10 INTERVIEWS met vertegenwoordigers uit de

markt, belangenbehartiging

en wetenschap

EXTRA UITGAVE december 2011, jaargang 1

Trends 2012

www.verkeerskunde.nl

anders, open, samen

VK_TRENDS2012.indd 1 02-12-11 20:15

Inhoud

12 MAARTEN VAN GOOL, TOMTOM ‘Verregaande standaardisatie van gegevenskoppeling is nodig en samen-werking met gemeenten. Het moet wel gebeuren, want de consument ver-wacht volledige informatie.’

15 HANS KOEMEESTER, SIEMENS ‘Als we samen in staat zijn om in stappen tot implementatie van technologie te komen, dan voorzie ik dat we na 2025 zelfs tot een doelstelling van nul verkeers-doden moeten kunnen komen.’

16 MAGRITA NOORDMANS, BAM INFRATECHNIEK ‘Duurzaam ondernemen biedt kansen. Als markt dragen we de verantwoordelijkheid om een veilige solide infrastructuur aan te leggen voor nieuwe vervoersconcepten.’

7 JAN HENDRIK SWEERS, VIALIS ‘Lef hebben om met elkaar samen te werken. Wij willen naar open systemen, naar een open interface tussen verkeers-managementsystemen.’

9 FRITS VERHEES, STRUKTON ‘De spelregels zijn defi nitief veranderd. 2012 wordt een kantelpunt. Dan gaan de megaprojecten in aanbesteding en uitvoe-ring.’

11 PATRICK POTGRAVEN, VID ‘Sommige wegbeheerders winnen geen data in omdat ze daar geen fi nanciële middelen voor hebben, maar dat maakt die weg niet minder belangrijk.’

4 FERRY SMITH, ANWB ‘De ANWB streeft naar een verkeers- en vervoer-systeem van topkwaliteit. Niet solistisch, maar heel nadrukkelijk samen met anderen.’

19 MAARTEN SIEMERINK EN IDO WENTINK, NEDAP AVI We hebben de indruk dat de Nederlandse markt nu klaar is voor actuele parkeer-verwijzing op basis van draadloze grondsensoren.’

21 RALPH HOOGLANDT, WANTOGO ‘Veel weggebruikers zitten in een keurslijf als het gaat om hun vervoer-middelkeuze. Zo denkt een lease-autobezitter al snel: ‘ik betaal 20 procent bijtellingen dan rijd ik er ook mee’.’

22 ROB GREMMEE EN BART VAN AREM, PAO ‘Internationaal, interactief en onafhankelijk van tijd en plaats, actuele wetenschappelijke kennis aanbieden die op de huid zit van marktontwik-kelingen.’

VK_TRENDS2012.indd 2 03-12-11 13:18

Een serie eindejaarsgesprekken is voor u gebundeld in deze eerste, extra uitgave van Verkeerskunde met de titel ‘Trends 2012’. Een interessante gespreksronde met acht vertegenwoordigers van de markt, met de belan-genbehartiger van de weggebruiker en met een vertegenwoordiging van de wetenschap: PAO. Wat zich bij ieder afzonderlijk ‘in eigen huis’ afspeelt leest u in de tien interviews in dit blad.

Wat ons uit deze gesprekken opvalt is dat de wereld van verkeer en vervoer in 2011 in het teken stond van aanloop, voorbereiding, en opmars naar een nieuwe wereld die gepaard gaat met grootschalige omwentelingen op meerdere gebieden. Vialis en Siemens hebben die betere toekomst helder geschetst en passen hun organisatie, mensen en middelen daarop aan om die wereld samen met anderen te gaan realiseren. In de wegenbouw gaat in 2012 van alles op de schop, om te beginnen de traditionele spelregels. Een fantastische uitdaging, legt Strukton uit. Essentiële grondstof, eerste levens-behoefte mag je misschien zelfs zeggen, lijkt data, direct gevolgd door data-communicatie. De witte plekken op de digitale kaart van 2011 zullen nu toch rap van kleur gaan verschieten als je de inspanningen van VID, TomTom, Nedap AVI leest. Ieder brengt hele brokken aan data aan het licht. En dan? Vermarkten? Jazeker, met name gemeenten kunnen er een effi ciencyslag mee slaan. De markt laat het niet na om die nieuwe lusten inzichtelijk te maken. Tegelijkertijd groeit in diezelfde markt een besef dat alle data samen randvoorwaardelijk zijn voor de opstap naar nog grotere plannen en mogelijkheden. De nog verre van vol-ledige datacommunicatie belemmert de doorstoot van afzonderlijke innovaties, benadrukt Siemens. De eerste initia-tieven voor open platforms en integrale samenwerking komen in deze gesprekken aan de orde en BAM en Wantogo laten al zien wat er zoal uit tevoorschijn kan komen. Kortom: open platforms en integrale samen-werking zijn noodzakelijk op weg naar een wereld die bijna te mooi lijkt om waar te zijn: schoon, veilig, leefbaar en beweegbaar. De markt gelooft erin. De weggebruiker kan niet wachten op die wereld, dus werkt de ANWB graag mee. En de wetenschap volgt, voedt en borgt.

Trends 2012: anders, open, samen

Nettie Bakker, Hoofdredacteurnbakker@anwb.nl

3 Voorwoord

rap van kleur gaan verschieten als je de inspanningen van VID, TomTom, Nedap AVI leest. Ieder brengt hele brokken aan data aan het licht. En dan? Vermarkten? Jazeker, met name gemeenten kunnen er een effi ciencyslag mee slaan. De markt laat het niet na om die nieuwe lusten inzichtelijk te maken. Tegelijkertijd groeit in diezelfde markt een besef dat alle data samen randvoorwaardelijk zijn voor de opstap naar nog grotere plannen en mogelijkheden. De nog verre van vol-ledige datacommunicatie belemmert de doorstoot van afzonderlijke innovaties, benadrukt Siemens. De eerste initia-tieven voor open platforms en integrale samenwerking komen in deze gesprekken aan de orde en BAM en Wantogo laten al zien wat er zoal uit tevoorschijn kan komen. Kortom: open platforms en integrale samen-werking zijn noodzakelijk op weg naar een wereld die bijna te mooi lijkt om waar te zijn: schoon, veilig, leefbaar en beweegbaar. De markt gelooft erin. De weggebruiker kan niet wachten op die wereld, dus werkt de ANWB graag mee. En de wetenschap volgt, voedt en

, Hoofdredacteur

Colofon

Trends 2012Verschijnt 1 keer per jaar. Trends 2012 verschijnt als extra uitgave bij nummer 8/2011 van het vakblad Verkeerskunde. Jaargang 1.

Verkeerskunde wil een onafhankelijk platform bieden voor het uitwisselen van wetenschappelijk verantwoorde informatie over verkeer en vervoer. Opvattingen uitgedragen door auteurs, hoeven niet te stroken met de opvatting van de ANWB.

UitgeverANWB BV, Hoofdafdeling Algemeen Ledenbelang

Operationeel uitgeverMYbusinessmedia, Judith VerbeekT (010) 289 40 27, j.verbeek@mybusinessmedia.nl

RedactieNettie Bakker, hoofdredacteurT (088) 269 65 33, nbakker@anwb.nl Joske van Lith-de Vries, vakredacteurT (088) 269 75 28, jvanlith@anwb.nlJacques Lorsheijd, eindredacteurT (088) 269 79 56, jgjlorsheijd@anwb.nlMargriet Verhoog, redactieassistentT (088) 269 76 63, mverhoog@anwb.nl

Redactie-adresRedactie Verkeerskunde Postbus 93200, 2509 BA Den HaagT (088) 269 65 33verkeerskunde@anwb.nlwww.verkeerskunde.nl

AdvertentiesMybusinessmedia, Bert Bakker, media-adviseurT (010) 289 40 64, b.bakker@mybusinessmedia.nl

VormgevingStudio ANWB, Niek Wildeboer

DrukDrukkerij Tesink, Zutphen

AbonnementenadministratieMYbusinessmedia, Postbus 8632, 3009 AP RotterdamVoor vragen over abonnementen en bestellingen: T (010) 289 40 08 (dagelijks van 09.00 uur tot 12.00 uur), verkeerskunde@mybusinessmedia.nl

Abonnementsprijzen 2012Binnenland € 111,-, studenten € 51,- (kopie studentenkaart opsturen), losse nummers € 13,- incl. btw. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend telefonisch of schriftelijk plaatsvinden tot 2 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode.

Abonnees ontvangen:• 7 keer per jaar het vakblad en 1 extra uitgave ‘Trends’• Onbeperkt toegang tot www.verkeerskunde.nl• De gratis digitale wekelijkse nieuwsbrief• Korting op deelname aan evenementen

© VerkeerskundeOvername van artikelen is alleen toegestaan metbronvermelding en na toestemming van de hoofdredacteur.Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.Zie voor meer info www.reprorecht.nl.

ISSN: 0377-8495

VK_TRENDS2012.indd 3 03-12-11 13:18

‘De ANWB streeft naar een verkeers- en vervoersysteem van topkwaliteit. Niet solistisch, maar heel nadrukkelijk samen met anderen.’

Ferry Smith, manager Algemeen Ledenbelang, ANWB fo

to: a

nw

b/av

d

VK_TRENDS2012.indd 4 02-12-11 20:15

‘Weggebruikers vinden verkeersveiligheid van hun mobiliteit belangrijker dan betaalbaarheid of duurzaamheid. Dit gegeven was ons uitgangspunt in de ontwikkeling van onze visie op de mobili-teitsontwikkelingen tot 2028’, zegt Ferry Smith manager Algemeen Ledenbelang van de ANWB.

