Van Harte Welkom op ons Hart&Diabetescafé

20.00 Opening door Gastvrouw Wendy de Valk

20.10 Servaas Donders, internist vertelt over hoe suikerziekte en

hart/vaatziekten elkaar beïnvloeden.

20.30 Ellen Wessels, diabetes verpleegkundige, neemt u mee in de

behandeling van DM type 2 en leefstijl

20.45 Ida Miedema, lotgenoot, ervaringsdeskundige en docent humane

voeding aan de Hanzehogeschool

21.15 Pauze

21.30 Forum met Servaas, Ellen en Ida

21.45 Einde

Het Hart en Diabetes

Donderdag 23 mei van 20.00 – 21.45, grote restaurant Martini Ziekenhuis

Moet ik mijn pillen

wel blijven slikken?

Studie over cholesterolverlagers:

absolute versus relatieve cijfers

Zeer hoog risico

De streefwaarde 1,8 mmol/l is

alleen een aanbeveling voor

patiënten met een zeer hoog risico

op hart- en vaatziekten.

Rode gist rijst: geneesmiddel of

voedingssupplement?

Bijwerkingen, Wat nu?

Samen

beslissen!

Harteraad

Donderdag 20 juni het eenrste Hart&Vaatcafe in het UMCG

Hartfalen onderzoek en oplossingen

Tjerk Beekman (Harteraad) vertelt u wat er anders aan het academische café is

S

Servaas Donders, internist

DM, HV-ziekte en mortaliteit 2010 Laakso Diab Care

20-30 31-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75 76-80 81-85

Absolute Risk of MI is Higher in Patients with DM

Age group

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

0 No

. e

ve

nts

pe

r 1

00

pe

rso

n-

ye

ars

Booth GL, et al. Lancet 2006;368:29-36.

All lines fitted according to a polynomial equation; R2= 0.99–1.00 for each

MI = myocardial infarction

Diabetes n = 379,003 No Diabetes n = 9,018,082 Database 1994-2000

No diabetes

Men

Women

Diabetes

Men

Women

cardiovasculair risico type 2 DM 1998 Haffner en 2010 Laakso:risico DM=post AMI patienten

2006 Huxley,meta-analyse van 37 studies, 450.000 patienten OR op fataal AMI vs non-diabeten

vrouwen: 3,50 (2,70-4,50)

mannen: 2,06 (1,80-3,30)

UKPDS Risk Engine

CARDS: Statins Reduced CVD in Patients with DM

Colhoun HM, et al. Lancet 2004;364:685.

HPS: Statin Therapy Beneficial Among Patients with

Diabetes

(10269) (10267)

SIMVASTATIN PLACEBO Rate ratio & 95% CI

STATIN better PLACEBO better

999 1250 (23.5%) (29.4%) Previous MI

460 591 (18.9%) (24.2%) Other CHD (not MI)

No prior CHD

172 212 (18.7%) (23.6%) CVD

327 420 (24.7%) (30.5%) PVD

276 367 (13.8%) (18.6%) Diabetes

24% reduction (P<0.00001)

2033 2585 (19.8%) (25.2%) ALL PATIENTS

0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4

HPS Lancet 2002;360:7-22

HPS: Heart protection study

Introductie

• DM type 2 is de belangrijkste oorzaak van nierfalen wereldwijd

• RAAS blokkade is op dit moment de enige renoprotectieve therapie

• Strakke glucoseregulatie (en bloeddrukcontrole) vermindert niet het ontstaan van diabetische nefropathie

SGLT-2 remmers

• Oorspronkelijk ontwikkeld om glucoselevels te verlagen in patienten met DM type 2

• Trials welke de cardiovasulaire veiligheid onderzochten van deze middelen lieten een verlaging zien van cardiovasulaire events

• Latere trials suggereerden ook een positief effect op de nierfunctie

Werkingsmechanisme

Methode

• Gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde, dubbelblinde, multicenter studie

• Inclusiecriteria:

>30 jaar

DM type 2 (HbA1C 6.5-12%)

eGFR tussen 30-90 (60% van de patienten eGFR 30-60)

albuminurie/kreatinie ratio >300-5000 (mg/g)

gebruik van ACEi/ARB

• Exclusiecriteria:

DM type 1

gebruik van immunosuppressie

dialyse in verleden of niertransplantatie

• Interventie: canagliflozin 1 dd 100 mg of placebo (1:1)

• 2 weken run-in

• Follow-up met polibezoekjes en telefonische consulten

• Primaire uitkomstmaat: gecombineerd eindpunt van ESKD, (dialyse, niertransplantatie, eGFR < 15), verdubbeling van serum kreatinine, renale- of cardiovasculaire dood

• Secundaire uitkomstmaten o.a. cardiovasculaire events en dood, hospitalisatie voor hartfalen, myocardinfarct, ESKD, verdubbeling serum kreatinine, dood door renale oorzaak, etc.

