Van RI&E naar cultuurverandering

Walter Zwaard

30 november 2015

25 jaar in trefwoorden

1990 2000 1995 2010 2005 2015

Kaderrichtlijn Arbowet art.4

Gedoe over evaluatie

‘Risico’ in arbowet Dynamische RI&E PvA in arbowet

“Gedrag hoort in de RIE”

“Nuchter omgaan met risico’s”

Preventiemedewerker

RI&E als onderdeel van Risicomanagement

(1993)

RI&E als onderdeel van Cultuurontwikkeling

(2013)

Risicoprofessional

Samengevat •  Binnen het thema RI&E is in 25 jaar

maar weinig veranderd –  nog steeds nadruk op wetgeving –  checklisten en gedoe over evaluatie –  nauwelijks aandacht voor gedrag

•  Maar daarbuiten is van alles veranderd –  ‘risico’ in de samenleving (probabilisme) –  belangstelling voor gedrag en cultuur –  professionalisering van de adviseur

Van RI&E naar cultuurverandering

1.  Het probleem

2.  De adviseur

3.  Het probleem en de adviseur

1. Het probleem

omgaan met risico

risicoproducent risicoconsument

risicoregulator

Risicomanagement …

•  … is omgaan met risico’s in een krachtenveld (risicodriehoek)

•  … is systematisch, structureel en samenhangend risico’s beheersen

•  … omvat RI&E

De risicomanagementcyclus een model

compliance  

risico  

systeem  

cultuur  

Een natuurlijke ontwikkeling in het omgaan met risico’s

Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie

Voldoen aan de regels

Denken in onzekerheid

Wekken van vertrouwen

Werken aan cultuur

compliance  

risico  

systeem  

cultuur  

Waarom het een natuurlijk proces is

Streven  naar    ra2o  en  dialoog  

Streven  naar  samenhang,  borging  en  transparan2e  

Streven  naar  verinnerlijking  en  groei  

Vier fasen in de drijfveren van een (klant)organisatie

compliance  Voldoen  aan  wet  

Toetsen  aan  normen  

risico  Evalueren  van  risico’s  Stellen  van  prioriteiten  

systeem  Borgen  van  risicobeheersing  

Borgen  van  dialoog  

cultuur  Delen  van  kennis    

Delen  van  ervaringen  

Wat er gebeurt in de verschillende fasen

Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie

Vragen

•  In welke fase denkt u dat uw organisatie zich bevindt ?

•  Bestaan er opvallende verschillen tussen: – Afdelingen ? – Processen ? – Risicotypen ? – Risicodomeinen ?

Ontwikkelingsfasen in het omgaan met risico’s

= Fasen in de drijfveren en activiteiten van een organisatie

= Fasen in de ontwikkeling

van (gedeelde) ‘woorden en daden’

= Fasen in de ontwikkeling van de organisatiecultuur

compliance  

risico  

systeem  

cultuur  

De ontwikkelingsfasen zijn op te vatten als cultuurfasen

Domeinen en beleidsthema’s kunnen verschillen in hun ontwikkelingsfase

Voldoen aan de regels

Denken in onzekerheid

Wekken van vertrouwen

Werken aan cultuur

Over Gedrag en Cultuur (column)

•  Gedrag gaat over individuen, maar cultuur gaat over collectieven

•  Mensen in een collectief kunnen collectief gedrag vertonen

•  Collectief gedrag is niet altijd veilig gedrag

•  En het heeft vaak niks met cultuur te maken

symbolen

rituelen

normen

waarden

Een ui (als model voor organisatiecultuur)

Symbolen

•  Symbolen laten zien hoe een collectief zich presenteert aan de omgeving

– Woorden (afkortingen!), slogans, voorwerpen, logo’s, bedrijfskleding, architectuur, inrichting gebouwen

Rituelen

•  Rituelen zijn gangbare collectieve gedragingen

– Omgangsvormen, koffiepauzes, vaste bedrijfsuitjes en -borrels, viering van feestdagen

Normen

•  Normen zijn geschreven en ongeschreven regels die gelden binnen een collectief

– Afspraak is afspraak (of juist niet), kledingnormen, etiquette, rookverbod (of juist niet)

Waarden

•  Waarden zijn binnen een collectief niet ter discussie staande overtuigingen

– Betrouwbaarheid, rechtvaardigheid, eerlijkheid, professionaliteit, klantvriendelijkheid

Diagnose versus beïnvloeding (twee verschillende takken van sport)

•  Cultuurdiagnose –  ‘afpellen’ van de ui –  beschrijven van de lagen en hun samenhang –  waardevrij

