Verslag en Achtergrondinformatie van de Wandeling

langs de Dommel, van Eeneind naar Geldrop 21-06-2013

We beginnen de wandeling bij de Collse Molen in het gehucht Eeneind. De

Parkeerruimte bij de molen is wat beperkt (ca 6/7 auto’s), maar als het

vol is kun je de auto ook parkeren in de berm van de Molendijk tegenover

de molen. We lopen vandaag een heel stuk langs de Kleine Dommel

richting Kasteel Geldrop, waar we de koffiepauze hebben in de lunchroom

bij het kasteel, en waar we ook een rondje lopen door de tuin van het

kasteel.

Collse Watermolen

De Collse watermolen is eigendom van de gemeente Eindhoven.

In het laatste jaar van de vorige eeuw (1999) is het tweede waterrad

weer in gebruik genomen en heeft de molen haar oorspronkelijk uiterlijk

gekregen.

In aansluiting hierop heeft de gemeenteraad tevens besloten de

benodigde gelden beschikbaar te stellen om de olieslagmolen ook weer

bedrijfsvaardig te maken. De voorbereidingen hiervoor worden getroffen

in nauwe samenwerking met de 'Stichting de Eindhovense Molens.

Een groep vrijwilligers, "de werkgroep Vrienden van de Collse

watermolen", draagt mede zorg voor het promoten van dit eeuwenoude

monument. Drie leden van deze werkgroep zijn gediplomeerd molenaar.

Zij stellen de korenmolen zaterdagochtends in bedrijf. Bezoekers zijn dan

van harte welkom. Uiteraard kan men ook de ambachtelijke producten

van de molen komen kopen.

De Collse

Watermolen

weer met 2

raderen en

met rode

daken.

Aanzicht uit

het zuiden

Foto: Norbert

van Eekeren,

Nuenen,

feb. 2007

Geschiedenis

De Collse watermolen is in de 13e eeuw gebouwd door kloosterlingen.

Later werd de molen feodaal bezit van de Hertog van Brabant.

De molen was tot de Franse tijd een ban- of dwangmolen. De ingezetenen

van een bepaald gebied waren op straffe verplicht hun graan te laten

malen op de door de adel aangewezen molen.Nu is de gemeente

Eindhoven eigenaresse van de molen.

Het linker-molengebouw is de korenmolen en het rechter-molengebouw is

de oliemolenIn 1997 is een Europese subsidie ontvangen voor de

reconstructie van het oliemolengebouw.

Functie

De watermolen heeft eeuwenlang een dubbele functie gehad.

De voormalige oliemolen heeft tot in het begin van de 20e eeuw olie uit

koolzaad geslagen. De koolzaadolie werd gebruikt voor verlichting en het

bakken van aardappelen.

De korenmolen heeft veel voedergraan, zoals rogge, gerst en haver

gemalen. In de jaren 50 stopten de boeren met de teelt van eigen granen.

De molen verloor haar functie en kwam stil te staan.

Aandrijving

De watermolen ligt aan een klein riviertje dat ontspringt bij de Belgische

grens. Aan de molen is een water- of stuwrecht verbonden, dat de

molenaar het recht geeft het water te stuwen. Het verval (hoogteverschil

bij de sluizen) bedraagt ongeveer 1 m. Bij het opendraaien van de

molensluis komt het waterrad door het opgestuwde water in beweging.

Techniek

Het waterrad drijft een geheel houten raderwerk aan. De tanden van de

wielen zijn gemaakt van tropisch hout en worden gesmeerd met bijenwas.

Een koppel molenstenen bestaat uit een draaiende bovensteen (de loper)

en een vaste ondersteen (de ligger). Een molensteen weegt ongeveer

1500 kg. De maalcapaciteit van een koppel molenstenen bedraagt

ongeveer 300 kg per uur. Het graan wordt in zakken met het luiwerk naar

de zolder gehesen. Via een voorraadbak en Via een voorraadbak en de

schuddebak boven de molenstenen komt het graan tussen de stenen.

Vincent van Gogh

In 1884 heeft Vincent van Gogh de watermolen geschilderd. In een brief

aan zijn vriend Van Rappard schrijft Van Gogh dat hij na diens vertrek aan

een watermolen heeft gewerkt. " 't Is een dito geval als de twee andere

watermolens die we samen bezochten, doch met twee rode daken en

populieren er om heen".

Volgens kenners is het schilderij wat kleur en compositie betreft een

bijzonder fraai schilderij. Van Gogh is bij dit schilderij voor het eerst

warme landschapstinten gaan gebruiken. Het schilderij is in Amerikaans

privé-bezit. In 1885 vertrok Vincent van Gogh naar Antwerpen en

vervolgens naar Parijs.

