Uitgave van de Vereniging ‘Ouders, Kinderen en Kanker’ Een ... · Kun je vertellen wat smaak...
Transcript of Uitgave van de Vereniging ‘Ouders, Kinderen en Kanker’ Een ... · Kun je vertellen wat smaak...
Uitgave van de Vereniging ‘Ouders, Kinderen en Kanker’Jaargang 12, nummer 3
Een magazine voor jongerendie leven met kanker
Pierre Wind: ‘Over smaak valt wel te twisten’ Eet smakelijk in het ziekenhuis
‘Ik leef niet om te eten maar ik eet om te leven’
Smaak
2 LEF December 2011 3LEF December 2011
Proeven met je ogen en je vingers ‘Over smaak valt wel te twisten’ Tien vragen aan… Roelien Middelveld, diëtist en moeder van een survivorIn het volgende nummer: Verlies
Marije: Lekker slank met chemoSta op tegen kanker Schrijf ‘t maar
Eet smakelijk in het ziekenhuis Tijd voor jouw meningUitgelicht: Ketting van Ballonnen 2012
LFFletters
Was jij er bij? Genzyme Kookworkhop
Jongeren over smaakverandering tijdens hun behandeling
Hoe zintuigen onze smaak bepalen
Jij aan het woord: Manon Bakker Spelen - Kijken - SpelenColumn: Eten is emotie
Brussenspinsels: ‘Ik kan geen stoommaaltijd meer zien!’
LEF-nieuws
LEF-gozer
3
4/5
6/7
8
9
10/11
12
13
14/15
16/17
18/19
20
21
22
23
24
LEF, jaargang 12, nr. 3December 2011
LEF is een uitgave van de Vereniging Ouders,Kinderen en Kanker (VOKK).LEF verschijnt drie keer perjaar in een oplage van 1600.
EindredactieMarianne Naafs-Wilstra
RedactieAnnemieke AmbachtsheerEvie ErkelensJochem NaafsMeike Naafs Tessa NagelsValerie StrategierAnnelies de Wit
Met medewerking vanBirgit de BruinReinald GerritsenMarije Smits
RedactieadresVOKKSchouwstede 2b3431 JB Nieuwegein030 [email protected]
Websitewww.vokk.nl
VormgevingT2 Ontwerp, ‘s-Gravenhage
DrukDrukkerij Antilope
AbonnementLeden van de jongerengroep van de VOKK ontvangen LEF automatisch. Je kunt abonnee worden als je ouders of jijzelf lid zijn/bent van de VOKK.
Overname van artikelen is al-leen toegestaan met toestem-ming van de redactie en met bronvermelding. De redactie heeft het recht artikelen in te korten of niet te plaatsen.
Smaak
10-11
16-17
Je tong
Ooit wel eens je tong uitgestoken en je afgevraagd wat die
bobbels onder en op je tong zijn? Dat zijn je smaakorgaantjes
die ervoor zorgen dat je kan proeven wat je eet. Niet alleen je
smaakorgaantjes zorgen ervoor dat je bepaalde smaken proeft,
ook je speeksel speelt een rol. Als je bijvoorbeeld een stroop-
wafel eet, zorgt je speeksel ervoor dat de harde koek wordt
opgelost en dat de smaak vrijkomt via je smaakorgaantjes.
Je neus
Al als kind leer je de geuren van eten te onderscheiden door-
dat je hersenen deze geuren opslaan. En zag jij vroeger je va-
der zijn neus optrekken wanneer hij iets rook wat hij vies vond,
dan is de kans groot dat jij daardoor geleerd hebt dat ook niet
lekker te vinden. Toch betekent het niet dat je automatisch
lekker vindt wat lekker ruikt. Denk maar aan koffiebonen.
Je ogen
Ook je ogen zijn belangrijk bij het bepalen of iets lekker
smaakt. Uit onderzoek van hersenonderzoeker Marije van
Beilen is gebleken dat je hersenen je behoorlijk voor de gek
kunnen houden als het op eten aankomt. Als er bijvoorbeeld
aardbeien op een pak aardbeienyoghurt staan, verbinden je
hersenen deze aan een zoete smaak en smaakt de yoghurt
zoeter, zelfs als dat niet echt het geval is. Je tong proeft dus
niet altijd precies wat je eet omdat je hersenen andere signa-
len krijgen.
Je vingers
Je hersenen krijgen ook signalen wanneer je eten voelt. Door
te voelen kun je extra genieten van je eten. In Nederland eten
eigenlijk alleen kleine kinderen met hun vingers, maar in veel
landen wordt eten met de rechterhand gegeten. Ook wordt
in sommige samenlevingen het eten opgediend op een grote
schaal waaruit iedereen met de hand eet. Door het eten te
voelen, heb je een beter idee van de textuur en de tempera-
tuur. Dat geeft in combinatie met het ruiken en zien een to-
tale beleving hoe je eten zal smaken. Maar de meeste mensen
in ons land zullen gek opkijken als je je lasagne met je handen
begint te eten.
Jij
Je eet dus eigenlijk met vier van je vijf zintuigen. Daardoor
wordt de maaltijd bijna een totaal zintuiglijke beleving. Neem
vooral de tijd als je gaat eten zodat je zintuigen je kunnen
helpen om van je eten te genieten.
Annemieke Ambachtsheer
Je smaak wordt bepaald door een aantal factoren, zoals hoe eten ruikt, hoe het eruit ziet en hoe het aanvoelt. Daarbij spelen je tong, je neus, je ogen en je vingers een rol.
LEF December 2011 3
Wist je dat
sommige mensen kleuren zien bij
bepaald eten? Dit heet synesthesie
en zorgt voor een associatie tussen
bijvoorbeeld de kleur rood en wortels.
En wist je dat je hersenen het
vetpercentage in eten kunnen
voorspellen?
Proeven met je ogen en je vingers
Over smaak valt niet te twisten. De een valt op blond, de ander op donker, de een houdt van
real-life-tv de ander van films. De een houdt van appels, de ander juist van druiven. Deze
smakelijke LEF gaat vooral over dit laatste aspect van smaak: ETEN. Eten, vooral de warme
maaltijd, is vaak het rustpunt van de dag waarop je samen met het gezin aan tafel zit. Ieder-
een vertelt wat hij of zij die dag heeft meegemaakt en wat hij die avond gaat doen. Er wordt
lekker gekibbeld en er worden plannetjes gesmeed voor het weekend of de vakantie. Iedereen
heeft even echt aandacht voor elkaar. Maar als een van de kinderen kanker heeft, valt dat
vanzelfsprekende rustpunt weg. Want wat is er voor gezelligs aan als je brus in het ziekenhuis
ligt? En hoezo ‘samen aan tafel’ als je bij de geur van eten alleen al kotsend boven de WC
hangt? En wat dacht je van uit-eten-gaan? Of het nu pannenkoeken, Mexicaans of haute
cuisine is, meestal is het supergezellig. Maar kanker zet ook dat op z’n kop. Weg gezellige
maaltijd, weg familie-etentjes, weg rustpunt van de dag. Ook zo’n rottig aspect van kanker.
Gelukkig gaat dát over, en komt er een moment dat je weer als gezin - hoe de samenstelling
ook is - aan tafel zit. Een moment waarop je samen de dag kunt doornemen en samen kunt
terugkijken op een moeilijke tijd en vooruitblikken naar de toekomst.
Marianne Naafs-Wilstra
Witlof, spruitjes en andijvie.. misschien trek je al een vies gezicht bij het idee alleen al. Vroeger (of misschien nu nog steeds) heb je vast bij je ouders geklaagd over al dat vieze eten. Opeten? Ho maar! Jouw ouders maakten geen schijn van kans dat je je bordje met andijvie leeg at. Volgens topkok Pierre Wind is dit flauwekul. ‘Er is geen één kind dat ik niet aan het eten krijg.’ Hij krijgt het zelfs voor elkaar dat kinderen met plezier maden eten.
Pierre WindLeeftijd: 46 jaar
Bekend van (o.a.): Kookvanjou (Klokhuis), De Coolfactor (Nickelodeon)
én natuurlijk al zijn kookboeken
Kookt sinds: zijn 11e
Kinderen: dochter van 15 en zoon van 20
Favoriete gerecht: Stamppot met worst
Meest bijzondere gerecht: Dropsoep
De hyperactieve kok Pierre Wind heb je misschien al eens voorbij zien komen op tv. Al een
paar jaar geeft hij ook smaaklessen aan kinderen op basisscholen. Dus wie kan ons beter
vertellen over smaak dan Pierre Wind zelf?!
