Geletterdheid en gecijferdheid vindbaar gemaakt voor het mboVoortgangsrapportage, versie 19-4-2006

Algemeen

Hoofddoelstelling van het project is: “Het ontsluiten van on-line materialen voor Nederlands en Rekenen/Wiskunde in de sectoren techniek en zorg en welzijn van het MBO.”

Het project is binnen Cinop en Fi voorzichtig gestart in september 2005. Pas in november 2005 is het werk aan de website gestart, inclusief het aanbieden van een enquete.In januari 2006 is er een werkoverleg geweest tussen Fi en Cinop (Vincent Jonker, Monica Wijers, Petra Poelmans, Judith van Falier en Thomas Bersee), waarin we afgestemd hebben n.a.v. de behaalde resultaten van de enquete.Het belangrijkste punt dat uit de enquete naar voren kwam is dat we te weinig nieuwe gegevens hebben binnengekregen vanuit de enquete voor een aanbod op de te ontwikkelen website. Op dat moment hebben we besloten om meer te werken aan materiaalontwikkeling.Dit heeft tot vertraging in de planning van het project geleid.We koersen nu op de einddatum van 1-7-2006.

Een en ander ter bespreking op vrijdag 21 april (Marian Frijns, Thomas Bersee, Monica Wijers, Vincent Jonker)

’s-Hertogenbosch, CinopUtrecht, Freudenthal instituut

April 2004

Inhoud

Uitgevoerde activiteiten (oktober 2005 – maart 2006)

1. Activiteit 1 - Websearch 2. Activiteit 2 - Startbijeenkomst december 2005 met docenten3. Activiteit 3 - On-line enquête onder docenten over rekenen.wiskunde en Nederlands4. Activiteit 4 – Inrichting van website

Lopende en nog uit te voeren activiteiten (april 2006 – juni 2006)

5. Activiteit 5 – Ontwikkeling van materialen6. Activiteit 6 - Disseminatie

1

Activiteit 1 - WebsearchDoel en motivatieWebsearch van bestaande on-line materialen rekenen/wiskunde en Nederlands die bruikbaar zijn in de sectoren sectoren techniek en zorg en welzijn van het MBO.

WerkwijzeOm meteen bruikbaar materiaal te vinden en niet te verzanden in een eindeloze zoektocht langs onbruikbaar materiaal is eerst via een enquête gevraagd welk online materiaal nu al gebruikt wordt. Deze websites zijn in de inventarisatie betrokken. Daarnaast is op basis van in de enquête genoemde belangrijke en slecht beheerste reken/wiskunde onderwerpen naar materiaal op deze onderwerpen gezocht op in reken/wiskunde kringen bekende websites met materiaal, o.a sites van:Fi. Digitale school, Ruud de moor centrum, math4all, diverse kennisnet communities

W.b. geletterdheid is het goed twee soorten materiaal te onderscheiden1. ‘uitgangsmateriaal’ als vehikel om taaltaken mee te oefenen of verwervingsniveau aan te

demonstreren. Deze inhoud moet beroepsgerelateerd en realistisch zijn. Dit type materiaal kan opgenomen zijn in een bestaande leergang, maar kan ook gevonden worden in de beroepscontext.

2. ondersteunend, taaltechnisch materiaal, waarin hulpmiddelen geboden worden om materiaal van type 1 te kunnen verwerken. Betreft strategische ondersteuning voor alle vaardigheden: schrijven (hoe schrijf je brieven, verslagen enz), lezen (hoe lees je vakinformatie, rapporten, handleidingen enz), mondelinge interactie (hoe voer je klantgesprekken, werkoverleg, enz.) spreken (hoe geef je presentaties, voorlichting enz.), luisteren (hoe luister je naar presentaties, instructies enz.), maar ook grammatica, spelling, woordenschatverwerving. Ook dit type kan zijn opgenomen in een bestaande complete leergang. Verder zijn er ook wat systemen waarin taalkundige informatie en oefeningen los van een leergang worden aangeboden.

UitkomstenWebsites met materiaal zijn er genoeg maar er zijn wel problemen. Veel materiaal is uiteindelijk niet digitaal (maar bijv. in word); de vindbaarheid – ondanks soms aardige zoekmachines- van materiaal specifiek voor bepaalde doeleinden (bijvoorbeeld: oefenen met inhoudsmaten; uitleg over verhoudingstabel; …) is slecht; en daarmee is de bruikbaarheid voor het mbo laag.Verder is nagenoeg geen materiaal te vinden dat op een of andere manier gerelateerd is aan beroepstaken.

Activiteit 2 - Startbijeenkomst december 2005 met docentenDoel en motivatieInventarisatie problemen en gewenste oplossingen van het veld op gebied van materiaal rekenen/wiskunde en taal bij Z&W en techniek, klankbordgroep docenten creeren.

WerkwijzeOp 16 december waren bij elkaar op het Freudenthal instituut:

Geletterdheid * Thomas Bersee, Cinop * Sanne Cocx, ROC Midden Nederland * Agaath Dekker-Groen, ROC Midden Nederland * Joke Huisman, Cinop

2

* Petra Poelmans, Cinop * Judith van Falier, Cinop

Wiskundige geletterdheid * Marian Brouwer, ROC ASA * Marjan Frijns, KennisNet * Vincent Jonker, FI * Rozerie Rompes, ROC Midden Nederland * Monica Wijers, FI * Hans Winsemius, ROC Landstede

Deze groep heeft vanuit eigen ervaring de problematiek van geletterdheid en gecijferdheid binnen de ROC’s gedefinieerd. Tevens hebben zij gereageerd op een eerste versie van de online enquete, zodat deze verder kon worden aangescherpt.

