog wel eens gezegd: ‘Teken er ook maar een ander kindje bij’. Het zijn de illustratoren geweest die ‘andere kinderen’ binnen de illustraties introduceerde, ook al werd er daar in de tekst niet naar verwezen.

5

Het was een heel boeiende, levendige workshop waar dit verslag slechts een klein deel van kan weergeven. ‘Niet othering, maar wij-samen’ concludeerde Selma en daar was iedereen het van harte mee eens.

Aan het slot wees Selma nog op de ‘10 favorite reasons to read diversely’ die in een blog van uitgeverij Lee & Low books naar voren werden gebracht:

1. The world is diverse, so why shouldn’t our books be? 2. It’s boring to only read about people just like you. 3. Heroes come in all shapes and sizes. 4. Diverse books inspire us to be the authors of our own stories. 5. Walking in someone else’s shoes builds empathy. 6. Diverse books make us feel seen and understood. 7. Reading diversely can help turn nonreaders into readers. 8. Understanding different cultures helps us succeed in a global world. 9. Magic happens when we step outside of our comfort zones. 10. Diverse books redefine who and what we can be.

6

Ups en downs van het creatieve procesWorkshop door Sabine Wisman

Sabine Wisman heeft in haar blog ook aandacht besteed aan haar workshop: http://www.sabinewisman.com/8790-2/

7

Van VAR naar DBAWorkshop door Gert Gerrits en Kitty de Jong (BNO)

DBA: zekerheid vooraf

• DBA = Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties

• Werken met modelovereenkomsten

• Zekerheid over loonheffingen

• Zekerheid voor opdrachtgevers en opdrachtnemers

• Periode voor 5 jaar

DBA: niet verplicht

• Opdrachtgevers en opdrachtnemers zijn niet verplicht

• gebruik te maken van een modelovereenkomst

• Overduidelijk ondernemer, dan geen overeenkomst

• Bedoeld voor situaties bij twijfel over aard arbeidsrelatie

Voorbereiding en implementatie

• VAR 1 mei 2016 afgeschaft• Tot 1 mei 2016 voorlichting en afschaffing• 1 mei 2016 tot 1 mei 2017 implementatietermijn• 1 jaar lang WEL toezicht, maar focus op voorlichting• Wederzijdse inspanningsverplichting• VAR houdt vrijwarende werking totdat de wet is ingegaan

DBA: minder administratieve lasten

• Geen jaarlijkse aanvraag

• Geen aparte overeenkomst voor elke opdracht

• Overeenkomsten hoeven niet eerst aan belastingdienst te worden voorgelegd

Algemene modelovereenkomsten op belastingdienst.nl zijn geschikt voor alle typen opdrachten, ongeacht branche of beroep.

>>

8

Voor meer informatie kijk bij de belastingdienst of vraag het aan de BNO!

BNO Modelovereenkomsten ontwerpopdrachten

• BNO Modelovereenkomst hoeft slechts 1x getekend door partijen en is vijf jaar geldig

• BNO Modelovereenkomsten bevatten alleen bepalingen m.b.t. ‘werken buiten dienstverband’.

• Voor nadere opdrachtafspraken gebruik maken van en verwijzen naar bestaande BNO overeenkomsten

Algemene modelovereenkomsten Belastingdienst

BNO modelovereenkomsten ontwerpopdrachten

1. Geen werkgeversgezag2. Vrije vervanging3. Tussenkomst

1. Geen werkgeversgezag2. Vrije vervanging3. -

DBA: inhuur blijft even makkelijk

• Grens tussen ondernemerschap en dienstverband verandert niet

• Kan het nu niet? Dan straks ook niet

• Mag het nu? Dan straks ook

9

HET MIDDAGPROGRAMMA

10

Op het randje, of erover?Over taboes en gevoeligheden in de kinderboeken(wereld) van nu

11

Openingswoord door Martin Berendse, directeur Openbare Bibliotheek Amsterdam

Programma

13:00 Opening door Martin Berendse (directeur OBA)

Inleiding thema door Marco Kunst en Aby Hartog (organisatoren en presentatoren van de Middag)

Mies van Hout, illustrator, gaat schilderen: live op het podium

Huldiging Ted van Lieshout (organisator vorige 7 Middagen van het Kinderboek)

13:30 Lezing: Saskia de Bodt (hoogleraar illustratie en kunstgeschiedenis) – een historisch overzicht over taboes in illustraties in kinderboeken

13:50 Zeepkist: meningen en ideeën van professionals uit het kinderboekenvak

14:30 Pauze

15:00 Lezing: Jaap Friso (recensent): ‘Taboe or not Taboe’ – een inleidend overzicht van taboes in kinderboeken van de afgelopen 20 jaar

15:35 Lezing: Gideon Samson (schrijver)

15:55 Forumgesprek o.l.v. Pjotr van Lenteren (recensent),met Floortje Zwigtman (schrijver), Janny van der Molen (schrijver), Anke Werker (uitgever) en Corien Oranje (schrijver) met aansluitend een gesprek met de zaal

16:45 Aanbieden schilderij Mies van Hout aan de OBA, afsluiting,borrel.

Live schilderwerk op het podiumdoor Mies van Hout

12

13

Huldiging Ted van Lieshout,

de oorspronkelijke initiatiefnemer van de Middag van het Kinderboek en organisatorVan de voorgaande 7 Middagen, werd na een korte terugblik op de voorgaande jaren, gehuldigd en bedankt voor al zijn werk en inzet. Hij kreeg een Gouden Lijst toegekend (de prijs waar hij zelf het initiatief toe nam, maar dan nu met spiegel).

Taboes in illustratiesLezing door Saskia de Bodt

Taboe:iets dat wordt beschouwd als ongepast of zelfs VERBODEN om in het openbaar te tonen of aan de orde te stellen.

Vanuit actuele en klassieke voorbeelden vertrekkend, gaf Saskia de Bodt aan de hand van veel beelden een overzicht over verschillende taboes in illustraties in kinderboeken. Ze liet daarbij zien dat we niet zozeer vrijer zijn dan vijftig of honderd jaar geleden, maar dat het verschuift, wat we als taboe beschouwen. >>

14

“In illustraties vind je andere taboes dan in teksten. Sinds 1900 zijn afbeeldingen van blote mensen en enge situaties steeds meer een taboe geworden.” >>

15

1975

Jaren ‘60

1993

Angst als pedagogisch middel

Illustraties van nu relativeren griezeligheden

“Illustraties nu willen vaak niet meer indoctrineren, maar doorgronden en zo taboes beheersbaar maken.” >>

16

17>>

18

De illustratie van onze tijd relativeert griezeligheden

Zelfs in de Griekse mythen (Thé Tjong-Khing, Els Pelgrom) >>

19

Tomi Ungerer, Flix, 1997

Kitty Crowther, Mama Medusa, 2014

‘My only caveat concerns the author's reference to "the grueling torments of childbirth"- I'm not sure I'd want to undertake an explanation of this with a very young child!’

