Verminderde voedingstoestand bij kanker: sarcopenie, cachexie en wasting Susanne...

Verminderde voedingstoestand bij kanker: sarcopenie, cachexie en wasting

Susanne Blauwhoff-Buskermolen diëtist-onderzoeker VU medisch centrum

2

Ondervoeding is niet altijd zichtbaar!

3

• Ondervoeding algemeen• Sarcopenie• Cachexie• Wasting / starvation• Samenvatting

Inhoud

Wat is ondervoeding?

“Een acute of chronische toestand waarbij een tekort of disbalans van energie, eiwit en andere voedingsstoffen leidt tot meetbare, nadelige effecten op lichaamssamenstelling, functioneren en klinische resultaten”

4

Ondervoeding algemeen Sarcopenie Cachexie Wasting Samenvatting

Bron: Stuurgroep Ondervoeding (Richtlijn ‘’Screening en behandeling van ondervoeding’, juni 2011)

5

Herkennen van ondervoeding

Meest gebruikte criteria voor ondervoeding:

Lage BMI

< 18,5 (< 65 jaar)

< 20 (≥ 65 jaar)

Onbedoeld gewichtsverlies

>10% onbedoeld gewichtsverlies in de laatste 6 maanden

> 5% in de laatste maand

In oncologische populatie wordt vaak >5% in 6 maanden aangehouden


6

Screeningsinstrumenten


7

Prevalentie ondervoeding in oncologie


DeWys et al, Am J Med, 1980: Oct;69(4):491-7

8

Oorzaken ondervoeding?

Medische oorzaken:- Ziektetoestand

(inflammatie/koorts)- Verminderde smaak, geur en

eetlust- Gebitsklachten- Slikproblemen- Ontregeling van honger- en

verzadigingsgevoel- Verstoorde vertering/absorptie- Pijn- Dementie- Bijwerkingen van medicatie- Verslavingsproblematiek


Fysieke oorzaken:- Verminderde mobiliteit- Verminderde mogelijkheid

om boodschappen te (laten) doen en eten te bereiden

- Vermoeidheid

Psychische factoren:- Angst- Depressie- Verminderde cognitie

Sociale factoren:- Eenzaamheid- Verdriet- Armoede

9

Gevolgen ondervoeding

Afname kwaliteit van leven

Meer kans op infecties(verminderde darmwerking

en verlaagde weerstand)

Ondervoeding

Afname gewichten

spiermassa

Hogere mortaliteit

Meer kans op complicaties

Verminderdewondgenezing/toename kans

decubitus

Langere opnameduur

Hogere behandelingskosten


10

Omschrijvingen van ondervoeding

• Chronische ondervoeding• Acute ondervoeding

• Wasting / starvation• Sarcopenie• Cachexie


11

Ondervoedingsvormen

Wasting/starvation

Cachexie


Sarcopenie

12

Sarcopenie


Een syndroom gekarakteriseerd door verlies van spiermassa en spierkracht met een risico op verminderd fysiek functioneren en een verminderde kwaliteit van leven

• in 1988 geïntroduceerdom het verlies van spiermassa op oudere leeftijd te beschrijven

• afgeleid van ‘sarx’ (vlees) en ‘penia’ (behoeftigheid)

14


• Verminderde productie van oestrogene en androgene hormonen als gevolg van leeftijd; ook bij anti-hormonale therapie bij borst- en prostaatkanker!

• Lichamelijke inactiviteit

• Inadequate eiwitinname en lage vitamine D status

• Hogere bloedwaardes van ontstekingsmediatoren

Oorzaken sarcopenie

15


Lichamelijke inactiviteit

-1500-1400-1300-1200

-1100-1000

-900-800-700-600-500-400

-300-200-100

0

Been

spie

rmas

sa (g

) Gezonde jongeren,28 dgn bedrust

Gezonde ouderen,10 dgn bedrust

Oudere patiënten,3 dgnziekenhuisopname

Paddon Jones & Kortebein ESPEN 2010

16


Gevolgen sarcopenie

• Verminderd fysiek functioneren• ADL (Activiteit Dagelijks Leven)-afhankelijkheid• Verhoogd risico op vallen• Verminderd herstel van medische ingrepen

Risicogroepen: • Oudere patiënten• Bedlegerige patiënten• Patiënten met langdurige antihormonale therapie• Patiënten met langdurig hoge dosis corticosteroiden

17


Cruz-Jentoft ea; Sarcopenia: European consensus on definition and diagnosis: Report of the European Working Group on Sarcopenia in Older People., Age Ageing. 2010 Jul;39(4):412-23.