LEF December 20114
Kun je vertellen wat smaak precies is?
‘Smaak is emotie. Eigenlijk heb ik de vraag
nu al beantwoord, maar ik zal het toch
even uitleggen. Veel mensen denken dat je
met je tong alles proeft, maar je tong is al-
leen maar de postbode. Je tong geeft sig-
nalen door naar je hersenen. Je hersenen
bepalen dan wat je lekker vindt. Daarom
bestaat ‘vies’ ook niet. ‘Vies’ is aangeleerd.
Je proeft niet alleen met je mond, maar
met ál je zintuigen. Dus ook met je neus
en ogen.’
Maar heeft je tong geen bepaalde
gebieden die de smaak bepalen?
‘Die gebieden zijn achterhaald. Onder-
zoekers hebben bepaald dat die vlakken
er niet zijn. Je bepaalt gewoon met je
hele mond de smaken. Je tong heeft wel
allemaal smaakfuncties. Het ene gedeelte
is voor het schoonmaken, het andere
voor het vrachtverkeer. Je tong is bijna
een compleet bedrijf. Maar als de tong de
smaak naar je hersenen stuurt, bepalen de
hersenen of je het vies of lekker vindt.’
Dus we kunnen onze eigen smaak
beïnvloeden?
‘Ja.’
Hoe wordt smaak nu beïnvloed?
‘Reclame is de grootste beïnvloeder. Als
eten heel goedkoop is, denken veel men-
sen dat het meteen niet lekker is. Je proeft
dus met al je zintuigen. In het geval van
reclame dus met je ogen.’
Hoe pak je het aan als een kind
helemaal niets lust?
‘Er is geen enkel kind dat ik niet aan het
eten krijg. Het is wel maatwerk, want
ieder kind is anders. De ene moet je
streng aan pakken, de ander liefdevol. Eén
ding blijft hetzelfde: je moet eten altijd
positief maken.’
Eten je eigen kinderen hun bordje
wel leeg?
‘Bij ons thuis bestaat ‘nee’ niet. Ik zal
kinderen nooit dwingen om hun bord leeg
te eten. Maar ik probeer ze te overtuigen
om het wel te doen. Wil je niet eten? Dan
niet, maar je krijgt waarschijnlijk straks
wel honger. Een kind en volwassene zijn
gelijk. Ik ben alleen wat ouder en weet dus
meer. Het zou handig zijn om naar me te
luisteren.’
Hoe zit het met sondevoeding?
‘Voor het programma Kookvanjou hebben
ze een slangetje in mijn neus gedaan om
me te laten ervaren wat een kind ervaart
dat geen eten ruikt. Je hebt alleen een vol
gevoel maar totaal geen plezier van het
eten. Terwijl eten in een ziekenhuis wel
één van de belangrijkste dingen is.’
Hoe kun je dan het eten wel
leuk maken?
‘Bijvoorbeeld om te laten zien wat er
gegeten wordt via een filmpje op de iPad.
Dan zullen je hersenen denken dat je het
wel proeft. Het is niet te vergelijken met
normaal eten, maar je hebt wel meer
vreugde tijdens het eten. Ik heb het zelf
geprobeerd, en het werkt als een tierelier.’
Als je ziek bent, word je soms al mis-
selijk van de geur van eten. Heb je hier
wellicht een oplossing voor?
‘Als je ziek bent, wordt je smaak vaak
anders. Als je grieperig bent, smaken veel
dingen zuur. Je kunt dan een paar dingen
doen: gebruik maken van sondevoeding of
proberen in je hoofd de knop omzetten.
Vaak zegt je hoofd al van te voren tegen
je: ‘Ik heb geen zin in eten’.
Je kunt ook met een eetcoach praten. Als
je zwanger bent, vind je ook vaak heel an-
dere dingen lekker. Als je ziek bent, werkt
dit ongeveer hetzelfde. Er zijn, als je ziek
bent, nog steeds geuren die je lekker vindt.
Denk ook vooral aan wáár je eet. Een zie-
kenhuisbed is niet de mooiste plek om te
eten. Maak er dus vooral een feestje van!’
Door: Annelies de WitFoto’s: Paul Berge
“Vies is aangeleerd.”
“Er is geen enkel
kind dat ik niet
aan het eten krijg.”
LEF December 2011 5
“Maak van eten
vooral een feestje!”
Waarom bent u diëtist geworden?
Eerlijk gezegd bij toeval. Na
5-HAVO wist ik niet goed wat
ik wilde doen. Toen zei mijn zus:
‘vind je diëtist geen leuk beroep?’
En nu, 26 jaar later - zo lang ben
ik al werkzaam in ziekenhuis Bethesda in Hoogeveen
- vind ik het nog steeds een prachtig vak. Er is veel
veranderd in positieve zin. Aan de hand van alle gege-
vens die je over een patiënt verzamelt, zoals diagnose,
medicijnen, laboratoriumuitslagen en voedingsanam-
nese (wat eet iemand), stel je een behandelplan op.
Je houdt daarbij rekening met de patiënt: wat is hij
gewend te eten, hoe is de motivatie enz.
Hoe word je diëtist?
Je volgt de vierjarige HBO-
opleiding Voeding en Diëtetiek.
Als vooropleiding is HAVO, VWO
of MBO-4 vereist. De opleidingen
zijn in Den Haag, Amsterdam,
Nijmegen en Groningen.
Vindt u dat jongeren met kanker die
te weinig binnen krijgen sondevoeding
moeten krijgen en waarom?
Als jongeren met kanker veel zijn
afgevallen of er veel problemen zijn
die met voeding te maken hebben, dan
is sondevoeding een heel goed alternatief. Als moeder van
een kind met kanker heb ik daar zelf ervaring mee. Al bij
diagnose was onze dochter drie kilo afgevallen. Bovendien
wisten we dat de behandeling ongeveer een jaar zou duren.
Daarom heb ik er bij opname op aangedrongen dat ze een
sonde kreeg. Mijn dochter wist dat ze die in principe het
hele jaar zou houden. Dat schiep meteen duidelijkheid. En
het gaf veel rust. Ze mocht gewoon eten en de rest vulden
we, meestal ’s nachts, aan met sondevoeding. Het was een
ideale situatie. Een nadeel was wel dat de sonde om de 6-7
weken verwisseld moest worden en dat is niet leuk.
Waarom is (goede) voeding belangrijk
voor jongeren met kanker?
Goede voeding is natuurlijk voor
iedereen belangrijk. Maar als je
kanker hebt, kun je in een goede
voedingstoestand de behandeling beter
aan en heb je minder kans op complicaties, zoals infecties.
Welke adviezen kun je jongeren geven
zodat ze voldoende energie en voedings-
stoffen binnen krijgen?
Om te beoordelen of je voldoende
energie binnen krijgt, is het gewicht
een goede maatstaf, tenzij je veel
vocht vasthoudt. Ben je meer dan drie kilo in een maand
afgevallen of zes kilo in een half jaar, dan is dat reden extra
aandacht aan de voeding te besteden. Verdeel de voeding
over de dag, eet vaker (kleinere) porties, bijvoorbeeld
elke 2 uur. Drink tussendoor vaker melk, drinkyoghurt
of vruchtensap. Gebruik liever geen magere producten.
Smeer ruim margarine of boter op je brood. Schenk wat
ongeklopte slagroom door je koffie, vla, yoghurt, appelmoes,
soep of saus. Als gewone voeding niet toereikend is, dan kan
speciale drinkvoeding een oplossing zijn. Overleg dit met je
arts of neem contact op met een diëtist.
LEF December 20116
Roelien Middelveld Diëtist en moeder van een survivor
In het volgende nummer!De volgende LEF zal gaan over VERLIES. Verlies van je gezondheid, je onbevangenheid, je haar, een lichaamsdeel, je broer of zus.
Jouw ervaring, gedicht of mening nemen we graag op. Mail naar [email protected].
Hoe speelt u in op smaak- en
reukveranderingen?
Bij smaakveranderingen is het slim
om veel verschillende producten uit te
proberen. Wat de ene keer geen succes
is, kan de andere keer wel in de smaak
vallen. Heb je een afkeer van gerechten met een sterke geur,
zoals gebraden vlees, vervang die dan door vis, (koude) kip,
vleeswaren, kaas, ei of vegetarische producten. Je kunt vlees
ook prima verwerken in (pasta)sauzen. Koude gerechten zijn
meestal beter te verdragen. Soms kun je een vieze smaak
in de mond krijgen omdat je te weinig drinkt. Drink dus
voldoende, minstens 1½ liter vocht per dag.
