Veranderingsgericht bouwenSlim bouwen- 29 november 2016

Roos Servaes en Meg Scheppers, OVAM

Agenda

� Veranderingsgericht bouwen: nood?� Ruimtelijke uitdagingen

� Visie en filmpje Vlaamse Bouwmeester

� Ecologische uitdagingen� Statisch � dynamisch bouwen� Filmpje VTM-nieuws

� Beleid OVAM: studie veranderingsgericht bouwen� 23 ontwerprichtlijnen als toetsingskader

� Concreet aan de slag� OVAM-terrein ‘de Potterij’� Externe projecten

� Inspiratie� Praktijkvoorbeelden in binnen- en buitenland� Mondiale trends

29/11/2016 | 2

Veranderingsgericht bouwen: nood?

� Ruimtelijke uitdagingen:� Tekort aan huisvesting & scholenbouw

� Toename van bevolking, veranderende gezinssamenstelling, pieken tgv migratie

� Tekort aan zorg op maat� Snelle vergrijzing, wachtlijsten: individuele zorg of woonzorgcentra?

� Aandeel sociale (huur)woningbouw te klein� Wachtlijsten voor betaalbare energiezuinige (huur)woning

� Enorme leegstand kantoren� Herbestemming statische kantoorgebouwen?

� Tekort aan betaalbare en duurzame huisvesting, veranderende noden en wensen in de maatschappij, aan comfort- en energieprestatienormen

� Hoge druk op schaarse ruimte � nood aan aanpasbare, compacte, modulaire gebouwen, op de juiste locatie

29/11/2016 | 3

Beleidsplan Ruimte Vlaanderen: visie Vlaamse Bouwmeester

� Huidig ruimtelijk beleid: te hoog ruimtebeslag� verkavelingen en lintbebouwing

� hoge individuele auto-afhankelijkheid, files,…� versnippering maakt openbaar vervoer onbetaalbaar

� Ruimtelijk beleid in de toekomst: ruimtelijke nederigheid� netwerk van steden = juiste locatie

� voorzieningen bereikbaar via openbaar vervoer, fiets,…� geen kleine dorpen met verkavelingen meer

� herstel open ruimte

� Filmpje over verdichting en herstel open groene ruimte: http://www.focus-wtv.be/nieuws/smoel-van-west-vlaanderen-het-platteland

29/11/2016 | 4

Veranderingsgericht bouwen: nood?Ecologische uitdagingen (OVAM): huidige bouwpraktijk

• Uitputting primaire grondstoffen

• Bouwsector = verantwoordelijk voor ongeveer 40 % van de wereldwijde broeikasgasemissies en van het globale grondstoffengebruik

• Lineair: ‘Take-make-waste’: vandaag slopen we gebouwen

• Bouwsystemen herdenken � circulair ‘reduce-reuse-recycle’: niet slopen maar (de)monteren

• Onderzoek naar nieuwe circulaire (leasing) businessmodellen(gevelbouwers)

�Nood aan bouwproducten en -systemen in de bouwsector die herbruikbaar zijn

�Nood aan aanpasbare infrastructuur om ecologische én economische kosten bij renovatie te beperken!

29/11/2016 | 5

@

Veranderingsgericht bouwen: statisch � dynamisch

Veranderingsgericht aanpasbaar bouwen

� Aanpasbare infrastructuur:� Open gebouwontwerp met hoge mate van aanpasbaarheid van

onderdelen/componenten � Dragende structuur: solide, iets te groot gedimensioneerd� Niet-dragende structuur, afwerking: lichte materialen� Aanpasbaar voor verschillende functies, flexibel ruimtegebruik, lange

levensduur via hergebruik en recyclage� Zorginfrastructuur: snel wijzigende ziekenhuistechnologie

� Modulaire bouwconcepten � Tijdelijke pieken, bv. modules in scholen, thuiszorg, werven, …� Demonteerbaar en verplaatsbaar� http://nieuws.vtm.be/binnenland/132884-container-voor-inwonende-

ouderen

29/11/2016 | 7

Veranderingsgericht bouwen:beleid OVAM

� Studie: Veranderingsgericht bouwen: ontwikkeling van een evaluatie- en transitiekader (2014-2015)

� VITO, KULeuven, VUB� nood aan criteria: matrix met 23 ontwerprichtlijnen� aantal voorbeeldprojecten werden getoetst aan ontwerprichtlijnen

door architect-ontwerpers� AZ Groeninghe (gefaseerde uitbreiding van ziekenhuis)� LLEXX-Hahbo (modulaire unit: kantoor en klaslokaal)� Sterrenveld-Zonneveld (renovatie sociaal appartement)� Smart Price House (DIY bouwprincipe, bouwpakket voor bewoners)