Schilderij van Van Gogh, 1884.

Wil je nog iets meer weten van de Collse molen, kijk dan op:

http://collsemolen.dse.nl/

Wil je de molen in werking zien kijk dan op youtube:

http://www.youtube.com/watch?v=I1hx4RP8BdU

of:

http://www.youtube.com/watch?v=edlJco5st98

Het eerste deel, tot aan het Eindhovensch Kanaal lopen we langs de Kleine

Dommel door de Urkhovense en Collse Zeggen. Het gebied is gelegen aan

weerszijden van de Kleine Dommel. De belangrijkste natuurgebieden

liggen aan de westzijde. Op de westelijke oever, op het grondgebied van

de gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten ligt De Varkensput. Het is

een broekbosgebied met grotendeels dichtgegroeide klotputten. Het

meest opvallend aan de plantengroei in de Urkhovense Zeggen is het

uitgestrekte rietveld aan de westzijde van de Kleine Dommel. Dit rietveld

langs een

laaglandbeek is in de

wijde omgeving

uniek en wordt nog

geregeld gesneden.

In het elzenbroekbos

vindt men

Dotterbloem,

Moerasvaren en

Scherpe zegge. Op

de overgang naar de

drogere delen is

elzen-essenbos te

vinden met Grote

keverorchis, Eenbes

en Gewone

vogelmelk. Ook de Gevlekte dovenetel en de Slangenwortel worden hier

waargenomen. Ondanks de nabijheid van stedelijke bebouwing heeft men

de volgende broedvogels waargenomen: Dodaars, Blauwborst, Watersnip,

Porseleinhoen, Roodborsttapuit en Steenuil.

Kleine Dommel

De Kleine Dommel of Rul is een beek in de Kempen en de Meierij van ’s-

Hertogenbosch. Hij ontstaat uit de samenvloeiing van de Grote Aa met de

Sterkselse Aa bij het Kasteel Heeze in Heeze en stroomt daarna dwars

door Geldrop en ten westen van Nuenen, waar hij de grens tussen Nuenen

en Eindhoven vormt en aldaar ook in de Grote Dommel uitmondt.

Er zijn twee zijbeken: de Witte Loop of Reeloop, die door de Strabrechtse

heide stroomt en bij Heeze in de Kleine Dommel uitmondt, en de

Beekloop, (waar we vorige maand nog langs gelopen hebben in

Westerhoven) die ontspringt in de weilanden van het ontgonnen Groot

Huisven tussen Heeze en Waalre. Dit stroompje is binnen Geldrop

overkluisd en komt in het Hulsterbroek uit in de Kleine Dommel.

Als we bij het kanaal uitkomen slaan we rechtsaf en lopen we langs het

kanaal tot aan de brug, die we overgaan e aan de andere kant van het

kanaal lopen we weer een stukje terug, tot we weer bij de Dommel

komen, die hier onder het kanaal doorgaat.

Eindhovensch Kanaal

Het Eindhovens Kanaal verbindt het centrum van Eindhoven met de Zuid-

Willemsvaart. Dit kanaal werd gegraven van 1843-1846 in opdracht van

en bekostigd door de stad Eindhoven. De lengte bedraagt 13,9 kilometer.

Bedrijventerreinen van Eindhoven, Geldrop, Mierlo, en Helmond liggen aan

dit kanaal. De Kleine Dommel en de Goorloop gaan er met een duiker

onderdoor. Sedert 1971 is het kanaal niet meer in gebruik bij de

scheepvaart, maar vervult het een recreatieve functie: er loopt een

fietspad langs en er oefenen roeiverenigingen in. Ook de hengelsport

wordt langs het kanaal beoefend.

Geschiedenis

Omdat de Zuid-

Willemsvaart op grote

afstand van Eindhoven

liep, wenste het

bestuur van Eindhoven

eveneens een

aansluiting op het

kanalennet. Dit streven

liep vertraging op door

de Belgische

afscheidingsoorlog. In

1843 werd vergunning

voor de aanleg van een kanaal verleend, dat dwars op de stroomdalen van

de Kleine Dommel en de Goorloop stond. Er werden, behalve duikers

onder het kanaal door voor beide rivieren, ook tien houten bruggen

gebouwd, die erg hoog waren, zodat de schepen er onderdoor konden

varen. Voorts kwam er een zwaaikom bij Tongelre en een keersluis bij de

monding in de Zuid-Willemsvaart.