Wist je trouwens dat er naast de smaken zoet, zuur, zout
en bitter nog een basissmaak is? Dat is umami, Japans
voor heerlijkheid of hartig. En wist je dat je deze basis-
smaken overal op je tong proeft? Het is dus niet zoals in
bijna elk leerboek staat, dat je bijvoorbeeld zoet alleen
voorop tong proeft.
Hoe helpt u jongeren die door
bijvoorbeeld dexamethason aldoor
een hongergevoel hebben?
Ik heb zelf weinig ervaring met kinde-
ren die dexamethason krijgen. Maar
ik weet dat ze bijna niet te verzadigen
zijn en dat ze een voorkeur hebben voor hartige dingen.
Mijn tips: geen gewoonte maken van ’s nachts eten, een
vaste tijd - met jezelf - afspreken voor de eerste maaltijd
van de dag, bijv. 7 uur. Zet een schaal met producten op
tafel waarvan je onbeperkt mag eten zodat er niet steeds
discussie ontstaat. Denk aan augurken, zilveruitjes, olijven,
rauwkost zoals bloemkool, wortel, radijs, tomaat. Eventu-
eel kun je een klein beetje zout toevoegen.
Heeft u tips hoe het eten voor
jongeren aantrekkelijker gemaakt
kan worden?
Het is belangrijk dat de maaltij-
den er leuk uitzien. Kies producten
met verschillende kleuren en
serveer het op leuk servies. Schep
niet te veel ineens op. Zorg voor een gezellige sfeer.
Vraag eens aan een vriend of vriendin om voor je te
koken en samen te eten, dit geeft ook afleiding.
Hoe zorgt u dat uw adviezen ook
buiten het ziekenhuis worden
toegepast?
Zelf behandel ik alleen patiënten
die bij mij op de polikliniek ko-
men. In de praktijk is het gelukkig
ook zo dat de meeste jongeren met kanker een groot
deel van de behandeling gewoon thuis zijn.
Wat wilt u nog aan LEF of de
LEFlezers kwijt?
Voldoende of gezonde eten kan
tot veel discussie thuis leiden.
Laat je daarom samen met je
ouders adviseren door een diëtist.
Zo komt er wat minder spanning rond voeding. Verder
is het goed te weten dat 44-77% van de mensen die
chemotherapie krijgen last hebben van smaakveran-
deringen. Gelukkig komt bij de meeste patiënten na
de behandeling de smaak weer terug.
LEF December 2011 7
Aan de actie Sta op tegen kanker van KWF Kankerbestrijding
deden ook enkele survivors van kinderkanker mee. Daan Smit
en Sanne Evenhuis lieten zich fotograferen voor een actiepos-
ter van StaOp. Natuurlijk waren zij beiden aanwezig bij de live
televisie-uitzending afgelopen november. Daar zagen zij een
andere Sanne aan het woord en maakten ze een fantastisch
optreden mee van Alex Wegman die door een bottumor zijn
arm moest missen.
Zuchtend kijk in naar mijn lege bord. Speur
alle hoeken van het bord af (het is een
vierkant bord). Ik heb het echt vakkundig
leeggegeten. Niets wat doet vermoeden
dat daar nog geen tien minuten geleden
een salade lag. Maar ik heb nog steeds
honger. Of trek, ja. Noem het zoals je het
noemen wilt: ik zou nog wel een bizon op
kunnen. Maar helaas ben ik een topsporter.
Op dieet. Dus geen bizons als toetje voor
mij. Mijn volgende traktatie is een appel.
Maar dat is pas over twee uur, vlak voor
mijn training. Ach, niet meer aan denken.
Ik sta op en breng mijn lege bord naar de
keuken. Ah! Daar ligt nog een verdwaald
worteltje! Peinzend peuzel ik het op.
Ik heb de aanleg om dik te worden. En dan
druk ik me nog zacht uit. Ik weet zeker
dat ik goed zit, mocht er een allesverzen-
gende droogte en bijbehorende gruwelijke
hongersnood over Europa neerdalen. Mijn
lijf lijkt uiterst efficiënt elke calorie uit het
aangeboden voedsel te trekken en op te
slaan voor slechte tijden. Ik hoef maar te
kijken naar een stukje taart en de oermens
in mij denkt :’top, dit stukje modern mam-
moetvlees bewaar ik mooi voor wanneer
de sprinkhanenplaag de oogst vernietigt..’
Dat we in de 21e eeuw leven, is tot mijn
lijf niet echt doorgedrongen. Laat staan
dat het snapt dat het zich niet vast hoeft
te klampen aan elke calorie, met twee
snackbars, een supermarkt en drie leuke
restaurantjes binnen een straal van 100m
rond mijn huis.
Geen handig lijf voor een topsporter, dat
lijf van mij. Op gewicht blijven en afvallen
(zonder spiermassa te verliezen) kost me
grote moeite en discipline. Gelukkig weet
ik waar ik het voor doe, voor een top-
prestatie straks daar in het mekka van de
topsport: in Londen tijdens de Paralym-
pische Spelen. Dus vecht ik tegen mijn
oermens. Maar soms, stiekem, en meteen
heb ik er spijt van en schaam ik me voor
de gedachte, lijkt het me lekker weer een
chemokuurtje te ondergaan. Toen was
eten wel het laatste waar ik aan dacht en
deed zelfs de geur ervan me al kokhalzen.
De kilo’s vlogen eraf! Maar of ik daar nou
verder van ga springen? Dan toch maar
een wortel en een beetje honger. Trek.
Marije Smits
Lekker slank met chemo
Wij staan op voor Chris en GianniSanne Evenhuis & Daan Smit Vrijwilligers Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker (VOKK)
En wat doe jij?Onze vrienden Chris en Gianni hebben beiden kanker. Dit zet hun leven en dat van hun omgeving volledig op zijn kop. Wij steunen hen op allerlei manieren. Zo geven we informatie, treden we op als mentor (maatje) en zetten we ons in voor de KanjerKetting.
Samen opstaan helpt. Het geeft kracht en levert geld op voor onderzoek en patiënten organisaties. Word donateur van KWF Kankerbestrijding. Ga naar staoptegenkanker.nl
422.308-15_adv_Patientenv Oud.Kind_210x297.indd 1 11-10-11 17:12
Sta op tegen kanker
LEF December 20118
Sonde
Ik ben ziek. Lig in het ziekenhuis. Ik krijg medicijnen. En heb geen zin in etenIk heb een sonde. Hoe kan die mij helpen? Ik moet toch zelf kunnen etenHij kan toch niet altijd blijven? Nee dat kan niet. Dat wil ik nietIk wil zelf kunnen eten. Maar dat gaat nietHet eten wordt gebracht. Het zijn twee boterhammen. Ik heb er geen zin inIk ga slapen. Ik droom. Ik loop op straat. Daar ligt een steenMaar ik zie hem niet. Ik loop door. Weet niet dat de steen daar ligtKom er steeds dichter bij. En au! Ik ben gevallen. Over de steen. Het doet pijnMaar ik probeer op te staan. Het gaat niet. Mijn voet doet te veel zeerHelp, denk ik. Kom me helpen. Er komt iemand langs. Hij ziet mij. Komt naar me toe. En helpt me op te staan. Ik sta weer. Maar lopen gaat nietKom, zegt de man. Ik zal je helpen. Hij ondersteunt mijEn samen lopen we langzaam verder. Het gaat goed. Maar alleen lopen gaat nog niet. Het gaat steeds beter. Ik kan het bijna alleenNog even, zegt de man. En je kunt zelf verder gaan. We lopen nog verder doorEn na een tijdje zeg ik: Ik kan nu zelf lopen. Bedankt voor de hulp. We nemen afscheid. Hij zegt: succes verder. Blijf goed je best doenDan heb je mijn hulp niet meer nodigIk word wakker. Ben niet meer op straat. Ik lig in mijn bed. De boterhammen staan er nog. Ik denk: Nou weet ik wat de sonde doetNou weet ik hoe die mij kan helpen. En dat hij niet altijd hoeft te blijvenTotdat ik het weer helemaal alleen kan. Dan nemen we afscheidEn heb ik zijn hulp niet meer nodig. Dan doe ik het zelfEn tevreden pak ik een boterham
Suraya, 13 jaar
Smaak
De smaak van vreugdemaakt ineens plaats voor een brok in mijn keel.Niets proeft meer hetzelfde,alsof ik alleen de smaak van mijn tranen wil.Vreugde wordt verdreven.De smaak van tranen in overvloed.Ik probeer het uit te spugen, maar dat helpt niet goed.Ik weet hoe het proeft, om gewoon happy te zijn.Maar toch komt het dan ineens. Dan proef ik de pijn,verdriet gaat door merg en been, gemis dwaalt in het ronden uit zich ook door die vieze smaak in mijn mond.Was er maar een snoepjedat verdriet kan omzetten in blijheid,zodat de smaak van tranen verdwijnt in slechts weinig tijd,Want ik proef veel liever vreugde. De smaak van gemis bevalt me niet,want zelfs met het proeven van vreugde voel ik nog wel mijn verdriet.