Resultaten

• N = 4401

• Studie vroegtijdig getopt na interimanalyse, na een mediane follow-up van 2.6 jaar

Belangrijkste resultaten

• Significant verschil in het primaire eindpunt (ESKD, verdubbeling kreatinine, eGFR <15 of renale/cardiovasculaire dood); gebruik van canagliflozin zorgt voor een 30% verlaging van het relatieve risico

• Ook significant verschil tussen canagliflozin en placebo op bijna alle secundaire eindpunten

• Per 1000 patienten zijn er in de canagliflozin groep;

47 minder patienten welke het primaire eindpunt bereiken

36 minder welke het eindpunt renale uitkomsten (ESKD, verdubbeling kreatinine of renale dood) bereiken

24 minder ESKD-events

22 minder hospitalisaties voor hartfalen

25 minder patienten welke het einpunte cardiovasculaire dood, myocardinfarct of CVA bereiken

• Significant lagere HbA1C levels (en bloeddruk en gewicht) in de canagliflozin groep

• Geen verschil in serious adverse events, wel een iets hoger aantal patienten met diabetische keto-acidose in de canagliflozin groep (al waren de totale aantallen zeer laag)

Conclusie

• Patienten met type 2 DM en chronische nierfunctiestoornissen welke werden behandeld met canagliflozin hadden een lager risico op het ontstaan op ESKD, verdubbeling van het serum kreatinine en dood van renale- of cardiovasculaire oorzaak dan patienten die met een placebo werden behandeld

• Dit gold ook voor de eindpunten ESKD, hospitalisatie voor hartfalen en het gecombineerde eindpunt cardiovasculaire dood, myocardinfarcten en CVA

Vragen?

Ellen Wessels

Diabetes verpleegkundige

sinds 2002

Type 1 Diabetes Mellitus

• Geen eigen β cel functie

• Eerste verschijnselen op jonge leeftijd

• Slank postuur

• Moet altijd insuline spuiten

• Reageert niet op tabletten die de bloedglucose verlagen

Type 2 diabetes mellitus

• Verminderde β cel functie

• Insuline resistentie

Factoren:

–Genetische aanleg

–Leefstijl

–Overgewicht

–Medicatie

• Levenstijl aanpassen

• Proces vertraging, niet te stoppen

• Heeft eerst tabletten

• Uiteindelijk insuline

diabetes type 1

10-15%

diabetes type 2

85-90%

Absoluut

insuline tekort

Onvoldoende insuline afgifte B-cel

en insuline resistentie

Type 1 DM

Type 2 DM

Wat kan u zelf doen?

0%

20%

40%

60%

80%

100%

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6

jaren

-c

el fu

nctie

UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Diabetes. 1995; 44:1249-1258

Monotherapie

Combinatie therapie

Insuline

Reden van de meertrapsbehandeling

Diabetes Mellitus Gestoorde

Glucose

Ongeveer 50%

? …

Williams G. Lancet 1994; 343: 95-100

Meertrapsbehandeling

Dieet &

bewegen

Oraal +

insuline

+ GLP-1

Insuline

+ GLP-1

Orale

combinatie Orale

mono-

therapie

Diabetes Mellitus is (nog) niet te genezen

Alleen te behandelen

met medicijnen.

Wie van u slikt meer dan 4 pillen op een dag?

Wie van u heeft aan het eind van de week nog pillen ‘over’ ?

Balanceren

Sociale

verantwoordelijkheden

Gezondheidswinst

Therapietrouw

Kwaliteit van leven

Het hebben van Diabetes Mellitus vraagt om 7 vaardigheden

• Gezond eten

• Actief zijn / Bewegen

• Zelfcontrole

• Geneesmiddelengebruik

• Leefstijl problemen oplossen

• Risico's verminderen

• “Healthy coping”

Waarom blijven er aan het eind van de week pillen over?