� advies in 3 lopende (ver)bouwprojecten� Renovatie (sociale) woontoren Zelzate� Vernieuwbouw Bso school Deurne� Uitbreiding basisschool ‘De Vlindertuin’ in Mechelen

� Alle info www.ovam.be/veranderingsgerichtbouwen

29/11/2016 | 8

Matrix ontwerprichtlijnen

interfaces sub-onderdelen compositie

29/11/2016 | 9

Ontwerpprincipes op elementniveau

29/11/2016 | 10

Veranderingsgericht bouwen: voorbeelden

�Criteria op niveau van element:� Omkeerbare verbindingen

� Bouten, schroeven, ipv lijmen, mortel

� Click-brick systeemsysteemsysteemsysteem: omkeerbare buitengevel gebruikmakende van een RVS-clip tussen de bakstenen (urban mining).

29/11/2016 | 11

Veranderingsgericht bouwen: praktijkvoorbeeld

�Voorbeeld: School ‘Vlindertuin’ Mechelen: vloeropbouwInitieel ontwerp Alternatief

29/11/2016 | 12

Ontwerpprincipes op gebouwniveau

29/11/2016 | 13

Veranderingsgericht bouwen: voorbeelden

�Criteria op niveau van gebouw:� Veranderlijke functieverdeling

� Wat is de basisfunctionaliteit van een (publiek) gebouw? In dialoog met opdrachtgever en stakeholders uit omgeving (wijkniveau)

� verschillende scenario’s/functies voor een gebouw

� toekomstige verbouwingsscenario’s

� Uitbreidbaarheid: geïntegreerde toegankelijke vloersystemen� Voorbeeld: Slimeline vloerconcept

� uitbreiding, onderhoud, vervanging is mogelijk in een latere gebruiksfase

29/11/2016 | 14Slimeline Buildings

Veranderingsgericht bouwen: praktijkvoorbeeld

dragende gevelelementen + minimaal aantal interne kolommen en dragende wanden => grote indelingsvrijheid (cf. criterium ‘veranderlijke functieverdeling ’)

© baumschlager eberle

De polyvalente draagconstructie maakt het mogelijk een extra verdieping te bouwen op bepaalde vleugels en laat verschillende invullingen toe (cf. criterium ‘uitbreidbaarheid’ )

29/11/2016 | 15 AZ Groeninghe, Kortrijk

Veranderingsgericht bouwen: ontwerprichtlijnen

�Criteria herbruikbaarheid gebouwelementen:� Rotor deconstruction: ontmanteling en verkoop van

herbruikbare gebouwelementen (http://rotordb.org/)

29/11/2016 | 16

Relatie tussen de ontwerpprincipes en de evaluatiecriteria op wijkniveau

29/11/2016 | 17

Voorbeeldfiche ontwerprichtlijnen

29/11/2016 | 18

Veranderingsgericht bouwen: concreet aan de slag: de Potterij

Kerncijfers en historiek:

� Ververij, wasserij, droogkuis - Faillissement in 2011

� 408 m², 809 m² vloeroppervlakte

� Deels woongebied, deels industriegebied

� Zeer ernstig verontreinigd (oplosmiddelen), in impasse (grondwaarde te laag om kosten sanering aan te gaan). Gebouwen in slechte staat (betonrot).

� OVAM: ontfermt zich over verontreinigde bodems, reinigt ze waar nodig zelf om deze onderbenutte ruimte te reactiveren

� Potterij door de OVAM gekocht voor 1 symbolische euro in mei 2015 = Blackfield

� Al snel kwam de vraag: welke toekomst kan deze plek krijgen binnen CE?