Fabienne
Schrijf
‘t maarWil je jouw gedicht zien op deze pagina,
stuur het dan naar [email protected]
LEF December 2011 9
Het eten in zorginstellingen…er wordt vaak en veel over geklaagd. In ziekenhuizen moet je vaak ver van tevoren aangeven of je volgende week wel of geen toetje wilt. En in het bejaardentehuis is er meestal helemaal niet te kiezen en eet je wat de pot schaft. Zuurkool met worst en een grote schep jus, of je er nou zin in hebt of niet.
Veel LEF-lezers brengen of brachten ook veel tijd in het ziekenhuis
door. En hoe belangrijk eten ook mag zijn - juist als je ziek bent -
kanker en eten zijn helaas twee dingen die slecht combineren.
Terwijl medicijnen als dexamethason en prednison je eetlust
enorm vergroten, kan door misselijkheid of spanning je eetlust juist
enorm afnemen.
Sommige chemotherapie zorgt voor blaasjes in de mond waardoor
eten erg pijnlijk wordt en vaak veranderen je smaak en de tijden
waarop je trek hebt. Om 08:30 uur ontzettende trek in een pizza?
Het kan zo maar gebeuren. Daarnaast kunnen etensgeuren tien keer
zo heftig binnenkomen dat ze je bij voorbaat al doen kokhalzen.
Thuis houdt men vast rekening met jouw bijzondere en unieke eet-
patroon, maar in het ziekenhuis ben je behoorlijk afhankelijk van de
ziekenhuiskeuken en -regels.
Gelukkig ben je op de kinderoncologie niet de enige met een
uitgebreide eethandleiding en is het personeel goed op de hoogte
van alle verschillen. LEF is benieuwd hoe de kinderoncologische
afdelingen rekening houden met hun bijzondere gasten. LEF vroeg
aan Groningen, Nijmegen en Utrecht hoe zij het eten voor jullie
aantrekkelijk maken.
Samen aan tafel in Groningen
Het is 12.00 uur in het Beatrix kinderziekenhuis te Groningen. Tijd
om te eten.
Kinderen en jongeren eten zoveel mogelijk samen in de activiteiten-
ruimte met de voedingsassistent en de pedagogisch medewerker.
De tafel is gedekt en iedereen krijgt de maaltijd die hij de dag van te
voren zelf heeft uitgekozen. Een keer in de twee weken is er patat.
LEF December 201110
Zo’n gezellig en knus groepsmoment is belangrijk. Het maakt
dat kinderen en jongeren beter eten. Je ontmoet tijdens het
eten andere patiënten en kunt ervaringen delen. Ook kunnen de
medewerkers aandacht besteden aan de motoriek en de zelfstan-
digheid stimuleren.
De buffetkar in Nijmegen
Als je ziek bent is een goede en lekkere maaltijd erg belangrijk.
Waar heb je zin in? Brood of yoghurt? Hartig of zoet? Een plak
peperkoek, gekookt eitje, tosti en een stuk fruit? Melk, chocolade-
melk, thee, een glas sap? De voedingsassistent van afdeling Q2Zee
in het Radboud Ziekenhuis komt voor het ontbijt, de lunch en de
tussendoormaaltijden bij je aan bed met de broodbuffetwagen. Je
kiest zelf uit wat en hoeveel je wilt eten.
Het is nog toffer wanneer je uit je bed mag om zelf bij de buf-
fetwagen je eigen maaltijd samen te stellen. Heb je speciale
wensen? Vertel ze aan de voedingsassistent. Zo geniet je van een
heerlijke maaltijd.
Gezellig gedekte tafel in Utrecht
Het Wilhelmina Kinderziekenhuis heeft een speciale eetwerkgroep:
Beter Eten. Deze wil het eten en drinken voor kinderen en jongeren
in het WKZ zo gezellig en lekker mogelijk maken.
Op twee afdelingen wordt samen aan tafel geluncht. Vanwege
verminderde weerstand mogen sommige kinderen niet van de
kamer af, zij eten met hun ouders of een verpleegkundige in hun
eigen kamer.
De voedingsassistent zorgt ervoor dat het ontbijt en de lunch leuk
worden aangekleed met o.a. een WKZ placemat en servet. Als een
kind een dieet heeft of slecht eet, kijkt de diëtist wat het kind wel
lekker vindt en zorgt ervoor dat het menu van het kind daarop
wordt aangepast.
Ook belangrijk: er zijn ‘eetafspraken’ met de rest van
personeel. Zij mogen tijdens de maaltijd niet storen
en geen medicijnen uitdelen, behalve die tijdens
het eten ingenomen moeten worden.
Het WKZ organiseert elk jaar een
gezellige en lekkere lentelunch voor
kinderen en ouders.
Meike Naafs
LEF December 2011 11
Eet smakelijk in het ziekenhuis
‘Yes! De LEF is weer binnen!’ Dat stond pas op Twitter en er
kwamen meteen allemaal enthousiaste reacties op. Dat maakte
me nieuwsgierig. Ik had LEF wel eens zien liggen op de poli maar
wilde er niet aan. Ik wilde niet bij die kankerclub horen. Maar na
die enthousiaste tweets heb ik bij het eerste ziekenhuisbezoek
een LEF meegenomen. Wat een leuk blad zeg. En precies wat die
anderen zeiden: was-ie maar dikker. Echt, top die LEF.
Mariska
In de tijd dat ik ziek was, hebben mijn ouders zich veel zorgen om
mij gemaakt. Ik wilde namelijk bijna niets eten. Ja, ongezonde din-
gen, die gingen er wel in, maar groenten en fruit? Brrr, ik griezelde
ervan. Ten slotte moest ik sondevoeding maar die sonde rukte ik
er weer uit. Dan was het weer een gevecht om er een nieuwe in te
krijgen. Het was absoluut geen makkelijke tijd. Het duurde daarna
nog jaren voordat ik een beetje gewoon at. En nu? Nu ben ik bijna
klaar met de koksopleiding en eet ik alles. Het kan zo gek niet zijn
of ik probeer het. Wie had dat ooit kunnen denken. Ik wou maar
zeggen: ook al gruw je nu van eten, het komt allemaal goed.
Michiel
Wil je jouw zegje
doen in tijd voor
jouw mening?
Kruip dan snel achter je PC
of laptop en mail naar
Ik heb niet echt een positieve herinnering aan het eten in het ziekenhuis. Soms was er een ‘verwendieet’, dan kreeg je kleine pizzaatjes,
lasagna of ook shoarma. Achteraf denk ik dat het niet vers werd gemaakt maar kant en klaar werd opgewarmd. Toch vond ik het wel lekker,
ook al smaakte het lang niet zo als thuis. Voor een deel van de behandeling moest ik naar een ander ziekenhuis. Daar was het eten gewoon
vies en vaak hetzelfde. Nog altijd als ik langs zo’n etenskar in het ziekenhuis loop, moet ik bijna kotsen.
Chantal
In 2012 bestaat de VOKK 25 jaar en organiseren we voor de vijfde keer de
Ketting van Ballonnen, een fietstocht van HOOP om te laten zien dat het leven
na kinderkanker doorgaat. Een evenement om geld op te halen voor het werk
van de VOKK. Jongeren – (ex)patiënten en brussen - laten tijdens de Ketting van
Ballonnen zien dat ze ondanks kanker in staat zijn tot grote prestaties. En JIJ kunt
daarbij zijn!!
Van 11 t/m 19 augustus 2012 (voorlopige data) fietsen 25 jongeren vanaf 16 jaar
langs de zeven kinderoncologische centra om kinderen en ouders hoop te geven.
Ze staan ruim een week op de pedalen om te laten zien dat ze niet zielig zijn,
maar toppers. Dat ze na kanker verder kunnen en knokken voor hun toekomst.
Wil jij de fietsers sponsoren, aanmoedigen of weet jij sponsors voor dit
evenement? Stuur dan een mail naar [email protected].
