Verkeerd Verbonden? Belhuizen in Amsterdam · 2017. 2. 7. · Verkeerd Verbonden? Belhuizen in...

Verkeerd Verbonden?Belhuizen in Amsterdam

Van Traa-team Pagina 1 25-08-03

1. INLEIDING....................................................................................................................................2

2. BELHUIZEN..................................................................................................................................3

2.1 Hoe werkt het? ...........................................................................................................................32.2 Belhuizen in Amsterdam ............................................................................................................52.3 Opzet onderzoek en gebruikte informatiebronnen.....................................................................6

3. DE OPKOMST VAN BELHUIZEN............................................................................................7

3.1 Migratie .....................................................................................................................................73.2 Liberalisering telecommarkt......................................................................................................83.3 Lage drempel voor toetreding....................................................................................................8

4. HET GRIJZE EN ZWARTE CIRCUIT. ....................................................................................9

4.1 Sappelen.....................................................................................................................................94.2 Ontduiken winkelsluitingstijden...............................................................................................104.3 Illegaal personeel ....................................................................................................................104.4 Belastingfraude........................................................................................................................104.5 ’Ondeugdelijke’ waar ..............................................................................................................11

5. TELECOMFRAUDE ..................................................................................................................12

5.1 Oplichting van carriers (en klant) ...........................................................................................125.2 Fraude met gestolen mobieltjes en sim-kaarten ......................................................................125.3 Roaming-fraude .......................................................................................................................135.4 Hacken, PABX-fraude en phreaken .........................................................................................135.5 Casus 1: het hackende Amsterdamse belhuis ..........................................................................145.6 Casus 2: Calling Card Shoulder Surfing van Amerika tot Amsterdam. ..................................165.7 De fraudeproblematiek, oftewel: who cares? ..........................................................................165.8 Toezicht?..................................................................................................................................18

6. ILLEGAAL WISSELEN EN MONEYTRANSFERS..............................................................18

6.1 Wisselen ...................................................................................................................................186.2 Hawala.....................................................................................................................................196.3 Het belang van hawala ............................................................................................................206.4 Omvang hawala in Nederland .................................................................................................206.5 Hawala en wisselen in belhuizen .............................................................................................216.5 De hawalaproblematiek: gebrek aan toezicht .........................................................................226.6 Gebruik van hawala door criminelen en terroristen: financieren en witwassen.....................22

7. ANTECEDENTEN ......................................................................................................................23

8. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN...................................................................................25

8.1 Conclusies................................................................................................................................258.2 Aanbevelingen..........................................................................................................................25

DEEL 2: TABELLEN EN CIJFERS...................................................................................................27

TABEL 2: HERKOMST...........................................................................................................................29TABEL 3: VESTIGINGSJAAR..................................................................................................................30TABEL 4: MUTATIES VANAF 1 JANUARI 1998* ....................................................................................31TABEL 5: BEDRIJFSOMSCHRIJVINGEN NAAST BELHUIS ........................................................................32TABEL 6: SAMENWERKINGSVERBANDEN.............................................................................................34TABEL 7: DELICTEN.............................................................................................................................35



Het doel van het Van Traa-team is om middels de bestuurlijke aanpak de(georganiseerde) criminaliteit te bestrijden. Uitgangspunt is dat de overheid moetvoorkomen dat criminelen door de overheid worden gefaciliteerd, bijvoorbeeld doorvergunningen of subsidies te verlenen aan zaken die zijn gefinancieerd met crimineelgeld. In de door het Van Traa-team ontwikkelde methodiek zijn twee hoofdtype-projecten te onderscheiden, namelijk de aanpak en de

aanpak. Gebiedsgerichte projecten hebben betrekking op eenafgebakend gebied waar de rechtsorde is verstoord. Voorbeelden hiervan zijn de VanTraa-projecten in het Wallengebied (Wallenproject) en de Javastraat e.o.Branchegerichte projecten hebben betrekking op branches die (mogelijk) zijn, d.w.z. gevoelig of kwetsbaar voor criminele verwevenheid of infiltratie.Voorbeelden van dergelijke branches zijn de horeca, de onroerend goedbranche enwisselkantoren. Voorbeelden van Van Traa-projecten inzake branches zijn (illegale)casino’s en smartshops. Een belangrijke reden voor het Van Traa-team om onderzoekte doen naar smartshops was dat het een branche betrof waarvoor aanwijzingen overcriminogeniteit bestonden. Ook betrof het een nieuwe, snelgroeiende branchewaarover weinig bekend was en die in de praktijk niet of nauwelijks was onderworpenaan toezicht door de overheid. Dergelijke branches worden door de wetenschap alsgevoelig voor verwevenheid met criminaliteit aangemerkt.1

In het Javastraat-project werden met betrekking tot de daar aanwezige belhuizenduidelijke signalen voor criminogeniteit aangetroffen, zoals betrokkenheid bijmisdrijven.2 Net als bij smartshops geldt ook bij belhuizen dat het gaat om een relatiefnieuwe en snelgroeiende branche waarover weinig bekend is en die feitelijk niet ofnauwelijks is onderworpen aan toezicht door de overheid.Om bovengenoemde redenen is het project Belhuizen door de sub-driehoek ZwareCriminaliteit (ZwaCri) als zogenaamd “Van Traa-project” geoormerkt.

Dit onderzoek is te omschrijven als een zogenaamd , bedoeld om(gemeentelijke) overheid, maar ook opsporingsinstanties en toezichthouders, inzichtte verschaffen in de branche zelf en aan de branche gerelateerde problematiek en/ofcriminaliteit. Het fenomeen belhuis wordt beschreven door aandacht voor deontstaansgeschiedenis en werkwijze, alsmede de bijzondere plaats die zij inneemt bijde allochtone bevolking. Daarnaast wordt uitgebreid ingegaan op de verschijnselendie wijzen op criminogeniteit van de belhuisbranche: van belastingontduiking enillegaal personeel tot telecomfraude en hawala (informele moneytransfers).

In het slothoofdstuk worden tot slot aanbevelingen gedaan betreffende handhavingvan – bestaande – regelgeving en toezicht.

1 Kamerstuk 1995-1996, 24072, nr. 18, Tweede Kamer (Inzake Opsporing, Deel II OnderzoeksgroepFijnaut: Branches, pagina 5)2 Deel I Tussenrapportage Onderzoeksproject Javastraat e.o., Stadsdeel Zeeburg/Van Traa-team, 16 mei2002.



1. Groothandelaren in telefoonkaarten kopen belminuten in bij een leveranciervan belminuten, een zogenaamde , bijvoorbeeld KPN, Essent ofWorldcom. De groothandelaar maakt belkaarten (zie figuur 1) met een bepaaldbeltegoed – zogenaamde -telefoonkaarten, ook wel genoemd, vanwege de methode om de toegangscode te voorschijn te krabben(scratchen) - en brengt deze op de markt (in figuur 2 is de groothandelaar inhet midden gesitueerd: Belhuis/Centrale).

2. Belhuizen kopen de kaarten met beltegoed in bij de groothandel (soms viatussenhandelaar) en verkopen deze door aan hun klanten.3

De klant belt in bij de groothandelaar middels een gewoon of 0800 telefoonnummeren toets de tevoorschijn gekrabde toegangscode in. Het inbellen verloopt via eenzogenaamde (weergegeven door het computersymbooltje in het midden vanfiguur 2) Deze switch, een computer, controleert de toegangscode. Is de code juist dankan de klant vervolgens doorbellen naar het nummer van bestemming, bijvoorbeeld inPakistan of Suriname. De switch houdt automatisch bij hoe lang er wordt gebeld enhoeveel het resterende beltegoed is. Als het tegoed verbruikt is wordt de verbindingautomatisch verbroken.

Figuur 1: voorbeeld van een Amerikaanse belkaart ter waarde van $5,- met bijbehorende beltarieven. 3 Sommige belhuizen geven eigen kaarten uit, cq. sommige groothandelaren hebben eigen belhuizen.

Een belhuis is, in essentie, een winkel waar een aantal telefoonlijnenbeschikbaar is voor gebruik door het publiek en waar meestal ooktelefoonkaarten met beltegoed worden verkocht. Vaak zijn de telefoonsgeplaatst in cabines waar men ongestoord kan bellen. Soms echter gaat hetom één of twee lijnen in bijvoorbeeld een wasserette of islamitischeslagerij die voor klanten ter beschikking worden gesteld. Belhuizenworden meestal gekenmerkt door een sterke etnische oriëntatie (zieparagraaf 3.1)



Figuur 2: werking belhuis (links staan de belhuizen en de klanten die scratchkaarten kopen. In hetmidden staat de leverancier van de scratchkaarten, de groothandel. Rechts – bij telefooncentrale - deleverancier van de belminuten, de carrier). De platformhouder is degene die een 0800 nummer toekenten beheert.

