Fallopia japonica, Japanse duizendknoop staat

zowel op de Unielijst als op de Belgische lijst van

verboden landplanten

Over de precieze definitie van ‘exoten’ bestaat geen overeenstemming.

Meestal wordt een plant (of dier) als uitheems of exoot beschouwd als hij én na het jaar 1500 (na de ontdekking van Amerika) én door menselijk handelen bewust of onbewust in Nederland is geïntroduceerd. Planten die hier op eigen kracht terecht zijn gekomen (bijvoorbeeld door de klimaat opwarming) of die vóór 1500 werden geïntroduceerd worden dus niet als exoten beschouwd. Op de website van het Nederlands soorten register (nederlandse soorten.nl) staat een overzicht van alle uitheemse planten in Nederland.

Wat zijn invasieve exoten De meeste uitheemse planten (en dieren) geven weinig of geen problemen maar sommige uitheemse planten kunnen invasief worden en problemen veroorzaken omdat ze zich explosief voortplanten en gaan woekeren. De vuistregel is dat van elke 1000 exoten er slechts 100 in het wild kunnen overleven waarvan er slechts 10 daadwerkelijk standhouden en populaties vormen. Van die 10 zal er slechts 1 invasief worden en uitgroeien tot een plaag en schade veroorzaken. Mogelijke problemen zijn onder meer:• ecologische schade zoals verlies aan

biodiversiteit, met soms het verdwijnen van inheemse soorten als gevolg

• economische schade, bijvoorbeeld door oogstverlies, schade aan de infrastructuur (bijvoorbeeld rivieren) en hoge beheerskosten

• invloed op de volksgezondheid, zoals bijvoorbeeld reuzenberenklauw ( Heracleum sosnowskyi en H. persicum) of alsemambrosia (Ambrosia artemisifolia).

Over welke exotische planten in Nederland en België invasief zijn of kunnen worden, bestaat echter heel wat discussie. De wetenschappelijke website http://ias.biodiversity.be/species/all vermeldt in totaal 62 planten die in België en omringende landen als invasief of potentieel invasief worden beschouwd. Op de ‘zwarte lijst’ (hoog risico) staan 30 soorten, de ‘watch list’ (matig risico) vermeldt 32 soorten.

Verboden plantenDe Europese Unie heeft een lijst opgesteld met verboden invasieve exoten. Op deze Unielijst staan schadelijke planten (en dieren) waarvan bezit, handel, kweek, transport en import sinds 3 augustus 2016 verboden zijn. Bestaande planten moeten worden vernietigd of, als dat niet kan, worden beheerst door de terreineigenaar. De lijst roept echter heel wat vragen op.

paul Geerts

FOTO

: TO

M H

EUTE

/USD

A F

ORE

ST S

ERV

ICE,

BU

GW

OO

D.O

RG

41onzeeigenTUIN | Winter 201640

Gedragscode invasieve plantenIn 2011 werd in België een ‘Gedrags-code invasieve planten’ opgesteld. Deze Code werd uitgewerkt door rondetafel-gesprekken en consultaties met vertegen woordigers van de overheid, de groensector, beroepsverenigingen, weten-schappers gespecialiseerd in de invasie-biologie enzovoorts. In deze Gedragscode zijn de invasieve planten ingedeeld in een Consensuslijst en een Communicatielijst.De Consensuslijst omvat alle invasieve soorten (inclusief cultivars en varië-teiten) waarover met de groensector een unaniem akkoord werd bereikt om de verkoop/aanplant stop te zetten. Op deze lijst staan 28 soorten, die onge-veer 45% van alle invasieve planten-soorten in België vertegenwoordigen.De zogenaamde ‘Communicatielijst’ bevat soorten (inclusief cultivars, variëteiten of hybriden) waarvan de impact in België gering is en soorten die alleen in zeer specifieke natuurlijke milieus invasief worden. Deze planten kunnen, mits met inachtneming van enkele voorzorgsmaatregelen / aanbe-velingen betreffende aanplant / onder-houd (rhizoombegrenzer, verwijderen bloemen voor zaadzetting), toegepast worden. Aanbevolen wordt om ze niet te planten in de buurt van gevoelige

habitats waar ze invasief kunnen worden. In Nederland voert de overheid geen eenduidig en afgestemd beleid voor alle invasieve exoten. België is wat dit betreft verder. Een advies om het voorzorg-beginsel te hanteren – uitgaan van de schadelijkheid, tenzij het tegendeel aan-getoond is – werd eerder door de minister van Landbouw, Natuur en Voedsel terzijde geschoven. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit kent weliswaar een Team Invasieve Exoten (TIE) dat het ministerie van Economische Zaken (EZ) ondersteunt bij de uitvoering van het exotenbeleid, maar over dit onderwerp is op de website van het ministerie niets te vinden.