SLEUTELFIGUREN DENKEN MEE

‘Weggebruikers vinden verkeersveiligheid het belangrijkste; dat is ons uitgangspunt’

Deze mobiliteitsvisie geeft weer hoe de ANWB aankijkt tegen de ont-wikkelingen in mobiliteit die momenteel plaatsvinden en die

voor de toekomst nodig zijn om van daaruit effec-tief en constructief in te spelen op veranderingen en trends in de samenleving. De visie is enerzijds geschreven om de eigen strategie te bepalen op het gebied van producten, diensten en invloed. Anderzijds om aan de buitenwereld (leden en relaties) te laten zien waar de ANWB voor staat de komende jaren.Er is gekozen voor een tijdshorizon die nog 17 jaar ver weg ligt. Tot die tijd streeft de ANWB naar de ontwikkeling van een verkeers- en vervoer-systeem dat van topkwaliteit is. Niet solistisch, want alleen zijn we daar niet toe in staat, maar heel nadrukkelijk samen met anderen.’

Leden en experts ‘schrijven’ de visie‘Externe sleutelfi guren en opinieleiders zijn bij de ANWB op bezoek geweest om te vertellen hoe zij de toekomst zien van mobiliteit. Daarnaast hebben we laten onderzoeken wat leden en niet-leden belangrijk vinden van mobiliteit en wat mensen op dat punt verwachten van de ANWB. Uitkomst: ANWB-leden geven prioriteit aan de veiligheid van het verkeer, gevolgd door betaal-bare mobiliteit en een voorspelbare reis. Leden en niet-leden vinden het belangrijk dat de ANWB vanuit de maatschappelijke rol zijn invloed aan-wendt om zaken voor elkaar te krijgen. Ook hech-ten zij veel waarde aan de informatie die de ANWB geeft. Op beide terreinen zal de ANWB concrete stappen zetten om die rol verder te ver-

sterken en uit te breiden. We zien bijvoorbeeld een belangrijke rol in het geven van advies dat perfect aansluit bij de persoonlijke behoefte van leden bij allerlei mobiliteitskeuzes.’

Accent op veilig, betaalbaar, betrouwbaar, comfortabel en duurzaam‘De externe input en het onderzoek zijn richting-gevend geweest voor de keuzes die in de mobili-teitsvisie zijn gemaakt. Thema’s die in de visie aan de orde komen zijn: veilig, betaalbaar, betrouwbaar/voorspelbaar, comfort/beleving en duurzaam. De ANWB denkt dat met name op deze onderwerpen nog kwaliteitsslagen nodig zijn om het streefbeeld te realiseren. Tegelijkertijd is ervoor gekozen om mobiliteit breed op te vat-ten. Dus behalve voor de auto, aandacht voor de fi ets, openbaar vervoer, de voetganger en slimme combinaties in de verplaatsingsketen.’

ANWB in actie De visie bevat een actielijst om Nederland veilig, mobiel en bereikbaar te houden. Die acties moe-ten leiden tot een land waarin:• We ons geen zorgen hoeven te maken over de

veiligheid onderweg voor onszelf of anderen. • De ANWB zet daarvoor onder meer in op betere

verkeerseducatie en de bevordering van veilige infrastructuur; met een accent op 80-km wegen en tunnels.

• We onze reistijd (inclusief vertraging) bijna 100 procent nauwkeurig kunnen voorspellen omdat de fi les zijn verminderd, treinen op tijd rijden en informatie op elk moment van de dag accuraat en persoonlijk is.

• De ANWB heeft zelf een voorbeeldrol in Slim Werken Slim Reizen en heeft een voortrekkers-rol bij de 50 toonaangevende bedrijven die zich met mobiliteitsmanagement bezighouden.

• We de gevolgen (fi nancieel en reistijd) van alle keuzen op het gebied van mobiliteit goed met elkaar kunnen vergelijken en de kosten van mobiliteit geen belemmering vormen voor de keuze van een vervoerwijze.

• De ANWB treedt onder meer op als informatie-verstrekker en adviseur om kosten van mobi-liteitskeuzen inzichtelijk te maken.

• We ons schoon, zuinig en stil kunnen verplaat-sen via infrastructuur – die goed is ingepast in het landschap – naar parkeerplaatsen die opti-maal worden benut en slim zijn gecombineerd met ander ruimtegebruik.

• De ANWB bevordert onder meer schone, zuinige en stille vervoermiddelen, vooral de (elektri-sche) fi ets, de elektrische scooter en de elektri-sche auto.

Naast deze voorbeelden doet de ANWB nog veel meer om de doelen te realiseren die in de visie zijn beschreven. Meer informatie hierover is te vinden op anwb.nl/belangenbehartiging

De mobiliteitsvisie en het onderliggende onderzoek kunnen worden aangevraagd bij projectleider Frans de Kok: fdekok@anwb.nl. Ook kan de pdf van de visie worden gedownload vanaf www.anwb.nl. Gebruik de zoekterm ‘mobiliteitsvisie’.

i

5 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

foto

: an

wb/

avd

VK_TRENDS2012.indd 5 02-12-11 20:15

ViValdi: Problemen óplossen in plaats van doorschuiven

Advertorial

Goed verkeersbeleid houdt niet op bij de gemeente- of

provinciegrens. Gelukkig werken wegbeheerders steeds

vaker samen om integrale en duurzame verkeersmanage-

mentoplossingen te ontwikkelen.

Om te zorgen dat problemen worden opgelost – in plaats van opgeschoven – moet dynamisch verkeersmanagement breed in worden gezet. Maatregelen die lokaal ideaal zijn, kunnen elders nieuwe problemen veroorzaken. Het oplossen van een knelpunt kan leiden tot een nieuw knelpunt enkele kilometers verderop. Ook de oplossing van een probleem op de snelweg kan een nieuw probleem in de stad veroorzaken.

ViValdi van Vialis is het instrument om een brede toepassing van dynamisch verkeersmanagement mogelijk te maken over de systemen en eigendomsgrenzen van de wegbeheerders heen.

Beleidsplannen worden rechtstreeks naar concrete regel-scenario’s en maatregelen vertaald. Wat aan tafel wordt afgesproken wordt met ViValdi op straat gerealiseerd. ViValdi is de dirigent die de gekoppelde verkeerskundige toepassingen aanstuurt. De verschillende DVM-maatregelen worden dusdanig gecoördineerd dat ze alle bijdragen aan het bereiken van dezelfde, gemeenschappelijke beleidsdoelstel-lingen. Benutting, Doorstroming, Veiligheid en Milieu.

De groeiende samenwerking tussen wegbeheerders is een uitvloeisel van de aanpak ‘Gebiedsgericht Benutten’ van de overheid. Deze samenwerking is belangrijk gezien de toe-nemende verkeersdrukte en de groeiende complexiteit van verkeersmanagement. Wegbeheerders stippelen samen een beleid uit waar het verkeer in de hele regio van profiteert. Vervolgens moeten de beleidsplannen vertaald worden naar maatregelen en regelscenario’s: ViValdi van Vialis. ViValdi is geschikt om de verschillende DVM-processen automatisch aan te sturen, op basis van realtime informatie, maar daarnaast blijft ook de handmatige aansturing eenvoudig te realiseren. Een druk op de knop is genoeg om een ander regelscenario te kiezen. Hoewel ViValdi ingewikkelde processen aanstuurt, is het een transparant systeem: alle handelingen en aansturin-gen zijn eenvoudig na te gaan. Verkeersmaatregelen, reisinfor-matie, groene golven, parkeerinformatie – alles klinkt samen dankzij ViValdi. Meer informatie?Mail naar: vivaldi@vialis.nl

N3493 Vialis advertorial 220x285mm.indd 1 29-11-11 22:46VK_TRENDS2012.indd 6 02-12-11 20:15

ViValdi: Problemen óplossen in plaats van doorschuiven

Advertorial

Goed verkeersbeleid houdt niet op bij de gemeente- of

provinciegrens. Gelukkig werken wegbeheerders steeds

vaker samen om integrale en duurzame verkeersmanage-

mentoplossingen te ontwikkelen.

Om te zorgen dat problemen worden opgelost – in plaats van opgeschoven – moet dynamisch verkeersmanagement breed in worden gezet. Maatregelen die lokaal ideaal zijn, kunnen elders nieuwe problemen veroorzaken. Het oplossen van een knelpunt kan leiden tot een nieuw knelpunt enkele kilometers verderop. Ook de oplossing van een probleem op de snelweg kan een nieuw probleem in de stad veroorzaken.

ViValdi van Vialis is het instrument om een brede toepassing van dynamisch verkeersmanagement mogelijk te maken over de systemen en eigendomsgrenzen van de wegbeheerders heen.

Beleidsplannen worden rechtstreeks naar concrete regel-scenario’s en maatregelen vertaald. Wat aan tafel wordt afgesproken wordt met ViValdi op straat gerealiseerd. ViValdi is de dirigent die de gekoppelde verkeerskundige toepassingen aanstuurt. De verschillende DVM-maatregelen worden dusdanig gecoördineerd dat ze alle bijdragen aan het bereiken van dezelfde, gemeenschappelijke beleidsdoelstel-lingen. Benutting, Doorstroming, Veiligheid en Milieu.