UitkomstenHet belangrijkste is te constateren dat er op zeer diverse wijze gewerkt wordt als het gaat om geletterdheid en gecijferdheid. Er is een algemene zorg over het huidige niveau van de cursist, en men geeft aan dat het zeker zinvol is materialen te verzamelen die voor cursisten en docenten direct bruikbaar zijn.

Activiteit 3 - On-line enquête onder docenten over rekenen-wiskunde en NederlandsDoel en motivatieInventarisatie problemen en gewenste oplossingen van het veld op gebied van materiaal rekenen/wiskunde en taal bij Z&W en techniek. Nader te betrekken docenten identificeren die op materiaal kunnen reageren, uittesten etc.

WerkwijzeIn januari/februari heeft deze enquete opengestaan op: www.fi.uu.nl/mbo. De letterlijke vragen zijn nog steeds online terug te vinden op:

o www.fi.uu.nl/mbo/enquete_rekenen/o www.fi.uu.nl/mbo/enquete_taal/

Via een directmailing (met adressen van ROC-docenten van het netwerk PGO techniek en PGO zorg en welzijn) zijn rond de 250 docenten aangeschreven.

UitkomstenIn de bijlagen zijn de uitkomsten opgenomen. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen:

o Lijst vaardigheden waar men in de opleiding aandacht aan wil besteden;o Lijstje websites die men regelmatig raadpleegt;o Inzicht in rol van rekenen-wiskunde en Nederlands in de opleiding;o Lijstje namen nader te bevragen docenten.

3

Activiteit 4 - Inrichting van website Doel en motivatieEerste opzet voor wijze van beschikbaar stellen van materiaal. Interne project communicatie

WerkwijzeIn huis eerst bestaande bruikbare toepassingen neerzetten. Vervolgens deze toepassingen aanpassen op basis van uitkomsten andere activiteiten (resonans van docenten, meer toeschrijven aan geletterdheid en gecijferdheid, soms in combinatie). Ontwikkelen extra materiaal. Groeiende verzameling.De website (www.fi.uu.nl/mbo) levert een eenvoudig keuze menu op:

o mbo-sector (techniek of zorg en welzijn)o gebied (geletterdheid of wiskundige geletterdheid)o type lesmateriaal (computerspel of beroepstaak)

UitkomstenEr wordt gewerkt met een website, die gehost wordt door het Freudenthal instituut.

Schermafdruk van de voorlopige websiteAlle materialen worden momenteel voorzien van metadata conform de Edustandaard.

Voor geletterdheid wordt gewerkt aan een systeem waarbij uitgegaan wordt van (beroeps)taaltaken. Van daaruit kan worden doorgeklikt naar voorbeelden van materiaal van type 1 (zie bij activiteit 1) of rechtstreeks naar materiaal van type 2. In het eerste geval wordt van daaruit doorverwezen naar materiaal van type 2.Het materiaal ‘werkzoeker’ valt onder type 1. Het betreft een simulatie waarin naar een vacature gezocht wordt. Van daaruit kan worden verwezen naar materiaal van type 2. Datzelfde ondersteunende materiaal (type 2) kan ook gevonden worden rechtstreeks vanuit de taaltaak ‘zoeken naar informatie’.

4

Activiteit 5 - Task-design vakgericht taal- en rekenonderwijs/competentiegericht beroepsonderwijsDoel en motivatieOmdat de gevonden materialen te ver afstonden van de beroepspraktijk en uit de bijeenkomst van december (en enquetes) naar voren kwam dat de behoefte aan ondersteuning van vaardigheden in/aan/dichtbij de beroepstaken van groot belang werd gezien is besloten specifiek hiervoor materiaal te (her)ontwerpen.

WerkwijzeIn de steigers staan bij beroepstaken op het gebied van apothekersassistente en doktersassistente etc.ondersteunde webmaterialen op gebied van verhoudingen, maten en procenten.Bij geletterdheid wordt gewerkt aan beroepstaken die in de vorm van ‘webquest’ kunnen worden aangeboden.

UitkomstenMomenteel wordt hier aan gewerkt door Cinop (Judith en Thomas) en Fi (Monica en Vincent)

Activiteit 6 – Disseminatie

o Inventarisatie webmaterialen op grond van enquête uitkomsten afrondeno Bevragen klein aantal docenten, meer in de diepte over aanbod dat er nu is, wensen en vormo Verder ontwikkelen toegezegde en gedefinieerde nieuwe materialeno Aanbodvorm bepalen in overleg met kennisneto Overdracht/afstemming met de twee gerelateerde Mbo projecten van de contentketen.

Versies van dit documento 20040419, aanvullingeno 20060417, vincento 20060407, monicao 20060407, thomas

5

Bijlage - Enquête geletterdheidTotaal 23 bruikbare reacties.

De enquêtes zijn vooral ingevuld door docenten anders dan docent Nederlands, NT2 of praktijkvak, namelijk 12 reacties. De rest is verdeeld over docenten Nederlands en docenten van een praktijkvak. Er is maar één docent NT2 die heeft gereageerd.