Steeds meer belhuizen hebben overigens een rechtstreekse verbinding met de (computer) van een groothandelaar. Het inbellen verloopt via een vaste lijn in hetbelhuis. De klant neemt plaats in een cabine en belt rechtstreeks naar zijnbestemming. Een computer registreert beltijd en bestemming en zorgt voor eenautomatische uitdraai van de factuur bij de kassa. Er hoeft in dat geval dus geenbelkaart te worden aangeschaft door de klant.NB. Belkaarten kunnen ook in andere winkels worden gekocht, of zelfs via internetworden aangeschaft.4

4 Zie bijvoorbeeld www.starprepaid.com, www.justphonecards.com of www.telefoonkaarten.com



Mede omdat belhuizen niet zijn onderworpen aan een vergunningenstelsel ofanderszins onder specifiek toezicht van de gemeente staan bestaat er geen volledigoverzicht van alle belhuizen in Amsterdam waar zo gebruik van kan worden gemaakt.Hoeveel belhuizen er precies zijn is dan ook niet met zekerheid te zeggen. Sommigebelhuizen zijn niet als zodanig bekend bij het Handelsregister van de Kamer vanKoophandel, bijvoorbeeld omdat de belactiviteiten onderdeel zijn van een brederebedrijfsvoering, zoals een wasserij of een kruideniersbedrijf of een islamitischeslagerij. Ook zijn gemengde bedrijven vaak van buiten moeilijk of niet als belhuisherkenbaar. Er treden bovendien veel mutaties op in de branche: belhuizen komen engaan. Gedurende dit onderzoek opgerichte belhuizen zijn niet allemaal in beeldgekomen en aangetroffen belhuizen kunnen inmiddels weer zijn verdwenen. Voor ditonderzoek zijn adressen geselecteerd waar gedurende de tijd van dit onderzoekeen belhuis was gevestigd.

Figuur 3: 116 beschreven belhuizen in de stadsdelen



De voor de uitkomsten van dit onderzoek gebruikte gegevens omvatten zoals gezegd belhuizen in Amsterdam. Hiermee is een groot deel in beeld gekomen, maar de

lijst is niet uitputtend. Het werkelijk aantal belhuizen in Amsterdam bedraagtvermoedelijk meer dan 200.

In het Handelsregister van de Kamer van Koophandel aanwezige gegevens, alsmedegegevens uit eigen waarneming over belhuizen en hun eigenaren zijn vergeleken methet Herkenningsdienstsyteem (HKS) en het bedrijfsprocessensyteem X-pol van depolitie. HKS is een landelijk verwijzingssysteem, waarin de verschillendepolitieregio’s opnemen welke personen terzake welke delicten zijn vervolgd (zgn.politieantecedenten). X-pol is het systeem waarin de politie Amsterdam-Amstellandalle incidenten (van verkeersovertredingen en inbraken tot moord en doodslag) en dedaarop volgende acties registreert (zgn. mutaties).

Bijzondere aandacht is besteed aan de fenomenen telecomfraude en illegaal wisselenen/of moneytransfers door of in belhuizen. Deze informatie bleek slechts moeizaam tekunnen worden verkregen. Over het fenomeen telecomfraude – laat staan:telecomfraude in - is betrekkelijk weinig bekend.

Strafrechtelijke onderzoeken naar illegale wisselactiviteiten hebben voornamelijkbetrekking op verdachte transacties afkomstig uit meldingen aan het MeldpuntOngebruikelijke Transacties (MOT), gedaan door legale, geregistreerdewisselkantoren. Over illegale wisselorganisaties is veel minder bekend (zie paragraaf6.1).

Over de omvang van 5 moneytransfers, beter bekend onder de Arabischenaam , is nog minder bekend. Het fenomeen is pas vanaf 1999 goedbeschreven, mede naar aanleiding van een groot onderzoek door de Amsterdamserecherche6 7. De meeste informatie is verkregen uit wetenschappelijke enjournalistieke literatuur8.Hawala is een praktijk binnen bepaalde etnische gemeenschappen, zoals Pakistanenen West-Afrikanen. Door dit gesloten karakter onttrekt het zich grotendeels aan het(toe)zicht van het (Nederlandse) publiek en toezichtinstellingen.9Zie verder paragraaf 6.2.

5 De naam informele moneytransfers is afkomstig uit “Informal Value Transer Systems and CriminalOrganizations”, Prof. Nikos Passos, Wetenschappelijk onderzoeken documentatiecentrum (WODC),4e kwartaal 1999. De aanduiding informeel is bedoeld om te benadrukken dat het gaat ommoneytransfers die worden verricht buiten het fornele bancaire circuit. Aanduidingen als illegalemoneytransfers of ondergronds bankieren zouden te sterk een verband suggereren met crimineleparktijken. Zie ook paragraaf 6.5.6 “De ondergrondse naar de Prinsengracht”, bijlage Economie, De Volkskrant, 25 maart 2000.7 “ De knaken gaan ondergronds”, De Volkskrant, 5 maart 1999.8 Zie bijvoorbeeld: Informal Value Transer Systems and Criminal Organizations, Prof. Nikos Passos,Wetenschappelijk onderzoeken documentatiecentrum (WODC), 4e kwartaal 1999.9 De Nederlandsche Bank (DNB) is op grond van de Wet inzake de geldtransactiekantoren (WGT)toezichthouder op wisselkantoren en moneytransferinstellingen.



Door gesprekken met deskundigen van de politie Amsterdam-Amstelland, van hetInterdisciplinair Fraudeteam (IFT) Noord-Nederland, deskundigen uit het land op hetgebied van belastingfraude, kenners van de belhuisbranche en personen uit de branchezelf, is er toch enig zicht gekomen op het verschijnsel van illegale wisselpraktijken enmoneytransfers, alsmede telecomfraude in belhuizen.

Er is ook is gebruik gemaakt van publicaties van het Financieel Expertisecentrum(FEC) inzake informele geldtransacties10 en wisselen11, alsmede publicaties van hetIFT Noord-Nederland inzake de verschillende vormen van telecomfraude.12 Zoalstegenwoordig te doen gebruikelijk is, is ook dankbaar gebruik gemaakt van bronnenop internet (alleen de zoekterm bij google levert al meer dan 10.000 treffersop).

De opkomst van belhuizen hangt in de eerste plaats samen met de groei van het aantalmigranten, met name in de grote steden. Migranten hebben behoefte aan goedkopetelefoonverbindingen, met name voor contact met het land van herkomst en belhuizenbieden die dienst.

alduseen zogenaamde “etno-marketeer” van KPN in 2000

13

De etno-marketeer (…) weet uit ervaring en onderzoek dat vriendschapsbandensterker en familierelaties inniger zijn dan bij autochtone Nederlanders. Niemand komter onderuit om minstens een keer per week te bellen naar ouders, ooms, tantes, en hetmaakt niets uit of ze hier wonen of in Turkije. Bellen in een belhuis maakt het levenoverzichtelijker.

Er is nog een dwingende redenom naar het belhuis te gaan

14

Belhuizen fungeren ook als ontmoetingsplek voor de verschillende etnischegemeenschappen. Belhuizen zijn lang open en behalve voor een telefoongesprek kanje er vaak ook terecht voor een kop koffie of sigaretten.15

De etnische oriëntatie blijkt ook uit de exploitatie: van de onderzochte belhuizen heeftslechts één een geboren Nederlander als eigenaar. Alle andere belhuizen staangeregistreerd op naam van één of meer in het buitenland geboren personen.16

10 Rapportage werkgroep geldelijke overmakingen, Financieel Expertisecentrum (FEC), 12 juli 2001.11 Rapportage Wisselkantoren, Financieel Expertisecentrum (FEC), pagina 25, 1 maart 2003.12 “Call Selling Fraude” – M.L. van Lankeren, landelijk Expertisecentrum Telecommunicatiefraude,28-04-2003.13 “Publieke Praatpalen”, Zaterdagsbijvoegsel NRC Handelsblad, 22 april 2000.14 Idem.15 Een belhuis is meer dan alleen telefoons”, Algemeen Dagblad 31 mei 200316 Zie deel 2, tabel 2.



Een andere hoofdreden voor de enorme toename van het aantal belhuizen is deliberalisering van de telefoniemarkt. Begin jaren ’90 begonnen de eerste belhuizenmet het aanbieden van goedkope beltarieven. Dat werkte toen nog zo: een belhuismaakte eerst verbinding met een carrier (aanbieder van belminuten) in de VerenigdeStaten. Deze belde vervolgens terug en het telefoongesprek kon via hun – goedkopere- lijnen gevoerd worden. Het kon alleen maar volgens dit Call-backsysteem, omdatPPT Telecom (nu: KPN) nog het monopolie op telefoondiensten had.17 Sinds 1 juli1997 is KPN verplicht om andere aanbieders van basisdiensten via PSTN(spraaktelefonie, fax) toe te laten.18 Vanaf dat moment explodeerde de markt voortelefoniediensten, met name voor mobiele telefonie. Ook voor de vaste telefoon thuiskwamen concurrenten voor KPN op de markt, zoals Tele2 en OneTel. De toegenomenconcurrentie leidde tot enorme prijsdalingen, met name voor internationaaltelefoneren. Ook belhuizen en hun klanten profiteerden van de nieuwe mogelijkhedenom goedkoop te bellen.

Van de onderzochte belhuizen in Amsterdam zijn er dan ook 86 (74%) opgericht na 1januari 1998. 67 van de onderzochte belhuizen (57,7%) zijn zelfs opgericht na 1januari 2000. 19

Andere redenen voor de groei van het aantal belhuizen zijn complexer van aard enzowel positief als negatief te bestempelen en kunnen ook niet los worden gezien vande hierboven geschetste twee hoofdredenen.