De groeiende samenwerking tussen wegbeheerders is een uitvloeisel van de aanpak ‘Gebiedsgericht Benutten’ van de overheid. Deze samenwerking is belangrijk gezien de toe-nemende verkeersdrukte en de groeiende complexiteit van verkeersmanagement. Wegbeheerders stippelen samen een beleid uit waar het verkeer in de hele regio van profiteert. Vervolgens moeten de beleidsplannen vertaald worden naar maatregelen en regelscenario’s: ViValdi van Vialis. ViValdi is geschikt om de verschillende DVM-processen automatisch aan te sturen, op basis van realtime informatie, maar daarnaast blijft ook de handmatige aansturing eenvoudig te realiseren. Een druk op de knop is genoeg om een ander regelscenario te kiezen. Hoewel ViValdi ingewikkelde processen aanstuurt, is het een transparant systeem: alle handelingen en aansturin-gen zijn eenvoudig na te gaan. Verkeersmaatregelen, reisinfor-matie, groene golven, parkeerinformatie – alles klinkt samen dankzij ViValdi. Meer informatie?Mail naar: vivaldi@vialis.nl

N3493 Vialis advertorial 220x285mm.indd 1 29-11-11 22:46

‘Je kunt niet alles meer zelf ontwikkelen’, concludeert Jan Hendrik Sweers, directeur van Vialis. Je moet systemen slimmer op elkaar leggen en met slimmigheid een betere propositie doen. In 2012 gaat Vialis gemeenten ‘ontzorgen’, onder meer door nieuwe exploitatiemodellen, zoals bij Rijkswaterstaat intussen al volop in gebruik zijn.

LEF HEBBEN OM MET ELKAAR SAMEN TE WERKEN

Jan Hendrik Sweers, directeur Vialis: ‘Wij steunen een open systeem op de markt’

Jan Hendrik Sweers, directeur Vialis: ‘2011 is het jaar van de grote inte-grale projecten; die staan nu op de rit. En betere benutting staat op de

agenda. In beide sectoren zijn we heel actief en kunnen we ook In VolkerWessels-verband met onze zusterbedrijven integrale oplossingen bie-den. Dit sluit aan bij de trend dat, met name, de rijksoverheid niet langer praat over enkele disci-plines of vaardigheden maar over integrale pro-jecten. Dat leidt in de praktijk tot hele nieuwe kansen, zegt Sweers. Hij noemt als voorbeeld ‘het project Zwolle-Kampen’ waar Vialis aan meewerkte en waar rijk, gemeente en provincie in goede har-monie en binnen een half jaar een aantal regel-scenario’s hebben geïmplementeerd waardoor het verkeer met behulp van dynamische ver-keersmanagementmaatregelen (DVM) nu sneller in en door de stad rijdt. En daarnaast een veilige alternatieve route biedt over het onderliggend wegennet wanneer er iets aan de hand is op de A28. ‘Een highlight!’

‘Kijken we naar de toekomst dan zal het accent de komende jaren komen te liggen op fi lebestrij-ding, met name in de stedelijke omgeving. Dat betekent dat je persoonlijk en actueel reisadvies moet gaan geven in combinatie met DVM-maat-regelen. We hebben nu eenmaal veel compacte oude steden, terwijl de behoefte aan mobiliteit blijft toenemen. We moeten het verkeer goed in- en uitbegeleiden; al dan niet via parkeren aan de rand van de stad. Wij gaan er alles aan doen om dat goed te faciliteren.’

‘Ontzorgen noemen we dat. We gaan steeds meer meehelpen om met DVM-maatregelen over de grenzen van een gebied te kijken en via operati-oneel verkeersmanagement, verkeersinformatie in de regio’s te koppelen. We gaan overigens niet zelf communiceren naar de consument, maar wel informatie inwinnen en data aanleveren, via onze apparatuur langs de weg.’ Overigens benadrukt Sweers dat partijen op het vlak van data-inwinning het lef moeten hebben om met elkaar samen te werken. ‘Dan heb ik het bijvoor-beeld over NDW, TomTom en VID. Dan kun je proactief handelen. We praten daar al met par-tijen over, maar constateren dat we nog hoofd-zakelijk vanuit ons eigen businessmodel praten en de markt bewerken. Wij zeggen nu: ‘laat dat los’. Wij willen naar open systemen, naar een open interface tussen verkeersmanagement-systemen. Wij hebben zelf al een initiatief geno-men met Trinité en de TU Delft, en stellen deze standaard ‘DVM-Exchange’ graag aan iedere geïnteresseerde ter beschikking.’

Vialis trekt deze visie door naar de Intertraffi c. ‘We praten met de RAI over een ‘Holland pavil-

joen’. Daar willen we graag met een aantal Neder-landse bedrijven laten zien wat er in Nederland allemaal al is.’ Bezoekers worden op het paviljoen ontvangen en krijgen informatie op maat om in de RAI verschillende oplossingen te komen bekij-ken. ‘Op onderdelen lopen we in Nederland ook echt voorop’, benadrukt Sweers. ‘We hebben dus al veel in huis om samen tot integrale oplossingen te komen’. Naast de integrale ambitie wil Vialis als bedrijf ook een duidelijke maatschappelijk bijdrage leve-ren. ‘Dat doen we onder meer door met Veilig Verkeer Nederland, lessen te gaan geven op scho-len en via speciaal lesmateriaal uit te leggen hoe een en ander werkt in het verkeer.

Daarnaast denken we nadrukkelijk na over het milieu. Leefbaarheid vinden we een belangrijk begrip dat hoog in ons vaandel staat. We willen graag vanaf het begin van een project meeden-ken over de fi jnstof- en CO2-problematiek. Daar hebben we ook modellen voor ontwikkeld. En als laatste richten we ons ook meer op nautische oplossingen: dynamisch vaarmanagement kun je dat noemen.’

‘Het accent zal komen te liggen op fi lebestrijding, met name in de stedelijke omgeving’

7 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

VK_TRENDS2012.indd 7 02-12-11 20:15

Juist op complexe projecten bewijst Strukton Civiel z’n kracht. Door

innovatieve oplossingen, nieuwe manieren van samenwerken en innovatieve

contractvormen. Manieren van werken waarbij samen met de opdrachtgever

gefocust wordt op het gemeenschappelijke belang; een prachtig eindresultaat,

behaald met respect voor verkeersdeelnemers, omgeving en milieu.

Ervaring in nieuwe samenwerkingsvormen is onder andere opgedaan op

het project de Hollandse Brug waar gewerkt is met het alliantiemodel.

Hollandse nuchterheid en vertrouwen in elkaar hebben geleid tot een prettige,

slagvaardige en succesvolle samenwerking. Interessant? Kijk dan verder op

struktonciviel.nl

Innovatieve oplossingen, nieuwe manieren van samenwerken

Hollandse Brug: samen met de opdrachtgever focussen

op een gemeenschappelijk doel.

Strukton Civiel bvPostbus 1025, 3600 BA MaarssenTelefoon (030) 248 69 11www.struktonciviel.cominfo@struktonciviel.com

VK_TRENDS2012.indd 8 02-12-11 20:15

Juist op complexe projecten bewijst Strukton Civiel z’n kracht. Door

innovatieve oplossingen, nieuwe manieren van samenwerken en innovatieve

contractvormen. Manieren van werken waarbij samen met de opdrachtgever

gefocust wordt op het gemeenschappelijke belang; een prachtig eindresultaat,

behaald met respect voor verkeersdeelnemers, omgeving en milieu.

Ervaring in nieuwe samenwerkingsvormen is onder andere opgedaan op

het project de Hollandse Brug waar gewerkt is met het alliantiemodel.

Hollandse nuchterheid en vertrouwen in elkaar hebben geleid tot een prettige,

slagvaardige en succesvolle samenwerking. Interessant? Kijk dan verder op

struktonciviel.nl

Innovatieve oplossingen, nieuwe manieren van samenwerken

Hollandse Brug: samen met de opdrachtgever focussen

op een gemeenschappelijk doel.

Strukton Civiel bvPostbus 1025, 3600 BA MaarssenTelefoon (030) 248 69 11www.struktonciviel.cominfo@struktonciviel.com

De spelregels zijn defi nitief veranderd. Rijkswaterstaat legt het bouwmeester-schap grotendeels in handen van de sector wegenbouw en borgt de kwaliteit in zogenoemde DBFM-contracten. De sector start in 2012 met een aantal mega-projecten waarbij de ontvlechting van Eindhoven slechts een voorproefje was.

NA DOORBRAAK NAAR KANTELPUNT

Frits Verhees, Strukton, revolutionaire wegverbredingen naar megaprojecten tot 2020

2011 was absoluut het jaar van de doorbraak van de verbreding van de wegen. De eerste projecten zijn opgeleverd en een hele rits nieuwe

is in gang gezet. Belangrijker nog, je leest nu dat de doorstroming verbetert en de fi les substanti-eel minder worden. Dit is toe te schrijven aan het beleid van toenmalig minister Eurlings. Hij zei tegen Rijkswaterstaat: ik wil op een andere manier gaan werken en breken met de bestaande regels. Jullie zijn de experts, kom maar met een creatieve oplossing. Daar kwam onder meer de uit Amerika overgewaaide ‘prestatie-inkoop’ uit.’

‘Een revolutie in aanbestedingenland. Voorheen besteedde Rijkswaterstaat alleen de uitvoering aan, waarbij alles al was doorgerekend tot aan de kleur van een lantaarnpaal. Nu stelt Rijks-waterstaat zich op als koper van een compleet project – van plan tot oplevering en meerjarig onderhoud – en kiest uit de beste aanbieding op basis van prijs en kwaliteit. Tegelijkertijd zette Eurlings een versnellingsprocedure in gang waardoor de aanbestedingen nu al lopen voordat het tracébesluit is genomen. Dat betekent dat als het ambtelijke besluit valt, de schop direct in de grond kan. Door deze maatregelen worden de

aannemers van weleer, nu ook aangesproken op verkeerskundige expertise. Verhees: Het klinkt allemaal vrij normaal, maar in feite is het een revolutionaire beweging. De spelregels zijn gron-dig opgeschud.’