29/11/2016 | 19

Veranderingsgericht bouwen: concreet aan de slag

�OVAM-activiteiten op de Potterij-site� Onderzoeksproject rond veranderingsgericht bouwen, 2016-2017

� EVR, 1010 architecture urbanism, Alive Architecten, Ceraa� Living lab, ‘lerend experiment’: hoe ontwerpen we aanpasbare en gezonde ruimtes? � Brede participatie met diverse stakeholders

� Innovatiekamp Vlaio: 9 en 10 nov 2016� Studenten product- en interieurdesign: 24u brainstorm over tijdelijk gebruik van de

site� Winnaar: ‘Nachtlab’: workshops, gedeeld gebruik van materiaal, ruimte i.s.m.

kringwinkels

� Terug in omloop (TiO) Pilootproject van Vl Bwmstr (2017-2021)� Stadsontwikkelingsproject van OVAM i.s.m. Stad Mechelen, OCMW, Thomas More,

Plan C� Integrale ontwerpbenadering rond architectuur, publieke ruimte en samenleving� ‘Blinde vlek’ � nieuwe dynamiek in de wijk als ‘circulair laboratorium’

29/11/2016 | 22

Veranderingsgericht bouwen concreet aan de slag (extern)

� Extern veranderingsgericht bouwproject� H2020-BAMB: Building as Building as Building as Building as MaterialMaterialMaterialMaterial BanksBanksBanksBanks, Reversible Building Design

� Demoprojecten: o.a. VUB (renovatie studentenkoten, Bxl) en Green Transformable Building (GTB, Maastricht)

� http://www.vub.ac.be/ARCH/ae-lab/projects/bamb

� http://www.greentransformablebuildings.com/

� Kenniscentrum Vlaamse Steden: recente praktijkcases tijdelijk gebruik:� vb. Urban pop up: staalframe LOFT2GO: casco kantoorpand �

woningappartement

� demonteerbaar en remonteerbaar, obv 3D laserscans op maat van het pand, productie: 2 weken

29/11/2016 | 23

Veranderingsgericht bouwen: inspiratie� OVAM

� http://www.ovam.be/veranderingsgerichtbouwen� Bezig aan filmpje veranderingsgericht bouwen voor op de site

� Duwobo: Vlaams Transitienetwerk Duurzaam Wonen en Bouwen: transitiearena’s

� http://www.duwobo.be/

� Zeronaut: Open blog rond innovatiedenken� http://www.zeronaut.be/

� Kenniscentrum Vlaamse Steden� praktijkcases tijdelijk gebruik:

http://www.tijdelijkgebruiken.be/Paginas/default.aspx

� De Wijk van morgen: open platform voor innovatie� http://www.dewijkvanmorgen.be/

� Stads- en gebiedsontwikkeling� (tijdelijke) ruimtelijke interventies: Studio Surplus, Re-Vive, BUUR,….

29/11/2016 | 24

Veranderingsgericht bouwen: inspiratie

�Kennisplatform renovatie: o.a. proeftuinen rond renovatie in sociale woningbouw

� http://www.kennisplatform-renovatie.be/

Bv. http://www.kennisplatform-renovatie.be/mutatie-1ste-proeftuinwoning-filmpje/

�Proeftuinprojecten (IWT): kostenoptimale innovatie bij energiezuinig verbouwen

� http://www.iwt.be/subsidies/proeftuinbouw

�Plan C: info en cases circulaire economie� www.plan-c.eu

� http://www.plan-c.eu/bmix/

� http://www.plan-c.eu/nl/cases-in-belgie

29/11/2016 | 25

Trend US: Tiny Houses Movement

�Woonoppervlakte 25 à 28 m²

�Zeer compact en sociaal: delen van spullen meer contact met de omgeving

�Bouwproces duurt gemiddeld amper zes weken.

29/11/2016 | 26

De wijk van morgen (US): van oude

schoolbus naar compacte droomwoningTiny House verplaatsbaar op trailer

Louis De Keyser © Hilde Pauwels

Trend China: 3D printenvan woningen

� Chinees Bedrijf WinSun: � Sloop oud flatgebouw, de brokstukken fijngemaald

� Wat met onduurzame materialen, bv. asbest?� Reductie materiaalinput en snelheid via 3D-printing

� residu, sneldrogende cement en een speciale verharder productie van een 'inkt' voor de 3D-printers (machines van 6,6 meter hoog, 10 meter breed en 40 meter lang)

� Prefab: grote onderdelen 3D-geprint in hoofdkwartier in Shanghai, op de bouwsite versterkt met stalen constructies� muren worden hol geprint zodat ze achteraf kunnen worden gevuld

met isolatie of kabels. � 3,500€ per geprint huis� http://nieuws.vtm.be/moet-je-zien/89866-bedrijf-print-huizen-met-3d-

printer

29/11/2016 | 27

Dank voor uw aandachtZijn er nog vragen?

Vlaamse overheid

Openbare Vlaamse

Afvalstoffenmaatschappij

Stationsstraat 110

2800 Mechelen

T: 015 284 284

F: 015 203 275

www.ovam.be

info@ovam.be