De sector Zorg en Welzijn wordt het meest vertegenwoordigd, en wel met 69,6%. De sector Techniek wordt maar met 13,0% vertegenwoordigd. De andere reacties zijn afkomstig uit een andere sector.

De opleidingen waarvoor de enquête is ingevuld bestaan uit: Assistenten Gezondheidszorg, Commercieel, Elektrotechniek, Facilitaire Dienstverlening & Beveiliger, Onderwijsassistent, SPW,Verzorgende en Verpleegkundige en Werktuigbouwkunde.

De enquêtes zijn ingevuld voor BBL en BOL niveau 3/4.

Op een enkeling na deelt iedereen de visie dat het bij geletterdheid gaat om taalvaardigheden die noodzakelijk zijn voor maatschappelijke redzaamheid en het kunnen functioneren (op een basaal niveau) binnen een beroep.

De vaardigheden die graag centraal gesteld worden bij geletterdheid zijn:

Zorg en Welzijn Lezen (bijv. protocollen, rapporten, medische informatie). Schrijfvaardigheid (bijv. overdrachten, verslagen, verpleegplannen, memo, brief, notulen).

o Spellingo Schriftelijke rapportage

Communicatieve vaardigheden (bijv. slecht nieuws gesprekken, opname-, helpende-, exitgesprek, advies en voorlichting geven).

o Gesprekken voereno Mondelinge rapportageo Presentereno Uitspraak

Luisteren Woordenschat

Technieko Schrijfvaardigheido Lezen o Gesprekken voeren

o Presenteren

Voor beide sectoren is men het er over eens dat de studenten de vaardigheden onvoldoende beheersen. Een enkeling denkt dat aan het eind van de opleiding een acceptabel niveau is bereikt, maar niet voor alle vaardigheden. Lezen en schrijven worden aan het eind van de opleiding onvoldoende beheerst en spreken en luisteren worden over het algemeen wel voldoende beheerst.

Uit de enquête blijkt dat aandacht voor geletterdheid wel veel voorkomt in de opleiding van de studenten. Maar door de meeste docenten wordt geen diagnostische toets gebruikt. Wanneer er wel een

6

diagnostische toets gebruikt wordt, gaat het om: Muiswerk, PABO taaltoets Hoge School Drenthe, VDL intake en voor spelling een brugklasdictee uit een remedial teaching map.

De aandacht voor geletterdheid wordt in de sector Techniek vooral geïntegreerd in de praktijkvakken. Voor de sector Zorg en Welzijn geldt dit ook, maar hier bestaan meer bijspijkerprogramma’s en aparte opleidingsspecifieke vakken.

Er worden wel een aantal aanvullende lesmaterialen gebruikt, namelijk:o methodiek: J. de Jongeo www.apotheek.nlo Naslagwerken: digitaal (Kombirom), papier (Informatorium Medicamentorum,

Farmacotherapeutisch Kompas e.a).o Wolters Noordhof: Praktische cursus Spelling en Praktische cursus Zinsontleding (Klein en

Visscher)o Nedercomo Muiswerko Apart lesmateriaal voor de mensen die naar de PABO doorstromen.o Microsoft pakket, Internet, acrobat reader etc. o het schrijven van een scriptie

Ongeveer de helft van de docenten die gereageerd hebben, hebben nog nooit eigen lesmateriaal gemaakt. Vier docenten hebben aangegeven wel ooit eigen lesmateriaal gemaakt te hebben. Het gaat dan vooral om extra materiaal dat bij een methode wordt gemaakt.

Voor benadering van een interview of het invullen van een uitgebreidere vragenlijst:o Agaath Dekker-Groen, a.m.dekker@rocmn.nl o c.geertjens, c.geertjens@rocmno Helga Grevinga, hl.grevinga@drenthecollege.nlo Paul Houben, pmj.houben@planet.nlo Anne Kersten, akersten@idcollege.nlo Germaine Keunen, Keung000@horizoncollege.nlo H. van der Sluis, sluj@aventus.nl o Marianne Willemse, marianne.willemse@roceindhoven.nl

7

Bijlage - Enquête gecijferdheidTotaal 29 bruikbare reacties.

De enquêtes zijn vooral ingevuld door docenten rekenen- wiskunde, namelijk 18 reacties. De rest van de reacties bestaat uit docenten van een praktijkvak(4) en docenten anders dan docenten van een praktijkvak of docenten rekenen- wiskunde(7).

De sectororen Techniek en Zorg en Welzijn zijn beiden ongeveer evenveel vertegenwoordigd. De sector Techniek wordt vertegenwoordigd met 55,2% en de sector Zorg en Welzijn met 41,4%. Er is één reactie waarbij geen sector is aangegeven.

De opleidingen waarvoor de enquête is ingevuld zijn: Apothekersassistenten, Assistenten Gezondheidszorg, Gezondheidszorg, Bouwkunde, Elektrotechniek, ICT, Facilitaire DienstverleningLaboratoriumonderwijs, Laboratoriumtechniek, Luchtvaarttechniek-cat B, Motorvoertuigentechniek, Commercieel bedrijfsleider/ondernemer kleinbedrijf, Onderwijsassistent, Proces, Milieu en Lab. Techniek, Sociaal Pedagogisch Werk, uitstroom Klassenassistent en Onderwijsassistent, Verzorgende en Verpleegkundige, Werkplaatsmanager mobiliteitsbranche Crebo 90840 en Werktuigbouwkunde.