‘2012 wordt echt een kantelpunt. Dan gaan de megaprojecten in aanbesteding en in uitvoering. Allemaal op basis van geïntegreerde DBFM-con-tracten (design & construct, build, finance en maintain). Dat zijn onder meer de projecten rondom Schiphol, Amsterdam en Almere (SAA), grote projecten rond Arnhem/Nijmegen, de Ring rond Utrecht en in uitvoering zoals: de ondertun-neling van de A2 bij Maastricht, het project Maasvlakte-Vaanplein op de A15 bij Rotterdam (MAVA). De ontvlechting van de A2 bij Eindhoven was al een hele onderneming. Deze projecten zijn zeker drie keer zo groot. Daarnaast starten in het noorden grote projecten vanwege de ‘Zuiderzee-gelden’, zoals de Zuidelijke Ring Groningen en de Haak om Leeuwarden. Na 2020 zal er een afname zijn van nieuwbouw en zal de markt zich gaan concentreren op onderhoud. Maar vooralsnog zit-ten we op de weg acht jaar lang in de verbouwing.’

‘Hoe speelt Strukton daarop in?’ Wij hebben, gelet op de complexiteit van deze megaprojecten in de afgelopen 10 jaar geïnvesteerd in mensen, mid-delen en PPS-projecten. Daaruit is een club van 20 experts ontstaan, die deze grote werken kun-nen begeleiden. Om geld vrij te maken voor nieuwe investeringen hebben we de inkomsten van onze bestaande PPS-projecten verkocht en zijn de gelden ondergebracht in een investerings-

fonds. We blijven overigens wel het management van deze projecten doen. Met de overname van bouwbedrijf Ooms per 1 januari hebben we onze wegenbouwtak landelijk op sterkte en zijn we klaar en geëquipeerd voor de uitdagingen van 2012. Dat betekent: bouwen aan de A2 en A15 (MaVa) en meedoen aan de aanbestedingen van de nieuwe grote projecten.’

‘Een zeer uitdagende periode want je begint bij de grote projecten eerst met slopen en afbreken. Je gaat eerst door een dal voordat je kunt gaan opbouwen. Bij Maastricht hebben we het dal nu wel bereikt en kunnen we langzaam aan de opbouw beginnen. Bij MaVa beginnen we net. Een fase, die we heel goed met de omgeving en met de weggebruikers moeten communiceren. Want die moeten eerst een tijd door de zure appel heen bijten voordat de werkzaamheden effect gaan opleveren.’

‘De A2 bij Eindhoven was al een hele onderneming. Deze projecten zijn zeker drie keer zo groot’

Op 12 april 2012 organiseert Verkeerskunde in samenwerking met Rijkswaterstaat en de sector Wegenbouw een vakdebat over de nieuwe spelregels in de wegenbouw. Ook Frits Verhees doet daar verslag van de ontwikkelingen. Zie www.verkeerskunde.nl/vakdebat-wegenbouw

i

Frits Verhees

9 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

VK_TRENDS2012.indd 9 02-12-11 20:15

Met bijna 400 eigen inwinpunten wint

de VerkeersInformatieDienst accurate verkeersgegevens in,

die bruikbaar zijn voor DVM en onderzoeksdoeleinden.

Bel 020-4303131 om te vernemen hoe ook u de gegevens

van de VerkeersInformatieDienst kunt gebruiken, tegen

een prijs die u zal verbazen!

Verkeersgegevens

Verkeersmanagement

Verkeersinformatie

VK_TRENDS2012.indd 10 02-12-11 20:15

Met bijna 400 eigen inwinpunten wint

de VerkeersInformatieDienst accurate verkeersgegevens in,

die bruikbaar zijn voor DVM en onderzoeksdoeleinden.

Bel 020-4303131 om te vernemen hoe ook u de gegevens

van de VerkeersInformatieDienst kunt gebruiken, tegen

een prijs die u zal verbazen!

Verkeersgegevens

Verkeersmanagement

Verkeersinformatie

Gemeentelijke wegbeheerders hebben niet altijd goed tussen de oren dat ze lokale verkeersdata kun-nen (laten) inwinnen of kopen, constateert Patrick Potgraven, woordvoerder van de VerkeersInformatie-Dienst VID, die onder meer Bluetooth-kastjes plaatst om verkeersdata in te winnen. Het bezuinigingstij zit de VID mee. ‘Met verkeersdata en verkeersmanagement kun je wegen beter benutten en infra-investeringen misschien nog even vooruitschuiven.’

SPELEN MET VERKEER ZIT IN ONZE HAARVATEN

Patrick Potgraven van de VerkeersInformatieDienst verwacht een regionale DVM-boost in 2012

2011 is een belangrijk jaar geweest voor de uitbreiding van ons Blue-tooth-meetnetwerk.We zijn van 100 naar 360 meetpun-

ten gegaan, waarvan zo’n 80 procent op het onderliggend wegennet. Soms in opdracht, maar meestal op eigen initiatief. Vroeger plaatsten wegbeheerders meetsystemen om historische data te generen. Daarna vroegen ze ook aan ser-viceproviders om die data voor hen in te winnen en nu zie je dat wegbeheerders data inkopen, zoals bij de VID.’

‘Kijk je naar het landelijk netwerk dan levert de NDW – nationale databank wegverkeersgege-vens – veel data. Dat wordt nog meer wanneer ook perceel 3, met daarin verkeersgegevens van Noord- en Oost-Nederland, operationeel wordt. De VID participeert in het consortium Data4Traf-fi c waarin van circa 600 wegvakken reistijdin-formatie wordt ingewonnen met Bluetooth.

Toch missen in het NDW-netwerk nog wegvak-ken die belangrijk zijn. Je ziet dat sommige weg-beheerders geen data inwinnen omdat ze daar de fi nanciële middelen niet voor hebben of het er simpelweg niet voor over hebben, maar dat maakt die weg niet minder belangrijk. Daarom hebben wij besloten die gaten te dichten door op die wegvakken ons eigen meetnetwerk uit te rollen. Zo zijn inmiddels veel reistijd-meetpunten gere-aliseerd in de provincies Utrecht, Zeeland en

Groningen. Maar de VID wordt steeds vaker uit-genodigd door wegbeheerders om vooral ook op hun wegen in te winnen: op die manier kunnen ze relatief voordelig data afnemen. In de afgelo-pen twee jaar zijn meetnetwerken gerealiseerd in steden als Almelo, Almere, Breda, Nijmegen en Zwolle. De gemeenten gebruiken de data zowel voor statistische doeleinden als DVM.

We zien dat steeds meer gemeenten interesse tonen voor het afnemen van data, een ontwik-keling dwars tegen de bezuinigingsstroom in. Zo kan worden bespaard op verkeersonderzoeken, terwijl geen concessies hoeven te worden gedaan aan de kwaliteit. In tegendeel: het afnemen van een continue datastroom levert immers meer informatie op dan een enkel verkeersonder-zoek, juist omdat er 365

dagen per jaar wordt ingewonnen. Daarmee kun je verschillende uitsneden maken om te zien wat het verkeer doet. Bovendien is het voor gemeen-telijke wegbeheerders een opstap naar toepassing van dynamisch verkeersmanagementmaatre-gelen zoals het aansturen van dynamische route-informatiepanelen.

Reistijden meten met behulp van Bluetooth ver-schilt van de door automobilisten gegenereerde data via ‘fl oating vehicles’ vanwege de veel gro-tere meetpopulatie. Via Bluetooth kan de VID 30-35 procent van de automobilisten ‘bemeten’.

Voor 2012 ziet Potgraven twee ontwikkelingen: ‘DVM in gemeenten en regio’s wordt steeds belangrijker, mede door de impact van bezuini-gingen. Je kunt daardoor infrastructuurinveste-ringen misschien nog een tijdje vooruitschuiven.Daarnaast zal op landelijk vlak het accent ver-schuiven van de aanschaf van spullen naar het kopen van data en het effectiever gebruiken van bestaande systemen. Normaliter zijn geld en cre-ativiteit elkaars vijanden. Maar op het moment dat er geknepen wordt in de fi nanciën wil het nog wel eens een boost zijn voor de creativiteit. En ik denk ook dat we nog veel creatiever kunnen zijn met verkeersmanagement’

Een goed jaar dus voor de VID want, ‘wij doen niet anders dan creatieve oplossingen vinden voor verkeersmanagement. Wij noemen dat spe-len met verkeer; het zit in onze haarvaten.’

‘Sommige wegbeheerders winnen geen data in omdat

ze daar geen fi nanciële middelen voor hebben,

maar dat maakt die weg niet minder belangrijk’

Patrick Potgraven

11 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

VK_TRENDS2012.indd 11 02-12-11 20:16

‘DE GEKSTE MOGELIJKHEDEN WORDEN NU REËEL’

Maarten van Gool, TomTom: ‘Missie om congestie terug te dringen met innovatieve middelen’

Onze leefwereld kent veel verschil-lende uitdagingen die vragen om een oplossing’, zegt van Gool. ‘Transport heeft de economie groot

gemaakt, maar kan het ook breken. Je ziet dat we nu met 1 miljard auto’s op 7 miljard burgers de grenzen van de infrastructuur bereiken. Daarom moeten we naar totaal nieuwe modellen gaan, want het transport kan niet stil komen te liggen. De oplossing ligt in publiek-private partnerships. TomTom is ervan overtuigd dat we als bedrijf het verschil kunnen maken. Op basis van onze exper-tise en ervaring reiken we oplossingen aan die de problematiek draaglijker maken.’