Zo is het meestal betrekkelijk eenvoudig en goedkoop om een belhuis te starten.Daarvoor zijn de volgende reden aan te geven:

Belhuizen zijn vaak gevestigd in de wijken waar de cliëntèle woont en dat zijnveelal de “goedkopere” wijken, zoals de Indische Buurt, Amsterdam West enAmsterdam Zuidoost. De huurprijzen zijn in die wijken veelal redelijk tot laag.De inrichting van een belhuis vergt weinig investeringen. Volgens een goedgeïnformeerde bron kost de inrichting niet meer dan “een paar duizend euro: meerdan wat telefoonlijnen, een stopwatch, wat krukken om op te zitten en een paarschotten tussen de telefoons is in beginsel niet nodig.”Men hoeft niet te beschikken over voorraden die veel opslagruimte innemen ofkunnen bederven. In beginsel volstaat een handelsvoorraad met belkaarten.Het is eenvoudig om naast reeds bestaande handel, bijvoorbeeld eenlevensmiddelenzaak, kapsalon of wasserette, een paar telefoonlijnen teexploiteren. De belactiviteiten leveren zo een bijverdienste opOmgekeerd zie je dat waar de exploitatie van telefoonlijnen de hoofdactiviteitvormt, er vrijwel altijd ook andere producten en diensten worden verkocht, zoalstelefoonkaarten, internettoegang en mobiele telefoons met accessoires, maar ooktoeristeninformatie en hotelreserveringsservice, snoep, frisdrank en sigaretten (ziedeel 2, tabel 5).

17 “Publieke Praatpalen”, Zaterdagsbijvoegsel NRC Handelsblad, 22 april 2000.18 Ministerie van Economische Zaken, www.ez.nl19 Zie deel 2, tabel 3.



De laagdrempeligheid komt ook voort uit de minimale overheidsbemoeienis met debranche.

Een ondernemer die een belhuis wil beginnen, hoeft niet te beschikken over een(hoge) vooropleiding of vakdiploma’s. Iedereen met wat zakelijk gevoel kan inbeginsel een belhuis starten.Er worden nauwelijks (wettelijke) eisen gesteld aan vestiging van een belhuis. DeVestigingswet Bedrijven is afgeschaft en men hoeft niet te voldoen aan,bijvoorbeeld, strenge milieueisen of integriteitseisen, zoals geldt voor de horeca.

De laagdrempeligheid, de etnische oriëntatie van de branch en de mogelijkheid ombelactiviteiten te combineren met andere econmische activiteiten maakt dat dezebranche vooral voor allochtone ondernemers aantrekkelijk is. Allochtoneondernemingen kenmerken zich ook over het algemeen door kleinschaligheid en dooreen breed assortiment: 20.In de onderzochte Amsterdamse belhuizen is volgens de bedrijfsomschrijving in hetHandelsregister bij 81 van de 116 onderzochte belhuizen (70%) sprake vaneconomische nevenactiviteiten, variërend van gerelateerde dienstverlening endetailhandel als het aanbieden van internettoegang, groothandel in telefoonkaarten ende verkoop van mobiele telefoons en telefoonabonnementen tot het uitbaten van eenkapsalon, de verkoop van sigaretten of tweedehands wit- en bruingoed en de im- enexport van ongeregelde goederen (zie deel 2, tabel 5).

Door deze economische nevenactiviteiten naast de belactiviteiten, maar ook doorlange dagen te maken, gebruik te maken van familieleden als (goedkoop) personeelhoudt de meerderheid het hoofd boven water (zie ook paragraaf 4.1). De groteonderlinge concurrentie maakt het bestaan er vermoedelijk niet gemakkelijker op. Eenduidelijke aanwijzing voor het marginale bestaan dat vele belwinkels leiden is hethoge aantal mutaties: belwinkels gaan voortdurend in andere handen over ofverdwijnen geheel. Zie deel 2, tabel 4)

Op basis van verkregen informatie kan het beeld worden geschetst van een branchewaarin de behaalde winsten gemiddeld genomen laag zijn en waarin veel belhuizenmet verlies draaien. Veel belhuizen houden het dan ook kort vol.

Men houdt het hoofd boven water door nevenactiviteiten naast de belactiviteiten,zoals het aanbieden van internettoegang, het verkopen van mobiele telefoons, hetrunnen van een kapsalon of door import- en exporthandeltjes.

Volgens een ingewijde in de belwereld moet een belhuis in het centrum vanAmsterdam21 een vloeroppervlak van minsten 200 m2 hebben, zodat er 25 of meertelefoonlijnen kunnen worden geëxploiteerd, om rendabel te kunnen opereren opbelactiviteiten alleen. Vrijwel geen enkel belhuis, binnen of buiten het centrum, haaltdat oppervlak.

20 “Overleven in Ganzenpoort”, PS, Het Parool, 24 mei 2003.21 In onderhavig onderzoek zijn er 13 in het centrum aangetroffen. Deel 2 tabel 1.



Veel allochtone ondernemers in Nederland nemen genoegen met minder inkomen daneen autochtone ondernemer zou accepteren. Er zijn vaak ook weinig alternatieven,bijvoorbeeld omdat men te laaggeschoold is of omdat de in het buitenland behaaldediploma’s hier niet worden erkend. Daarnaast worden de vaste personele lasten vaaklaag gehouden door de inzet van familieleden. Er wordt hard gewerkt en er wordenlange dagen gemaakt. Bovengenoemde kenmerken worden in branches waarallochtone ondernemers actief zijn algemeen aangetroffen.

Er zijn ook andere manieren om het inkomen aan te vullen.

Het aanbieden van telefoniediensten is een dienstverlening. Voor dienstverlenersgelden de bepalingen van de winkeltijdenwet niet, zoals die wel voor bijvoorbeeld dedetailhandel geldt. Echter, veel belhuizen verkopen zoveel goederen, zoals accessoiresvoor mobiele telefoons of tabakswaren naast de aangeboden telefoniediensten, dat erfeitelijk sprake is van een winkel in of bij het belhuis. Daarvoor zouden dewinkelsluitingstijden wel moeten gelden. In het kader van de deregulering wordt erechter nauwelijks nog op sluitingstijden gecontroleerd. Daardoor doen belhuizengeregeld aan oneerlijke concurrentie t.a.v. winkeliers die wel op tijd dicht gaan.

In belhuizen wordt door de politie vaak illegaal personeel aangetroffen. Vaak wordtdan gezegd dat men “toevallig even op de winkel past”. In een strafrechtelijkonderzoek naar telecomfraude begin 2003 werd in de kelder van een belhuis illegaalpersoneel aangetroffen dat met stopwatches de door de klanten gebelde tijd opnam.(Casus 2, paragraaf 6.6). Het illegale personeel wordt zwart betaald, meestal met eenzeer laag salaris.

Uit de verkregen informatie wordt een beeld geschetst van een branche waarbelastingontduiking waarschijnlijk vaak voorkomt. De wijzen waarop dat kangebeuren lopen uiteen.De eenvoudigste manier is het verzwijgen van omzetten. Belhuizen hebben vaakhandeltjes naast de belactiviteiten. De omzet uit deze “bijhandel”, zoals frisdrank,sigaretten en snoepgoed wordt kan worden verzwegen. Een andere manier van omzetverzwijgen bestaat uit het buiten de boeken houden van een deel van de omzet in hetaantal verkochte telefoonkaarten of belminuten, bijvoorbeeld door zwarte inkoop vankaarten.

Wat ook voorkomt is het niet afdragen van omzetbelasting of BTW of het tenonrechte terugvorderen van BTW.Loonbelasting kan ontweken worden door personeel (vaak familie) zwart tebetalen.Een andere methode is om een personeelslid op papier vennoot te maken om aldusgeen vast salaris te hoeven betalen en geen sociale premies af te hoeven dragen.Deze “vennoot” is in werkelijkheid niet bij de leiding berokken.Regelmatig wisselen van eigenaar.Door van eigenaar te wisselen voordat verschuldigde belastinggelden dienen teworden betaald kan het de fiscus zeer moeilijk gemaakt worden om te vorderen:beslag op de winkel en inventaris ter verhaal is namelijk vrijwel onmogelijk door



de eigendomsovergang. De ‘nieuwe’ ondernemer (vaak een broer of neef) kangebruik maken van startersvoordelen die het belastingstelsel biedt.

Deze manieren van aanvulling op het inkomen zijn waarschijnlijk wijd verbreid.

In onderhavig onderzoek is bij 91 van de 116 (78%) van de onderzochte belhuizenbekend of er, vanaf 1 januari 1998) een mutatie heeft plaatsgevonden, zoalsverandering van eigenaar of toetreding van een vennoot. Bij 74 van die 91 belhuizen(81,3 %) bleek hiervan daadwerkelijk sprake.22

Bij een aantal van de onderzochte belhuizen is een patroon gevonden vanopeenvolgende wisselingen van eigenaren en vennoten dat, zoals hiervooraangegeven, de invordering door de Belastingdienst sterk kan bemoeilijken.