Tien sprekers beklimmen de zeepkistVerslag: Anne Colenbrander / eigen teksten van de sprekersfoto’s Eline Rottier

Rian VisserIk zou hier van alles kunnen zeggen. Dat het belangrijk is om voor onze belangen op te komen via social media, bijvoorbeeld. Maar bij het opruimen vond ik een bundel van Godfried Bomans uit 1988, Schrijven en schrappen. In een verhaal uit 1955 vragen jonge mensen hem: ‘Hoe word ik schrijver?’ Bomans: ‘Als er iemand op de samenleving is aangewezen, is het wel de kunstenaar. Zowel zakelijk als geestelijk.’ We moeten daarom naar buiten treden en ons met de buitenwereld bemoeien. Als u dat al doet: prima. Als u dat nog niet doet: lees Bomans.

Jan Paul SchuttenOns vak heeft een prachtige toekomsttuurlijk joh. Nee…

kenners snappen dat boeken over een tijd verdwenen zullen zijnhet is lariekoek dat er in de toekomst nog plaats is voor schrijvers en dichtersdat de wereld blijft houden van mooie romans en poëziebundelsdat kinderen het nog steeds even leuk vinden om met een boek onder de dekens te kruipendat boeken hun bestaansrecht houden naast de tv, games en de computeralles wijst er juist op dat boeken niet meer van deze tijd zijndat kinderen steeds minder van lezen houdendat lezen nou eenmaal een suffe en saaie activiteit is je kinderen echt niet meer blij maakt met een boek in 2016het is een behoorlijke illusie om te denken datje iemands wereld kunt verrijken met jóúw boekdat je iets bijzonders doetdat je gezwoeg en geploeter zin hebbenje strijd tegen deadlines en writer’s blocks nog steeds de moeite waard isik denk dat

dit is nu eenmaal mijn mening, je hoeft het er niet mee eens te zijn.

Geloof me maar als ik zeg dat ik achter elke regel in dit betoog sta. Maar gelukkig kun je deze tekst ook van onder naar boven lezen!

20

Marcel van DrielIk ben sinds enige tijd lid van de VVL-werkgroep Jeugdboeken. Ik wil alle auteurs aansporen om lid te worden van de VVL. Een vereniging die een front kan vormen namens ons enkelingen, jegens de uitgeverij die niet altijd het beste voor heeft met ons auteurs en illustratoren.

Kirsten BaartmanIk heb hier een tijdmachientje. Ik neem jullie mee terug in de tijd. Je bent een kind met een groot geheim. De juf leest een boek voor. In het verhaal zegt iemand tegen een jongetje: ‘Je bent nu van mij en je mag het aan niemand vertellen.’ Het jongetje gaat daar eerst in mee maar roept dan: ‘Ik ben niet van jou!’ De klas roept mee en jij roept heel hard. Er is iets belangrijks gebeurd voor jou. Daarom houd ik van boeken, omdat ze de macht hebben zoiets te laten gebeuren.

Gert GerritsDe Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers BNO (inclusief illustratoren) doet aan collectieve belangenbehartiging, individuele belangenbehartiging, promoot het werk van de leden en werkt aan verdere professionalisering van de leden.De aangeslotenen kunnen gratis juridisch en

zakelijk advies krijgen. De BNO heeft standaardcontracten die je zo kunt gebruiken. En de BNO onderhandelt met uitgevers en anderen over voorwaarden in contracten. De BNO biedt trainingen, mentoraten, kortingen op verzekeringen, netwerkbijeenkomsten en meer. Allemaal redenen om je aan te sluiten bij de BNO

Juliette de WitIk had niet beseft dat het over taboes moest gaan, dus ik ga improviseren. Hoera voor de diversiteit, voer vooral allerlei kleuren en soorten personen op in je werk. Borsten en billen tekenen is léúk. Vertelt wat ze zoal geïllustreerd heeft en heeft het over beffen, pijpen... masturberen – zijn die termen al genoemd? Nee? Bij dezen dan.

21

Janny van der Molen(bestuurslid van de VVL, lid van de Taskforce Leenrecht)Leenrecht gaat niet alleen om die ene auteur. Het gaat om het algemeen belang. De uitgekeerde vergoedingen nemen af, en dat komt niet alleen doordat mensen/kinderen minder lezen. Uitkomst ‘Marktverkenning’ van Lira: terugloop vergoedingen o.a. door het onderbrengen van de collecties van gesloten bibliotheken bij scholen die vrijgesteld zijn van leenrecht, door de Bibliotheek Op School-bibliotheken en buurtruilbibliotheekjes. Het Ministerie van OCW zal een onderzoek instellen, waar de VVL bij betrokken is.

Daan BeekeWie in de zaal is al geabonneerd op het tijdschrift Lezen? Ah, dat zijn er veel. Wie nog niet? Voor die paar mensen: het is een tijdschrift voor leesbevorderaars. Wij vieren de leescultuur, als we een boek slecht vinden plaatsen we de recensie gewoon niet. Word abonnee, het is gratis!

Wieke van OordtEr verschijnen tweeduizend kinderboeken per jaar in Nederland.Dat is erg veel. Laten we afspreken dat we per jaar per schrijver maximaal één boek zullen schrijven. Is dat slecht voor de auteur? De uitgeverij? De recensent? De boekhandel? De kopers? Nee.

Halil GürAls men over leenrecht praat: denk s.v.p. ook aan niet-westerse schrijvers. Ik krijg [voor een boek dat ik in het Turks schrijf en dat in het Nederlands verschijnt] 30% van het leenrecht en mijn vertaler 70%. Dat moet anders!

22

23

Taboe or not taboe?Lezing door Jaap Friso

”Neuken,” zegt Nellie, “is een geheim.” “Weet ik,” zegt Robin. Robin heeft het woord wel eens gehoord. Het woord neuken. Het is een stoer woord dat grote meisjes en jongens wel eens zeggen.Goed van Nellie, dat ze het ook zegt. “Neuken,” zegt Nellie, “ is dat een blote meneer op een blote mevrouw ligt.” Robin denkt na. Hij denkt aan een blote meneer die op een blote mevrouw ligt.Hij denkt zó hard aan ze, dat hij ze kan zien

Uit Sjoerd Kuyper, Robin op school, 2000 – een boek voor kinderen vanaf een jaar of 6

Robin zegt hierin eigenlijk alles over taboes. Ze zijn eigenlijk geheim. Maar ook wel weer stoer om het erover te hebben.

>>

24

25

Zijn er nog taboes in kinderboeken?