TomTom heeft de afgelopen jaren fors geïnves-teerd in een organisatietransitie van kastjesbou-wer naar het ook leveren van data, zoals verkeers-informatie. Deze data biedt onze klanten, waar-onder overheden, verkeersbureaus, planners en zelfs aannemers de mogelijkheid om inzicht te krijgen in de verkeersstromen. De markt voor PND’s of portable navigation devices, bereikte een verzadigingspunt. Tegelijkertijd genereren alle TomTom-kastjes van na 2007 – na toestem-ming van de bezitters – anonieme, historische en actuele verkeersdata. Deze data kunnen we nu toepassen in de verkeerspraktijk, bij gemeen-telijk verkeersonderzoek, het programma ‘Beter Benutten’ en ’Minder Hinder’-maatregelen.’

‘We hebben deze transitie beschreven in een ver-keersmanifest. Daarin staat ook dat we streven naar een ecosysteem, waarbij alle openbare ver-keersinformatie en informatie van individuele gebruikers wordt gebundeld en teruggekoppeld naar de eindgebruikers.’

‘In 2012 maakt TomTom de omslag naar databank voor overheden. Elke gebruiker die is verbonden met het internet, kan zijn gereden ritten anoniem delen. Met een speciaal algoritme kunnen we zo de gemiddelde snelheid meten en die afzetten tegen de normale snelheid. Voor deze omslag is de unit ‘licensing’ ingericht, waarin ook de over-genomen Belgische kaartenmaker Tele Atlas is opgenomen. We krijgen nu een duidelijk beeld van de rijsnelheden. Zo zie je precies waar en op welke tijdstippen er langzamer gereden wordt.

Als je dat dag in dag uit meet, dan krijg je unieke data. We werken met gebundelde modellen. Pri-mair gebaseerd op fl oating car data van TomTom-navigatieapparaten, aangevuld met anonieme data uit het mobiele netwerk en waar nodig met publiek beschikbare data uit bijvoorbeeld tradi-tionele detectielussen. Zo krijgen we verfi jnde lokale informatie.’

‘Nu steeds meer PND’s met live services aan de TomTom-servers gekoppeld zijn, kunnen we op basis hiervan realtime verkeersinformatie terug-leveren. Het blijft overigens niet bij informatie, we helpen ook weggebruikers bij het vinden van de beste route, rekening houdend met de conges-tie op dat moment. Op individueel niveau schat-ten we in dat automobilisten die goed zicht heb-ben op het totale verkeersbeeld er 15 procent reistijd mee kunnen winnen. En bij een dichtheid van 10 procent met TomTom-uitgeruste auto’s, verwachten we zelfs dat 5 procent congestiere-ductie bereikt kan worden. Ook stellen we onze data beschikbaar bij grote werkzaamheden, bij-voorbeeld op de A2 in Maastricht. Vanaf het moment dat de schop in de grond is gegaan tot aan de oplevering, kunnen we laten zien welke verkeershinder deze werkzaamheden in de regio tot gevolg hebben. De aannemer kan hier dan tijdig op reageren en de overlast tot een minimum beperken.’

‘In de toekomst kunnen we nog veel verder gaan met het distribueren van verkeers-, veiligheid- en milieuservices door informatie over weercondi-ties, wegkantsystemen en het actuele wegennet te koppelen. Als je bijvoorbeeld kijkt wat er in een gemeente in een week kan veranderen aan bij-voorbeeld – tijdelijk – eenrichtingsverkeer. Om die informatie te ontsluiten, is verregaande stan-daardisatie van gegevenskoppeling nodig en samenwerking met gemeenten. Het moet wel gebeuren, want de consument verwacht volle-dige informatie.’

‘Alle TomTom-kastjes van na 2007 genereren anonieme, historische en actuele verkeersdata’

TomTom investeert in 2011 fors in een nieuwe, meer maatschappelijke rol. Met de wereldwijde verkoop van een enorme hoeveelheid navigatiekastjes aan de particuliere automobilist, stroomt sinds 2007 een waardevolle hoe-veelheid data naar de TomTom-servers. Uit deze databank levert het bedrijf nu actuele en historische verkeersinformatie aan overheden. Maarten van Gool, managing director Licensing, over de nieuwe wereld van TomTom.

12 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

The freshest maps

The most accurate real time traffic

The largest database to predict traffic flow

www.tomtom.com

maps & content | real time & historical traffic | lbsMaarten van Gool

VK_TRENDS2012.indd 12 02-12-11 20:16

The freshest maps

The most accurate real time traffic

The largest database to predict traffic flow

www.tomtom.com

maps & content | real time & historical traffic | lbs

VK_TRENDS2012.indd 13 02-12-11 20:16

111129_Adv Mobility_220x286-LC.indd 1 29-11-2011 15:23:43VK_TRENDS2012.indd 14 02-12-11 20:16

Als je slimme mobiliteit, slimme gebouwentechnologie en slimme energienetwerken, integraal ontwikkelt, aanbiedt en toepast, dan kom je samen tot een schone, leefbare wereld, waarin je je goed kunt bewegen. Ver-taal je dit in het Engels, dan lees je in een notendop de nieuwe Siemens-strategie. Om deze leidraad wereldwijd in daden om te zetten heeft Siemens een interdisciplinaire unit ingericht voor 80.000 medewerkers.

‘SLEUTEL LIGT BIJ DIALOOG MET STEDELIJKE OVERHEDEN’

Hans Koemeester, Raad van Bestuur Siemens: ‘We praten over een integraal mobiliteitsplan’

Hans Koemeester, lid van de Raad van bestuur van Siemens vertelt graag over de nieuwe strategische visie op verkeer en vervoer die moet

leiden naar ‘sustainable cities’. De nieuwe visie is aangepast aan de grote megatrends die we zien, waaronder: globalisering, klimaatverande-ring en een focus op grootstedelijke gebieden. ‘In Nederland is dat de Randstad en daar zien wij Eindhoven en Arnhem-Nijmegen al naadloos op aansluiten.’Siemens heeft de eigen organisatie aangepast aan het uitdragen en uitvoeren van de nieuwe visie. Koemeester: ‘We richten daarvoor een nieuwe unit ‘Infrastructure and Cities’ in voor 80.000 mensen. Zij gaan integraal werken aan: smart mobility, smart building (gebouwen ver-oorzaken 40 procent van de CO2-uitstoot) en smart grid (het energienetwerk moet klaar zijn voor het decentraal en mobiel in- en uitkoppelen van toekomstige nieuwe elektrische voertuigen en toepassingen en kunnen putten uit duurzame energiebronnen).’ Koemeester: ‘Het eindbeeld bereik je alleen door integrale verhoudingen tus-sen die drie thema’s en daarom willen we dit in één sector samenvoegen. Het eindbeeld dat we met deze strategie voor ogen hebben is: een schone en leefbare wereld waarin je je goed kunt bewegen.’

‘Het klinkt misschien niet zo anders’, zegt Koe-meester, ‘maar het betekent dat we ons compleet anders opstellen dan in de jaren hiervoor. We zoeken nu een dialoog met gemeenten en andere overheden. Vroeger gingen we voornamelijk ver-

tellen wat onze producten aan oplossingen kon-den bieden, nu willen we samen praten en naden-ken over oplossingen. De tijd van de standaard-oplossingen is overigens ook voorbij. De groot-stedelijke gebieden, zo blijkt uit eigen internati-onaal onderzoek, hebben elk hun eigen karakte-ristiek en problematiek. Dat geldt ook voor de Randstad.’

‘Het nieuwe concept en de dialoog met de stede-lijke overheden steken we ook anders in, namelijk op het niveau van burgemeester en wethouders. Daar ligt de sleutel. Als daar draagvlak is dan volgt er vanzelf een interdisciplinair team. Ove-rigens geeft de minister zelf een goed voorbeeld met haar Beter Benutten-plannen, door bestuur-lijke overleggen in te stellen waarin het rijk, de stad en het bedrijfsleven bijeenkomen. Deze trend

is enorm in bewe-ging. Op deze inte-grale manier zijn we overigens al bij meerdere g rote projecten betrok-ken met onze ver-keerstechnologie zoals bij de tweede Coentunnel en bij de overkapping op

de A2. Daarnaast kunnen we met de levering van de nieuwe generaties trams voor de HTM in Den Haag een wezenlijke bijdrage leveren aan het optimaliseren van reizigersvervoer.’ ‘Wat wij verder als trend zien is dat er heel veel innovaties zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor in-cartechnologie, wegkantsystemen en sensoren. Probleem is dat veel nog niet optimaal functio-neert of nog onvoldoende is geïmplementeerd. Om dat te bespoedigen zijn standaarden nodig, nog los van het feit dat je protocollen moet afspre-ken. Systemen moeten met elkaar kunnen com-municeren. Het slim combineren van bestaande technologieën door met elkaar te praten over implementatie en toepassen, en hoe we het met elkaar organiseren, daar moet wat ons betreft de focus op liggen. Als we dat doen, en samen in staat zijn om in stappen bij de implementatie van technologie te komen, dan voorzie ik dat we na 2025 zelfs tot een doelstelling van nul verkeers-doden moeten kunnen komen.’

‘Waar we ten slotte in Nederland naar toe moeten is de opzet van een integraal mobiliteitsplan. Anders gezegd: waar willen we met elkaar in 2040 staan als het gaat om infrastructuur. Als dat plan er is, kunnen we onze onderliggende beslissingen hieraan relateren. Die dialoog van-uit het ministerie van IenM met de industrie komt op dit punt duidelijk op gang. Uiteindelijk zou je daarmee kunnen uitkomen op intermodale knooppunten waar reizigers, gevoed met de juiste actuele reisinformatie, naadloos de over-stap kunnen maken tussen vervoersmodalitei-ten.