LEF December 201112
Ketting van Ballonnen 2012
Beste Leontine,
Het is nu een half jaar geleden dat ik klaar
ben met de behandeling voor leukemie
(ALL). Wat een opluchting dat ik af ben
van die afschuwelijke dexamethason want
ik had mezelf totaal niet in de hand met
dat spul. En erger nog, ik vrat alles wat los
en vast zat, en bij voorkeur zo vet mogelijk.
Langzaam maar zeker ben ik weer gewoon
van vorm. Maar wat me zo dwars zit is dat
mijn vrienden natuurlijk gewoon snac-
ken. In de pauze, na een avondje stappen,
noem maar op. Ik kan geen kroket meer
zien en ga over mijn nek bij frituurlucht.
Hoe zorg ik dat ik geen buitenbeentje
word?
Pieter (nu weer snel en slank)
Hoi Pieter,
De invloed van de behandeling op jouw
eetlust is voor veel LEF-lezers vast heel her-
kenbaar, maar niet voor je vrienden. Weten
zij dat je door de dexamethason verslaafd
was aan vet eten? Waarschijnlijk begrijpen
ze het wel als je het ze uitlegt. Dan weten
ze ook waarom jij nooit meegaat, waarom
je geen trek hebt in vet eten en dat het ook
nog eens nare herinneringen bij je oproept.
Soms helpt het om dingen gewoon te zeg-
gen. Dat lucht voor jou op en je vrienden
kunnen beter rekening met je houden door
niet voor je neus te gaan snacken of mis-
schien eens iets gezonds te eten!
Succes! Leontine
Heb jij vragen?
Vriendenvragen, schoolvragen,
hulpvragen,
van-alles-vragen?
Stuur ze naar LEF-letters,
p/a VOKK,
Schouwstede 2b,
3431 JB Nieuwegein.
Mailen mag ook: [email protected].
Hoi Leontine,
Als kind heb ik een hersentumor gehad die
mijn hypofyse heeft beschadigd. Daardoor
heb ik een constant hongergevoel. Mijn
hersenen roepen niet dat ik genoeg heb
gegeten, zeg maar. Ik ben daardoor veel
dikker dan mijn leeftijdgenoten en ik word
daar ook wel mee gepest. Niet door vrien-
den en klasgenoten, want die weten hoe
het zit, maar door andere jongeren. Ik zou
zo graag wat tips hebben hoe ik daarmee
kan omgaan.
Groetjes, Jasmijn
Lieve Jasmijn,
Wat naar dat die hersentumor problemen
met je gewicht heeft veroorzaakt. Bescha-
diging van de hypofyse kan inderdaad
zorgen dat je altijd honger hebt. Sommige
survivors hebben veel aan cognitieve ge-
dragstherapie waarmee ze leren beter met
eten om te gaan en iets af te vallen. Is dat
iets voor jou? Soms is ook een chirurgi-
sche ingreep mogelijk. Bespreek wat het
beste voor jou is met je eigen dokter. Het
belangrijkste is dat je je beter in je vel gaat
voelen, hoe je er ook uit ziet. Dan kan het
je ook niets meer schelen wat vreemde
mensen over je zeggen. Er bestaan cursus-
sen die je helpen om zelfverzekerder te
worden. Kijk eens op www.opkoersonline.
nl of vraag het je mentor op school.
Groetjes,
Leontine
Ha Leontine,
Ik loop al een paar jaar rond met het idee
om een boek te schrijven over mijn bele-
venissen met kanker. Maar hoe pak ik dat
aan? Ik heb nog wel dagboeken en mijn
ouders hebben ook veel opgeschreven in
die tijd, en we hebben de Dagboekagenda
waar ook heel veel in staat over wat ik
allemaal heb ondergaan. Soms vraag ik me
af of er wel iemand zit te wachten op mijn
verhaal, maar ik wil het wel graag delen.
Misschien heb jij tips voor me?
Dag, Brittany
Hoi Brittany,
Goed idee! Je ervaringsverhaal opschrijven
is fijn voor jezelf, maar ook voor lotgeno-
ten die er steun en herkenning in kunnen
vinden. Kijk eerst eens of het schrijven
je makkelijk afgaat door in een pagina te
vertellen wat je hebt meegemaakt. Vraag
anderen wat zij er (eerlijk!) van vinden.
Vind je het nog steeds leuk? Pak het dan
grootser aan en beschrijf stap voor stap
je ervaringen. Die kun je vervolgens op
een weblog plaatsen en zo delen met je
omgeving. Zie je er nog altijd een boek in,
stuur het dan naar een uitgeverij en vraag
of ze het willen publiceren. Lukt dat niet,
dan kun je ook kiezen voor een Print-on-
Demand-uitgever (even googlen). Verder
wil LEF jouw verhaal graag plaatsen in de
rubriek ‘Jij aan het woord’!
Schrijfze!
Leontine
leontine’s
LEF December 2011 13
14 LEF December 2011
Op woensdag 22 juni werden 30 kinderen,
jongeren en ouders in de Colour Kitchen
te Utrecht opgewacht door even zoveel
medewerkers van Genzyme en de koks van
Colour Kitchen.
Na ontvangst mochten de ouders Utrecht
in terwijl de kinderen werden verdeeld in
twee groepen. De ene groep ging in de
keuken aan de slag, de andere maakte
menukaarten, kleedde de tafels aan en
versierde koksmutsen en schorten.
Gewapend met echte koksmessen bereid-
de de kookgroep een complete maaltijd en
heerlijke hapjes vooraf. Daarbij werden ze
geholpen door de medewerkers van Gen-
zyme en de koks van Colour Kitchen.
Aan het eind van de middag konden
de ouders aanschuiven aan de prachtig
gedekte, lange tafels en werd iedereen
getrakteerd op een overheerlijk driegan-
genmenu.
Bedankt Genzyme, Stichting Zin en Colour
Kitchen voor deze onvergetelijke en sma-
kelijke kookworkshop.
Marinka Ernst
Een paar maanden geleden klopte het farmaceutische bedrijf Genzyme bij ons aan met het idee iets voor gezinnen van de VOKK te organiseren. We kwamen uit op een kookworkshop waarin kinderen en jongeren zouden koken voor hun ouders, daarbij geassisteerd door vrijwilligers van Genzyme.
Genzyme Kookworkhop
LEF December 2011 15
Daan Smit (24) kreeg op zijn 14de leukemie (AML) en had op
zijn 17de een recidief. Hij vertelt:
‘De eerste dag in het ziekenhuis at ik kipshoarma. Dat was ook
meteen mijn laatste ziekenhuismaaltijd. Vanaf dat moment leek
alles te zijn verrijkt met een heerlijke zeepsopdressing. Bij vlagen
lustte ik nog wel leverworst of kaas, maar omdat dat er meestal
snel weer - via dezelfde ingang - uit kwam, lukte het eigenlijk nooit
om langer dan een week hetzelfde te eten.
En dan Spa Blauw. Vanwege infectiegevaar mocht ik niet uit de
kraan drinken dus slikte ik mijn pillen met Spa Blauw. Daarmee
heb ik zo’n vervelende associatie dat ik, zeven jaar na mijn laatste
chemo, nog steeds kokhals als ik zonder nadenken een glas Spa
Blauw achterover sla. Gelukkig woon ik in Amersfoort en daar komt
heerlijk water uit de kraan.’
Catharina (24) kreeg op haar 14de een osteosarcoom in haar
knie, met uitzaaiingen naar de longen. Ze vertelt:
‘Voordat ik met de chemo begon, at ik vrijwel alles. Maar tijdens de
behandeling lustte ik eigenlijk alleen tosti’s, tomatensoep, pasta en
cheeseburgers. Bij de vierde kuur kreeg ik sondevoeding en vanaf
dat moment at ik bijna niet meer zelf. De behandeling zat er eind
november op en ik wilde per se met Kerst van de sonde af. Met
dat doel voor ogen lukte het me weer te leren eten. Een week voor
Kerst mocht de sonde eruit.
Tijdens de kuren smaakte en rook rijst naar plastic. Vanwege die
herinnering heb ik lang geweigerd rijst te eten. Maar nu vind ik het
heerlijk. Ook mijn vriend heeft me geholpen te leren eten. Hij vond
dat ik niet moest ‘zeuren’ dat iets niet lekker was als ik het nog
nooit had geproefd. ‘Wat vies klinkt hoeft nog niet vies te smaken.’
Al met al eet ik nu meer dingen dan voor de chemo. Ik ben blij dat
ik weer kan proeven, ruiken en genieten.’