Unielijst invasieve exoten In het kader van de Europese Verordening over invasieve exoten heeft de EU een eerste lijst van verboden invasieve exoten opgesteld. Deze is op 3 augustus 2016 van kracht geworden. Momenteel wordt gewerkt aan een tweede en een derde lijst met bijkomende soorten. De planten (en dieren) op die lijst mogen niet meer gehouden, verhandeld, gekweekt, vervoerd of ingevoerd worden. Bestaande planten moeten worden vernietigd of, als dat niet (meer) kan, worden beheerst door de terreineigenaar.Op deze lijsten staan heel wat sier- en

waterplanten die in België en Nederland gekweekt werden of worden en die in onze tuinen en parken voorkomen. Die lijsten zorgen voor heel wat vragen en onrust, zowel bij kwekers als bij groen-beheerders en natuurverenigingen. Sommige van de planten op die lijsten kunnen in bepaalde Europese landen misschien invasief gedrag vertonen, maar niet bij ons. Waarom moeten ze dan ook bij ons verboden worden? Andere planten, die vaak aangeplant worden in tuinen en in het openbaar domein, zoals bijvoorbeeld Acer negundo, vederesdoorn, Cornus sericea, Canadese kornoelje, Spirea en Solidago, gulden-roede, geven in de praktijk nauwelijks problemen, of slechts op heel specifieke plaatsen zoals de duinen. Sommige van de uitheemse planten hebben ook een belangrijke natuurwaarde, zoals bijvoorbeeld reuzenbalsemien of gulden-roede als nectarbron voor insecten. Anderzijds staan heel wat planten die bij ons wél als invasief worden beschouwd, niet op de Unielijsten.

Een vergelijking tussen de Unielijsten en de lijsten uit de Belgische Gedrags-code levert enkele opmerkelijke feiten op – voor Nederland is een dergelijke lijst helaas nog niet voorhanden:

1. Slechts zes landplanten en acht waterplanten op de Unielijsten staan ook op de Belgische Consensus lijst van verboden planten.

LandplantenAilanthus altissima HemelboomBaccharis halimifolia StruikasterFallopia japonica Japanse duizendknoopHeracleum mantegazzianum ReuzenberenklauwImpatiens glandulifera ReuzenbalsemienSolidago canadensis Canadese guldenroede

WaterplantenCrassula helmsii Watercrassula Egeria densa Argentijnse waterpestHydrocotyle ranunculoides Grote waternavelLagarosiphon major Verspreidbladige waterpestLudwigia grandiflora en L. peploides WaterteunisbloemMyriophyllum aquaticum ParelvederkruidMyriophyllum heterophyllum Ongelijkbladig vederkruid

2. Een aantal andere planten uit de Unielijsten is opgenomen in de zogenaamde ‘Communicatielijst’ en deze zijn volgens de Belgische Gedragscode met de nodige voorzorgen dus toegelaten.

LandplantenAcer negundo VederesdoornLysichiton americanus Gele of MoerasaronskelkLupinus polyphyllus Vaste lupineCornus sericea Canadese kornoeljeSolidago graminifolia GuldenroedeSpiraea tomentosa Viltige spirea

WaterplantenElodea nuttallii Smalle waterpestElodia canadensis Canadese waterpest

3. Een groot aantal planten die op de Unielijsten staan wordt helemaal niet vermeld op de lijst van invasieve uitheemse planten van Alterias en deze worden in België dus blijkbaar niet beschouwd als invasieve exoten.

LandplantenAsclepias syriaca ZijdeplantGunnera manicata en G. tinctoria MammoetbladPennisetum setaceum LampenpoetsersgrasAndropogon virginicus BaardgrasCelastrus orbiculatus Aziatische boomwurgerClematis terniflora BosrankCortaderia jubata PampasgrasRubus rosifolius West-Indische framboosEuonymus fortunei en E. japonicus Japanse kardinaalshoedHumulus japonicus Japanse hopLigustrum sinense Chinese ligusterLonicera maackii en L. morrowii KamperfoelieOxalis pes­caprae Knikkende klaverzuring

WaterplantenEichhornia crassipes WaterhyacintGymnocoronis spilanthoidesHygrophila polysperma Belgisch groenPistia stratiotes Watersla of mosselplantSalvinia molesta Grote vlotvaren

4. Omgekeerd komt een aantal planten waarvan in België is afgesproken dat ze niet meer gekweekt en verkocht mogen worden (de Consensuslijst), helemaal niet op de Unielijsten voor.