Onbewust

• Vergeten

• Geen speciale reden

Bewust vergeten

• Onvoldoende informatie

• Overslaan in verband met angst voor bijwerkingen

• Emotionele problemen

• ‘Andere prioriteiten’

Bewust vergeten

Emotionele problemen

“Andere prioriteiten”

Niet innemen vanwege de bijwerkingen

Onvoldoende informatie

Onvoldoende informatie

Bewust vergeten

Emotionele problemen

“Andere prioriteiten”

Niet innemen vanwege de bijwerkingen

Misselijk Hoofdpijn

Diarree

Spierpijn

Onvoldoende informatie

Bewust vergeten

Emotionele problemen

“Andere prioriteiten”

Niet innemen vanwege de bijwerkingen

Onvoldoende informatie

Bewust vergeten

Emotionele problemen

“Andere prioriteiten”

Niet innemen vanwege de bijwerkingen

3 Goede vragen om te stellen

Wat zijn mijn mogelijkheden?

Wat zijn de voor- en nadelen hiervan?

Wat zijn de gevolgen?

Vragen die u kunt verwachten

• Heeft u de afgelopen tijd medicatie overgeslagen?

• Heeft u zorgen over uw medicatie?

Therapietrouw

Neemt af

• Naarmate de behandeling langer duurt.

• Er steeds meer pillen aan de behandeling worden toegevoegd

• Het innemen van de medicijnen op ‘onhandige’ momenten moet

Neemt toe

• Voorafgaand en volgend op een afspraak met de zorgverlener

Hulpmiddelen & Tips

• Baxterrol

• App’s op telefoon

• Pillendoos voor de komende week vullen

• Weet wat u slikt

• Meld en overleg bij bijwerkingen

• Meld bij uw behandelaar wanneer u de medicatie vergeten bent in te nemen

Ida Miedema, lotgenoot, ervaringsdeskundige en docent

Diabetes en leefstijl

Ida Miedema, Diabetesvereniging Nederland en

Hanzehogeschool Groningen, opl Voeding&Diëtetiek

U hebt iets aan uw hart…..

• Dan krijgt u vast weleens het volgende advies van uw arts of behandelaar: –Belangrijk: goed bewegen, gezond eten, geen stress, geen alcohol, niet roken!

–Want: u heeft verhoogd risico op o.a. diabetes

• Hoe doe je dat?

• Geen pasklaar antwoord.

• Maar wel handvatten, hoe doe ik dat?

–Geldt ook als u diabetes hebt en een verhoogd risico op hart- en vaatziektes

Wat weet u van diabetes en leefstijl?

Stelling 1

Gezond eten en voldoende lichaamsbeweging verkleint de kans op diabetes type 2 met de helft

Juist -> staan

Niet juist -> zitten

Stelling 2

Te kort slapen verhoogt de kans op diabetes

Juist -> staan

Onjuist -> zitten

Stelling 3

Het advies is twee en een half uur bewegen per week. Je hoeft niet intensief te sporten, wandelen telt ook.

Juist -> staan

Onjuist -> zitten

Stelling 4

Als je 5% gewicht verliest, heb je al

gezondheidswinst

Juist -> staan

Onjuist -> zitten

Stelling 5

Diabetes is te genezen

Juist -> staan

Onjuist -> zitten

Stelling 1

Gezond eten en voldoende lichaamsbeweging verkleint de kans op diabetes type 2 met de helft

juist

Leeftijd, erfelijkheid kan je niets aan doen. Voeding en beweging wel. En het levert dus echt wat op.

https://www.diabetesfonds.nl/wat-we-doen/werken-aan-gezond-blijven

Stelling 2

Tekort slapen verhoogt de kans op diabetes

Juist

Minder dan 6 uur of 9-10 uur, dan iets verhoogde kans op diabetes. Lichaam heeft meer moeite om bloedsuiker goed te reguleren en gevoeligheid voor

insuline daalt. Daarnaast via effect op voeding en daarmee op gewicht

https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/dagelijks-leven/diabetes-en-slaap

Slaap – voeding - gewicht

Maaike van Veen. Presentatie 8 mei 2019, Tasty Basics

Tips voor een goede nachtrust

• Zet je tv, telefoon en tablet twee uur voor het slapengaan uit.