Bestaande technologie toepassen door slim organiseren

15 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

111129_Adv Mobility_220x286-LC.indd 1 29-11-2011 15:23:43

Hans Koemeester

VK_TRENDS2012.indd 15 02-12-11 20:16

BAM werkt aan een duurzame toekomst

BAM infratechniek bv

Postbus 12

4100 AA Culemborg

T (0345) 47 01 00

opladen@bam-it.nl

www.bam-it.nl

Nieuwkomer Taxi-E betreedt prille markt voor elektrisch taxivervoer

Amsterdam telt slechts vijf laadpunten, maar hier komt snel verandering in. Samen met Koninklijke BAM en Zuidpark levert Taxi-E eind dit jaar een nieuw punt op met veertig laadpalen en vier zogeheten snelladers bij kantorencom-plex Zuidpark op het industrieterrein Amstelpark.

0800-1004444 | www.taxi-e.nl

www.fi ets2day.nl

Elektrisch zagen

1234-VTN-Adv ElectrVervoer.indd 4 01-12-2011 17:21:16

‘WIJ ZIJN KONINKLIJK EN INNOVATIEF DUURZAAM’ Magrita Noordmans, BAM Infratechniek: ‘Ook voor elektrisch vervoer heb je open systemen nodig’

Als wij kijken naar de toekomst van de vervoersmarkt, dan zullen onze verplaatsingen steeds fl exibeler en effi ciënter worden. Je ziet daar nu

al voorbeelden van. Bijvoorbeeld de toenemende populariteit van car sharing en de intrede van andere, slimme mobiliteitsconcepten. Ook zien we dat elektrisch rijden bezig is aan een opmars. Deze trends vergen een andere manier van den-ken en beleving. Als markt dragen we de verant-woordelijkheid om een veilige, solide infrastruc-tuur aan te leggen voor deze nieuwe vervoers-concepten. Die handschoen pakken wij actief op.’‘Om te beginnen stimuleren we elektrisch rijden in de breedste zin van het woord. Daarbij zijn we bij onszelf begonnen en hebben we ons wagen-park uitgebreid met enkele tientallen elektrische auto’s. In de markt installeren we oplaadpunten, waarvan we ook het onderhoud en beheer voor onze rekening nemen. Hiervoor hebben we de nodige kennis en certifi caten in huis. Daarnaast rollen we ook vaak projecten uit op basis van strategische partnerships. Zo gaan we, samen met het taxibedrijf TAXI-E, begin 2012 in Amster-

dam de grootste laadhub van Europa voor elek-trische auto’s realiseren. We willen heel bewust de kennis in de markt van e-vervoer bundelen en aanvullen met onze eigen kennis en vervol-gens weer delen. Al doende bouwen we zo steeds meer kunde en ervaring op.’

Elektrisch vervoer is oorspronkelijk geïnitieerd vanuit de energiewereld. Opmerkelijk is dat de uitdagingen die we nu tegenkomen bij e-vervoer, zoals uniforme bruikbaarheid, 20 jaar geleden ook zagen in de vervoersmarkt. Zo zijn er geen uniforme pasjes voor alle oplaadpunten. Vanuit businessoogpunt is dat begrijpelijk: investeerders in oplaadpunten willen hun investering zo snel mogelijk terugverdienen. Maar het is funest voor de e-automobilisten en daarmee ook voor de BV Nederland. We moeten daarom toe naar open systemen die met elkaar communiceren. Op dat vlak geeft de vervoersmarkt nu een goed voor-beeld: vroeger had elke regio zijn eigen verkeers-operatingsysteem, maar tegenwoordig zijn al die systemen aan elkaar gekoppeld.’

‘Naast het stimuleren van elektrisch vervoer zijn we bij meer duurzame mobiliteitsconcepten betrokken. Zo is VTN Verkeers- & Besturingstech-niek bv, onderdeel van BAM Infratechniek, een samenwerking aangegaan met prof. P.J. Stallen, bedenker van het socio-technische concept ‘Plea-santPASS®’, waarbij we donkere doorgangen of tunnels aantrekkelijker maken voor passanten met audiovisuele technieken. Dit concept wordt in 2013 geïnstalleerd in de Weg van de Toekomst in Oss. Ook participeren we in het concept van Connecting2Day, dat op www.Fiets2Day.nl een overzicht geeft van alle oplaadpunten voor e-fi et-sen in Nederland, vergezeld van gezellige horeca-gelegenheden in de directe omgeving.’

Op het milieu-technische vlak is het concept Fine Dust Reduction System (FDRS) met succes getest in de Thomassentunnel door Van den Berg, dat ook onderdeel uitmaakt van BAM Infratechniek bv. Dit concept betreft het afvangen van fi jnstof. Dat heeft naast gezondheidsvoordelen voor de mens, een positieve werking op de tunneltech-nische installaties omdat deze minder vaak gerei-nigd hoeven te worden en langer mee gaan. Minder onderhoud aan de installaties betekent natuurlijk ook minder afsluitingen van wegen en daarmee een betere doorstroming van het verkeer. Wat we ten slotte niet onvermeld willen laten is ons initiatief om het aanbrengen van detectielussen met elektrische zaagmachines te gaan doen.

Kortom, als BAM-onderdeel zijn we niet alleen Koninklijk, maar ook innovatief en duurzaam. Wij geloven dat duurzame mobiliteit voor ons businesskansen creëert. Het afgelopen jaar heb-ben we de eerste stappen gezet in de markt van elektrisch vervoer en daar al een goede positie ingenomen. Dit is een pad waar we in geloven en waar we volledig achter staan.’

‘Begin 2012 gaan we in Amsterdam de grootste laadhub van Europa realiseren’

‘Duurzaam ondernemen biedt kansen. Vanuit die overtuiging heeft BAM Infratechniek in 2011 projecten verder gebracht op het gebied van sociale veiligheid, luchtkwaliteit en duurzame mobiliteit. We hebben met name grote stappen gezet op het vlak van elektrisch vervoer.’ Een gesprek met Magrita Noordmans, hoofd Business Development bij BAM Infratechniek.

16 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

VK_TRENDS2012.indd 16 02-12-11 20:16

BAM werkt aan een duurzame toekomst

BAM infratechniek bv

Postbus 12

4100 AA Culemborg

T (0345) 47 01 00

opladen@bam-it.nl

www.bam-it.nl

Nieuwkomer Taxi-E betreedt prille markt voor elektrisch taxivervoer

Amsterdam telt slechts vijf laadpunten, maar hier komt snel verandering in. Samen met Koninklijke BAM en Zuidpark levert Taxi-E eind dit jaar een nieuw punt op met veertig laadpalen en vier zogeheten snelladers bij kantorencom-plex Zuidpark op het industrieterrein Amstelpark.

0800-1004444 | www.taxi-e.nl

www.fi ets2day.nl

Elektrisch zagen

1234-VTN-Adv ElectrVervoer.indd 4 01-12-2011 17:21:16

‘WIJ ZIJN KONINKLIJK EN INNOVATIEF DUURZAAM’

VK_TRENDS2012.indd 17 02-12-11 20:16

parkeren op een slimme manier

www.nedapavi.com

Het nieuwe parkeren wordt werkelijkheid met SENSIT: een netwerk van draadloze grondsensoren voor voertuigdetectie per parkeerplaats. SENSIT meet de actuele parkeerbezetting, zodat een automobilist accuraat naar een vrije parkeerplek verwezen

kan worden. Deze oplossing is eenvoudig te integreren in bestaande parkeer-managementsystemen.

SENSIT from Nedap AVI. It’s just parking, only smarter.

VK_TRENDS2012.indd 18 02-12-11 20:16

SLIMME SENSORTECHNOLOGIE MELDT ALLE VRIJE PARKEERPLAATSEN

Nedap AVI plaveit de weg voor talloze SENSIT-toepassingen

Siemerink: ‘We kijken terug op een jaar waarin we bewustwording hebben gekweekt voor deze toepas-sing en hebben de indruk dat de

Nederlandse markt nu klaar is voor actuele par-keerverwijzing op basis van draadloze grondsen-soren. Dat concluderen we niet alleen uit het toenemend aantal aanvragen uit binnen- en buitenland, maar ook doordat partijen zelf mee-denken over de mogelijkheid van meer toepas-singen dan alleen parkeerverwijssystemen; bijvoorbeeld op Kiss en Ride-plaatsen bij stations en luchthavens of bij vrachtwagenplaatsen in containerhavens en langs snelwegen.’