Aster lanceolatus Smalle asterAster x salignus WilgasterBidens frondosa Zwart tandzaadDuchesnea indica SchijnaardbeiHyacinthoides hispanica Spaanse hyacint Impatiens parviflora Klein springzaad Mimulus guttatus Gele maskerbloemPrunus serotina Amerikaanse vogelkersSenecio inaequidens Bezemkruiskruid

FOTO

’S: C

G C

ON

CEPT

/PAU

L G

EERT

S

Solidago canadensis, Canadese guldenroede: op de Unielijst en op de Belgische lijst van verboden landplanten Lupine, met de nodige voorzorgen toegelaten

42 Winter 2016 | onzeeigenTUIN 43

Een andere kijk op exoten Los van deze discussie over de Unielijsten moeten we, mede in het licht van de klimaat-opwarming, misschien ook op een andere manier naar die exoten leren kijken. In het meinummer van 'Kijk op exoten' van FLORON (Floristisch Onderzoek Nederland) wordt onder meer aange-stipt dat enkele exoten zo algemeen zijn geworden, dat ze niet meer uit te roeien zijn. We zullen er dus mee moeten leven. Een aantal van die invasieve exoten heeft overigens ook positieve eigenschappen, bijvoorbeeld als bijenplant, water-zuiveraar of voedselplant. Bovendien blijken sommige planten, zoals bijvoor-beeld de gevreesde Amerikaanse vogel-kers, op termijn hun invasieve karakter te verliezen en zich in te passen in het Nederlandse ecosysteem en een zegen te zijn voor het inheemse insectenleven. Ook doen veel van die invasieve exoten het vooral goed op plaatsen die door de mens al behoorlijk zijn aangetast en waar de inheemse flora al grotendeels verdwenen is. Ze zijn dus soms eerder een zegen dan een plaag. Denk bijvoor-beeld maar aan Buddleja, vlinderstruik. Laten we dus niet te veel naar het verleden kijken, naar wat er was, maar ook naar de toekomst, naar wat er aan komt. En laten we met onze vrees voor exoten ook niet vergeten dat heel wat inheemse planten minstens even invasief en schadelijk kunnen zijn: denk bijvoorbeeld aan pijpenstrootje op vergraste heiden, oevers vol riet, en bossen vol adelaarsvarens of klimop. n

*Meer informatie:

Europese Unie (website invasieve exoten):

http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/index_en.htm

Gedragscode Invasieve Exoten:

www.alterias.be/nl/lijst-van-invasieve-en-alternatieve-planten/invasieve-planten

Belgisch Forum Invasieve Exoten:

http://ias.biodiversity.be/

Technisch Vademecum Beheer van Invasieve Uitheemse Planten:

www.natuurenbos.be/sites/default/files/inserted-files/

technisch_vademecum_beheer_van_invasieve_uitheemse_planten.pdf

Platform Invasieve Exoten: www.invasieve-exoten.nl/

Nederlands Soortenregister: www.nederlandsesoorten.nl

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA):

www.nvwa.nl/onderwerpen/planten-plantaardige-producten/dossier/invasieve-exoten

Floron: www.floron.nl/Portals/1/Downloads/Kijk op exoten_nr 16_mei2016.pdf

Paul Geerts is publicistFOTO

: RO

SE-M

ARI

E G

ERRI

TSEN

FOTO

’S: C

G C

ON

CEPT

/PAU

L G

EERT

S

FOTO

’S: C

G C

ON

CEPT

/PAU

L G

EERT

S

Lysichiton americanus, moerasaronskelk: met de nodige voorzorgen toegelaten

Asclepias syriaca, zijdeplant, in België niet als invasieve exoot beschouwd Amerikaanse vogelkers mag in België niet meer worden gekweekt en verkocht Hyacinthoides hispanica mag in België niet meer worden gekweekt

Gunnera manicata, mammoetblad: op de Unielijst, maar wordt in België niet als invasieve exoot beschouwd

44 Winter 2016 | onzeeigenTUIN 45onzeeigenTUIN | Winter 2016