‘IK LEEF NIET OM TE ETEN MAAR IK EET OM TE LEVEN’
Jongeren over smaakverandering tijdens hun behandeling
Iedereen die kanker heeft gehad, zal het herkennen: door de behandelingen heb je ineens geen trek meer in dingen die je dagelijks at, of krijg je juist zin in de meest gekke combinaties van eten. Enkele survivors vertellen welke invloed de ziekte op hun smaak had.
LEF December 201116
Valerie (27) kreeg op haar 7de een Wilms-tumor:
‘Door de wondjes in mijn mond kon ik moeilijk eten. Alles deed
zeer. Gerookte zalm was lekker zacht, dus daar at ik kilo’s van. Ik
eet het nog steeds graag. Maar een van mijn zussen wil kan het
niet meer eten. Het doet haar aan een heel nare tijd denken. Ook
at ik veel ijs. En kippensoep met pastaschelpjes. Het eten van het
ziekenhuis vond ik vreselijk omdat alles naar ziekenhuis rook, maar
de schelpjessoep die mijn moeder in het Ronald McDonaldhuis op-
warmde, was heerlijk. Die deed me denken aan thuis waar we hem
ook altijd aten. Jaren later vroeg ik er nog om, maar hij was niet te
krijgen in de winkel. We woonden toen in het buitenland. Een paar
weken geleden kocht ik zonder nadenken een blik soep en toen ik
het openmaakte, rook ik het meteen: het was dé schelpjessoep! Hij
is nog steeds verrukkelijk, ook al is hij niet echt bijzonder. Nu staan
er tien blikken in de voorraadkast.’
Valerie Strategier
Esther (43) kreeg op haar 12de eierstokkanker:
‘Door de chemo smaakte eigenlijk niets, behalve toetjes, die
gleden zo naar binnen. Helaas waren de zelfgemaakte toetjes van
het AZG (nu UMCG) regelmatig lauw of met klonten. Daar gruw
ik nog van. Toen mijn man een paar jaar geleden aan de Brinta
ging als ontbijt, rende ik bijna naar het toilet, zo misselijk werd ik
daarvan. Het overviel me gewoon. Ik kwam een keer de keuken
binnen waar mijn moeder rode kool stond te koken en ik moest
meteen overgeven. De geur was precies hetzelfde als die van de
poliklinische chemo’s. Mijn moeder kon de kool op een camping-
stelletje achter het huis afmaken. Tot op de dag van vandaag komt
rode kool bij mij uit een potje.
Felgele ranja roept ook nare associaties op omdat de chemo van
sommige kinderen precies die kleur had. Ook zet ik zelf nooit thee.
Ik drink het wel bij anderen, maar liever niet. Tijdens mijn opnamen
kwam thee er altijd uit door de misselijkheid. Ik leef niet om te
eten maar ik eet om te leven.’
Evie (24) kreeg op haar 14de een bottumor:
‘Sinds een paar jaar ben ik actief als mentor binnen de VOKK.
Voorheen gingen we af en toe langs in het Radboud om kinderen
en jongeren die daar lagen te bezoeken. Een ontmoeting staat me
nog helder bij. We bezochten een meisje dat met haar vader op
haar kamer zat. Haar lunch stond in een hoekje; ze had duidelijk
echt geen trek. Wij waren nog maar net binnen toen de verpleeg-
kundige kwam om te vragen of ze lekker gegeten had. Dit had ze
niet, want door de chemo lustte ze geen brood meer. De andere
mentor en ik keken elkaar aan en we dachten allebei hetzelfde. Ik
vroeg of ze misschien een tosti lustte. Die konden we vast wel voor
haar klaarmaken. Bij het idee alleen al gingen haar ogen glimmen.
De verpleegkundige sloeg aan het bakken en maakte van de boter-
ham die ze door de smaakverandering niet weg kreeg, een heerlijke
tosti. Die lustte ze wel!’
LEF December 2011 17
HOE ZINTUIGEN ONZE SMAAK BEPALEN
Zoek jij een partner met de looks van Justin Bieber of die van Brad Pitt? Vind jij Beyoncé hot of zie jij liever Barbra Streisand? Ieder zijn smaak. Maar hoe komt het dat onze smaken zo verschillen? Onze zintuigen spelen hierbij de hoofdrol. LEF legt uit hoe onze zintuigen De Ware op het spoor komen.
Grote pupillen zien
Op welk type mens laten we letterlijk een
oogje vallen? Een jeugdige, gezonde en
vrolijke uitstraling blijkt aantrekkelijkheid
te bepalen. De term ‘gezonde uitstraling’
is echter tijdgebonden. Vinden we nu
een zongebruinde huid en een gemiddeld
gespierd lichaam mooi, honderd jaar ge-
leden was het toonbeeld van een gezonde
uitstraling een extreem blanke huid, een
hoog voorhoofd en volle rondingen.
Welke uiterlijke kenmerken worden door
de eeuwen heen altijd als aantrekkelijk
gezien? Dat blijkt de symmetrie in een
gezicht te zijn. Als de linkerhelft van je ge-
zicht vrijwel identiek is aan de rechterkant,
dan heb je, net als Kate Moss en Gwyneth
Paltrow, simpelweg mazzel. Wees getroost
als de helften niet helemaal identiek zijn,
dat is bij bijna niemand het geval.
Wat gebeurt er eigenlijk in ons gezicht als
we een aantrekkelijk persoon spotten?
Onze pupillen verwijden zich zodat we
deze persoon nog beter waarnemen. En
dat komt mooi uit, want grote, donkere
pupillen worden gezien als aantrekkelijk.
Borstharen horen
Ook met ons gehoororgaan bepalen we
wie ons type is. Tijdens een Amerikaans
onderzoek luisterden geblinddoekte
proefpersonen naar mannenstemmen. Na
afloop gaven ze aan welke mannen zij aan-
trekkelijk vonden. Er werd massaal gekozen
voor mannen met diepe, zware stemmen.
De proefpersonen dachten ook te kunnen
vertellen hoe deze mannen eruit zagen:
Gespierd, met donker haar, een brede kin,
volle wenkbrauwen en veel borsthaar.
Helaas voor de hunkerende proefpersonen
bleek de stem niet veel over het uiterlijk
te zeggen. Er waren namelijk ook blonde,
dunne mannen zonder lichaamsbeharing
die een zware stem hadden. Hetzelfde
onderzoek is ook met mannelijke proef-
personen uitgevoerd. Zij kozen unaniem
voor hoge, lieve en kinderlijke stemmen.
Bovendien waren zij vastbesloten dat
Barbie herself haar stem had geleend voor
het experiment. De deelnemende vrouwen
werden beschreven als slank, blond en in
het bezit van grote, onschuldige ogen. En
je raadt het al, ook bij dit onderzoek bleek
dat een stem niet veel zei over het uiterlijk
van de eigenares ervan.
Ferme handdruk voelen
Op je gehoor kun je dus niet blindelings
vertrouwen. Misschien dat het volgende
zintuig ons beter van dienst kan zijn.
Gebruiken we het zintuig voelen als we
een mogelijke huwelijkskandidaat voor
ons denken te hebben? Het antwoord is
natuurlijk: ja. Bij een eerste ontmoeting
schudden we elkaar de hand. En een
warme, stevige handdruk voelt prettiger
gekookt waren. Dit huiveringwekkende
gerecht zou een man, in positieve zin, gek
van verlangen maken. Gelukkig zijn er van-
daag de dag ook wat smakelijker gerechten
uit te kiezen. Samen oesters of bananen
eten schijnt lustopwekkend te zijn omdat
de vorm van dit eten doet denken aan
genitaliën. Het opsmikkelen van aardbeien,
chocolade en vanille-ijs zou de romantiek
verhogen vanwege de zoete smaak.
Zweet ruiken
Onze neus lijkt het belangrijkste zintuig te
zijn bij het uitkiezen van een levenspart-
ner! Onze harten gaan namelijk sneller
kloppen als wij feromonen van onze
medemens ruiken. Feromonen zijn te ver-
gelijken met hormonen. Het zijn geurstof-
fen die zowel door mensen als door dieren
gebruikt worden om signalen af te geven.
Deze signalen kunnen behoorlijk sterk zijn.
Zo kan een mottenmannetje een motten-
vrouwtje van een kilometer afstand waar-
nemen door de feromonen die zij afgeeft!
En wij maar denken dat deze insecten
alleen op licht afkomen. Wij zijn gelukkig
geen motjes en nemen feromonen pas
waar als we er (soms letterlijk) met onze
neus op gedrukt worden.