De sensor, SENSIT, is ontwikkeld voor het detec-teren van geparkeerde voertuigen op parkeer-plekken op straatniveau of in garages. Wentink: ‘Mensen rijden soms onterecht een parkeerter-rein voorbij als ze maar even de indruk hebben dat die wel eens vol zou kunnen zijn. Automobi-listen hebben namelijk een hekel aan onzeker-heid. Via een bijzondere sensortechnologie kun je de actuele status inzien en de automobilist goed informeren over de beschikbare plekken op een locatie. Een betere geleiding voorkomt dat auto’s de woonwijk induiken op zoek naar een parkeerplaats, maar doorrijden naar een parkeer-terrein waar zeker een plek vrij is.’ Siemerink: ‘Gemeenten denken vaak dat zij op piekmomen-ten te weinig parkeerplaatsen hebben, maar dan blijkt dat er simpelweg een aantal parkeerplaat-sen niet gevonden wordt.’De sensoren zijn draadloos en kunnen worden ingeboord of opgeplakt, wat bijvoorbeeld in gara-ges gewenst is. De sensoren communiceren onderling en de data wordt opgepikt door een zogenoemd overliggend netwerk. De sensor wordt gevoed door een interne batterij die zo’n 7 jaar meegaat, omdat hij 99 procent van de tijd waakzaam slaapt. Pas wanneer er iets gebeurt op de plek geeft de sensor een signaal af. Iedere sensor maakt gebruik van zowel een infrarood

oog als een magnetisch veld om de aanwezigheid van een voertuig te detecteren. Is het infrarood oog belemmerd door sneeuw of bladeren dan werkt het magnetisch veld. Deze dubbele sensor-technologie en een speciaal detectie-algoritme zorgen voor de hoge nauwkeurigheid bij het bepa-len van de parkeerbezetting.

Siemerink: ‘Wij zien de SENSIT als een belang-rijke innovatie in de parkeerwereld voor de komende jaren. Het voldoet volgens ons aan een behoefte in een groeiende markt. Het belangrijkste effect is op de gedragscomponent in parkeertoepassingen: vrije parkeerplekken zijn makkelijker bereikbaar, dat geeft rust bij de automobilist. Wij gaan in 2012 in ieder geval nog meer gemeentes bezoeken en denken dat ook het bedrijfsleven, van vliegveld tot super-markt, enthousiast zal zijn om dit systeem toe te passen.’ ‘Voor optimale parkeerverwijzing, maar als we goed naar de markt blijven luiste-ren dan vinden we allicht meer interessant toepassingen,’ aldus Wentink.

‘Een betere geleiding voorkomt dat auto’s de woonwijk induiken op zoek naar een parkeerplaats’

Edwin Siemerink en Ido Wentink

19 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

Op het oog parkeren? Dan lijkt alles snel vol, maar toch is dat vaak niet zo. Een kleine, slimme sensor gemonteerd in het parkeervak houdt met een scherp oog de voertuigbezetting op een parkeerplaats in het vizier. Edwin Siemerink, business development manager en Ido Wentink, mar-keting manager van Nedap AVI, plaveien de weg voor een innovatief pro-duct dat nieuwe en bestaande parkeervoorzieningen onmiddellijk meer gewicht geeft. Gaandeweg blijkt het ‘het oog’ veel in huis te hebben.

parkeren op een slimme manier

www.nedapavi.com

Het nieuwe parkeren wordt werkelijkheid met SENSIT: een netwerk van draadloze grondsensoren voor voertuigdetectie per parkeerplaats. SENSIT meet de actuele parkeerbezetting, zodat een automobilist accuraat naar een vrije parkeerplek verwezen

kan worden. Deze oplossing is eenvoudig te integreren in bestaande parkeer-managementsystemen.

SENSIT from Nedap AVI. It’s just parking, only smarter.

VK_TRENDS2012.indd 19 02-12-11 20:16

ANY WAY, ALL THE WAY.

MOBILITEIT VOOR ZAKELIJK NEDERLAND

Wantogo introduceert Radiuz Total Mobility. Dit is hét mobiliteits-systeem voor zakelijk Nederland. Met de Radiuz-kaart reizen mede-werkers van bedrijven en instellingen eenvoudig met elke vorm van vervoer zonder separaat af te rekenen. Of het nu gaat om auto, trein, bus, tram, metro, taxi of OV fiets. Radiuz biedt werknemers optimale vrijheid en f lexibiliteit in mobiliteit en bespaart werkgevers tijd en geld doordat maandelijks één overzichtelijke factuur gestuurd wordt voor

de daadwerkelijk gebruikte mobiliteit. Op dit overzicht staat boven-dien uw CO2-uitstoot vermeld, welke u kunt compenseren. Met de Radiuz App kan een juiste afweging worden gemaakt tussen auto of OV. Tijd, kosten en CO2 worden door de App namelijk inzichtelijk gemaakt. “Met RAdiuz gaan werknemers eff iciënter met hun tijd om en worden écht verleid om bewuster, eff iciënter en milieuvriendelijker te reizen”, aldus Ralph Hooglandt, directeur van Wantogo.

R.A. BOEKESTIJN

GELDIG TOT09-03-2015KAARTNUMMER3528 0200 0181 5419

R. HOOGLANDT

GELDIG TOT09-03-2015KAARTNUMMER3528 0201 0171 5319

Voor meer informatie gaat u naar www.radiuz.nl of email naar info@radiuz.nl

Radiuz_adv_DEF.indd 1 29-11-11 16:50VK_TRENDS2012.indd 20 02-12-11 20:16

ANY WAY, ALL THE WAY.

MOBILITEIT VOOR ZAKELIJK NEDERLAND

Wantogo introduceert Radiuz Total Mobility. Dit is hét mobiliteits-systeem voor zakelijk Nederland. Met de Radiuz-kaart reizen mede-werkers van bedrijven en instellingen eenvoudig met elke vorm van vervoer zonder separaat af te rekenen. Of het nu gaat om auto, trein, bus, tram, metro, taxi of OV fiets. Radiuz biedt werknemers optimale vrijheid en f lexibiliteit in mobiliteit en bespaart werkgevers tijd en geld doordat maandelijks één overzichtelijke factuur gestuurd wordt voor

de daadwerkelijk gebruikte mobiliteit. Op dit overzicht staat boven-dien uw CO2-uitstoot vermeld, welke u kunt compenseren. Met de Radiuz App kan een juiste afweging worden gemaakt tussen auto of OV. Tijd, kosten en CO2 worden door de App namelijk inzichtelijk gemaakt. “Met RAdiuz gaan werknemers eff iciënter met hun tijd om en worden écht verleid om bewuster, eff iciënter en milieuvriendelijker te reizen”, aldus Ralph Hooglandt, directeur van Wantogo.

R.A. BOEKESTIJN

GELDIG TOT09-03-2015KAARTNUMMER3528 0200 0181 5419

R. HOOGLANDT

GELDIG TOT09-03-2015KAARTNUMMER3528 0201 0171 5319

Voor meer informatie gaat u naar www.radiuz.nl of email naar info@radiuz.nl

Radiuz_adv_DEF.indd 1 29-11-11 16:50

NS-medewerker Ralph Hooglandt wist plotseling hoe de ideale multivervoerpas eruit moest zien. Hij nam ontslag, kreeg subsidie van minister Eurlings voor zijn visie en ging aan het werk. Een ont-wikkelingsverhaal dat in 2011 eindigt met een product dat in 2012 volledig in bedrijf gaat.

MULTIVERVOERPAS RADIUZ GAAT IN BEDRIJF

Een droom, een kans, een product: Ralph Hooglandt, van Wantogo is trots

Ralph Hooglandt zag het precies voor zich: één pas waarmee je onbelemmerd de slimste en meest comfortabele ritkeuzes kan ma-

ken in de wereld van verkeer en vervoer. Een pas die alle deuren opent, waarbij je niet hoeft te betalen en je ook niet hoeft aan te melden op internet. Gewoon één keer per maand een fac-tuur voldoen, waarbij je alle BTW kunt verre-kenen. En waarmee je bovendien, als je maat-schappelijk goed wilt doen, je CO2-gebruik kunt ‘uitkopen’ uit de CO2- emissiehandel. Ook heeft de pas effect op het vervoergedrag. Netbeheer-der Stedin gebruikt de pas nu in een pilot voor 30 medewerkers. Het uiteindelijke doel is om het voor de nieuwe vestiging in Rotterdam uit te rollen zodat het bedrijf van de huidige 320 parkeerplaatsen terug kan naar 120. Dat be-spaart serieus geld.’

Zo’n 2,5 jaar geleden stichtte Ralph Hooglandt met drie partners zijn bedrijf Wantogo, met maar één doel: het ontwikkelen van ‘zijn’ mul-tivervoerpas. Over de noodzaak van de pas zegt Hooglandt: ‘Veel weggebruikers zitten in een keurslijf als het gaat om hun vervoermiddelkeuze. Zo denkt een lease-autobezitter al snel: ‘Ik betaal 20 pro-cent bijtelling en dan rijd ik er ook mee.’ Dat betekent vervolgens dat iemand voor een rit van 2,5 uur naar Maastricht voor de leaseauto kiest in plaats van voor de trein. Of de auto pakt om ’s ochtends om 9.00 uur in Den Haag te zijn voor een afspraak, terwijl je rond die tijd de stad niet in komt en je de auto er niet kwijt kunt. Of

gekker nog, naar Schiphol rijdt voor een vlucht, terwijl de trein onder de incheckbalie stopt. Tegelijkertijd voelen leaseautorijders – als ze al overwegen om met de trein te gaan – zich bezwaard om een reisbonnetje in te leveren bij hun werkgever.

Goede redenen om dit patroon te doorbreken, zijn volgens Hooglandt: dat reizen met de pas, effi ciënter is, en ook CO2-, administratieve- en zelfs out-of-the-pocket-kosten bespaart. Als je kijkt naar het variabele deel van de kosten van een leaseauto (de kosten die je maakt als je rijdt) kom je per kilometer gemiddeld iets hoger uit dan de gemiddelde kilometerprijs voor het openbaar vervoer.