Voor een antwoord op die vraag ben ik door mijn boekenkasten gegaan en in de recensiearchieven gedoken. Ik heb veel boeken gevonden over taboes en erbij gezocht wat erover werd geschreven.

In vogelvlucht de VIER GROTE THEMA’S:• Seksualiteit• De dood• Psychische problemen • En geweld.

Seksualiteit

Beginnen bij seks, daar was Robin al mee begonnen. Tien jaar geleden schreef hoogleraar jeugdliteratuur Helma van Lierop al dat seks geen taboe meer is:

“Voor wat betreft seksualiteit is de jeugdliteratuur het taboe voorbij. Iedere vorm van seksualiteit lijkt als onderwerp bespreekbaar, met name in romans voor jongeren. En ook in de wijze waarop auteurs seksuele relaties verbeelden, wordt nauwelijks enig voorbehoud gemaakt.”

Iedere vorm van seksualiteit lijkt als onderwerp bespreekbaar, zegt Van Lierop.

Heeft ze gelijk? Ik zocht op de diverse seksuele thema’s.

>>

Homoseksualiteit komt in heel veel jeugdboeken voor. Vaak als probleem – jongen wordt verliefd op jongen, of een meisje op een meisje – en hoe moet je dat nou vertellen… Je vindt ze in het Engels, zoals bij Aidan Chambers, maar ook in het Nederlands. Boeken waarin homoseksualiteit op een fraaie literaire manier zijn vervlochten zijn bijvoorbeeld: De Trimbaan van Imme Dros uit 1987 alweer. Dus dertig jaar geleden werd in Nederlandse kinderboeken al over dit onderwerp geschreven. Een van mijn persoonlijke favorieten is De Bijenkoningin van Veronica Hazelhoff. Ook heel mooi: Allemaal willen we de hemel van Els Beerten. Drie boeken die niet expliciet over homoseksualiteit gaan maar waarin het wel een thema is.

Toen ik mijn eigen homoseksualiteit ontdekte en tijdens mijn coming-out waren dit soort boeken belangrijk. Juist omdat er over geschreven werd, werd het voor mij zelf minder beladen.

Maar het werkt ook anders, want dit soort boeken worden natuurlijk ook gelezen door jongeren die zelf geen homo zijn. Over De dagen van de Bluegrassliefde van Edward van den Vendel kwam ik dit tegen in een boekverslag op scholieren.com:

“Ik vond het boek niet interessant want het gaat over het onderwerp homoseksualiteit en dat interesseerde me niet zo. Het boek zet me wel aan het denken over hoe het kan dat iemand op mensen van het zelfde geslacht valt. Ook zet het me aan het denken hoe mijn ouders zoude reageren als ik zoiets aan hun vertelde zoude ze boos zijn, of juist verdrietig of zoude ze juist teleurgesteld zijn.”

De schrijver van dit citaat is ondanks zijn oorspronkelijke desinteresse toch aan het denken gezet. >>

26

Een trendje van de laatste jaren is dat homoseksualiteit minder vaak als ‘groot probleem’ wordt beschreven, maar als iets leuks, dat overigens best ingewikkeld kan zijn, maar dat is eigenlijk alles in de liefde als je rond de 15 bent. In Simon versus de verwachtingen van de rest van de wereld is het geen probleem om het aan de ouders te vertellen.

Opvallend is dat er minder jeugdboeken over de lesbische liefde maar ze zijn er wel zoals Verliefd zijn is een ramp van Caja Cazemier, waarin één meisje openlijk lesbisch is, en een vriendin van haar er juist mee worstelt.

Een van de meest expliciete boeken over homoseksualiteit is de Groene Bloem trilogie van Floortje Zwigtman – waarover de Volkskrant bijvoorbeeld schreef: Zwigtmanschuwt geen enkel taboe. En let wel: dat was bedoeld als compliment. >>

27

28

Kinderboekenschrijvers reageren op maatschappelijke ontwikkelingen. Er komen steeds vaker homoseksuele ouders voor in kinderboeken. Soms in een boek dat er verder helemaal niet over gaat. Maar ook in boeken om uit te leggen hoe dat nou zit. Voor kleine kinderen is het dan handig om dieren als voorbeeld te nemen. Zoals in Een cavia en twee moeders van Pieter Feller. En een pinguïn met twee vaders – dit is overigens een van de meest verboden boeken in biebs en op scholen in de VS – het argument is dan dat het propaganda voor homoseksualiteit zou zijnHet overkwam ook de Nederlandse Linda de Haan, haar prentenboek Koning en Koning gaat over een kroonprins die verliefd wordt op de broer van de prinses met wie hij zou moeten trouwen.Er kwamen klachten van ouders en zelfs rechtszaken – in de Verenigde Staten. >>

Nare dingen rond seksualiteit: misbruik en incest – ook daar is vrij veel over geschrevenBoeken over incest: Ik en mijn broer van Katerina von Bredow.

Een van de beste en meest beklemmende boeken over seksueel misbruik is Achter de stiltevan Beate Teresa Hanika – over een meisje dat door haar opa wordt misbruikt. Daarover schreef Pjotr van Lenteren in de Volkskrant:

“Er zijn niet veel taboes meer te verzinnen, maar de Duitse debutant Beate Teresa Hanika(1976) heeft er een gevonden: een opa die zijn handen niet thuishoudt. De dertienjarige Justine heeft zo’n opa en dat is wel even wat anders dan de vriendelijke grijsaards die de kinderboekenplanken doorgaans bevolken.”

29

Misbruik is een precair onderwerp. Dat ondervond Hans Hagen, hij schrijft in Verkocht over kindermisbruik in het Midden-Oosten en werd door Bas Maliepaard in Trouw geprezen om de manier waarop hij dat doet:

“Het seksueel misbruik blijft bijvoorbeeld bij een suggestie, die aan de meeste jonge lezers voorbij zal gaan. Hier toont Hagen zijn vakmanschap: hij vertelt eerlijk het hele verhaal, maar op zo’n manier dat het een kinderboek blijft.”

Het boek won prijzen en niemand viel erover, totdat het boek vorig jaar bij een actie van een Supermarkt voor 5 euro te koop was en het echt grote publiek er kennis mee maakte. Een vader klaagt bij de winkelketen dat er sperma in het boek voorkomt –witte vlokjes - en maakt er een heel nummer van op twitter. Hij durft het zijn dochter van 9 niet voor te lezen.

Tja, ouders vinden het misschien al snel te expliciet.

30

Andere gevoelige onderwerpen rond seksualiteit?

Pedofilie, dat komt toch niet in kinderboeken voor?Niet heel veel maar het mooiste boek erover is eigenlijk ook al geschreven. Een zeer kleine liefde: Ted van Lieshout schreef een prachtig persoonlijk boek over zijn seksuele omgang met een oudere man.