In paragraaf 3.2 is vermeld dat (internationaal) bellen via belhuizen goedkoper is danthuis bellen middels een vast abonnement. Desalniettemin is er op het voordeel dat deklanten hebben vaak het een en ander af te dingen.

Er wordt veel gebeld met kaarten met beltegoeden (zie hiervoor paragraaf 2.1.)Hoewel het beltarief vrijwel altijd erg concurrerend is met dat van bijvoorbeeld KPN,is het maar de vraag of de klant ook zo goedkoop uit is als op het eerste gezicht lijkt.In berichten in de media is uit de doeken gedaan welke “gebreken” er kunnen klevenaan de verkochte kaarten.23 24.

Er worden extra seconden in rekening gebracht, die worden toegeschreven aan“verbindingskosten”. Deze “verbindingskosten (een vast bedrag dat bij elkeverbinding wordt afgeschreven van het beltegoed) kunnen fors oplopen. Zo is bijeen kaart geconstateerd dat bij een gesprek van 4 minuten er 4 minuten aan“verbindingskosten” bij komen.Er worden automatisch minuten van het tegoed afgehaald onder het mom van“onderhoudskosten”. Zo wordt het beltegoed, zonder dat daarvoor belminutenworden verbruikt, toch opgemaakt.Op de kaarten staat een verloopdatum. Na die datum is het tegoed niet meergeldig. Bij sommige kaarten is het tegoed al verlopen vóór de vermelde datum.

De verloopdata en de in rekening te brengen extra kosten zijn ingesteld in de switch25

en worden automatisch van het beltegoed afgehaald.Voor het publiek is het vaak niet duidelijk welke extra kosten in rekening wordengebracht (de zgn. kleine lettertjes).

Hoewel het met name de groothandel is die verdient aan trucs met belkaarten,verdienen ook de belwinkels (en tussenhandelaren) extra aan kaarten die minderbelminuten opleveren dan wordt beloofd. Immers, de kaart is sneller op dan op heteerste gezicht mogelijk lijkt, waarna een nieuwe moet worden aangeschaft.

22 Deel 2, tabel 4.23 “6 listen van de belkaartboeren”, Nieuwe Revu, 22 oktober 2002.24 “Belkaarten maken beloftes niet waar”, NRC Handelsblad, 11 augustus 2003.25 Zie paragraaf 3.1



Hoewel bovenstaande methoden om extra te verdienen aan een belkaart niet altijdnetjes zijn en de voorlichting aan de klant veel te wensen overlaat, zijn ze niet per seillegaal.Wel illegaal zijn uiteraard de vele vormen van telecomfraude.

De meest voorkomende fraude is een keten van fraude die begint bij het inkopen opkrediet bij de carriers, zoals KPN, Essent of Worldcom. In het kort werkt dat als volgt.

Een groothandelaar koopt voor € 100.000,- belminuten. De afrekening vindt,geheel of gedeeltelijk plaats, nadat de belminuten zijn verbruikt.De groothandelaar geeft belkaarten met beltegoed uit.De kaarten worden verkocht aan tussenhandelarenDe tussenhandelaren verkopen aan belhuizen. 26

De belhuizen verkopen aan particuliere klanten.De groothandelaar betaalt de rekening aan de carrier niet of slechtsgedeeltelijk en vertrekt met de Noorderzon. De carrier zit met de schade.

Met name de eerste jaren nadat PTT-Telecom (KPN) zijn monopolie verloor en detelefoniemarkt werd opengegooid (juli 1997) was er sprake van een markt waarin ervan enige voorzichtigheid aan de kant van de elkaar heftig beconcurrerende carriersweinig sprake was. Inmiddels stellen de carriers strengere (betalings-)eisen aan deafnemers van belminuten, maar fraude komt nog steeds voor.

Mobiele telefoons werden vooral eind jaren negentig veelal gratis weggegeven ommaar zoveel mogelijk klanten te lokken, veelal zonder gedegen onderzoek naarsolvabiliteit of integriteit van de klant. Aanschaf van mobieltjes met behulp van valsepapieren, met de bedoeling niet te betalen voor het gebruik, kwam in die jaren veelvoor. Voordat de carrier de fraude kon vaststellen en de sim-kaart kon blokkeren ginger, mede door de administratieve chaos, een aantal dagen voorbij. Met enigeregelmaat is vastgesteld dat er in belhuizen kon worden gebeld met mobieltjes die opfrauduleuze wijze of uit diefstal en heling waren verkregen. Uit mutaties van deAmsterdamse politie blijkt ook dat een aantal belhuiseigenaren in het verleden isaangehouden voor heling van gestolen GSM- toestellen en telefoonkaarten.In die beginjaren, toen de bomen nog tot de hemel leken te groeien en het aandeelKPN nog 80 euro deed hadden de carriers weinig aandacht voor deze vorm vantelecomfraude. Afgezien van de kosten van de weggegeven mobieltjes, bestaan dekosten voor een gesprek voor een carrier feitelijk namelijk uit niet meer dan watstroomkosten. Een telefoongesprek bestaat uit weinig meer dan elektromagnetischesignalen door een koperdraad of door de lucht.27

26 Sommige belhuizen geven eigen kaarten uit, cq. sommige groothandelaren hebben eigen belhuizen.27 NB. De eigenaar van het gestolen mobieltje is natuurlijk wel de dupe als hij moet betalen voor eentorenhoge rekening!



Kostbaarder is echter de fraude met sim-kaarten die naar het wordenverscheept, een praktijk die met name vlak na de liberalisering van de telecommarktop grote schaal voorkwam.Nergens was de markt namelijk zo vrij en de concurrentie zo hevig als juist inNederland. Er vond dan ook een levendige handel plaats in gestolen en op frauduleuzewijze verkregen mobieltjes die in het buitenland met dikke winst werden verkocht.Ook de sim-kaarten gingen massaal de grens over. Deze sim-kaarten werden,bijvoorbeeld in een in het buitenland gevestigde belhuis, bij voorkeur opvrijdagmiddag 17.00 uur geactiveerd, zodat ontdekking en blokkering van de sim-kaart door de carrier pas na het weekend zou kunnen plaatsvinden. De in Nederlandgevestigde carriers moeten op grond van zgn. contracten aan buitenlandsepartners de kosten voor het gebruik van het buitenlandse netwerk betalen; kosten dieniet konden worden verhaald. In de “Griekenland-zaak”, waarbij in Nederlandgestolen simkaarten naar met name Griekenland werden verscheept, leden deverschillende Nederlandse providers in totaal naar schatting een schade van

.28 Vanuit Griekenland werden in belhuizen gesprekken gevoerd naarlanden als Pakistan, India en de Arabische wereld die niet konden worden verhaald.Deze zgn. -fraude vond ook omgekeerd plaats: in het buitenland gestolensim-kaarten werden in Nederland in belhuizen gebruikt totdat de provider de fraudesignaleerde en de sim-kaart blokkeerde. In dit geval kost het de buitenlandse providersgeld, omdat ze op grond van de contracten aan de Nederlandse providers moetenbetalen. Voor de Nederlandse providers betekent dat dat de verliezen in het buitenlanddoor omgekeerde roamingfraude enigszins worden gecompenseerd.

In de inmiddels afgekoelde markt moeten de carriers weer op kleintjes letten en zijnde mogelijkheden voor fraude met sim-kaarten sterk afgenomen. Het weggeven vanmobieltjes vindt minder en vooral minder chaotisch plaats, dan in de begintijd;aanvragen worden beter gecontroleerd en bellen naar of uit het buitenland kan vaakpas nadat de eerste rekening per bank- of girorekening is betaald. Roaming-fraudekomt dan ook niet meer op grote schaal voor.

Incidenteel komt het echter nog wel voor dat in een belhuis gebeld kan worden meteen gestolen GSM. Met een stopwatch wordt dan de tijd geregistreerd, waarna wordtafgerekend. Deze methode is over zijn hoogtepunt heen, omdat de carriers in decentrales software hebben geïnstalleerd die een alarmsignaal afgeven bij afwijkendgebruik van de GSM: als iemand die voorheen zelden of nooit naar het buitenlandbelde plotseling voor honderden of duizenden euro’s naar exotische bestemmingengaat bellen, dan wordt contact gezocht met de abonnee, waarna meestal spoedigeafsluiting van de simkaart zal plaatsvinden.

Een tamelijk spectaculaire manier van telecomfraude is het hacken vantelefooncentrales van (meestal grote) bedrijven en instellingen, ook wel

, genoemd. PABX is de afkorting van , deengelse term voor een huiscentrale. PABX-fraude is een vorm van (van hetengelse phreaking). 29

28 “Drie jaar voor belfraude”, Algemeen Dagblad, 27-07-200129 “Call Selling Fraude” – M.L. van Lankeren, IFT Noord-Nederland / landelijk ExpertisecentrumTelecommunicatiefraude, 28-04-2003.