De pasDé pas, die de naam Radiuz kreeg, is sinds vorig jaar operationeel en heeft daarna twee testfases doorlopen. In de eerste testperiode zijn, met proefpersonen verschillende testruns gemaakt om de kinderziektes eruit te halen. Daarna volgde tot april van dit jaar een gebruikersproef. De pas bestaat in feite nog uit twee passen, doordat de OV-chipkaart nog steeds uitsluitend beschikbaar is voor ov-reizen. Zo gauw Trans-

LinkSystems de beheerorganisatie van de OV-Chipkaart toestaat dat de OV-chipkaart meer opties kan uitvoeren, bereikt Hooglandt het maximale comfort van één pas. Met de twee-delige pas, kunnen nu alle ov-reizen worden gemaakt. Maar ook worden getankt, geparkeerd – op straat of in de garage – een deelauto worden genomen, en natuurlijk een OV-fiets worden gepakt. Groot voordeel van de pas is de onaf-hankelijkheid, zegt Hooglandt. Alle vervoerders en providers kunnen hun diensten aanbieden.

In 2012 legt Hooglandt de focus op duurzaam-heid. Wij geven op de factuur een CO2-rappor-tage. Werkgevers die nog een extra gebaar wil-len maken, kunnen het gewicht aan bespaarde CO2 in euro’s omzetten – circa 18 euro per ton CO2 – waarmee Stichting Natuur en Milieu CO2-rechten opkoopt en ze vernietigt. Daarmee worden de CO2-rechten structureel kleiner.

Er maken nu 20 bedrijven gebruik van de kaart en er reizen nu enkele honderden werknemers met de Radiuz-pas. Hooglandt verwacht dat men-sen er zo achter komen dat het eigenlijk helemaal niet zo erg is om soms met de trein te reizen. Als de routine maar wordt doorbroken.

‘Veel weggebruikers zitten in een keurslijf als het gaat om hun vervoermiddelkeuze’

21 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

VK_TRENDS2012.indd 21 02-12-11 20:16

VAN INSTITUUT NAAR CONCEPT PAO: Stichting PostAcademisch Onderwijs aan vooravond van radicale omwenteling

Aan het woord Rob Gremmee, direc-teur PAO en Bart van Arem, voorzit-ter van de Programmaraad Ver-keers- vervoerswetenschappen

van PAO. Postacademisch onderwijs gaat niet zozeer over het ‘hoe’, maar meer om het ‘waarom’. Dan volgt verdieping en daarna komt de prakti-sche component weer aan de orde. In de kern is dit waar het postacademisch onderwijs Verkeer en Vervoer sinds 1975 voor staat, aldus Gremmee. Ter illustratie toont hij artikelen – met veel for-mules – uit Verkeerskundes die in die tijd regel-matig onderdeel uitmaakten van het PAO-les-materiaal.

‘Sinds 1975 is er in de opzet van de cursussen niet veel veranderd’, zegt Gremmee. Er staat een aan-tal deskundigen gedurende een afgesproken periode voor een groep van gemiddeld 25 deel-nemers. ‘Nu staan we aan de vooravond van een omwenteling in hoe we kennis tot ons nemen. Je ziet dat ‘young professionals’ zelf willen be-schikken over tijd en plaats en door de moderne communicatiemiddelen kan dat. Dus gaan we nu naast het reguliere aanbod, cursussen met Web-casting aanbieden via een inlogcode op internet. Cursussen zijn zo het hele jaar beschik-baar en starten en eindigen niet meer persé bin-nen een afgesproken periode. Contactmomenten met de docenten kunnen tussentijds individueel, klassikaal, maar vooral ook digitaal plaatsvin-den.

Hierdoor is zeker een x-aantal mensenlevens gered Genoemde omwenteling wordt nog eens geacti-veerd door de economische situatie en door posi-tieverschuivingen in de wereld van verkeer en vervoer. Je ziet dat opleidingen bij bedrijven onder druk komen te staan. Zij sturen vaker één persoon in plaats van drie. Daarnaast zie je een verschuiving van kennis in de markt. Rijkswa-terstaat – traditioneel een grote afnemer van cursussen – verandert van kennisontwikkelaar naar professioneel opdrachtgever. Dat betekent niet dat kennis verdwijnt, maar dat kennis ook door andere dan de traditionele cursisten wordt gevraagd. Al met al betekent het dat sommige cursussen niet langer doorgaan, terwijl andere heel robuust blijken, zoals over verkeersveilig-

heid. Gremmee: ‘wij helpen zo al 30 jaar – ook in samenwerking met de SWOV – mee om aspecten van verkeersveiligheid onder de aandacht te brengen. Hierdoor is zeker een x-aantal mensen-levens gered.’ Enkele cursussen zijn spin offs van de overkoepelende cursus: de introductiecursus Verkeer en Vervoer.

Alle PAO-cursussen bieden de laatste stand van zaken in wetenschap en techniek, onderzoek en praktijk en zijn bedoeld voor afgestudeerde aca-demici en hbo’ers die op dat niveau werkzaam zijn. Voor zowel de onderwerpkeuze als de inhou-delijke kwaliteit van de cursussen is een pro-grammaraad ingesteld waarin een brede groep academici en vertegenwoordigers van kennisin-stituten deelneemt. Bart van Arem, hoogleraar TU Delft, is voorzitter van deze raad. Als voorbeeld van een nieuwe marktontwikkeling noemt hij de nauwere samenwerking van verkeerskundi-gen met stedenbouwers en waterbouwers. Van Arem: ‘Ontwerpen is mij uit het hart gegrepen. Vanuit de toepassing blijven mensen leren. Maar ook verkeers- en vervoermodellen en simulatie zijn actueel, denk ook aan modellen voor de kosten-batenanalyses milieu.’

‘De omschakeling naar E-learning zit in een start-fase’, zegt Van Arem. ‘Het gesproken woord blijft belangrijk, maar dat hoeft niet persé meer voor de klas, dat kan ook op het web. En daarbij kun je allerlei zaken koppelen zoals uitleg, achtergrond-info of Excelbestanden als rekenvoorbeeld. Elek-tronisch toetsen doen we al op de TU.’

Wat blijft, benadrukken beiden, is de kwaliteit van het onderwijs. Die wordt gegarandeerd door een aanbod van gecomprimeerde, bewaakte, gevalideerde en samengevoegde (nieuwe) weten-schappelijke kennis door mensen die leidend zijn in hun vakgebied.

‘Alle cursussen bieden de laatste stand van zaken in wetenschap en techniek, onderzoek en praktijk’

Internationaal, interactief en onafhankelijk van tijd en plaats, actuele wetenschappelijke kennis aanbieden die op de huid zit van marktontwik-kelingen in de dynamische wereld van verkeer en vervoer. In een notendop de uitkomst van de actuele transformatie van het instituut postacademisch onderwijs naar een nieuw concept postacademisch onderwijs.

Rob Gremmee Bart van Arem

22 Trend

VERKEERSKUNDE TRENDS 2012

VK_TRENDS2012.indd 22 02-12-11 20:16

PAO: kennis verbreden en verdiepen www.pao.tudelft.nl

Introductiecursus Verkeer en VervoerVerkeer en vervoer in hoofdlijnen1, 2, 8, 9 en 16 februari 2012Cursusleiders: Prof.dr. G.P. van Wee (TU Delft) en dr.ir. R. van Nes (TU Delft)

Hoe maak ik openbaar vervoer?Opzetten, aanpassen en in stand houden8 en 9 maart 2012Cursusleider: Dr.ir. N. van Oort (Goudappel Coffeng)

Modellen voor langetermijn strategie -bepaling in de verkeerskundeOverzicht van de belangrijkste modellen voor langetermijnbeleid17, 18 en 25 april 2012Cursusleider: Prof.dr. A.I.J.M. van der Hoorn (RWS Dienst Verkeer en

Scheepvaart/Universiteit van Amsterdam)

Ruimte en mobiliteit27 en 28 maart 2012Cursusleiders: Prof.dr. H.J. Meurs (MuConsult/TU Delft) en dr.ir. K.T. Geurs (Universiteit Twente) Binnenscheepvaart en vaarwegen

Ontwikkelingen, mogelijkheden, techniek, beleid tot praktijk - met simulatorbezoek en vaarexcursie7, 8, 14 en 15 juni 2012

Cursusleider: Ir. M.A. Wolters (RWS Dienst Infrastructuur)

Haven- en terminalplanning Met Simport MV2-game22, 23 en 30 mei 2012Cursusleiders: Prof.ir. H. Ligteren (TU Delft) en ir. T. Vellinga (TU Delft/

Havenbedrijf Rotterdam)

Regisseren van de openbare ruimteIntegraal beheer van de openbare ruimte en verder17, 18, 24 en 25 april 2012Cursusleider: Drs. M. van der Zwan (PLAN terra BV) Maatschappelijke kosten-batenanalyse

van infrastructuurprojecten12 en 13 juni 2012Cursusleider: Dr. J.A. Annema (TU Delft)

PAO organiseert korte postacademische cursussen op verschillende vakgebieden: bouw kunde, civiele techniek, gezondheids-techniek en milieu technologie, verkeers kunde, vervoerswetenschappen en personal skills.

Postbus 50482600 GA Delft

015 278 46 18info@pao.tudelft.nl

PAO

Verkeerskunde editie 8 v2.indd 1 28-11-2011 12:27:18

VK_TRENDS2012.indd 23 02-12-11 20:16

Hét multimediale platform voor verkeerskundigen

Verkeerskunde proberen? Vraag een gratis proefnummer aan door een mail te sturen naar verkeerskunde@anwb.nl

i

In 2012:

7 edities van het vakblad

Trends 2013

Kennisportals op www.verkeerskunde.nl

Wekelijkse nieuwsbrief

Twitter: @Verkeerskunde

LinkedIn

Vakdebatten

NVC 2012

www.verkeerskunde.nl

Verkeerskunde

VK_TRENDS2012.indd 24 02-12-11 20:16