Rollenpatronen en gender vormen een dankbaar onderwerp. Er zijn best veel boeken waarin gespeeld wordt met de stereotypen over jongens en meisjes. Jongen in jurk – van David Walliams – de titel zegt al genoeg. Op de Belgische site Rosa staat een heel overzicht van kinderboeken over gender, waarin anders om wordt gegaan met de rollenpatronen tussen mannen en vrouwen.

Transseksualiteit: daar zijn niet heel veel kinderboeken over geschreven. De Vlaamse Fran Bambust is zelfs transgender en schreef erover, o.a. in Plafondmeisje. Anna Woltz beschrijft het proces van een jongen die een meisje wordt in Meisje van Mars.

Recensenten vinden soms zelfs dat er te weinig seks in een boek staat. Jan Paul Schutten kreeg bij zijn laatste boek het verwijt dat hij te voorzichtig en te weinig over seks schrijft.NRC Handelsblad: “wel heel weinig prikkelende hoofdstukken over seks.”

En op de website Kinderboekenpraatjes:“Iets minder geslaagd is het gedeelte over seksualiteit. Schutten doet dit af als een tak van sport waar de lezers nog niet aan doen (…)Hierbij gaat Schutten voorbij aan de seksuele gevoelens die ook zijn jonge lezers zullen hebben. “

Schutten schreef zelf dat het boek ook door kinderen vanaf 8 jaar gelezen kunnen worden en dat hij daarom deze keuzes heeft gemaakt.

Leeftijd is een lastig criterium: op welke leeftijd zijn kinderen ergens aan toe? Verschilt dat niet heel erg per kind? >>

31

MasturbatieHebben we dan toch een taboe te pakken?

Over masturberen praat je eigenlijk ook zelden met je beste vrienden. Maar nee hoor, ook over aftrekken en vingeren wordt geschreven in kinderboeken. Niet veel maar toch:

Ted van Lieshout schrijft in het prachtige gedicht ‘Brand’ uit zijn bundel Multiple Noise:

“In mij is het langzaam aan gaan branden, het heeft geen zin om het nog langer te ontkennen. Ik blus de ergste vlammen door te wrijven zachtjes uit”

En Karlijn Stoffels laat in Over de muur twee vrienden over zelfbevrediging praten:

“Ik vertelde haar dat ik er niet veel van moest hebben, van jongens, of van seks. Hoe weet je dat, als je het niet probeert?’ ‘In mijn eentje vind ik het ook niet fijn. Jij zegt dat het voelt als een soort elektrische stroompjes of zoiets….’Ja en dan een explosie in mijn hoofd, zei Lisa, die alleen bij de gedachte al enthousiast opveerde.”

Helma van Lierop heeft gelijk – over alle seksuele onderwerpen wordt geschreven –En als er al discussie over is, dan is het over de manier waarop.

>>

Hoe zit het met de dood?

Ook al geen taboe – recensente Lieke van Duin schreef 20 jaar geleden al in Trouw: “De dood is allang geen taboe meer in kinderboeken. Vooral de laatste vijftien jaar heeft de dood auteurs geïnspireerd tot juweeltjes van boeken.”

Kikker en het vogeltje is een heel direct en duidelijk boek over de dood – Kikker en zijn vrienden buigen zich over een vogel en denken dat hij ziek is of slaapt – maar Haas weet dat het om iets anders gaat:

“Hij knielde bij de vogel neer en keek aandachtig.‘Die is dood,’ zei hij toen.‘Dood,’ zei Kikker, ‘wat is dat?’Haas wees naar de blauwe hemel.”

Kleine Sofie en Lange Wapper - de klassieker van Els Pelgrom - gaat over een meisje dat doodziek is. Het is wat sprookjesachtiger en filosofisch – en gaat in op wat er na het leven zou kunnen komen.

32

Het ultieme boek over de dood verscheen twee jaar geleden -Doodgewoon van Bette Westera – daarover schreef ik in mijn recensie:

“Vanuit de gedachte dat de dood bij het leven hoort en geen taboe dient te zijn, ook niet voor kinderen, stortte Westera zich op het thema dood.”

Ouders die overlijden, klasgenoten die dood gaan – het komt allemaal voor, net als de zelfgekozen dood, soms wel wat veel. In een recensie schreef ik eens:

“Er wordt weer lekker veel zelfmoord gepleegd in jeugdboeken de laatste maanden. In het aangrijpende Dit is geen dagboek van Erna Sassen wierp de moeder zich voor de trein en in Suicide Notesmislukt de poging en relativeert de hoofdpersoon zijn daad vanuit de psychiatrische inrichting.”>>

Psychische problemen dan. Volgens Myrthe van der Meer – schrijfster van PAAZ, een bestseller over haar tijd op een psychiatrische afdeling, zijn psychische problemen een taboe in kinderboeken. Binnenkortverschijnt het eerste kinderboek van Myrthe van der Meer: Pien ziet spoken De schrijfster zegt er zelf over:

Gek genoeg zijn er nauwelijks kinderboeken over psychische problemen, terwijl heel veel kinderen al op jonge leeftijd geconfronteerd worden met ziekte en problemen in hun omgeving, en zelf een manier moeten zien te vinden om hiermee om te gaan.

Is dat zo? Weinig boeken over psychische problemen, een kleine greep in mijn boekenkast. een kleine selectie van kinderboeken over psychische problemen: Mijn moeder is zo anders van Marieke Otten – is de moeder van Tom manisch depressief, en wordt ze een poosje opgenomen. De bovenkamer van Jakob – van Evelien de Vlieger – een jongen woont met zijn ouders op het terrein van een psychiatrische inrichting, en langzamerhand slaan bij hem zelf ook de stoppen door. In Pitstop vervalt de moeder van Arnold na de scheiding in een zware depressie en komt haar bed niet meer uit. En Groter dan de lucht, erger dan de zon – van Daan Remmerts de Vries – vorig jaar verschenen – heeft de hoofdpersoon, een jongen, een vrij heftige psychose.

Hoezo geen boeken over psychische problemen? >>

33

En geweld? Dat is op zich geen taboe in kinderboeken – behalve als het over

extreem geweld gaat.

Wolfsroedel van Floortje Zwigtman is een mooi voorbeeld – het boek is inderdaad niet zachtzinnig – en volgens Zwigtman juist bedoeld om kinderen te laten zien hoe geweld zou kunnen ontstaan.De recensent van de Volkskrant – Marieke Henselmans:

“Het boek van Zwigtman geeft bijna obsessief details over de gevolgen van wreedheid: spietsen, levend verbranden, onthoofden, sollen met lijken. Er komt nauwelijks goedheid in voor. De zogenaamde goeden blijken nog erger dan de slechten. … Dit boek biedt geen enkele hoop en doet geen recht aan de meerderheid van de mensen die gewetensvol ernaar streeft iets goeds van hun leven te maken.”