• Zorg dat er 's nachts zo weinig mogelijk licht binnenkomt in je slaapkamer.

• Ruim je slaapkamer op. Rommel kan je rust verstoren.

• Probeer op vaste tijden te slapen.

• Zorg dat je een goed matras hebt.

• Beweeg voldoende. Mensen die sporten slapen beter.

• Heb je toch te weinig geslapen? Probeer jezelf dan overdag niet op te peppen met extra eten, ook al is dat verleidelijk als je moe bent. Ga voor een ontbijt met weinig koolhydraten.

https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/dagelijks-leven/diabetes-en-slaap

Stelling 3

Het advies is twee en een half uur bewegen per week. Je hoeft niet intensief te sporten, wandelen telt ook.

Juist

Er geldt: zitten is het nieuwe roken

Gezondheidsraad. Beweegrichtlijnen 2017

Stelling 4

Als je 5% gewicht verliest, heb je al gezondheidswinst

Juist

Weegt u 80 kg, dan is 4 kg er af al winst!

Bij lengte 1.60m is 2,5 kg er af BMI van 26 -> 25

Bij lengte 1.72m is 3 kg er af BMI van 26 naar 25

Bij lengte 1.90m is 4 kg er af BMI van 26 naar 25

http://www.zorgstandaarddiabetes.nl/wp-content/uploads/2015/06/DEF-NDF-Voedingsrichtlijn-Diabetes-2015-versie-1.3.pdf

https://www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-gewicht/afvallen/fase-1-klaarmaken-voor-de-start.aspx

HOE ???

Hoe deed ik dat?

Wilde 7 kilo in 3 maanden afvallen, omdat ik een feestje had waar ik goed voor de dag wilde komen

Wat te doen -> minder eten en meer bewegen

Moeilijke momenten: tussendoortjes, eind van de middag, chocola, wijn

Voornemen:

Ik mag 1x pw iets lekkers bij de koffie, anderen keren neem ik fruit

Ik koop (en eet) geen chocola, alleen met Pasen

Ik eet koolhydraatarm brood en neem minder pasta, aardappelen, rijst bij warme maaltijd en meer groente

Ik eet ‘s middags rauwe wortels, daarmee trek aan einde van de middag minder

Ik ga elke week minstens 1x 2 uur wandelen, liefst vaker

Ik zoek vervanging voor wijn. Alleen in het weekend max 2 glazen wijn

En hoe ging dat?

Mensen in omgeving op de hoogte gesteld, hielp mij enorm! Oh je hebt deze week taart al gehad, hoe gaat het eigenlijk?

Niet helemaal koolhydraatarm, maar wel beetje. Smaakte prima

Ik vind alcoholvrij bier ineens heel lekker, prima vervanging van de wijn, drink kleinere hoeveelheid

Lastig: frustratie als het niet lukt. Vandaag toch niet, nou laat dan ook maar….

Lastig: volhouden

Halverwege doel bijgesteld naar 5 kilo, bijna gelukt

Tevreden zijn met resultaat. Zeer tevreden over plezier in wandelen

• Gedrag veranderen is moeilijk

• Je moet het zelf doen, maar je hoeft het niet alleen te doen!

• Neem kleine stapjes

Gedrag veranderen: in stappen

Concrete plannen maken (wat wil je gaan doen?)

Zorg dat je je voornemen zo concreet mogelijk maakt. Zo is ‘gezonder eten’ nog vrij vaag. Bijvoorbeeld dagelijks 2 stuks fruit eten is een concreet doel.

Een doel stellen dat belangrijk is voor jóu (waarom wil je dit doen?)

Als je iets zelf wilt, werkt dat beter dan wanneer je er een beloning voor krijgt van anderen. Hoe belangrijker het doel voor jezelf is, hoe groter de kans op slagen. Je kunt bijvoorbeeld meer fruit willen eten om een goed voorbeeld te zijn voor je kind.

Als-dan-plannen om te slagen (hoe ga je dit aanpakken?)

Om je goede voornemen te laten slagen, kun je gebruik maken van een als-dan-plan; één van de meest effectieve manieren om je gedrag aan te passen.

zie verder: https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/afvallen-en-gewicht/hoe-maak-ik-een-goed-voornemen-.aspx

Waarom zou je het willen?