Phreaken is te definiëren als:

In het kort komt het neer op het volgende: middels een computer belt de hacker in bijeen bedrijf om te zoeken naar “openstaande” telefoons. Een toestel van eenmedewerker kan bijvoorbeeld in de bedrijfscentrale zijn opengesteld voorinternationale gesprekken. Dat kan ook als de medewerker inbelt vanaf huis. Door hetintikken van een cijfercode kan worden doorgeschakeld naar het buitenland. Somsstaat deze mogelijkheid open, terwijl de standaardcode (bijv. 0000) staat ingesteld. Decomputer van de hacker probeert het net zo lang, totdat een openstaande lijn isgevonden. Het telefoonnummer plus gevonden code worden opgeslagen in decomputer van de hacker. Informatie over de in de gebruik zijnde huiscentrales diebedrijven gebruiken en hun zwakke plekken zijn te vinden op diverse hackersites30 endiscussiegroepen31 op internet.

Nadat de hacker de beschikking heeft over een database met openstaande lijnen kanhet frauderen beginnen. De hacker kan zijn informatie verkopen aan belhuizen.Belhuizen laten dan hun klanten bellen naar verre landen via een gehackte lijn. Datkan zelfs automatisch. Voor de klant wordt in een cabine een lijn opengezet en zonderdat de klant het in de gaten heeft wordt zijn gesprek via de centrale van een bedrijf ofinstelling geleid. Na afloop betaalt de klant aan de hand van een automatischuitgeprinte kassabon. In minder geavanceerde gevallen belt de medewerker van hetbelhuis het door de klant opgegeven nummer en wordt de beltijd met een stopwatchgeregistreerd. In alle gevallen is het echter het gehackte bedrijf dat voor de kostenopdraait.

Uit politieonderzoek is gebleken dat met name Pakistanen erg bedreven zijn in dezemanier van telecomfraude.32

In deze spectaculaire zaak die door het Interregionaal Fraudeteam (IFT) Noord-Nederland is onderzocht staat een Amsterdams belhuis centraal dat zijn eigentelefoonkaarten uitgaf .33

Voor zijn kaarten gebruikte hij deels belminuten die hij had ingekocht bij eengroothandel.Een ander deel van de minuten echter, waren afkomstig uit phreaken:

Via een eigen switch werd ingebeld bij diverse bedrijven, waarna openstaandenummers werden gezocht. De gevonden nummers werden opgeslagen in eenbestand, zodat ze later konden worden gebruikt.

30 Zoals www.hackershomepage.com31 Zie bijvoorbeeld de nieuwsgroep alt.phreaking32 Zie: “Telefoonmaffia hier actief”, De Telegraaf, 11 juli 2003.33 Idem.



Belkaarten met een bepaald tegoed werden aangemaakt en verkocht aan zoweleigen particuliere klanten als aan andere belhuizen.Via een door het belhuis aangevraagd 0800-nummer kon de koper van eenbelkaart inbellen op het platform van het belhuis, waarna een (tevoorschijn tescratchen) code moest worden ingetikt. De klant werd dan automatisch via degehackte telefoonlijn naar, bijvoorbeeld, Pakistan doorgeschakeld. Hetplatform van het belhuis schreef automatisch van het beltegoed af.

Behalve het organiserende belhuis waren nog 2 andere belhuizen in Amsterdam bijdeze zaak betrokken. Naast deze 3 verdachte belhuizen zijn er ook een tiental anderebelhuizen in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag belkaarten van genoemd belhuisuitgegeven. Tientallen gehackte bedrijven zijn door deze werkwijze benadeeld.

figuur 4: het hackende belhuis (casus 1). Rechtsonder (hacking) de frauduleuze verbindingen viagehackte PABX centrales van bedrijven.



Behalve scratchkaarten met een vooraf betaald beltegoed die door belhuizen wordenverkocht bestaan er, met name in Amerika, ook belkaarten die doortelefoonmaatschappijen worden uitgegeven. Deze lijken meer op creditkaarten enwerken met betaling achteraf. Ook deze kaarten werken middels een (14-cijferige)code die moet worden ingetikt na het inbellen naar het nummer van de maatschappijdie de kaart uitgeeft. Criminelen zijn erg geïnteresseerd in deze codes. Het ontfutselenvan deze code doen ze door mee te kijken over de schouder van de gebruiker van eencredit-(telefoon)card, het zgn. .

In casu was de werkwijze als volgt:In de Verenigde Staten werd door een bende codes verzameld van mensen diebellen op publieke plaatsen, zoals telefooncellen. Daarbij werden hulpmiddelengebruikt, zoals verrekijkers. Men kijkt letterlijk mee over de schouder van debeller en noteert het toegangsnummer en de code die deze intikt.De verzamelde codes werden doorgegeven naar het buitenland, waaronder eenbelhuis in Amsterdam.Dit belhuis liet klanten bellen in één van de 10 aanwezige cabines. De tijd werdopgenomen met stopwatches.De eindafrekening was voor de nietsvermoedende kaarthouder in Amerika diegeconfronteerd werd met torenhoge rekeningen voor gesprekken vanuit Nederlandnaar onder meer het Midden-Oosten.

Deze zaak is aan het licht gekomen, omdat de Amerikaanse politie had opgemerkt datvanuit het betreffende belhuis werd gebeld met de in Amerika gestolen kaarten,waarna aan de politie in Amsterdam werd gevraagd het belhuis in onderzoek tenemen.Ten tijde van de aanhoudingen, begin 2003, bleek dat in de kelder van het belhuispersoneelsleden zaten die met behulp van stopwatches de gebelde tijd opnamen.Deze personeelsleden verbleven illegaal in Nederland.

Een effectieve aanpak van telecomfraude is vaak lastig. Net als bij veel anderevormen van fraude zijn er verschillende redenen te bedenken waarom de

aanpak vaak moeizaam gaat.

In de eerste plaats zijn de slachtoffers meestal grote, vaak internationaal opererendebedrijven die vaak in staat zijn zelf maatregelen te nemen en/of de geleden schade tedragen.

De schade die als gevolg van de telecomfraude wordt geleden is soms namelijkgering in verhouding tot de (telefoon)kosten die men zelf maakt. Hierdoor kan hetook lang duren voordat de fraude wordt ontdekt.Zodra de fraude wordt ontdekt treft men zelf (beveiligings)maatregelen om defrauduleuze situatie te beëindigen.Soms staat de geleden schade als gevolg van fraude in geen verhouding tot degerealiseerde bedrijfsomzet. De fraude wordt in dergelijke gevallen gewoonafgeschreven en uiteindelijk ook verwerkt in de (consumenten)prijzen: deconsument betaalt de rekening.



Mede door bovengenoemde redenen wordt aangifte bij politie of justitie vaak nietopportuun geacht.

Een andere reden waarom bedrijven vaak geen aangifte doen is angst voorreputatieschade. Indien bijvoorbeeld de telefooncentrale van een bank is gehackt,dan is de kans groot dat de bank dit uit de publiciteit wil houden om te voorkomendat klanten ongerust zullen worden over de veiligheid van hun banksaldi.

Een andere complicatie bij de aanpak is dat de fraude soms een buitenlandsecomponent heeft. In het kader van de roaming-fraude bijvoorbeeld worden de sim-kaarten in Nederland gestolen en naar het buitenland gestuurd. Daar wordt met dekaarten gebeld. De schade wordt echter hier geleden. Dat heeft de volgendecomplicaties voor vervolging.

Het delict is in het buitenland gepleegd en kan hier soms niet (volledig) wordenvervolgd.De dader bevindt zich in het buitenland en is dus lastig te pakken.

Een complicerende factor is verder de etnische oriëntatie van de branche.Soms ontbreekt het politie en justitie aan voldoende zicht op (criminaliteit binnen)bepaalde etnische groepen. Zo lijkt bijvoorbeeld het hacken van bedrijfscentraleseen specialiteit van met name Pakistaanse criminelen te zijn.34

Opsporing en vervolging door politie en justitie is dan ook vaak een moeizaamgebeuren. In de eerste plaats door de hierboven genoemde redenen. Daarnaast zijn devolgende redenen aan dit probleem debet:

De voor opsporing van fraude benodigde specialistische, dure kennis is bij politieen justitie in onvoldoende mate aanwezig.Fraudezaken zijn complex, de onderzoeken duren daardoor vaak lang en zijnmede daarom ook kostbaar. De schaarse middelen en capaciteit zullen medehierom soms eerder voor sneller en makkelijker op te sporen en te bewijzen zakenworden aangewend, zoals drugszaken.De kans dat bij de opsporing en vervolging van een fraudezaak iets misgaat(afbreukrisico) is groter dan bij de meeste andere strafzaken. Dat komt onder meerdoor bovengenoemde redenen (complexiteit, buitenlandcomponent e.d.), maarook, omdat fraudeurs vaak slimmer of beter opgeleid zijn dan de gemiddeldedelinquent en daardoor ook beter in staat zijn hun verdediging te organiseren.De uitgedeelde straffen zijn vaak laag, wat de motivatie van politie en justitie nietbevordert.

34 Zie: “Telefoonmaffia hier actief”, De Telegraaf, 11 juli 2003.



Op grond van artikel 2.1 van de Telecommunicatiewet dienen aanbieders vanopenbare telecommunicatiediensten bij de OPTA geregistreerd te worden. Belhuizendie zelf belminuten inkopen om vervolgens eigen telefoonkaarten uit te geven ofklanten rechtstreeks via een eigen switch te laten bellen worden als aanbieders gezien.