•  Cultuurbeïnvloeding –  omstreden –  niet waardevrij

Persoonlijke ervaringen

Gedeelde opvattingen

Gedeelde normen

Gedeelde waarden

Een model voor hoe een organisatiecultuur zich ontwikkelt

Visies op cultuurbeïnvloeding

•  Cultuurontwikkeling is een natuurlijk en nauwelijks te beïnvloeden proces

•  Cultuur is gemakkelijk te veranderen

•  Cultuurontwikkeling is te beïnvloeden door natuurlijk plaatsvindende processen te ondersteunen

Persoonlijke ervaringen

Gedeelde opvattingen

Gedeelde normen

Gedeelde waarden

Wetgeving Branche-afspraken Voorlichtingscampagnes

Risico-evaluatie Interventies Ongevallenonderzoek Werkoverleg

Afspraken vastleggen Managementsysteem

Trainen Corrigeren Bekrachtigen Verinnerlijken

De risicodialoog

Een dynamische RI&E

•  Een dynamische RI&E is een RI&E die onderdeel uitmaakt van het groeiproces van de organisatie (‘van compliance naar cultuur’)

•  Bij het uitvoeren van een dynamische RI&E wordt de risicodialoog regelmatig gevoerd

Risicodialoog Een dialoog over … •  Risico’s (waarom vinden we dit een

groot risico?) •  Risico-interventies (waarom vinden we

dit een goede maatregel?) •  Risico-beleid (waarom is dit een goed

plan?) •  … ….

compliance  

risico  

systeem  

cultuur  

Een metafoor"

De route die het voertuig volgt"(vier fasen in de ontwikkeling "van een organisatie)"

inspectie

RI&E

managementsysteem

cultuurverandering

Wat zich afspeelt onder de motorkap van het voertuig"(risicomanagementcyclus; risicodialoog)"

2. De adviseur risicoadviseur

Risicoadviseurs •  Een risicoadviseur (risicoprofessional)

adviseert als deskundige anderen over risico

•  In iedereen die anderen met verstand van zaken adviseert over risico’s schuilt een risicoprofessional

Risicoadviseurs KAM-professionals Veiligheidskundigen Preventiemedewerkers Arbocoördinatoren OR (VGWM)-leden

Adviseurs over Fysieke risico’s

Adviseurs over Sociale risico’s

Adviseurs over Financiële risico’s

Vliegangs@herapeuten  

Hypotheekadviseurs  Belas2ngconsultants  

Compliance  officers  

Stralingsdeskundigen  

Security  managers  

Dreigingsanalisten  

Gezinsvoogden  

Beveiligingsadviseurs  

Constructeurs  

Luchtverkeersleiders  

Duikinstructeurs  

Integriteitsconsultants  

Pensioenadviseurs  Polisbeheerders  

Maar ook …

De rollen van de risicoadviseur

1.  Deskundige (expertisebiedende rol)

2. Helper (programmerende rol)

3. Coach (gedragsontwikkelende rol)

4. Partner (organisatie-ontwikkelende rol)

De rol van de risicoadviseur 1. Deskundige (expertisebiedende rol)

Ik bezit kennis en kunde. Ik geef aan hoe het ‘moet’. Ik kan uitleggen, argumenteren en

overtuigen. “Ze vragen mij om wat ik weet”

De rol van de risicoadviseur 2. Helper

(programmerende rol)

Ik help mensen bij het oplossen van hun

problemen. Ik kan eventueel ook voordoen,

demonstreren, ondersteunen. “Ze vragen mij om wat ik kan”

De rol van de risicoadviseur 3. Coach

(gedragsontwikkelende rol)

Ik begeleid mensen en laat zien hoe ze zelf

hun probleem kunnen oplossen. Ik stimuleer zelfwerkzaamheid. “Ze vragen mij om wat ik ben”

De rol van de risicoadviseur 4. Partner

(organisatieontwikkelende rol)

Ik kan aangeven hoe het beter kan worden

georganiseerd. “Ze vragen mij om wie ik ben”

Vragen •  Welke rol speel ik meestal ?

•  Welke rol speel ik het liefste ?

•  Welke rol speel ik het beste ?

•  Welke rol wil ik (in de toekomst) spelen ?

•  Welke rol verwacht de klant van mij ?

Ambit ies van risicoadviseurs (n = 180)

nu (%)

straks (%)

Deskundige 35 10

Helper 40 20

Coach 15 20

Partner 10 50

3. Het probleem en de adviseur

omgaan met risico

risicoproducent risicoconsument

risicoregulator

risicoadviseur

exper2sebiedend  

programmerend  

gedragsontwikkelend  

organisa2eontwikkelend  

compliance  

risico  

systeem  

cultuur  

De (klant)organisatie

De risicoadviseur

De risicoadviseur en de organisatie

Adviseur en organisatie ontwikkelen zich hand in hand en groeien samen

Maar … de praktijk is weerbarstig:

•  De organisatie wil groeien, maar de adviseur niet, hij remt het groeiproces

•  De adviseur wil groeien, maar de organisatie niet, zij remt het groeiproces