Een interessante stellingname waar een boeiende discussie op volgde.

Een ander voorbeeld – huiselijk geweld. De klassieker Blauwe plekken van Anke de Vries: ik zat een paar weken geleden in de jury van een voorleeswedstrijd en we lieten een meisje winnen dat Blauwe Plekken van Anke de Vries voorlas, en ik prees haar om de moedige keuze. De week daarna kwam er bij de bibliotheek een mail binnen van een ouder die in de zaal zat. Ik citeer:

“Dit meisje had gekozen voor een boek over kindermishandeling en in het fragment dat zij voorlas werd de hoofdpersoon uitgescholden en hard geslagen door haar moeder. Het was een schokkende tekst.”

We hadden haar nooit moeten laten winnen was de boodschap, sterker nog, ze had dit stuk niet voor mogen lezen…

>>

34

Een ander taboe dat Anna van Praag een aantal jaren geleden aan de kaak stelde: Stomme kinderen. Daarover lees je inderdaad niet zoveel. Kinderen zijn vaak leuk en grappig en lief - in kinderboeken dan.

Anna van Praag had daar genoeg van en schreef een boek over een Rotkind. Dat wilde ze ook Rotkind noemen, dan was het maar duidelijk, over wie we het hier hadden. Maar dat vond de uitgeverij om commerciële redenen niet zo’n goed idee. Wie wil er nou een boek over een rotkind lezen?Het boek kwam er trouwens wel, en heette Nooit meer lief.

Ook Rifka in Zwarte Zwaan van Gideon Samson is geen doorsnee lieve meid. En haar vriendin Duveke, die alles voor haar doet – wat is dat eigenlijk voor type? Hier worden de zekerheden over goede en slechte kinderen totaal overhoop gegooid. Het is allemaal niet zo zwart wit.En Zwarte Zwaan loopt ook nog eens slecht af.

35

Dit is misschien wel een van de grootste taboe’s in kinderboeken: de afloop. Hoe vaak ik niet een kinderboek lees waarin alle ellende van de wereld voorkomt – en dan hopla, gebeurt er iets fijn, een oplossing, een wonder. Kinderenboeken kennen bijna altijd een goed of een redelijk goed einde . Er gloort hoop – of er een antwoord of een open einde waarbij je zelf mag bedenken dat het misschien toch wel weer goed komt.

Uitzichtloosheid. Misschien is dat wel het grootste taboe in de jeugdliteratuur. Ik kan maar enkele boeken bedenken die helemaal slecht aflopen:Niets van Jane Teller.Bunkerdagboek van Kevin Brooks – toch al geen lachebekje: een jongen wordt bij anderen opgesloten in een bunker en langzaam maar zeker dooft het licht en worden zijn dagboekfragmenten schaarser. Tot het helemaal stopt. En tot slot een boek van een van mijn lievelingsschrijvers: Peter Pohl – we noemen hem Anna – over een jongen die zo gepest wordt, dat hij er uiteindelijk voor kiest om uit het leven te stappen. Op de achterflap wordt de lezer wel gewaarschuwd:

“Dit boek is hard in zijn compromisloze weergave van de martelgang van een kind.”

Het knappe van deze boeken is dat ze heel zwart en duister zijn – en nauwelijks perspectief bieden – en dat ze je toch aan het denken zetten.

Misschien is dat wel precies wat jeugdliteratuur kan en moet doen –aan het denken zetten, ook over onderwerpen die minder voor de hand liggen. Zoals gebeurde bij de scholier schreef :

“Ik had hier geen zin – maar ik ben er toch over na gaan denken. En er een beetje anders over gaan denken.”

Als dat lukt, dan is er iets goed gegaan.

36

37

Gevoelige en persoonlijke onderwerpen,Lezing door Gideon Samson

Drie mensen die de liefde delen… in een kinderboek? Júíst een kinderboek. Het bleek een geschikte vorm, voor mij de enige vorm, want precies dat gedeelte wat ik niet goed uit kan leggen aan mensen, waar het voor mij in die tijd om draaide, past perfect bij een wat onzekere en gaandeweg ontluikende jongen van twaalf om wie het verhaal grotendeels draait. De drie helden uit mijn nieuwe boek Eilanddagen (ik waarschuw u, hier komt een stukje schaamteloze zelfpromotie) ontdekken in een lange warme zomer wat liefde is. Ze houden zich niet zo bezig met wat ‘hoort’ of ‘niet hoort’, juist omdát ze kind zijn. Ze doen wat ze willen en ervaren op die manier de ultieme vrijheid. Alles kan. Alles mag. De ene dag spelen ze vliegtuigje en doen wie het hoogst in de boom kan klimmen, de volgende dag dansen ze op een verlaten strand en beginnen vrolijk met elkaar te zoenen. Ja, natuurlijk weten ze ook wel dat de relatie met z’n drieën niet gewoon is. Het is de kinderlijke onbevangenheid die de liefde iets puurs, iets eindeloos geeft, en tegelijkertijd is het de kinderlijke overmoed die ervoor zorgt dat er niet of nauwelijks wordt nagedacht over de consequenties van hun daden. In de volwassenboekenwereld zijn taboes al lang en breed verdwenen. Of misschien hebben de meeste wel nooit bestaan. Wat voor een kind schokkend wordt gevonden, schijnen volwassenen wel aan te kunnen. Incest, moord, verkrachting, genocide. Er is allemaal al in veelvoud over geschreven, en een beetje meerderjarige lezer haalt er zijn of haar schouders over op. In kinderboeken gaat het er vaak wat braver aan toe, maar wie nu zou concluderen dat ik met mijn onconventionele liefdesverhaal voor de jeugd dus eens even lekker wil choqueren, heeft het mis. Mijn drie helden zetten zich niet af tegen de conventies, en ik met hen ook niet. Niks geen taboe, maar tabula rasa. Jakob, de wat schuchtere protagonist uit Eilanddagen, is op het gebied van liefde en vriendschap een onbeschreven blad, en juist dat geeft hem (en mij!) de mogelijkheid om zich door de jongen en het meisje die hij zo bewondert volledig te laten onderdompelen. Het leven heeft nog geen bijsmaak: Jakob begint er pas net van te proeven. >>