Er zijn vanaf 1995 door met name de Amsterdamse politie en de FIOD enkeletientallen strafrechtelijke onderzoeken uitgevoerd naar illegale wisselorganisaties. Hetovergrote deel van deze onderzoeken betreft HARM-onderzoeken (‘Hit and RunMoneylaundering'), gestart naar aanleiding van MOT-meldingen35 gedaan doorgeregistreerde, wisselkantoren en banken. 36 Het onderzoek bleef veelal beperkttot aanhouding van de geldloper; de achterliggende organisatie, voor zover aanwezig,bleef buiten beeld. Slechts tien onderzoeken waren diepgaander.37

In een groot onderzoek van de Amsterdamse politie in 1998, waarbij een Pakistaanseorganisatie voor meer dan 200 miljoen gulden illegaal in België wisselde is eennetwerk blootgelegd tussen verschillende illegale geldwisselaars en personen dieillegale moneytransfers (ook wel genoemd) uitvoeren.38 In een dergelijknetwerk wordt onderling gewisseld men, leent men (tijdelijk) bedragen die nodig zijnvoor het uitvoeren van grote moneytransfers of worden anderzijds leningen verstrekt.Deze netwerken vormen als het ware een ondergronds bancair systeem. Tijdens ditonderzoek zijn er ook contacten in beeld gekomen die betrekking hebben op wisselen,dan wel moneytransfers met eigenaren van belhuizen.

35 MOT: Meldpunt Ongebruikelijke Transacties.36 Rapportage Wisselkantoren, Financieel Expertisecentrum (FEC), pagina 25, 1 maart 2003.37 Rapportage Wisselkantorem, Financieel Expertisecentrum (FEC), pagina 25, 1 maart 2003.38 Onderzoek Lima 98. Zie bijvoorbeeld “Recherche rolt netwerk van vier illegale banken op”, HetFinanciele Dagblad, 5 juni 1999.

De OPTA heeft tot taak een goede marktwerking mogelijk te maken. Zij ziet weltoe op een goede kwaliteit van de telecommunicatie, maar heeft geen taak op hetgebied van integriteitstoezicht.Registratie bij de OPTA is weliswaar verplicht, maar belhuizen melden nietactief. De OPTA geeft aan belhuizen ook geen prioriteit, omdat het om kleinespelers op de markt gaat.Bij niet registreren zal de OPTA een brief kunnen schrijven aan een belhuis omtot registratie over te gaan. Daarna kan eventueel een last onder dwangsomworden opgelegd. Zowel het sturen van een brief als het opleggen van een lastonder dwangsom heeft t.a.v. belhuizen nog nimmer plaatsgevonden. Toezichtdoor de OPTA op belhuizen is dus feitelijk non-existent.



6

Het principe werkt als volgt (zie figuur 3):

Een opdrachtgever, bijvoorbeeld een in Nederland verblijvende Pakistaan, brengteen geldbedrag, voorbeeld €300,- naar een Hawalabankier in Nederland met deopdracht het geld uit te keren aan een familielid in Karachi. Hij betaald hiervooreen kleine vergoeding, bijvoorbeeld €5,-.De hawalabankier belt of faxt naar zijn collega (of filiaal) in Karachi en geeft deopdracht uit te keren aan de begunstigde.De begunstigde krijgt het bedrag van €300,- uitgekeerd in

In onderstaand - pre-euro - schema staat het grafisch weergegeven

Figuur 5: Hawala

Hawala, zoals in Zuidoost-Azië worden genoemd, iseen eeuwenoud systeem van geld versturen. Ook ons bancair systeem is ooit uitdeze praktijk ontstaan. Technisch gesproken is een hawala hetzelfde als eenmoneytransfer van Western Union, waarvoor je terecht kan bij de Postbank of eentransfer met MoneyGram bij het GWK. Het verschil is dat een hawala wordtverricht door iemand die vanuit huis werkt of die als hoofdactiviteit bijvoorbeeldhet beroep van slager uitoefent of een pakketdienst, reisbureau of belhuis runt.



Het geld is niet fysiek van Nederland naar Pakistan overgebracht. Dehawalabankier in Nederland die geld heeft ontvangen is daardoor geld schuldig(namelijk een equivalent van ongeveer €300,-) aan zijn collega in Karachi die geldheeft uitgekeerd. Dit geld kan worden verrekend met een hawala die van Karachinaar Nederland gaat. Vaak ook wordt de onderlinge schuldverhouding verrekenddoor periodiek contant geld te sturen of door goederen te exporteren, zoalstweedehands auto’s zodat het verschuldigde bedrag in natura wordt betaald. InKarachi worden de auto’s dan verkocht door de collega-bankier. De combinatiehawala met een im- en exporthandel komt veel voor.

Hawala kenmerkt zich door een netwerkstructuur. Vaak hebben hawalabankierscontacten over de hele wereld. Bankiertjes die in dezelfde plaats zijn gevestigdwerken vaak samen, bijvoorbeeld om grote hawala’s te kunnen doen (daarvoor is veelcontant geld nodig en door samen werken worden de risico’s gespreid), om onderlinggeld te wisselen en om elkaar leningen te verstrekken, zodat hawala’s kunnen wordenuitbetaald als er onvoldoende eigen geld voorhanden is. Hawalabankiers beschikkenover, of hebben behoefte aan, contante geldbedragen, vaak in verschillende coupuresen verschillende valuta. Ze moeten daarom wisselen. Dat wisselen gebeurt deels bijgeregistreerde wisselkantoren, deels bij illegale wisselaars en deels onderling. Hetonderscheid tussen hawalabankiers en (illegale) wisselaars is dan ook niet altijdscherp te trekken.39

40 41 42

Hoewel er geen informatie beschikbaar is over de precieze omvang van het fenomeen,is wel bekend dat de migrantengemeenschappen massaal gebruik maken van hawala.Sinds 19 juli 2002 dienen instellingen die moneytransfers verrichten, wat een hawala

39 In de zaak Lima 98 bleek uit de boekhouding van een aangehouden hawalabankier dat behalve metPakistan, er ook transacties werden gedaan met o.m. Dubai, Londen, New York en Barcelona.40 Zie: “Emiraten nemen voortouw in regelementering alternatief betalingssysteem”, De Financieel-Economische Tijd, 15 juni 2002.41 Zie paragraaf 2.6.3. van de Rapportage werkgroep geldelijke overmakingen, FinancieelExpertisecentrum (FEC), 12 juli 2001.42 “Hawala, senl en goedkoop, maar nu ook verdacht”, NRC handelsblad, 22 oktober 2001.

Hawala is voor miljoenen mensen op de wereld vrijwel de enige manier om veiligen snel geld te versturen. Veel landen, met name in de derde wereld, beschikkenniet over reguliere banken, zoals de westerse wereld die kent. Zijn die banken welaanwezig, dan betreft het vaak staatsbanken die duur en/of onbetrouwbaar zijn.Bovendien kennen veel derde wereldlanden strenge valutarestricties enbijbehorende ongunstige wisselkoersen die goedkope geldtransacties in de wegstaan. De hawalabankiers voorzien dan ook in een enorme, behoefte, ookvoor veel allochtonen in Nederland. In Nederland zijn het vooral Pakistanen,Afghanen, Indiërs, Arabieren, West-Afrikanen en Surinamers die op deze maniergeld naar het land van herkomst sturen, vooral om achtergebleven familiefinancieel te steunen



dus technisch gesproken is, zich te laten registreren bij De Nederlandsche Bank(DNB) op grond van de Wet inzake de geldtransactiekantoren (Wgt). Ookwisselkantoren vallen onder die wet. DNB houdt een openbaar register bij van alleingeschreven geldtransactiekantoren.43. Het register geeft op dit moment slechts weeróf een kantoor is ingeschreven, niet waarom: het is niet duidelijk of het ingeschrevenkantoor moneytransfers verricht of niet. Wat wel opvalt is wel dat het aantalgeregistreerde kantoren laag is en voornamelijk bestaat uit de bekende wisselkantorenzoals het GWK en Chequepoint of Holland Casino’s. Men zou veel meerinschrijvingen verwachten van kleine bedrijfjes die hawala verrichten.

Er is op dit moment geen informatie beschikbaar over onderzoeken naar illegalewisselpraktijken of hawala in belhuizen, hoewel de aanwijzingen over deze praktijkensterk zijn. Belhuizen bieden namelijk de juiste infrastructuur voor het verrichten vanmoneytransfers (én wisselen).

Om te beginnen zijn de klanten voor moneytransfers dezelfde als de klanten voorhet bellen, namelijk migranten die in contact staan met familieleden in het landvan herkomst.In een belhuis vindt afrekening contant plaats. Dit contante geld kan ook gebruiktworden voor uitbetaling van hawala’s vanuit het buitenland of voor wisselen.Een belhuis is van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat open, waardoor hettijdsverschil met het buitenland meestal geen probleem is. Dit is voor zoweltelefoneren, als voor geldtransacties een groot voordeel.Belhuizen vormen vaak een , met name de belhuizen met een Pakistaanseachtergrond: samen doen ze bijvoorbeeld de inkoop van belminuten. Uitonderliggend onderzoek is naar voren gekomen dat er sprake is van informelenetwerken tussen belhuizen. Deze zijn pas zichtbaar bij grondig onderzoek naargegevens uit het Handelsregister in combinatie met gegevens van de politie. Uithet onderzoek blijkt dat eigenaren van belhuizen bijvoorbeeld zijn verbonden metelkaar en met andere belhuizen door te participeren in elkaars vennootschappen(deel 2, tabel 6). Bij het starten van een belhuis wordt onderling financiële steunverleend.Dergelijke netwerken zijn ook gebruikelijk bij hawalabankiers. Eenbelhuisnetwerk kan dan ook eenvoudig samengaan met een hawalanetwerk.