De enquêtes zijn voornamelijk ingevuld voor BOL niveau 3/4. Daarnaast zijn de enquêtes ook een aantal keer voor BBL niveau 3/4 ingevuld en een enkele keer voor BOL en BBL niveau 1/2.

Op een enkeling na deelt iedereen de visie dat het bij wiskundige geletterdheid gaat om het vermogen om getalsmatige, kwalitatieve, ruimtelijke, statistische en zelfs wiskundige informatie te verwerken, te interpreteren en ermee te communiceren op manieren die passend zijn in een grote verscheidenheid aan contexten.

De vaardigheden die graag centraal gesteld worden bij geletterdheid zijn:

Zorg en Welzijn Basisvaardigheden

o verkleiningen Omgaan met tabellen en grafieken Gebruik zakrekenmachine Ruimtelijk inzicht Werken met formules

o Medisch rekenen Schatten Lezen

o Hoofd- en bijzaken kunnen onderscheideno Inzichtelijk maken van de probleemstelling

Technieko Basisvaardighedeno Omgaan met tabellen en grafiekeno Gebruik zakrekenmachineo Ruimtelijk inzichto Werken met formules

o Werking van technische installaties verklaren.o Schatteno Gebruik van spreadsheet

8

Over het algemeen kan gezegd worden dat basisvaardigheden, omgaan met tabellen en grafieken en werken met formules voor beide sectoren het belangrijkste wordt gevonden.

Voor beide sectoren geldt dat de studenten de vaardigheden onvoldoende beheersen. Dit werd aangegeven bij meer dan de helft van de reacties. Een enkeling vindt dat de vaardigheden voldoende worden beheerst.

Uit de enquête blijkt dat, op één reactie na, rekenen/ wiskunde veel voorkomt in de opleiding van de studenten. Verder blijkt dat de meeste docenten geen diagnostische toets gebruiken. Wanneer er wel een diagnostische toets wordt gebruikt, gaat het om: Cito-toets, PABO-toets, VDL-toets, rekentoets, Verkorte Schiedamse Toets en een instaptoets.

Rekenen-wiskunde wordt als volgt getypeerd in het onderwijs. Bij de sector Zorg en Welzijn gaat het vooral om aparte opleidingsspecifieke vakken, bijspijkerprogramma’s of geïntegreerd in de praktijkvakken. Voor de sector Techniek gelden deze typeringen ook, echter daar komt nog bij dat het onderwijs studiepuntsgewijs is ingericht, ondersteunend of toepassingsgericht.

Het aanvullend lesmateriaal dat gebruikt wordt:

Websites:o www.jufmoniek.nl (breuken)o www.freudenthal.nl (breuken en procenten)o www.internetwijzer-bao.nl/sommenmaker/ (Tafelsgenerator)o www.digischool.nl

Boeken/ software:o rekenen voor AA (serie Kompas voor AG)o websites en software van de boeken Exact van Wolters Noordhoff, maar deze worden weinig

gebruikt.o Elektronische Leeromgeving: It’s Learningo Wiskundeboekeno Kwaliteitszorg boek van de Heron reeks.o Wiskunde voor het MLO deel 1, 2 en 2v. o LAZ-modulen

Eigen materiaal:o Eigen oefenmateriaal, rekenmodule, aanvullende stencils voor de grafische rekenmachine,

aanvullende stencils over Excel. o Eigen reader/ rekenprogramma

Een aantal docenten heeft aangegeven, dat ze geen aanvullend lesmateriaal gebruiken.

De meerderheid van de docenten heeft wel eens eigen lesmateriaal gemaakt. Het gaat hier vooral om aanvullend materiaal dat hoort bij een methode. Maar ook wordt genoemd: Twenteplatform, dictaten, werkbladen, aansluiting Mavo- MBO.

Voor benadering van een interview of het invullen van een uitgebreidere vragenlijst:o Hilco Alberts, h.alberts01@drenthecollege.nlo Jan van Asselt, j.vanasselt@rocmn.nlo Ton Bouw, t.bouw@rocmn.nl o F. Buter, fbuter@landstede.nlo ctromop@deltion.nl o Elly Doornekamp Fase, p.a.fase@zadkine.nlo Helga Grevinga, hl.grevinga@drenthecollege.nl

9

o Herman Halfmouw, herman@halfmouw.nlo Fred Kroon, FKroon@rocvantwente.nlo Hans van der Lijcke, lye@roczeeland.nlo Arno van Meurs, Arno.Meurs@leijgraaf.nlo G.Romkes, gromkes@deltion.nlo Rozerie Rompes, r.rompes@rocmn.nlo P. Rutten, p.rutten@rocmn.nlo Marlene Smeets, hmgsmeets@arcuscollege.nlo Attie Wisse, apwisse@roczeeland.nlo Inrgrid van Zuilekom, I.vanzuilekom@aventus.nlo A.H. van der Zwaag, avanderzwaag@landstede.nl

10

Bijlage – verslag bijeenkomst 16 december 2005Plaats: Freudenthal instituut, Utrecht. 14.00 – 17.00

AanwezigMarjan Frijns, projectleider BVE van kennisnetOpdrachtgever van dit project, omdat er veel geluiden komen en kwamen uit ROC’s en vmbo dat er behoefte is aan meer content.