38

Een logische conclusie is nu dat wat een taboe is voor volwassenen, dat dus niet per se óók is voor kinderen. Als ik het toch nog even over Zwarte zwaan mag hebben (zat u erop te wachten?)… Nog nooit waren er zó veel kinderen die me gezegd hebben dat ze mijn boek geweldig vonden, en tegelijkertijd waren er nog nooit zó veel volwassenen die ik heb horen roepen over een boek van mij dat het niet geschikt is voor kinderen.Vinden kinderen dan dat alles moet kunnen? Nee, dat ook weer niet. Ik noemde net al die genocide en verkrachting waar men logischerwijs van zou kunnen schrikken, maar dat bedoel ik niet. Mijn ervaring is nou juist dat de onderwerpen waar volwassenen het – dit geldt voor mijn boeken althans – veel minder moeilijk mee hebben, bij kinderen nog wel eens voor problemen kunnen zorgen. Een week of wat geleden las ik een column van een docente Nederlands. Ze geeft les in de onderbouw van een middelbare school en schrijft over haar ervaringen tijdens het wekelijks terugkerende voorleesuur (hulde, trouwens, want welke middelbareschooldocent leest er nog voor?). In de column die ik las (wie mij digitaal volgt, heeft het wellicht voorbij zien komen) ging het over mijn Zwarte zwaan en hoe daar door de klas op werd gereageerd. Het opvallende was dat niet datgene wat volwassenen er onconventioneel en soms zelfs ongeschikt aan vinden door de leerlingen werd opgemerkt. Nee, een sadistisch meisje dat zonder reden een ander mishandelt en manipuleert, ging er voor zoete koek in, maar toen het over borsten ging… Ik citeer voor u een stukje uit de column (dat, om het ingewikkeld te maken, begint met een citaat uit mijn boek):

39

“Nu kijk ik naar Ilona, naar haar borsten. Ze zijn groot. En rond. Zowat tien keer zo groot en rond als die van mij, maar mijn borsten zijn pas net begonnen met borst worden. […] Rifka heeft al wel echt borsten. Of ook niet echt, maar toch echt. Ze draagt ook beha’s. Al zijn haar borsten dus niet heel groot. Niet zoals die van Ilona, wel veel groter dan de mijne.”

Vorig jaar, 2 mavo. In de klas zat een jongen die de door de passage opgeroepen spanning niet meer aankon:

“Mevrouw, mevrouw… stop met lezen, dit is haram!”

Dit jaar in 1 vwo blijft de lading echter opgesloten. Alle leerlingen verschansen zich achter hun boek. Geen oogcontact. Nu. Niet. De gêne is tastbaar. Stoïcijns lees ik door. Sommige kinderen werpen steels zenuwachtige blikken naar elkaar. Een geïrriteerde zucht gaat door de klas. Nog steeds die borsten en beha’s? Het beeld van een veranderend puberlichaam dringt zich aan iedereen op. De onzekerheid die hierbij hoort, wordt collectief. Ik geef Nederlands, geen seksuele voorlichting, maar soms piept zoiets gewoon je les in.Het hoofdstuk is uit. Ongemerkt is het warmer geworden. Er moet een raampje open.

>>

U denkt misschien dat dit een uitzondering is? Nee hoor. Laatst was ik in een dorpse stad in de kop van Noord-Holland waar een voltallige brugklas haar verbazing uitsprak over het feit dat er in mijn boek Overspoeld twee zeventien/achttienjarigen seks met elkaar hebben. Seks! In een bóék! Dat je dat duizend keer op internet ziet – en ook duizend keer explicieter – is blijkbaar niet zo erg. Maar in een jeugdboek? Gat-ver-damme! Eerlijk gezegd wist ik op het moment zelf niet eens meer precies wat er ook alweer stond. Ik heb het later even opgezocht. Twee mensen staan naakt in de zee. Ze hebben teveel gedronken (ook al zoiets misdadigs) en omhelzen elkaar. En dan staat er:

“Ik bleef klungelen, eventjes. Daarna niet meer. Onze lichamen vonden elkaar in het water.”

Onze lichamen vonden elkaar in het water… Is dat niet het eufemisme van het jaar? Hoe beschaafd wil je het hebben… Maar goed, daarna staat er dan nog:

“Je hebt seks en je hebt seks. En dan heb je nog zoiets als versmelting. Vóór dat magische moment in de zee had ik nooit geweten dat er zoiets bestond. Het was fakking ultiem en ik was bizar gelukkig.”

Zijn de kinderen in de kop van Noord-Holland dan net wat gevoeliger dan elders?

Nee, ander voorbeeld.

40

Op een middelbare school in een grote stad in de Randstad zijn alle kinderen uit een klas ter voorbereiding op mijn bezoek ook weer Overspoeld aan het lezen. De docente vertelt mij de volgende anekdote: Een meisje staat aan haar bureau. Ze heeft het boek uit.

‘En?’ vraagt de docente. ‘Mooi,’ antwoordt het kind. ‘Maar niet geschikt voor onze leeftijd.’

Ook dit meisje (en de docente vermoedde overigens dat ze op lichamelijk gebied al het een ander had meegemaakt) vond dat er toch wel erg veel seks in voorkwam. En voor de mensen hier die het boek niet gelezen hebben: ik zweer het u, veel meer dan versmeltende lichamen die elkaar vinden komt er niet in voor. O ja, eén keer eerder krijgt de hoofdpersoon een… Nou ja, hoor maar:

“En terwijl ik daar zat, omhoog keek en het vervormde kruis van mijn zwembroek probeerde te verbergen, wist ik voor het eerst heel zeker hoe ‘verliefd zijn’ voelt.”

Een stijve lul? Nee, een vervormd kruis dus. O grote schande!

Ik heb meer voorbeelden van geschokte kinderen, nog veel meer. Eentje dan nog: op een grote school in Rotterdam ontstond vorig jaar in mijn bijzijn een verwoede discussie binnen een klas (het ging over Zwarte zwaan) over of er überhaupt gescholden moet worden in boeken. Men vroeg aan mij: waarom dóén die kinderen in dat boek dat eigenlijk? Het mág toch niet?

>>

Ik heb er lang over nagedacht. Is de jeugd van tegenwoordig werkelijk zo zedig en bleu? Het lijkt me in de digitale wereld waar we in leven, in een tijd waarin het merendeel van de internetsites met naakt is gevuld, een onhoudbare stelling. Maar wat is het dán?Volgens mij is er maar één conclusie mogelijk: Kinderen begrijpen het verschil tussen internet en een boek. De taal op Facebook is niet hetzelfde als die in een écht boek. Of anders gezegd: voor boeken met echte bladzijden is blijkbaar een bepaald soort… RESPECT.

God of Allah of wie dan ook zij dank. Onze boeken worden serieus genomen. En nog wel door kinderen! Nu kunnen we volgens mij twee dingen doen: We houden dat kinderlijke idee in stand dat boeken netjes horen te zijn. We schrijven heel veel boeken vol met eerbare avonturiers die zich aan de geldende conventies houden en bevestigen zo dat brave beeld van boeken als uitvlucht uit die zware wereld vol gescheld en stijve piemels en andere onbehoorlijkheden. We laten zien dat boeken zeker wel respect verdienen, maar net zo ECHT zijn als de wereld eromheen. We schelden er op los als er gescholden moet worden, laten onze hoofdpersonen om zich heen schoppen en slaan als er geschopt en geslagen moet worden en we schrijven over seks als er… Voilà, u begrijpt wat ik bedoel.