Een Zwitserse arts liet mannen ruiken aan
vetzuren afkomstig uit vaginale afschei-
ding. Vervolgens liet hij ze foto’s zien van
vrouwen die zij normaal niet aantrekkelijk
dan een slap, zweterig handje toegestoken
krijgen. Mensen die een fijne handdruk ge-
ven, worden beschreven als betrouwbaar,
zelfverzekerd en sympathiek. En tja, dat
zijn natuurlijk gewaardeerde eigenschap-
pen voor een eventuele nieuwe partner.
Tijdens een date checken we of de ander
ons leuk vindt. En we willen onze inte-
resse ook duidelijk maken. Dat doen we
door middel van kleine aanrakingen. Even
een hand op haar arm leggen of dicht bij
elkaar gaan staan. Met je voeten elkaar
onder tafel aanraken. Deinst de ander niet
terug van dit lichaamscontact? Dan zou
het een match kunnen zijn.
Bokkentestikels proeven
Bepaalde gerechten zouden kunnen leiden
tot een onweerstaanbare aantrekkings-
kracht tussen tafelgenoten. In de oudheid
zwoor men bij sesamkorrels die geweekt
waren in melk waarin bokkentestikels
Hm, ik ruik mensenvlees
LEF December 201118
zouden vinden. Onder invloed van het
aroma bleken zij deze foto’s opeens heel
anders te waarderen. Vrouwen die zij op
straat geen blik waardig zouden keuren,
scoorden bij deze mannen opeens zeer
hoog op de aantrekkelijkheidsmeter!
Ook op vrouwen hebben deze feromonen
invloed. Vrouwelijke proefpersonen kregen
de opdracht aan bezwete T-shirts van
enkele mannen te snuffelen. Bij het ruiken
van het mannelijke zweet, steeg hun
stress- en opwindingsniveau. Vervolgens
moesten de vrouwen vertellen welke shirts
zij het aantrekkelijkst vonden ruiken. En
wat bleek, de vrouwen kozen voor mannen
met een andere gen-opbouw dan zij zelf
hebben. Hoe groter het verschil, hoe aan-
trekkelijker de geur. De vrouwen konden
ook haarfijn vertellen welke zweetgeur zij
onaantrekkelijk vonden omdat deze hen
deed denken aan hun vader of broer. De
mannen die hierbij hoorden bleken een-
zelfde soort gen-opbouw te hebben als de
vrouw. Vermoed wordt dat op deze manier
inteelt voorkomen kan worden.
Na uitgebreide bestudering van boven-
staande gegevens geeft LEF je de ultieme
tip als je op zoek bent naar een partner:
gebruik geen zeep, parfum, aftershave of
deodorant maar spoor je wederhelft lekker
stinkend op! Ruik smakelijk.
Tessa Nagels
LEF December 2011 19
Manon Bakkertoeters en bellen aan mijn nek. Al na vijf
dagen kon ik naar huis, maar de volgende
dag al werden we gebeld of we naar het
VUmc konden komen. Bij onderzoek was
gebleken dat de bobbel toch kwaadaardig
was: ik had speekselklierkanker, een vorm
die zelden voorkomt bij kinderen.
Gelukkig was de tumor goed verwijderd
maar ik kreeg wel een nabehandeling van
42 keer bestralen. Mijn huid doorstond
de bestraling gelukkig goed en ging niet
kapot. Hij werd alleen bruin.
Na de bestralingen was ik genezen!
Op dit moment loop ik nog voor controle
met af en toe een scan.
Sinds kort weten we dat mijn oor schade
opgelopen heeft, dus na vele jaren kunnen
er nog steeds complicaties ontstaan.
Door mijn ziekte ben ik alleen maar ster-
ker geworden en zie ik de dingen van een
andere kant. Ik ben ook erg trots dat de
professoren in het ziekenhuis mij zo goed
hebben begeleid!
Manon Bakker
Wat doe je als je als zevenjarig kind een
bobbeltje in je nek voelt? Iedereen denkt
toch dat het geen kwaad kan, zeker niet
als het net winter is. Dan heb je wel vaker
opgezette klieren door een verkoudheid.
Geen reden voor ongerustheid.
Maar bij mij zat die bobbel er na een
paar weken nog. Dus gingen we naar de
huisarts die op zijn beurt dacht dat het
een virus kon zijn. Maar de bobbel bleef.
Opnieuw naar de huisarts die me naar het
ziekenhuis verwees. Daar deden ze een
punctie. Ik besefte met mijn zeven jaar
nauwelijks wat er aan de hand was, maar
het wachten op de uitslag was voor mijn
ouders ontzettend spannend.
De bobbel bleek goedaardig. Maar omdat
hij groter werd, was het beter als hij werd
weggehaald. Daarvoor moest ik naar het
VUmc in Amsterdam.
De bobbel lag vlak bij een gezichtszenuw
en daarom keken allerlei dokters en pro-
fessoren mee hoe ik het beste geopereerd
kon worden.
Op 10 november 2000 was het zover.
Na de operatie werd ik wakker met allerlei
Iets te vieren!
Je hebt een feestje te vieren:
laten we stilstaan bij dit moment
En je even in ’t zonnetje zetten
met een welgemeend compliment.
Geniet van deze mijlpaal
Die je toch maar hebt bereikt
Dat heb je verdiend
Is iets wat duidelijk blijkt..
Je mag best wel trots zijn,
Dit is echt een gelukswens waard!
De allerbeste wensen
en felicitaties uiteraard!
Het gedicht hiernaast kreeg ik afgelopen februari, op de kop af tien jaar na mijn laatste bestraling. In die tien jaar is heel wat gebeurd.
LEF December 201120
Poëzie-apps – z25.org
De Poëzie-apps van Femke en Jelle van der
Ster/ z25.org zijn, zoals al blijkt uit de naam,
apps voor je mobiele telefoon. Geen gewone
game of handige reisplanner dit keer. Het
bijzondere is dat deze apps niet zomaar gedichten tonen, maar dat ze de ge-
dichten hebben vertaald naar een kleine game voor je telefoon. De apps geven
het gevoel van de gedichten door ze te spelen. Er zijn nu vijf apps ontwikkeld.
Een daarvan is BOEM pats-s-s-s (voor de iPhone) van Roeland Otten en Pascal
de Man naar het gedicht Music Hall 4 van Paul van Ostaijen. Daarin kun je zelf
gedichten maken in de typografische jazzvorm van Van Ostaijen. Ook is er de
app Zoals (voor HTC) van Machiel Veltkamp en Ingrid Govers naar het gelijk-
namige gedicht van Judith Herzberg waarin je dwaalt door allerlei werelden.
Ze zijn misschien iets duurder dan de gemiddelde app maar zeker de moeite
waard. www.poezie-apps.nl Jochem Naafs
PES 2012 – Met de echte sfeer van het stadion
Als het voetbalseizoen weer even aan de gang is
komen de geüpdate voetbalspellen ook weer op de
markt. PES 2012 is echt zo’n lekker voetbalspel, waar-
bij je je als liefhebber geen toeschouwer meer voelt,
maar speler. Vanaf het begin met sfeerbeelden uit het
stadion, het nerveuze trappelen van de spelers tot het
eind van het spel is het genieten geblazen. Bij dit spel is erg veel aandacht
voor details. Spandoeken, publiek dat de naam van de club scandeert en goed
herkenbare spelers. Alles in dit spel ademt voetbal. PES 2012 is een geweldig
voetbalspel voor iedere voetballiefhebber. Door de enorme variatie van speel-
mogelijkheden en enorme keuze aan clubs en spelers zal dit spel niet snel gaan
vervelen. Met volop mogelijkheden voor meerdere spelers (tot 8 deelnemers)
en online spelen. Uitgebracht voor PS 3 (getest), Wii, Xbox, PSP, PC, DS, 3DS
Gerard Bakker
Eetfilms
Er komt bijna geen film voorbij waarin
niet gegeten of gedronken wordt.
Soms is het slechts sluikreclame voor
frisdrank of koekjes of wordt de sluikre-
clame juist op de hak genomen, zoals
Tarantino doet in zijn films met de Big
Kahuna Burger. Maar er zijn ook films waarin eten (bijna) centraal staat. In
Bella Martha en Babettes gæstebud gaat de liefde door de maag of het brengt
in ieder geval mensen bij elkaar. Maar eten is niet altijd feest zoals La grande
bouffe laat zien. In deze film uit 1973 vreten vier mannen zich letterlijk dood.