Diagnostiek

18


Verminderde spiermassa gemaskeerd door overgewicht

Sarcopene obesitas

19


• Lichamelijke activiteit!!• Adequate eiwitinname en vitamine D status

Behandeling sarcopenie bij kanker

Een mooi voorbeeld uit het Diaconessenhuis Leiden:

http://www.youtube.com/watch?v=wdt7s8PC_Kk

http://www.youtube.com/watch?v=wdt7s8PC_Kk

20

Wasting/starvation

Cachexie


Sarcopenie:

(veroudering / hormonaal en inactiviteit + voeding (eiwit/D )

21

Cachexie

Afgeleid van Griekse ‘kakos hexis’: slechte conditie

Ernstig verlies van spiermassa door metabole veranderingen als gevolg van ziekte

– COPD, hartfalen, bepaalde vormen van kanker, chronische nierziekten, RA, infectie, brandwonden, AIDS

Niet te behandelen met alleen voedingsinterventie


22

Pathofysiologie kankercachexie


Buskermolen ea, Nederlands Tijdschrift voor Voeding & Diëtetiek, Jaargang 67, themanummer oncologie, mei 2012

23



Fasen van cachexie

24

Diagnostiek cachexie



25

Behandeling cachexie


(Multimodale) behandelstrategie

Verder:• Anorexie/verminderde voedselinname: voedingsadviezen op maat,

medicamenteuze behandeling (Megastrol-acetaat, corticosteroïden)

• Inflammatie: EPA• Spiermassa/spierkracht: beweeginterventie!

Alles is afhankelijk van stadium en onderliggend medisch plan!

Meer onderzoek nodig mbt behandelstrategieën voor precachexie en cachexie


Optimale antitumorbehandeling!!

Risicogroepen:• Patiënten met pancreaskanker of longkanker• Patiënten met een vergevorderd stadium van kanker

27


Wasting/starvation Sarcopenie:

(veroudering / hormonaal en inactiviteit + voeding (eiwit/D )

Cachexie: ziekte + voeding

28

Wasting/starvation

• Geen inflammatie• Anorexia nervosa, verwaarlozing, alcoholisme,

eenzaamheid

• Soms als oorzaak voor bepaalde type tumoren (tumoren in het KNO gebied, longtumoren) en komt daardoor vaker voor bij die type tumoren

• Ook: verminderde voedingsinname door:– obstructie van een tumor (kauw/slikproblemen)– heftige bijwerkingen (misselijkheid/braken) – andere klachten (pijn, obstipatie)

=NIS: nutrition impact symptoms


29

Gevolgen wasting

Minnesota Starvation Experiment:

32 gezonde mannen aten 24 dagen 50% van behoefte– 23% gewichtsverlies– 71% verlies van totale vetmassa– 24% verlies van totale spiermassa– 40% verlaging van het basale energieverbruik– Verminderde activiteit– Onveranderd albumine


Keys et al, 1950

30

• Alcoholisme?• Bij verminderde voedingsinname: goed oorzaak

achterhalen: aanwezigheid van misselijkheid/obstipatie/pijn?


Diagnostiek wasting

Risicogroepen:• Patiënten met een tumor in het KNO gebied• Patiënten met een tumorobstructie• Patiënten met veel klachten/bijwerkingen die

voedingsinname beperken

Behandeling wasting

• Indien mogelijk oorzaak behandelen: bij obstructie stent plaatsen, bij misselijkheid anti-emetica schema aanpassen, bij obstipatie laxeren, etc.

• Voeding aanpassen afhankelijk van klachten: consistentie aanpassen, frequent kleine maaltijden, kunstmatige voeding (bij obstructie)


32

Cachexie: ziekte + voeding

Sarcopenie:

(veroudering / hormonaal en inactiviteit+ voeding (eiwit/D )


Wasting/starvation:Voeding (sociaal / psychologisch / NIS)

Casus 1

• Hr de Bruin, 57 jr• Recent gediagnosticeerd met T4 tongbasiscarcinoom• Drinkt 6 eh alcohol per dag• CRP < 2.5 mg/dL (ref: 8 mg/dL)• Afgevallen van 60-> 52 kg in 6 maanden• BMI 17.6• Slikproblemen agv tumor

Ondervoed?