Sanne Cocx, ROC Midden NederlandGeeft les in de unit techniek aan gemengde groepen educatie en beroepsonderwijs op niveau 1 (soms 2). Cursisten hebben geen of weinig onderwijsachtergrond en achterstanden op gebied van taal en ook van rekenen/wiskunde

Hans Winsemius, ROC Landstede en stichting consortium PGO techniekWas docent wiskunde, ontwikkelt in het consortium didactische sturingsmateriaal voor de sector techniek en nu ook voor zorg en welzijn.

Marjan Brouwer, ROC ASA, consortium PGO zorg en welzijnGeeft zelf medisch rekenen, ontwikkelt producten voor consortium PGO voor zorg en welzijn

Agaath Dekker, ROC Midden NederlandIs coördinator taalbeleid voor de assistent opleidingen in de gezondheidssector en heeft daarvoor ook reken/wiskundemateriaal ontwikkeld

Rozerie Rompes, ROC Midden NederlandGeeft rekenen aan assistent opleidingen in de gezondheidszorg onder andere farmaceutisch rekenen aan apothekers assistenten.

Thomas Bersee, CinopWerkt in het team talen en burgerschapscompetenties. Was onder andere betrokken bij het aanvalsplan laaggeletterdheid dat onlangs door de kamer is aangenomen.

Joke Huisman, CinopZat bij hetzelfde team als Thomas Bersee is nu betrokken bij het consortium PGO en werkt aan de link tussen alfabetiseren en rekenen/wiskunde

Judith van Falier, CinopStudeert taalwetenschappen in Nijmegen en gaat stage lopen op het Cinop onder andere bij dit project

Petra Poelmans, CinopWerkt in het team talen en burgerschapscompetenties, heeft veel met NT2 gedaan. Leidt het deelproject geletterdheid van dit project.

Vincent Jonker, Freudenthal InstituutOntwikkelt en onderzoekt reken/wiskunde onderwijs, houdt zich onder andere bezig met projecten in vmbo en po en met ICT. Leidt het deelproject wiskundige geletterdheid van dit project.

Monica Wijers, Freudenthal InstituutOntwikkelt en onderzoekt reken/wiskunde onderwijs, houdt zich onder andere bezig met projecten in vmbo, ook op gebied van taalgericht wiskundeonderwijs.

11

Afwezig met bericht: Leon Bouts, Arcus College, Henk van der Kooij (FI).

Breder kaderVanuit het Fi en Cinop is in april een bijeenkomst georganiseerd onder andere door Henk van der Kooij en Thomas Bersee om meer aandacht te vragen voor wiskundige geletterdheid, in lijn met de (Europese) aandacht voor (laag)geletterdheid. Op beide instituten en ook in het consortium PGO wordt hieraan verder gewerkt.

Achtergrond project vanuit kennisnetDe insteek is ICT, nu werken diverse communities met name aan overstijgende competenties. Fi en Cinop gaan in dit project aansluitend bij vragen uit het onderwijs op zoek naar een verzameling ICT-‘oefeningen’ op gebied van (wiskundige) geletterdheid, met als doel docenten te ondersteunen en op termijn ook de studenten.

Inventarisatie problemen en ervaringen van de docentenSanne CocxDeelnemers zonder veel basis met vaak ook dyslexie en dyscalculie veel kunnen goed met de handen werken maar hebben gebrekkige voorkennis.Taal: met name de leesvaardigheid een probleem (Metro en Spits zijn al moeilijk).Wens: een versimpelde krant, waarin o.a authentieke teksten en vakteksten staan.Internet: daar is wel wat materiaal te vinden (bijv. krantenberichten van nu.nl) maar vaak van het verkeerde niveau of tegen betaling.Rekenen/wiskunde: apart vak nask/wisk is eigenlijk rekenen, dat gebeurt nu uit een Metaalmethode, nog zoekende naar bronnen. Het rekenen moet uit de praktijk voortkomen.

Hans WinsemiusReken/wiskunde: Instroom van vmbo-KGT heeft moeite met basale rekenvaardigheden als haakjes , eenheden, schatten een ook met ‘verhaaltjes’ lezen uit techniekcontexten.De ‘oude’ reken/wiskunde aanpak op niveau 1,2 is achterhaald (staartdelingen, breuken) het gaat om functioneel rekenen op de werkvloer.Internet: applets van Fi worden wel gebruikt, maar daar moet wel wat om heen om ze te verweven met de rest van het onderwijs.

Marian BrouwerRekenen/wiskunde: Medisch rekenen op niveau 3 en 4 is onderdeel van een deelkwalificatie. Deelnemers arken in paniek bij hoofdrekenen en bij maten als bijvoorbeeld milligram, met geld gaat het wel goed.

Agaath DekkerRekenen en taal: zitten bij laboratoriumwerk op niveau 4 in het thema. Rekenen/wiskunde: het gaat dan om bijvoorbeeld: metingen uitvoeren, concentraties verdunnen, statistiek, etc. Er was voorheen een aansluitingsprogramma.

Rozerie RompesBasisrekenen bij assistenten opleidingen moet zonder rekenmachine, dit levert problemen. Bij farmaceutisch rekenen met wel de rekenmachine worden gebruikt. Deelnemers hebben problemen met maten, met het metriek stelsel met de voorvoegsels, met breuken en verhoudingen. De taal van het rekenen is van belang. Er wordt veel getraind.Internet: niet veel bruikbaars

OpmerkingenDe rol van PGO in dit project:Op een studiedag exact dit najaar waren zo’n 40 a 45 docenten met vergelijkbare verhalen. De adressen (40 techniek en 16 zorg en welzijn) kunnen in dit project gebruikt worden om de enquete toe te sturen.