Verdere aanwijzingen die zijn gevonden voor de aanwezigheid van wisselen en/ofhawala in belhuizen zijn:

Belhuizen die eigendom zijn van personen die in Nederland of in het buitenlandzijn veroordeeld voor illegale wisselpraktijken.Een tweetal mutaties van de politie die het wisselen van grote bedragen aan Duitsemarken door eigenaren van een belhuis betreffen.44

43 Zie www.dnb.nl/toezicht/index.htm.44 De mutatie ging over het feit dat daar een aantal valse biljetten bijzaten. Aan het feit dat eenbelhuiseigenaar bijna een ton aan Duitse marken wisselde werd geen aandacht geschonken.



45 46

Het probleem zit hem echter in het feit dat hawala zich grotendeels onttrekt aantoezicht. Hawalabankiertjes lijken zich niet massaal te laten registreren bij DeNederlandsche Bank. Daarvoor zijn verschillende redenen te bedenken. Zo betekentregistreren dat men bovengronds komt en zichtbaar wordt. Er zal dan ook belastingdienen te worden betaald over de omzet en inkomsten, BTW zal moeten wordeningehouden en afgedragen etc. De tarieven zullen dan vermoedelijk ook omhoogmoeten gaan om de inkomsten op peil te houden. De eerste hawalabankiers die zichlaten registreren zullen t.o.v. hun illegale en (dus) goedkopere collega’s hunconcurrentiepositie zien verslechteren. Tevens moet men de concurrentie aangaan metgevestigde ondernemingen als Western Union en American Express.Tot slot zal er angst bestaan voor of afkeer van de administratieve rompslomp enkosten die toezicht door DNB met zich meebrengen. Hetzelfde geldt voor deverplichting om ongebruikelijke transacties te melden aan het MeldpuntOngebruikelijke Transacties (MOT).

47 48 49 50 51

45 Zie hierover bijvoorbeeld “Ondergronds bankieren in Nederland”, Mr. A.W.A.P. Doesburg,Fraudepreventie, juni 1998.46 Zie ook Prof. Nikos Passos in: Informal Value Transfer Systems and Criminal Organizations,Wetenschappelijk onderzoeken documentatiecentrum (WODC), 4e kwartaal 1999.47 Door deskundigen wordt er steevast op gewezen dat middels hawala geen grote bedragen kunnenworden gestuurd, omdat dat grote reserves aan contant geld zou vergen. Dat sluit grote transactiesechter niet uit: in Lima 98 werden de grote bedragen door koeriers getransporteerd of via regulierebanken in Dubai overgeboekt. De bankiers maakten hierbij gebruik van de infrastructuur en hetnetwerk dat zij met hawala hadden opgebouwd.48 Rapportage werkgroep geldelijke overmakingen, Financieel Expertisecentrum (FEC), 12 juli 2001.

Zoals gezegd voorziet hawala in een enorme, legitieme, behoefte van miljoenenmensen om snel, eenvoudig en goedkoop geld te versturen over de wereld. Demigrantengemeenschappen in Nederland kunnen dankzij hawala hunfamilieleden in het land van herkomst helpen in de kosten van hetlevensonderhoud. Hawala is een eenvoudige manier van bankieren in landenwaar banken in westerse stijl niet bestaan of te duur zijn. Het is dan ook zeker

crimineel in uitgangspunt. Een strikt strafrechtelijke of louter restrictievebenadering van het fenomeen zou ongewenst zijn.

Het gebrek aan toezicht betekent een groot risico voor gebruik vanhawala. Op het moment dat geld van een criminele herkomst middels hawalawordt weggesluisd of doorgestuurd is er bijvoorbeeld sprake van Inhet meermalen aangehaalde onderzoek Lima 98 is vastgesteld dat drugstransactiesen witwasoperaties via hawalabankiers werden gefinancierd of uitgevoerd. Dehawalabankier met zijn – vaak wereldwijde – netwerk en relaties kan aancriminele organisaties een vrijwel volledig ondergronds bancair systeem bieden.Wereldwijd bestaat grote zorg dat met name ook terroristen dit netwerk voor hunfinanciering gebruiken.



In de voorgaande hoofdstukken zijn fenomenen beschreven waarbij belhuizen in meerof mindere mate bij betrokken zijn. Het gaat om o.m.

Illegaal personeelBelastingfraudeTelecomfraudeWisselenHawalaWitwassen

Om deze fenomenen verder te kwantificeren zal nader onderzoek dienen te wordengedaan, bijvoorbeeld door de criminologische wetenschap.Wat in dit onderzoek relatief eenvoudig in “harde” cijfers kan worden uitgedrukt is debetrokkenheid van belhuizen en hun eigenaars bij strafbare feiten. Hiervoor kongebruik gemaakt worden van het Herkenningsdienstsysteem (HKS) van de politiewaarin geregisterd is ten aanzien van welke misdrijven proces-verbaal is opgemaakt.

Wat tijdens het onderzoek direct in het oog sprong is het opvallend hoge aantalantecedenten op naam van eigenaren van belhuizen (zie deel 2, tabel 7). Van de 116adressen waar een belhuis is gevestigd zijn de volgende gegevens bekend:

Er zijn 36 belhuizen (31%) waarvan de eigena(a)r(en) antecedenten bezitten.Het gaat daarbij om 32 verschillende personen die samen 113 antecedenten opnaam hebben.11 personen hebben één antecedent op naam.De overige 21 personen hebben er meerdere.Het betreft 54 verschillende delicten, variërend van rijden onder invloed (Artikel8.2.A. Wegenverkeerswet, komt 3 keer voor) tot deelname aan een crimineleorganisatie (artikel 140 Wetboek van strafrecht, komt 4 keer voor).

In volgorde van mate van voorkomen:

Valsheid in geschrifte (art. 225 Sr), 7 keer.Bedreiging met misdrijf (geweld, vernieling etc. Art. 285 Sr.), 6 keer.Opzetheling (art. 416 Sr.), 6 keerGewoonteheling (art. 417 Sr.) 5 keer.Oplichting (art. 326 Sr), 5 keer.Deelname aan een criminele organisatie (art. 140 Sr.), 4 keer.Handel, teelt of vervoer van softdrugs (art. 3.1.B Opiumwet), 4 keer.In- of uitvoer van harddrugs (art. 2.1.A Opiumwet), 3 keer.Oneigenlijk gebruik van telecommunicatie (art. 326 C Sr.) 3 keer.Diefstal met geweld of bedreiging (art. 312 Sr.), 3 keer.

49 Zie: “Illegaal bankieren bij de slager en de belshop”, NRC handelsblad, 5 juni 1999.50 Zie: “VS onderzoeken doorsluizen geld naar Al-Qaeda”, Het Financiele Dagblad, 8 november 2001en “Hawala, snel en goedkoop, maar nu ook verdacht”, NRC handelsblad, 22 oktober 2001.51 Logischerwijs, omdat met name islamitisch terrorisme gelinkt is aan met name die landen in deArabische wereld en Zuidoost Azië waar hawala usance is, zoals Egypte en vooral ook Afghanistan enPakistan.



Poging tot zware mishandeling (art. 320 jo. 45 Sr.), 3 keer.Mishandeling (art. 300 Sr.), 3 keer.Vervalsen reisdocument (art. 231 Sr.), 3 keer.

52

Bij bovengenoemde cijfers dient overigens de volgende kanttekening te wordengeplaatst:

Het betreft zgn. . D.w.z. dat het gaat om feiten waar proces-verbaal voor is opgemaakt. Omdat er geen rechtstreekse koppeling is met dejustitiële documentatie is niet altijd bekend of een feit heeft geleid tot eenveroordeling of dat het is geseponeerd.

Daar staat tegenover dat:Lang niet alle feiten worden ontdekt en (dus) verbaliseerd.Lang niet alle feiten (goed) worden ingevoerd in het Herkenningsdienstsysteem(HKS) van de politie. Zo waren de gegevens van een aantal verbaliseerde énveroordeelde illegale wisselaars en hawalabankiers niet in HKS ingevoerd.

De in deze paragraaf genoemde cijfers over antecedenten vormen naar verwachtingdan ook slechts het topje van de ijsberg.

52 tot 14 december 2001 was witwassen strafbaar als heling. Na genoemde datum trad het nieuwewitwasartikel 420 Sr. In werking.

Wat opvalt is dat met name de frauduleuze delicten, zoals valsheid ingeschrifte, bedrog en telecomfraude en de helingdelicten het vaakstvoorkomen. Bij de helingdelicten betreft het zowel het helen van gestolengoederen, waaronder gestolen telefoonkaarten en mobiele telefoons, alswitwassen (illegaal wisselen).