Soort ondervoeding?

Casus 2

• Hr Jansen, 64 jr• Recent gediagnosticeerd met gemetastaseerd

pancreascarcinoom• Gewicht gemaskeerd door ascites: ‘stabiel’ op 68 kg• BMI 23

• CRP 140 mg/dL (ref: <8 mg/dL)• Anorexie• Verzwakt, ligt sinds een week een groot deel van de

dag in bed

Voldoende informatie? Ondervoed?

Soort ondervoeding?

Casus 3

• Mw van der Valk, 78 jr• Status na adjuvante hormonale behandeling

mammacarcinoom (5 jr)• Heeft nog veel last van vermoeidheid en is daardoor

weinig in beweging• ADL afhankelijk.

Voldoende informatie? Ondervoed?

Soort ondervoeding?

36

Overeenkomsten/verschillen


Sarcopenie Cachexie Wasting

Verminderde spiermassa Ja Ja Niet altijd

Gewichtsverlies Niet altijd Ja (tenzij precachexie) Ja

Verminderde energie-inname

Niet altijd Ja (anorexie) Ja (NIS)

Verhoogd energieverbruik Niet altijd Ja Niet altijd

Verminderde functionaliteit Ja Ja Ja

Inflammatie Niet altijd Ja Niet altijd

Verhoogde mortaliteit Ja Ja Ja

Behandeling • Krachttraining, beweging

• Optimale voedingsinname

• Antitumorbehandeling• Optimale

voedingsinname• Beweging• Anticytokine middelen

• Oorzaken verminderde inname aanpakken

• Voeding aanpassen

Risicogroepen • Oudere en/of bedlegerige patiënten

• Borst- en prostaatkanker met langdurige antihormonale therapie

• Pancreas- en longcarcinoom

• Vergevorderde tumoren

• Alcoholisme / verwaarlozing

• Patiënten met veel Nutrition Impact Symptoms vóór of tijdens behandeling

Vaak: mengvorm!

37


Advies: goede diagnostiek en passende behandeling(en)

Casus 4Mw de Wit, 68 jaar

Ziektebeloop• juni 2012 LAR ivm T3N2 rectumcarcinoom, na voorbehandeling

met chemoradiatie. Gecompliceerd beloop post-operatief, veel infecties. Veel op bed gelegen en daarna het sporten niet meer opgepakt

• Februari 2013: levermetastasen. Gestart met CAPOX chemotherapie. Veel last gehad van misselijkheid en braken.

• Na 3 kuren progressieve ziekte.

• 5 kg gewichtsverlies tijdens chemokuren, laatste 2 weken gewichtsverlies van 1 kg/week

Soort ondervoeding?

Samenvatting

• Ondervoeding bij kanker: – Sarcopenie– Cachexie– Wasting

• Soort ondervoeding maakt uit voor behandelmogelijkheden van ondervoeding

39


Bedankt voor uw aandacht!

[email protected]

41

Aanbevolen literatuur• Ondervoeding bij kanker:

richtlijn ‘Ondervoeding bij kanker’ uit 2012 (Oncoline)

• Sarcopenie: A.Y. Bijlsma, C.G.M. Meskers, R.G.J. Westendorp, A.B. Maier. Sarcopenie: op weg naar klinische toepasbaarheid, Ned Tijdschr Geneeskd. 2013

• Cachexie: S. Buskermolen, B.S. van der Meij, M.A.E. van Bokhorst-de van der Schueren, J.A.E. Langius. Precachexie en cachexie bij patiënten met kanker: actuele inzichten en handvatten voor de diëtist, Nederlands Tijdschrift voor Voeding & Diëtetiek, Jaargang 67, themanummer oncologie, mei 2012

• Websites:http://www.oncoline.nlhttp://www.stuurgroepondervoeding.nl

Verminderde voedingstoestand bij kanker: sarcopenie, cachexie en wasting Susanne...

Documents

Transcript of Verminderde voedingstoestand bij kanker: sarcopenie, cachexie en wasting Susanne...