12

EducatieWe gaan niet specifiek materiaal voor de educatie zoeken. Mogelijk zijn materialen wel daar bruikbaar. We kijken wel of materiaal uit de educatie om te zetten is als ondersteunend materiaal voor het BO.

Aanbiedingsvorm materiaalEr wordt kort gepraat over:- een ‘geven en krijgen’-vorm.- hoe materiaal actueel te houden?- het maken van een literatuurlijstje van genoemde materialen

AfsprakenIn mei komt deze groep nog een keer bij elkaar

13

Bijlage – Websites/bronnen geletterdheid(Nederlands/informatievaardigheden)

http://taalunieversum.orgWebsite van de taalunieVeel nuttige verwijzingen. Bijv. de bibliografie voor het Nederlands als vreemde taal biedt ondersteuning bij het zoeken naar geschikt materiaal voor het onderwijs Nederlands buiten het Nederlandse taalgebied.

http://www.taalunieversum.hum.uva.nl/Taalunieversum/Materialenbank/Databank leermiddelen Nederlands als Tweede Taal. Materiaal voor in de lessen en achtergrondinformatie zoals besprekingen van relevante publikaties

http://www.hetschoolvaknederlands.orgwerkverband met onder meer NTU

http://davindi.kennisnet.nl/zv/publiek/zoeken/toonSectieInitAction.do?currentSection=ALLNuttige zoekmachine

http://www.leermiddelenplein.nl NICL databank met alle leermiddelen die in Nederland zijn uitgegeven (dus oalle ok leermiddelen Nederlands en Wiskunde voor het MBO)

http://www.schoolbieb.nl (kies bijv het vak Nederlands, en zie verder ook www.bibliotheek.nl)Voor het vak Nederlands vind je hier tips voor boeken, strips en gedichten. Bij de thema's vind je ook films. Ook kun je oefenen met spelling en grammatica en je vindt hier achtergrondinformatie. Zie ook de rubriek: zoeken en vinden (presenteren, werkstuk e.d)

http://www.expertisecentrumnt2.nl/NT2puntNL is ingesteld door de directie ICT van het ministerie van OCenW. Het expertisecentrum bestaat uit een consortium waarin KPC-groep, CINOP, ITTA en CED-Groep zich verenigd hebben. In de toekomst ziet het expertisecentrum zich graag uitgebreid met andere organisaties en partijen die op het gebied van NT2 een belangrijke rol spelen.

http://www.cinop.nl/projecten/portfoliont2/Het project Taalportfolio NT2 werkt aan de ontwikkeling en implementatie van een instellingsexamen NT2, inclusief een portfoliomodel. Aan de ontwikkeling wordt gewerkt door CINOP, Cito, Bureau ICE, Bve Raad en vier ROC's. Voor het ministerie van OCenW levert het project op: voorbereiding voor de besluitvorming over de regelgeving. Voor de ROC's: portfoliomethodiek NT2 en de bijbehorende instrumenten en adviezen

http://www.cinop.nl/projecten/mooi/Verschillende lesmethodes voor Maatschappij Oriëntatie (M.O.) op de markt. Een deel van de inhoud van deze methodes is aan verandering onderhevig; de maatschappij verandert immers voortdurend. Via de website MOOI blijven docenten op de hoogte van actuele ontwikkelingen, nieuwe informatie en interessante internetpagina's die zij nodig hebben voor hun lessen.

www.basisvaardigheden.nlDe website over basisvaardigheden. Deze website bundelt de expertise op dit gebied en is bedoeld voor professionals die betrokken zijn bij het onderwijs aan laagopgeleide volwassenen.

14

http://www.cinop.nl/projecten/vaktaal/Een Trefpunt Talenproject voor het vak Nederlands aan 2e- en 3e-jaars mbo-cursisten in de sectoren Techniek en Economie (branches: Transport & Logistiek, Administratie en Bouw). Het gaat om een bedrijfssimulatie, waarbij de cursisten een reeks taalvaardigheidsopdrachten uitvoeren rond de bouw van een warehouse. Dit project kwam tot stand met subsidie van BVE-net

http://www.kennisnet.nl/thema/talenquest/index.htmlEen TalenQuest is een WebQuest waarbij het accent ligt op het leren van moderne vreemde talen (waaronder ook Nederlands). WebQuests zijn on-line taakgerichte opdrachten waarbij leerlingen informatie op het internet moeten opzoeken. Ze doen dat niet door zomaar vrij op het net te surfen, maar aan de hand van een goed gestructureerde opdracht.

http://www.mijnabc.nl/Internet voor het alfabetiseringsonderwijs aan volwassenen

http://www.digischool.nl/ne/digilessen/schrijfvaardigheid/klikbrief/briefzak.htm Een klikbrief is erg leuk

http://www.vocb.be VOCB Mechelen zie databank leermiddelen basiseducatie

http://www.leestipmachine.nl Ontdek in slechts 13 vragen wat voor lezer je bent. Ontvang 3 gratis tips voor leesvoer en ga gelukkiger door het leven

www.nedercom.nl

www.muiswerk.nl voor differentiatie en individuele remediëring bij het vak NederlandsMuiswerkprogramma's hebben als belangrijkste kenmerk dat een diagnostische toets de leerling 'stuurt' naar een oefenprogramma op maat, waardoor efficiënt differentiëren mogelijk is. Er zijn inmiddels negentien Muiswerkprogramma's ontwikkeld, een aantal daarvan speciaal voor het basisonderwijs.