In 1846 werd het kanaal geopend. Men transporteerde vooral zware

vrachten: machines en bulkgoed als steenkool en ruwe wol. Daarnaast

kwamen ook houtvlotten naar Eindhoven, voor de industrie van lucifers en

sigarenkistjes. In 1862voer het eerste stoomschip door het kanaal. Er

kwam een stoombootverbinding met Rotterdam. Er kwam industrie rond

de havenkom, zoals de gasfabriek van Eindhoven en vele andere. Op het

terrein van de oude gasfabriek is tegenwoordig de NRE (Nutsbedrijven

Regio Eindhoven) gevestigd. Bij Mierlo werd ook een trambrug over het

kanaal gebouwd, waarvan de fundamenten nog steeds te zien zijn. Hierin

zijn in september 2009 vleermuizenverblijven gebouwd, met grotendeels

behoud van het uiterlijk.

Tussen 1929 en 1934 werd het Eindhovensch Kanaal verbreed en

gemoderniseerd. Na de Tweede Wereldoorlog herstelde de scheepvaart

zich tijdelijk, maar in 1974 werd het kanaal voor scheepvaart gesloten. Er

waren plannen om op de bedding ervan een snelweg aan te leggen, maar

dat is niet doorgegaan zodat het kanaal een oase van rust voor

wandelaar, fietser en hengelaar kon worden. Het maakt tegenwoordig,

met zijn omgeving, deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur.

Natuur en landschap

Ecologisch is het kanaal erg interessant: de oevers zijn fraai begroeid met

rietkragen en zeggen, langs de paden groeien bloemen als Hengel en

salomonszegel en het water herbergt plaatselijk tal van bijzondere

waterplanten, waaronder fonteinkruiden, krabbenscheer en het zeer

zeldzame klein nimfkruid (Najas minor), dat vanaf 1992 hier werd

gevonden.Het Eindhovens Kanaal doorsnijd de beekdalen van de Kleine

Dommel en de Goorloop zodat een fietser natuurgebieden als het

Hulsterbroek, de Urkhovense Zeggen en het Groot Goor ontmoet.

Hulsterbroek

Het Hulsterbroek is een nat natuurgebied langs de Kleine Dommel in het

Noord-Brabantse Geldrop. Tussen het Geldropse Kasteelpark en het

Eindhovens Kanaal, grotendeels binnen of vlakbij de bebouwde kom.

Verharde wegen in de buurt zijn o.a. de Helze, de Nieuwerfseweg, de

Loswal en de Kervel. Door het hele gebied voert een dicht net van wandel-

en fietspaden zoals het Hulsterbroekpad, het Elsbroekpad en het

Hemelrijkpad.

Fietspad door het Hulsterbroek

In het zuiden is het Hulsterbroek enigszins parkachtig te noemen, maar

verder heeft het vooral een moerassig en natuurlijk karakter, hoewel door

de verstedelijking niet bepaald ongerept. Bij het Eindhovens kanaal ligt

een groot natuurlijk boscomplex met elzenbroekbos en een door

rietkragen omzoomde oude

beekmeander. Verder veel

rietkragen, moerasruigtes,

poelen, wilgenkoepeltjes,

etc. Er staan diverse

recreatieve voorzieningen

zoals zitbankjes en

informatiepanelen.

Het gebied maakt deel uit

van een grote keten

natuurgebieden langs de

Kleine Dommel. Aan de

overzijde van het

Eindhovens kanaal liggen

de Urkhovense Zeggen, zuidelijker in Geldrop liggen het Kasteelpark

Geldrop en de Goorse Zeggen. Plaatselijk zijn er nog wat

landbouwpercelen (weilandjes) en veel weitjes voor schapen of paarden

over. Aan de rand van het gebied liggen wat oude boerderijen (hoek

Hulst/Elsbroekpad), een blokhut voor de zeeverkenners en een

volkstuinencomplex.Het Hulsterbroek strekt zich langs de Kleine Dommel

uit over bijna 1,5 km en het heeft al met al een omvang van zo'n 60 ha.

Sites die ik dankbaar gebruikt heb bij het samenstellen van dit verslag en

waaruit je nog meer informatie kunt putten.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Eindhovens_Kanaal

http://collsemolen.dse.nl/collned.htm

http://nl.wikipedia.org/wiki/Eindhovens_Kanaal

http://www.gpswalking.nl/wandeling.php?gw_id=280

De wandeling:

Ondanks de niet al te beste weersvooruitzichten hebben we een prachtige

droge wandeldag gehad, bij een temp. van 20º. Op de ochtend van de

wandeling stond er een mooi stukje in ED over de zeldzame orchideeën

die er in de Urkhovense Zegge bloeiden. We hebben er nog een gezien

ook.

Chris Pennings