In de inleiding werd gesteld dat een belangrijke indicator voor onderzoeken naarde criminogeniteit van een branche door het Van Traa-team is dat het gaat om eenrelatief onbekende en snelgroeiende sector waarbij er (feitelijk) niet of nauwelijkssprake is van toezicht. Zoals gesteld is deze indicator op de belhuisbranche vantoepassing. Op grond van hetgeen beschreven is in de voorgaande hoofdstukken isaangegeven dat er zowel op het gebied van de telecommunicatie(fraude) zelf, alsop het gebied van nevenverschijnselen als hawala, er momenteel feitelijk sprake isvan onvoldoende of geen toezicht door de overheid.Een andere door Fijnaut c.s. genoemde indicator voor criminogeniteit in relatie toteen bepaalde branche is 53. De belhuisbranche bezit ook ditkenmerk (zie paragraaf 3.3).

Op grond van dit onderzoek kan verder worden geconcludeerd dat:

Er bij publiek en overheid sprake is van veel onbekendheid ten aanzien van debranche, zowel waar het de reguliere praktijken betreft als waar het de illegalepraktijken betreft.Veel bedrijven een marginaal bestaan lijken te leiden.Belhuizen economische nevenactiviteiten verrichten die buiten de economischeregelgeving om worden verricht.Belastingontduiking waarschijnlijk veel voorkomt en op verschillende manierenwordt gepleegd.Door telecomfraude, ook vanuit belhuizen, het bedrijfsleven, de overheid en deconsument de afgelopen jaren al tientallen miljoenen euro’s schade hebbengeleden.Illegale wisselpraktijken en hawala ook in belhuizen voorkomt.Criminelen ook gebruik maken van de wisselen hawalamogelijkheden waardoorgeld wordt witgewassen.De eigenaren van belhuizen opvallend veel antecedenten op naam hebben.

Hoewel een belangrijke conclusie is dat er sprake is van relatieve onbekendheid metde belbranche, alsmede met de (criminele) nevenverschijnselen, kan niet wordengezegd dat het de overheid ontbreekt aan instrumenten om toezicht uit te oefenen ofom (strafrechtelijk) tegen misstanden op te treden. De geconstateerde misdrijven(telecomfraude, illegaal wisselen, illegale hawala’s en de mogelijkheden totbelastingfraude) zijn nu reeds strafbaar en de instanties die voor controle, toezicht of

53 Kamerstuk 1995-1996, 24072, nr. 18, Tweede Kamer (Inzake Opsporing, Deel II OnderzoeksgroepFijnaut: Branches, pagina 5)



opsporing verantwoordelijk zijn, zijn bekend (belastingdienst en FIOD/ECD, politie,DNB, OPTA)

Het ligt niet in de rede om te pleiten voor nieuwe regelgeving voor toezicht opbelhuizen als de mogelijkheden die bestaande regelgeving biedt nog niet ten volle zijnbenut.

Daarbij kan aan het volgende worden gedacht:

De OPTA zou aandacht moeten schenken aan het toezicht op de integriteit van detelecombranche in het algemeen en op belhuizen in het bijzonder.De leveranciers van belminuten (de carriers, zoals KPN en Essent) kunnenwellicht nog meer maatregelen treffen om het leveren van belminuten aanmalafide handelaren te voorkomen. Daarbij kan worden gedacht aan het bijhoudenvan een voor (belasting)controle en opsporing toegankelijke administratie vanafnemers.De Nederlandsche Bank dient, samen met de Economische Controledienst (ECD)het toezicht op en het opsporen van hawala te intensiveren.Politie en justitie dienen beter op de hoogte te zijn van wat zich aan crimineleactiviteiten afspeelt in de belhuizen om vaker gerichte opsporingsonderzoeken tekunnen doen.De Belastingdienst zou de bevindingen moeten meenemen in zijncontrolestrategie.

Voor de gemeente Amsterdam en de diverse stadsdelen daarbinnen is van belang dateen belhuis in beginsel een is en daardoor is vrijgesteld van debepalingen van de Winkeltijdenwet (uiterlijk om 22.00 dicht, zondags gesloten e.d.).Belhuizen kunnen daardoor in principe 24 uur per dag geopend zijn. Belhuizen dieook goederen verkopen zijn echter als winkel aan te merken en als zij zich niet aan devoor winkels geldende regels houden is dat oneerlijke concurrentie ten opzichte van“gewone” winkeliers die dezelfde goederen verkopen en die zich wel aan dewinkelsluitingstijden houden.

Door of vanuit de stadsdelen en/of de politie dient strenger gecontroleerd teworden op naleving van de winkeltijdenwet. Hierdoor wordt een belwinkelgedwongen een keuze te maken: of slechts opereren als (dienstverlenend) belhuis,of verder gaan met nevenverkoop van goederen en aldus als winkel deWinkeltijdenwet in acht nemen.

In met name het stadsdeel centrum is goede ervaring opgedaan met hetwegbestemmen van ongewenste economische activiteiten via aanpassing van debestemmingsplannen. Zo is op de uitbreiding van coffeeshops, speelhallen,wisselkantoren én telefoneerinrichtingen (belhuizen) een rem gezet door in hetbestemmingsplan op te nemen dat er geen nieuwe vestigingen meer bij mogen komen.De aanbeveling luidt dan ook dat stadsdelen:

De bestaande bestemmingsplannen zodanig kunnen aanpassen dat uitbreiding vanhet aantal belwinkels niet langer mogelijk is of zelfs dient af te nemen.



Deel 2: tabellen en cijfers



Tabel 1: belhuizen per stadsdeel

1072 CT 1091 KD1072 LE 1091 KE1072 LG 1091 LH1072 LT 1092 AX1073 AE 1092 BB1073 BD 1092 CN1073 BR 1092 EX1073 NA 1068 MK1074 AH 1069 ZL

1074 AN 1053 AH1012 AW 1053 CE1012 BG 1053 DC1012 LR 1053 DZ1012 LR 1053 EG1012 LR 1053 GE1012 MK 1053 GE1012 MS 1053 GH1012 NB 1053 GS1012 PT 1053 GS1012 TV 1053 KP1012 ZZ 1053 KX1013 MG 1053 LE1017 AH 1054 MG1021 EN 1061 AA1021 JK 1062 BJ1022 AM 1065 HZ1022 AM 1065 JH1025 BH 1051 GR1031 EC 1051 HM1032 HP 1051 JL1032 JX 1094 HA1055 EL 1094 HD1055 LV 1094 HE1055 MC 1094 HG1055 MS 1094 HG1055 MX 1094 HG1055 NP 1094 HL1055 RD 1094 NG1055 VP 1094 NJ1056 AX 1094 PV1056 CT 1095 BA1061 DK 1095 CJ1056 BL 1095 TS1056 CM 1079 CK1056 EE 1079 CK



Tabel 2: herkomst

Subtotaal 56

Subtotaal 36

Subtotaal 10



Tabel 3: vestigingsjaar

2003 6 5,17%

Totaal 116 100,00%

Gevestigd tussen 2000 en juni 2003: 57,75%



Tabel 4: mutaties vanaf 1 januari 1998*

Vestigingsjaar

1990-1995 2 4 1 1 11996 4 3 3 11997 5 3 1 11998 1 3 3 1 11999 1 5 1 1 22000 7 5 2 1 12001 7 10 3 12002 7 7 3 1 3 2 12003 2 1 2 1

25 42 17 7 9 6 6 0 3 1

1 januari 1998 is gekozen als begindatum omdat rond die tijd het aantal belhuizen eengrote vlucht begon te nemen.

* Steeksproefgewijs is gekeken is naar aantal mutaties van belhuizen op een waar nu een belhuis is gevestigd. Het kan dus zijn dat op een adres sinds 1 januari1998 meerdere mutaties met belhuizen zijn geweest, terwijl het huidige bedrijf er pasvanaf (bijvoorbeeld) februari 2003 is gevestigd.

** Omdat het onderzoek steeksproefgewijs is gedaan zijn niet alle adressenonderzocht op mutaties.

*** Hoewel niet specifiek onderzocht, is van deze adressen toch bekend dat erminstens één mutatie is geweest, omdat de uitdraai uit het Handelsregister aangeeftdat de huidige eigenaar later in het bedrijf is gekomen (dus niet de oprichter is)

Bij 91 van de onderzochte belhuizen is bekend er een mutatie heeftplaatsgevonden.Van deze 91 zijn er 17 (18,7%) waar mutatie heeft plaatsgevonden.Er zijn 74 belhuizen ( ) waarbij één of meer mutaties hebbenplaatsgevonden.



Tabel 5: bedrijfsomschrijvingen naast belhuis

(ingevuld zijn aantallengroter dan 1)



Tabel 6: samenwerkingsverbanden



Tabel 7: delicten

Verkeerd Verbonden? Belhuizen in Amsterdam · 2017. 2. 7. · Verkeerd Verbonden? Belhuizen in...

Documents

Transcript of Verkeerd Verbonden? Belhuizen in Amsterdam · 2017. 2. 7. · Verkeerd Verbonden? Belhuizen in...