http://www.begrijpend-lezen.nl/

http://www.escape-educatief.nl

http://www.dyslexiegids.nl

http://edusoftware.startkabel.nl/Startpagina Leermiddelen

http://www.blokkendoos.slo.nl/De Blokkendoos KSE (Kwalificatie Structuur Educatie) beschrijft 17 leergebieden welke weer zijn onderverdeeld in domeinen of deelleergebieden. Elk domein is weer onderverdeeld in een aantal blokken. Een blok of onderwijseenheid is een cluster van logisch bij elkaar horende eindtermen en/of doelstellingen. De Blokkendoos bevat bevat per leergebied twee schematische overzichten:

http://didactiek.startpagina.nlDidaktiek/remedial teaching

http://remedialteaching.startpagina.nl

15

Didaktiek/remedial teaching

http://dyslexie.ikwilhet.nu/Didaktiek/remedial teaching

http://www.leestrainer.nl/Dyslexie.htmDidaktiek/remedial teaching

http://www.lezen.nl/Stichting wil het plezier in lezen bevorderen, en concreet gestalte geven aan het ontwikkelen van een optimale leescultuur. Klik in het menu rechts voor meer informatie over deze doelstellingen, de organisatie en de manier waarop Stichting Lezen te werk gaat.

http://www.learnonline.nl/taal/theorie/theorie_01.htmlWelkom bij de gratis Taalgids van Learn Online. U vindt hier uitleg van de Nederlandse spelling en grammatica met veel duidelijke voorbeelden. Klik op een menu links en vervolgens op het onderwerp van uw keuze.

http://www.leren.nl/rubriek/talen/nederlands/

http://woordenlijst.org/groene boekje

http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/U kunt hier gratis online zoeken in het eendelige Van Dale Hedendaags Nederlands. Van alle trefwoorden kunt u de spelling, grammaticale informatie en betekenis opvragen. Dit onlinewoordenboek is een beknopte versie van Hedendaags Nederlands. Wilt u ook de trefwoordvarianten, meervoudsvormen, voorbeeldzinnen, verbogen werkwoordsvormen, spreekwoorden en gezegden, synoniemen, enzovoort, enzovoort zien? Bestel dan het woordenboek zelf of de cd-rom, of kies voor de zeer uitgebreide driedelige Grote Van Dale.

http://www.leren.nl/rubriek/talen/schrijven/zakelijke_correspondentie

http://www.zoekenvindenkiezen.nl/vmbo/intro.htmInformatievaardigheden voor het maken van onder meer een werkstuk

http://www.aladin.bibliotheek.nl/Over al@dinAl@din is de vragendienst van de openbare bibliotheken op internet. Een landelijk netwerk van bibliothecarissen draagt zorg voor de beantwoording. Dat doen ze door onder meer websites, abonneediensten op het web, boeken, naslagwerken, tijdschriftartikelen en instanties te raadplegen.

http://www.begrijpelijketaal.nl/

16

Bijlage – Websites gecijferdheid[momenteel geinventariseerd in een interne Wiki]

http://www.jufmoniek.nl (breuken)Bruikbaar lijkt: http://www.jufmoniek.nl/pdf%20jufmoniek/breukenrekenen.pdfKant en klaar materiaal met handleiding voor 3 lessen rond breuken bedoeld voor groep 6. Is weliswaar PDF, dus niet interactief online.Voordeel: inclusief uitleg/didactiek, gebruikNadeel: gaat over kale breuken, niet gerelateerd aan beroepstaken of sectoren.vaardigheden: breuken

http://www.freudenthal.nlBruikbaar materiaal is beschikbaar op diverse subsites van het fi. Materiaal is digitaal on-line beschikbaar.Voordeel: digitaal, laagdrempelig, op veel gebieden iets te vinden.Nadeel: nauwelijks gerelateerd aan beroepstaken, kan soms wat te 'kinderachtig' zijn.vaardigheden: allemaal

http://www.internetwijzer-bao.nl/sommenmaker/ (Tafelsgenerator)Klein programmaatje dat opgaven genereert voor de basisbewerkingen (+, x, - :), met antwoorden. Kan leuk ofenmateriaal zijn, is erg elementair.vaardigheden: basisvaardigheden rekenen

http://www.digischool.nlHet vaklokaal wiskunde bevat veel materiaal waaronder ruim 1500 interactieve toepassingen in een goed georganiseerde en toegankelijke database.Voordeel: Er is materiaal voor alle reken/wiskunde onderwerpen.Nadeel: niet gerelateerd aan beroepstaken. Er is materiaal voor het hele vo, zowel in NL als En de kunst zal zijn goed te filteren voor gebruik in de BVE.

http://www.wiskundeonderwijs.nl/Op deze site staan de sites die voor wiskunde-onedwrijs van belang zijn bij elkaar. Er kan worden geklikt op 'lesmateriaal', er komt dan een verzameling sites in beeld die materiaal aanbieden. Van elke site is via een mouse-over tekst er zeer beknopte informatie over het aanbod.Voordeel: meeste bekende sites met wiskundemateriaal staan bij elkaarNadeel: materiaal pas na veel doorklikken vindbaar en wordt op elke site op de eigen manier aangeboden.