Eten kan overtuigend zijn zoals in de Iraanse film The fish fall in love of heel
directe reacties oproepen zoals in de Mexicaanse film Como agua para choco-
late. Als je zo veel macht kan uitoefenen met je kookkunsten zoals Tita in die
film, kun je – denk ik – de wereld veroveren. Jochem Naafs
ETEN IS EMOTIEIk hou van eten en daarom kijk ik ook graag naar
films waarin gegeten wordt. Vooral als er in een
film gekookt wordt, heb je mij te pakken: zet een
scène op waarin iemand een boterham smeert
en ik ga er voor zitten. Natuurlijk is het vooral
prettig als de personages smaakvol genieten van
een goede maaltijd – hoewel dat soms ook wel
frustrerend kan zijn (en waar blijft geurtelevisie?)
– maar er zijn genoeg andere manieren om eten en
film te combineren.
Zonder eten geen smaak en zonder industrie geen
eten, of in ieder geval niet voor de 7 miljard men-
sen die nu de aarde bevolken. En die moeten toch
eten. De Oostenrijkse regisseur Nikolaus Geyrhalter
laat in zijn documentaire Our daily bread deze
industrie zien. In 90 minuten toont de film hoe
groentes, vlees en vis van zaadje op industriële wij-
ze uitgroeien tot iets wat op ons bord ligt. De film
is prachtig en shockerend tegelijkertijd. Hij toont
de snelheid en efficiëntie van de voedingsindustrie
in prachtige shots zonder daarbij commentaar te
leveren. Er wordt niet gesproken zodat de geluiden
van de machines, de kuikentjes en de werkende
mensen des te meer binnendringen. Soms leidt de
esthetiek van het camerawerk én van de efficiëntie
bijna af van de gruwelijk beelden die je ziet.
In datzelfde jaar (2005) verschijnt nog een Oos-
tenrijkse documentaire: We feed the world. In deze
film neemt regisseur Erwin Wagenhofer de kijker
mee naar akkers in Roemenië, de sojateelt in het
Amazonegebied, de slachthuizen in Europa en vele
andere plekken. Ook hier staat de grootschaligheid
centraal, maar in deze film wordt wel gesproken.
Je krijgt beide kanten te horen: de producent en de
criticus komen beiden aan het woord. Dat maakt
de film kritischer en tegelijkertijd meer uitgebalan-
ceerd. Het is een klassieke documentaire en voor
mij persoonlijk dus minder schokkend.
Eten is emotie en juist door op de emotie te
werken grijpt Our daily bread mij bij de keel. Hoe
confronterend de beelden in We feed the world
ook zijn, het is te rationeel, te leerzaam. Aan de ene
kant hebben we de dieren en de gezondheid, maar
aan de andere kant moeten de boeren en de vissers
toch ook leven, dat idee. Ook als ik een documen-
taire over eten zie, wil ik dat al mijn zintuigen
geprikkeld worden. Hoewel geurtelevisie nu ineens
een wat minder goed idee lijkt.
Jochem Naafs
kijken
LEF December 2011 21
Liesbeth logeerde een paar maanden bij opa en oma. Daar was het
eten anders dan ze gewend waren, want oma kookte heel vaak aard-
appels, groente en vlees, maar toch heeft ze er goede herinneringen
aan. Het was altijd lekker. Vaak kreeg ze zelfgemaakte appelmoes of
stoofpeertjes en oma’s draadjesvlees was heerlijk. Ze gaat nog steeds
graag bij opa en oma eten, die gelukkig in hetzelfde dorp wonen.
Jasper en Lizzy kunnen geen stoommaaltijd meer zien. Die hebben
ze te vaak gegeten in de tijd dat hun broer in het ziekenhuis lag. Ze
waren te oud om ergens te logeren (14 en 16) en schoven ook lie-
ver niet steeds aan bij de buren. Wel aten ze geregeld bij vrienden,
bijvoorbeeld op avonden dat ze moesten sporten. Maar twee tot
drie keer per week warmden ze zo’n plastic bak op in de magne-
tron. Toen best te eten, vonden ze, maar nu roepen die maaltijden
te veel nare herinneringen bij hen op.
Liekes duidelijkste herinnering zijn de kroketten die haar broertje
Bas letterlijk verslond. Bas is al tien jaar geleden overleden, maar
dit staat haar nog goed bij. Hij lustte eigenlijk niets en leefde op
sondevoeding, maar een kroket, daar leefde hij helemaal van op.
Altijd als ze een kroket eet, denkt ze met een glimlach aan Bas die
er zo dol op was.
LEF December 201122
Eigen website KanjerKetting De KanjerKetting heeft (binnenkort) een eigen website: www.kanjerketting.nl. Met die site willen we informatie geven over de KanjerKetting maar ook geld ophalen voor dit fantastische project. Misschien kun jij de site eens onder de aandacht brengen van je vrienden, school of je oom die bij de Rotary zit (of een andere serviceclub), enz.
Voor kinderen en jongeren tot 18 jaar met
een beperking biedt Fitkids een hartstikke
leuk bewegingsaanbod. Je kunt er sporten,
trainen en fitnessen, en dat allemaal onder de
deskundige begeleiding van kinderfysiothe-
rapeuten. Die stippelen samen met jou een
trainingsprogramma uit zodat je straks weer
lekker gewoon mee kan doen aan sport, zoals
volleybal, judo of voetbal. Er is bijna altijd
wel een Fitkidscentrum bij jou in de buurt.
Je hebt wel een verwijzing van de dokter of
fysiotherapeut nodig.
Check www.fitkids.nl
Kamp 12-18 jaarVan 16 t/m 18 maart 2012 is er weer een VOKK-kamp voor jongeren van 12-18 jaar. Onze kampen zijn voor patiënten, survivors, hun bussen en brussen van een overleden kind. De kosten bedragen € 30 voor leden van de VOKK en € 50 voor niet-leden. Opgeven kan bij Mieke: [email protected].
Nieuwe KanjerKraalEr is een nieuwe kraal toegevoegd aan de KankerKetting.
Eentje voor chemo die je via een tablet inneemt (je krijgt
dan een kraal per chemoweek).
LEF December 2011 23
Fitkids
Eva en Renske aten nogal eens warm bij een van de buren. Daar
werd het toetje niet in een schaaltje geserveerd maar belandde
op hetzelfde bord als waarvan ze net aardappels, groenten, vlees
en jus hadden gegeten. Ze worden nog misselijk als ze eraan
denken.
Meike was tijdens de behandeling dol op alles waar tomaten in
zaten, dus de pot schafte vaak spaghetti met tomatensaus, la-
sagne of tomatensoep. Dat heeft als gevolg gehad dat haar brus-
sen toch wat minder enthousiast over al die tomatengerechten
zijn geworden. Haar broer eet zelfs nooit tomatensoep, de enige
uitzondering is gazpacho (Spaanse koude soep). Een van haar zus-
sen heeft zelfs een allergie voor tomaten ontwikkeld, maar of dat
met de behandeling van Meike te maken heeft...;-)?
Bij de familie van Remco en Thomas kookten de buren om beurten
tijdens de kuurweken. Met wisselend succes. De ene buurvrouw
kookte lekkerder dan de andere buurman. Ze herinneren zich nog
heel goed de opluchting dat de behandeling achter de rug was en
hun ouders gewoon weer zelf kookten.
Marianne Naafs-Wilstra
De zus van Valerie is niet de enige bij wie de behandeling invloed had op haar smaak (zie blz. 17). Heel wat brussen hebben bepaalde associaties – leuke en vervelende – met het eten tijdens de behandeling van hun broer of zus. LEF deed een klein onderzoekje en stuitte op bijzondere verhalen.
‘Ik kan geen stoommaaltijd meer zien!’
24 LEF December 2011
door: Reinald Gerritsen
wauw,wat een sjieke tent!
ik vind het jammer dat je weggaat, lefgozer...
Maar het is wel heel attentvan je om me mee uit eten
te nemen.
voila, uw plaatsen. ik breng u direct onze menukaart.
zwezerik, garnituur van kippenlever...
ganzenleverpastei, gemarineerde koeientong, confit de canard, gebakken tjiftjaf...
hmm..het zijn aparte
gerechtenhe?
varkensstaartsoep,gepocheerde koeienvla,kalkoen-tenen-bavarois,
...
eendensnavelgebak, tutti frutti van kamelenbultkaas, haaien-
vinnenbeignets, dronken peertjes ...
ober!
check,ik ben eruit!
tartaar van buffelkoteletten, zeebaarsbanket, platvisfiletthee, mokka-salami bonbons, dubbele
big mac salade op grootmoeders wijze...
m’neer, m’vrouw, u hebteen weloverwogen keuze
kunnen maken?
lefgozer, wat heb je toch eenuistekende smaak!
yep,onze jassen
graag...!
hahaha!