>>

41

42

En ja, u raadt ook al waar mijn voorkeur ligt. Want wat is er mooier dan kinderen met onze boeken te stimuleren tot vrij denken? Ik las net dat stukje voor over die borsten en beha’s in de klas, en bewust liet ik toen het einde van de column weg. Daar staat:

Een boek lezen doe je niet zomaar, het vergt inspanning. Concentratie en bezinning stellen de lezer in staat om het verhaal te begrijpen en zich in te leven in de personages. Wat betreft 1 vwo: de jongens uit deze klas weten in ieder geval een heel klein beetje hoe waanzinnig meeslepend het is om een meisje van twaalf te zijn.

En dáár gaat het volgens mij om. Ik heb Eilanddagen niet geschreven om te provoceren of welke taboes dan ook te doorbreken. Het is zoals deze voorlezende lerares het omschrijft: ik hoop dat er lezers zijn die door het boek in ieder geval een heel klein beetje weten hoe waanzinnig meeslepend het is om (al is het maar voor even) met z’n drieën te zijn. Is dat dan een pleidooi voor vrije seks en relaties? Nee. Eerder een pleidooi –of ik noem het misschien liever een ode – aan het niet vastzitten in hoe het hoort, hoe je het hebt geleerd, hoe je denkt dat het zit. Een ode aan het vrijedenken, aan vragen stellen en aan de wereld met een open en nieuwsgierige blik tegemoet treden.

Als mijn boeken daar alleen al een piepklein beetje aan kunnen bijdragen, ben ik een gelukkig mens. Of ik nou in m’n eentje ben, met z’n tweeën of… Nou ja, dat doet er dan niet zo toe.

Taboes in KinderboekenForumgesprek en discussieo.l.v. Pjotr van Lenteren (recensent), met Floortje Zwigtman (auteur), Janny van der Molen (auteur), Anke Werker (uitgever) en Corien Oranje (auteur).Verslag: Anne Colenbrander

Voorstelrondje

JANNY VAN DER MOLEN: ‘Ik ben gefascineerd door religieuze gevoeligheden, maar zelf niet gelovig. Wat betreft taboes zoek ik de nuance. Ik wil bijdragen aan maatschappelijk debat en begrip. Dan probeer je bruggen te slaan, dingen bespreekbaar te maken.’

ANKE WERKER heeft een lijst met dingen die niet mogen in boeken. ‘Bij Zwijsen geven we boeken uit die moeten aansluiten bij methodes. Onderwerpen die gevoelig liggen, zijn er met name op het gebied van godsdienst. Dat gaat terug op commerciële overwegingen. Auteurs en illustratoren krijgen te horen wat de restricties zijn voordat ze een opdracht aannemen.’

FLOORTJE ZWIGTMAN schrijft zelf ook voor Zwijsen. ‘Je hebt vrij werk en educatief werk. Bij het laatste doe je wat de opdrachtgever vraagt. In mijn vrije werk zou ik daar heftig tegen protesteren. Aan de andere kant kun je ook té gevoelig zijn [in wat je als uitgever verbiedt]. Dit ís er in de wereld, is het niet gevaarlijk om een deel van de werkelijkheid te ontkennen?’In de Angelsaksische wereld is de Groene Bloem-trilogie niet vertaald. ‘Er verschijnen daar wel boeken met “gewaagde” onderwerpen, maar dan van Engelstalige auteurs. Dan hebben ze niet de investering van de vertaalkosten. Als we nog taboes hebben, dan zijn ze heel vaak commercieel geïnspireerd.’En: ‘We houden taboes in stand waar we zelf niet achter staan.’

43

CORIEN ORANJE schreef samen met Cees Dekker Het geheime logboek van topnerd Tycho, waarin de oerknal en evolutie best samen kunnen gaan met de Bijbel. ‘Ik kom uit een gereformeerd milieu. Als theoloog dacht ik: het is vreemd, Genesis 1-3, waarin de wereld in zes dagen geschapen is... Het boek over Tycho is voor kinderen uit “onze” kring. Cees Dekker zei: “Dat kan wel een beetje een relletje worden.” Er kwamen rare reacties, mensen vonden het een gevaarlijk boek. Ik denk wel dat het goed is dat we dit boek geschreven hebben.’ PJOTR: ‘En nu ga je toch maar weer avonturen schrijven?’CORIEN: ‘Misschien komt er wel een vervolg.’

44

Er was in de discussie veel aandacht voor het geval van een auteur die een varkentje opvoerde in zijn verhaal. Het werd niet opgegeten, maar het speelde wel een belangrijke rol. Dat bleek, toen het boek al geschreven was, niet te mogen. Bij Ankes ‘eigen’ reeks leesboeken zou het wel kunnen. Maar dit boek hoorde bij een leesmethode en er was angst dat islamitische scholen de hele methode dan niet zouden aankopen. De auteur wilde er geen schaapje van maken, al had dat wel gekund, en het boek is niet uitgegeven.

Taboe opzoeken of mijden?

FLOORTJE: ‘Je moet kronkelweggetjes afleggen om toch te kunnen zeggen wat je wilt, zelfs in 2016 in Nederland. Blijkbaar zijn er nog allerlei werelden binnen dit land waar bepaalde zaken schokkend kunnen zijn.’

PJOTR: ‘Hebben taboes niet ook een functie?’

FLOORTJE: ‘Ik heb geschreven over een tijd waarin homoseksualiteit nog verboden en strafbaar was. Je hebt ellende en conflicten nodig in je boek, en een taboe kan die bieden.’

JANNY: ‘Ik kies voor wikken en wegen, en voordat het gedrukt staat, bij mensen checken wat ze van de tekst vinden.’

PJOTR: ‘Sla je bruggen door iets níét te zeggen?’

JANNY: ‘Het zit ’m eerder in de formulering of woordkeus dan in het weglaten. Over Alan Turing wilde ik bijvoorbeeld óók vertellen dat hij van mannen hield. Dat heb ik zo gedaan dat een recensent uit religieuze hoek schreef “dat Van der Molen met respect schrijft over de homofiele mens”. Is dat braaf? Dat kun je zeggen, maar aan de andere kant: ik kom dan wel binnen. Deze samenleving is niet genuanceerd.’

CORIEN: ‘Ik heb niet met opzet de knuppel in het hoenderhok gegooid. Ik wil kinderen laten nadenken. Ik dacht dat we een mooie brug hadden geslagen.’