Met (klein-)kinderen kunnen spelen

Geen medicatie of insuline willen voor DM2

Makkelijker van de bank kunnen opstaan

Bepaalde kleding/ jurk aankunnen

Langer dan een uur in de tuin kunnen werken

5 km wandelingen kunnen maken zonder zere knieën

Goed voorbeeld willen zijn voor (klein-)kinderen

Voeding en beweging

Stel realistisch doel, halve kilo evt 1 kilo per week.

Crash diëten helpen doorgaans maar even

Soms kan doel zijn niet aan te komen

Zoek een beweegactiviteit die bij je past, waar je plezier in hebt

Kies een groep of kies individueel. Sportschool of tennisvereniging.

Zoek begeleiding door een diëtist, personal trainer, een GLI coach

Voeding: koolhydraatbeperking

• Heel erg in!

• Verschillende varianten, afhankelijk van de hoeveelheid koolhydraten

• 20 tot 100g koolhydraten per dag

• Als vergelijking: gemiddeld eetpatroon in Nederland: 250-300 g koolhydraten

• Bij type 2: vermindering gewicht en medicatie

• Als je minder kh wilt eten, vervang het dan door peulvruchten, noten en liever niet door vlees

Kies als koolhydraten vooral

Kies voor koolhydraatbronnen vooral uit

• volkorengraanproducten

• peulvruchten

• groenten

• fruit

Beperk het gebruik van geraffineerde koolhydraatbronnen zoals

• witbrood en broodproducten van witmeel

• gebak, koekjes en biskwies

• vezelarme ontbijtgranen (zoals cornflakes en crispies)

• witte rijst en pasta

Beperk de inname van suikerhoudende dranken en vervang deze door water, thee of koffie zonder suiker of eventueel ongezoete melk (producten) of dranken die gezoet zijn met intensieve zoetstoffen.

http://www.zorgstandaarddiabetes.nl/wp-content/uploads/2015/06/DEF-NDF-Voedingsrichtlijn-Diabetes-2015-versie-1.3.pdf

Richtlijnen gezonde voeding

En liever niet

Voedingscentrum.nl

Gedragsverandering bespreken

Waarom?

• Diabetes is niet leuk

• Diabetes is een vervelende aandoening

• Bloedglucose verandert ieder moment van de dag en is afhankelijk van veel factoren

• Niet altijd goed te voorspellen

• Je moet altijd rekening houden met diabetes bij alle activiteiten en alle eetmomenten op een dag

Diabetes en eten

• Gemiddeld in Nederland: 9 eetmomenten per dag

• 3 x hoofdmaaltijd en 4-7 x tussendoor

• Elk eetmoment moet je rekening houden met diabetes

• Of je gaat eten, hoeveel, wat, in welke combinatie, extra of standaard …..

• En dan ook nog in combinatie met bewegen, stress, temperatuur, gemoedstoestand, etc

https://www.wateetnederland.nl/resultaten/voedingsmiddelen/eetmoment

Altijd zoeken naar balans

Voeding

Stress

Ziekte

Koorts

• Tabletten

• Insuline

• Bewegen

• Alcohol

Uit balans

Stelling 5

Diabetes is te genezen

Juist / onjuist

Hangt af van de definitie die je gebruikt.

Je kan wel van medicatie afkomen, maar dat betekent niet dat de diabetes er niet meer is.

https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/veelgestelde-vragen/als-je-geen-medicijnen-meer-nodig-hebt-ben-je-dan-van-diabetes-af

Informatie en bijeenkomsten

Verzekeringen

Luisterend oor en advies

DVN Winkel

Belangenbehartiging

Wat is een reden om lid te worden van een de Diabetesvereniging

Nederland?

Pauze

Neemt u een hapje en drankje,

schrijf al uw vragen op voor het

Forum

Denk aan het invullen van het evaluatie formulier

Forum door Servaas, Ellen en Ida

Dank voor uw aandacht, veilig naar huis!

Wij wensen voor u allen een heerlijke en zonnige zomer

Hart&Vaatcafe UMCG op donderdag 20 juni

Hartfalen, onderzoek en oplossingen

Martini Paviljoen op 26 september:

Een gezonder hart, hoe moeilijk is dat?