http://www.zap.to/wiskunde2005Deze site bevat een downloadbare wiskunde-oefen-toetsautomaat waarmee op diverse gebieden uitleg en oefeningen gegenereerd kunnen worden.Voordeel: eenvoudig aanpasbaar, verschillende onderwerpenNadeel: eerst downloaden (lukt mij niet, mw), daardoor meer op docentgerichtvaardigheden: o.a. metriek stelsel, breuken, tabel-grafiek-formule,

http://www.math4all.nlDeze site bevat onder andere een overzicht van basiswiskunde. Voor elk onderwerp zijn er beknopte uitleg, voorbeelden en toepassingen.Voordeel: gedetailleerde lijst van onderwerpen, beknopt gepresenteerd op webNadeel: niet interactief, geen opgavenvaardigheden: alle

17

http://www.allestelt.nlBevat per jaargroep 'blokken' en per blok onder andere digitale toestjes 'test je zelf'.Voordeel: digitaal 'oefenen', veel onderwerpen uit PONadeel: onderwerpen lastig vindbaar door indeling jaargroep/blok, alleen toetsvragen, alleen po stofvaardigheden: veel Po-stof

http://portal.rdmc.ou.nl/kbWiskunde/kbWapp/frameset.htmKennisbank wiskunde en rekendidactiek van het Ruud De Moor Centrum van de Open Universiteit. Bevat vooral didactische informatie over diverse vakinhoudelijke onderwerpen onder anedre doelen, realtie met methodene, voorkennis, lesvooerberiedeing en toetsopagevn (niet interactief) en veel verwijizngen. Lijkt daarmee meer geschikt voor docenten dan voor studenten.Voordeel: veel materiaal bij elkaar rond elk wiskundig onderwerpNadeel: weinig direct te gebruiken lesmateriaal voor studenten, weinig realties met beroepstaken

http://b3.modernewiskunde.wolters.nl/Wisdisk voor leerjaar 3 vmbo. Bevat interactieve opgaven en toetsjes bij allerlei onderwerpen (zie steeds de inhoudsopgave). Er zijn wiskdisks bij alle delen van de mixed media methodes.Voordeel: kant en klaar interactief materiaal, op onderwerp aangebodenNadeel: niet beroepsgerichtVaardigehden: alle

18

Bijlage – Literatuurlijstkomt uit Endnote

[moet nog uitgebreid worden n.a.v. inventarisatie]

o Breebaart, W., Geurts, J., & Meijers, F. (2004). Beroepsonderwijs: Van opleidingenfabriek naar loopbaancentrum. Den Haag: Haagse Hogeschool.

o Cinop. (2005). Talenquest. from http://www.talenquest.nlo De Lange, J. (2003). Mathematics for literacy. In M. B. L. L. A. Steen (Ed.), Quantitative

literacy. Why numeracy matters for schools and colleges (pp. 75-89). Princeton NJ: The National Council on Education and the Disciplines.

o Forman, S. L., & Steen, L. A. (2000). Making authentic mathematics work for all students. In Education for mathematics in the workplace. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

o Hoogland, K. (2003). Gecijferdheid. from http://www.gecijferdheid.nlo Hoogland, K. (2005). Hoe gecijferd is een basisberoepsgerichte leerling in het vmbo? Nieuwe

Wiskrant. Tijdschrift voor Nederlands Wiskundeonderwijs, 24(3), 36-39.o Hoogland, K., & Jablonka, E. (2003). Wiskundige geletterdheid en gecijferdheid. Nieuwe

Wiskrant. Tijdschrift voor Nederlands Wiskundeonderwijs, 23(1), 31-37.o The implementation of the national numeracy strategy. The final report of the numeracy task

force. from http://www.dfes.gov.uk/numeracy/o Jablonka, E. (2003). Mathematical literacy. In A. J. Bishop, K. Clements, C. Keitel, J.

Kilpatrick & F. K. S. Leung (Eds.), Second international handbook of mathematics education (pp. 75-102). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

o KennisNet. (2005). Roc.Nl. from http://www.roc.nl/o Kent, P., Hoyles, C., Noss, R., & Guile, D. (2004). Techno-mathematical literacies in

workplace activity.o Kooij, H. v. d. (2002). Wiskundig vaardig, de bijdrage van wiskunde aan (technische)

beroepscompetenties. In Exacte vakken en competenties in het beroepsonderwijs (pp. 49-80). 's-Hertogenbosch: Cinop.

o OCW. (2005). Creboweb. from http://crebo.cfi.nlo Sormani, H., Onstenk, J., Mulder, R., Kooij, H. v. d., & Payens, E. (2002). Exacte vakken en

competenties in het beroepsonderwijs. s-Hertogenbosch: Cinop.o Steen, L. A. (2003). Mathematics and numeracy: Two literacies, one language. from

http://www.stolaf.edu/people/steen/Papers/twolits.htmlo Steen, L. A. e. (1997). Why numbers count: Quantitative literacy for tomorrows's america.

New York, NY: The College Board.o Wijers, M., Jonker, V., & Kooij, H. v. d. (2004). De trechter en de vuurkorf. Nieuwe Wiskrant.

Tijdschrift voor Nederlands Wiskundeonderwijs, 23(4), 42-45.o Zevenbergen, R. (2004). Technologizing numeracy: Intergenerational differences in working

mathematically in new times. Educational Studies in Mathematics, 56, 97-117.o Zevenbergen, R., & Zevenbergen, K. The numeracies of boat building.

19