45

46

Wat is taboe voor jonge lezers zelf?

FLOORTJE: ‘Jongeren/tieners hebben meer problemen met intimiteit, seksualiteit en lichaamsbeschrijving dan wij vroeger. Komt dat van de volwassenen?’

JANNY: ‘Het onbegrijpelijke geweld dat Joden is overkomen in de Tweede Wereldoorlog: kinderen pikken er andere dingen uit dan wij. Bij het verhaal over Anne Frank beginnen ze niet over Bergen-Belsen, maar zei een jonge lezer geschokt: “Dat ze zelfs de póés moest achterlaten!”’

Vragen en opmerkingen uit de zaal

Selma Noort: ‘Kom op zeg, waar ligt de grens? Islamitische kinderen op scholen waar ik kom vinden een verhaal over varkens prima, als ze ze maar niet op hoeven te eten.’

Marcel van Driel: ‘Ik heb een verhaal moeten herschrijven zo, dat een jongen niet tegen zijn ouders loog.’ [Dit was ook een AVI-boek.] ‘Dat ging voor mij te ver. Ik heb het herschreven, in een paar uur, maar dan moesten ze me wel dubbel betalen.’

Merel de Vink: ‘Openbare scholen zijn het makkelijkst. Lotta uit de Kabaalstraat mag niet op islamitische scholen, vanwege het varken. Het is de angst van de school dat ouders gaan klagen.’ Anderen in de zaal beaamden dit. ‘Dan wordt de makkelijke of veilige weg gekozen, om die confrontatie niet te hoeven aangaan.’

Thea Dubelaar: ‘Volgens de gids Rijp en gifgroen ben ik +++-occult; er staan een paar duizend kinderboeken in die gids en ongeveer 10% is goed, 15% is onder begeleiding te lezen en de rest is niet goed. Dus ik mag niet op streng christelijke basisscholen komen. Het idee is: als die mevrouw goed vertelt over haar “ongevaarlijke” boeken dan worden de kinderen enthousiast, en dan lezen ze ook haar andere boeken en dan komen ouders protesteren. Er is een keer op een school een bijeenkomst gehouden met leerkrachten, ouderlingen en ouders waar de discussie of ik wel of niet mocht komen zo hoog opliep dat ze volgens de directeur op grond hadden liggen vechten. Na stemming mocht ik uiteindelijk toch komen. Dat was een dapper schoolhoofd dat dacht: als ik dit nu toelaat, dan kan ik nooit meer iets organiseren wat ik zelf graag wil. “Maar waar mag ik het dan niet over hebben?” vroeg ik. Niet over werkeloosheid en ziekte, niet over scheiding en zéker niet over heksen. Ik heb nóóit concessies gedaan in wat ik schrijf, en er is van mij ook weleens iets geweigerd.’

Jan-Paul Schutte: ‘Ook hier geldt: de schreeuwers krijgen de meeste aandacht. De meesten denken er genuanceerder over.’

FLOORTJE: ‘Is nuance misschien een nieuw taboe? Bij zo’n forum zien mensen toch ook het liefst dat de deelnemers het met elkaar oneens zijn. Maar een gesprek waarin mensen naar elkaar luisteren en dichter bij elkaar komen, vind ík interessanter om naar te luisteren.’

Rian Visser: ‘Er was een discussie in Trouw over of het bijzonder onderwijs afgeschaft zou moeten worden. Dan zijn er alleen nog openbare scholen. Ik zou voor dat plan zijn. Dan hoef ik ook niet meer een kerktoren in een stadstoren te veranderen, zoals ooit voor Zwijsen. Op openbare scholen kan het geloof juist weer ín de boeken.’

47

Marjolijn Hof: ‘Mag je als jeugdboekenschrijfster schrijven wat je wilt, zonder rekening te houden met welke doelgroep dan ook? Men vraagt ons heel vaak naar onze verhouding tot een doelgroep. Het grootste deel van de discussie gaat over hoe die groep reageert. Wat is de verhouding tussen je eigen fantasie en het rekening houden met een doelgroep?’

48

MIES

49

50

Meer zien en lezen?

Voor de Middag van het Kinderboek is een blog gemaakt. Deze treft u hier.http://middagvanhetkinderboek.blogspot.nl/Ook is er een facebookpagina voor Middag van het Kinderboek:https://www.facebook.com/Middag-van-het-Kinderboek-559809834185854/?fref=tsVan de 8e Middag van het Kinderboek is door de Hogeschool van Amsterdam een videoverslag gemaakt. Deze is op onze webblog te vinden. http://middagvanhetkinderboek.blogspot.nl/2016/04/blog-post_46.htmlIn Boekblad is ook een interview met een van de organisatoren verschenen.

Verder schreven in ieder geval de volgende bezoekers stukken over de middag:Ted van Lieshout:https://tedvanlieshout.wordpress.com/2016/04/02/middag-van-het-kinderboek-in-veilige-andere-handen/Koos Meinderts:http://www.koosmeinderts.nl/dit-was-de-week-5Femke Ganzeman:http://leesbevorderingindeklas.nl/nieuws/taboes-in-kinderboeken/Marlies Slegers:https://52weken.wordpress.com/2016/04/03/taboes-in-jeugdboeken-kan-een-varkentje-wel-of-niet/Toin Duijx:http://jeugdliteratuur.org/blog/?p=9983Inge Hulsker:http://jeugdliteratuur.org/blog/?p=9983Sabine Wisman:http://www.sabinewisman.com/8790-2/Deborah van der Vliet:http://www.boekielezen.nl/boekenvaria/werd-roze-olifant/

De Middag van het kinderboek is oorspronkelijk een initiatief van Ted van Lieshout en Hans Hagen.

De 8e editie van de Middag van het Kinderboek is georganiseerd door Marco Kunst en Aby Hartog. Zij namen ook de presentatie voor hun rekening.

De verslaglegging is gedaan door Toin Duijx, Anne Colenbrander, Sabine Wisman, Aby Hartog en Marco Kunst.

De fotografie werd verzorgd door Eline Rottier. Het logo van de MvhK werd ontworpen door Ted van Lieshout.

Bij de verslaglegging is gebruik gemaakt van documenten van Jaap Friso, Gideon Samson, Sabine Wisman, Gert Gerrits en Saskia de Bodt.

De organisatoren zijn de deelnemers, sprekers en sponsors dank verschuldigd, en bovenal Ted van Lieshout die zijn kennis met ons deelde, ons op weg hielp en ons terzijde stond met raad en daad.

Zonder de inzet van Marijke Troelstra van de OBA waren de organisatoren van de Middag van het Kinderboek volstrekt onthand geweest.

www.marcokunst.nlwww.abyhartog.nl

De 8e Middag van het Kinderboek is gesponsord en gesteund door:

Colofon en dankzegging

51