Tweehonderdjaar KoninkrijkEen wandeling door de geschiedenisvan het Huis van Oranje-Nassau

133122-2 Den Haag z-card wandelingen 2013_z-fold omslag 03-09-13 12:17 Pagina 19

Monument Plein 1813, met zicht op koning Willem I(foto: ministerie van Binnenlandse Zaken enKoninkrijksrelaties).

KONINGINNEGRACHT

PRINSE

SOPHIALAAN

ALEXANDERSTRAAT

NASSAULAAN

PARKSTRAAT

ZEESTRAAT

NOORDEINDE

NOORDEINDE

INSESSEWAL

PRINSE

STRAAT

HOOGSTRAAT

HEULSTRAAT

MOLENSTRAAT

JAVASTR

KNEUTERDIJK

HO

FWEG

GRAVESTRAAT

LANGE POTEN

LANGE VIJVERBERG

HOGE NIEUW

STRAAT

TOERNOOIVELD

LANGE VOORHOUT

LANGE VOORHOUT

KORTE VIJVERBERG

BUITENHOF

BUITENHOF

PLEIN

SPUI

LANGE HOUTSTRAAT

DENNEWEG

KAZERNESTRAAT

MAURITSKADE

DR. KUYPERSTRAAT

BINNENHOF

PALEISTUIN

GROENMARKT

HALSTRAAT

9

12

43

5

6

7

8

10

12 11

13

1415

16

17 18

19 20

Paleisstraat

7 Gotische Zaal 

Tegenover Paleis Noordeinde staat een negen-tiende-eeuws gebouw: de Gotische Zaal. Het isin opdracht van koning Willem II in neogotischestijl gebouwd. Koning Willem II was namelijkerg onder de indruk van deze bouwstijl, diehij kende uit zijn studietijd in Oxford. De Gotische Zaal was bestemd voor zijn schilderij-enverzameling met werken van Rembrandt,Rafaël, Michelangelo, Titiaan en Rubens.Deze werken heeft de familie later moeten verko-pen om de schulden van Willem II af te betalen.De zaal wordt nu onder meer gebruikt voormuziekuitvoeringen. Koning Willem II ontwierpook nog een marmeren zaal, diverse galerijen,twee torens en een poortgebouw in Engelse neogotische stijl. Op de Gotische Zaal na werdendeze vanwege de slechte bouwkundige staat alin 1879 afgebroken.

Paleisstraat

8 Standbeeldkoningin Wilhelmina 

Vlak voor de Gotische Zaal staat een bronzenbeeld van koningin Wilhelmina. Tijdens deTweede Wereldoorlog was zij de stem en het sym-bool van Nederland. Via Radio Oranje sprak zijhaar landgenoten vanuit Engeland regelmatigtoe. Het standbeeld werd in 1968, twintig jaar nahaar aftreden, vervaardigd door Charlotte vanPallandt. Zij wordt beschouwd als een van debelangrijkste Nederlandse beeldhouwsters vande twintigste eeuw en gaf les aan prinses Beatrix.

Tip U kunt achter Paleis Noordeinde de paleistuin bezoe-ken. Om daar te komen loopt u de Molenstraat (zijstraatjevan Noordeinde, links van het paleis) in en gaat u de eer-ste straat weer rechts, waar u de ingang van de paleistuinvindt. De tuin is tegenwoordig een gewoon stadspark.Stadhouder Frederik Hendrik liet deze tuin in 1609 aan-leggen. Aan het andere einde van de paleistuin bevindenzich de Koninklijke Stallen. Daar staan de paarden en rij-tuigen van het Koninklijk Huis, waaronder ook de GoudenKoets, die alleen op Prinsjesdag wordt gebruikt.

Plein 1813

9 Monument Plein 1813

Tussen Paleis Kneuterdijk en de Kloosterkerk ligtde Parkstraat. In het verlengde van deze straatligt – in de verte – het monument Plein 1813. Hetherinnert aan de overwinning op Napoleon enhet herstel van de onafhankelijkheid van Neder-land. Op het monument staat richting stadkoning Willem I, die de eed op de grondwetaflegt. Aan de andere kant staat het drieman-schap dat de terugkeer van de Oranjes voor -bereidde: Gijsbert Karel van Hogendorp, FransAdam van der Duyn van Maasdam en Leopoldvan Limburg Stirum. Aan weerszijden staan vrouwen als personificatie van godsdienst engeschiedenis. Bovenop het monument staat deNederlandse maagd.

Tip Let u op de route vanaf Noordeinde langs het LangeVoorhout even op de gouden kroontjes die bovenop delantaarnpalen zitten om de route van de koets aan tegeven.

Kneuterdijk 8

3 Huis van Van Hogendorp

Door de economische malaise en de Fransedienstplicht voor inwoners van Nederland nam deonvrede over het Franse bestuur snel toe. Denederlaag van Napoleon in oktober 1813 bij Leip-zig was een teken aan de wand: het was tijd vooreen nieuw begin. De Nederlandse orangist Gijs-bert Karel van Hogendorp ontwikkelde plannenvoor een voorlopige regering. Hij vond dat deOranjes weer een rol moesten spelen in dit land.Tegelijkertijd schreef hij een ontwerp voor eennieuwe grondwet. Samen met Frans Adam vander Duyn van Maasdam en Leopold van LimburgStirum vormde hij een soort driemanschap dat instilte de machtsovername voorbereidde. Zijn huisstond op deze plek.

Kneuterdijk 20–22

4 Paleis Kneuterdijk

Dit voormalige stadspaleis werd in 1716 gebouwdals woonhuis in opdracht van een graaf. In 1816kwam het gebouw in koninklijk bezit; het waseen huwelijksgeschenk voor kroonprins Willem IIen Anna Paulowna. Het werd in de jaren1817–1820 uitgebreid tot een modern paleis.Er kwam een grote balzaal, waar onder meergrote feesten en muzikale soirees werden gehou-den. De plaquette in de muur herinnert aan hetoverleg tussen koning Willem II en zijn adviseursover de herziening van de grondwet in 1848, datin dit gebouw plaatsvond. De macht van dekoning werd ingeperkt en het parlement kreegmeer te zeggen. In dat jaar werd ook de zoge-noemde ministeriële verantwoordelijkheid inge-voerd. De grondwet van 1848 is geschreven doorde liberale politicus Johan Rudolph Thorbecke.

Buitenhof

1 Standbeeld koningWillem II 

Op de hoek van de Hofvijver, schuin voor deStadhouderspoort, staat een standbeeld vankoning Willem II. Tijdens de slag bij Waterlooin 1815 had hij tegen de Fransen gevochten.Hij raakte toen gewond en zijn paard Wexysneuvelde. Willem was zo aan het beest ver-knocht dat hij het liet opzetten; vandaag de dagstaat Wexy in de Koninklijke Stallen van paleisNoordeinde. Als dank voor zijn inzet bij Water-loo kreeg de kroonprins van de Nederlandse bevolking Paleis Soestdijk aangeboden. In 1816trouwde hij met Anna Paulowna, de zuster vande Russische tsaar Alexander I. In 1840, eenjaar na de Nederlandse erkenning van de onaf-hankelijkheid van België, volgde hij zijn vaderWillem I op als koning der Nederlanden. In1849 overleed hij.

De Mauritstoren op de hoek van de Hofvijver en hetBuitenhof (foto: Bob Karhof).

Noordeinde

6 Standbeeld Willem van Oranje 

Graaf Willem van Nassau verkreeg de titel prinsvan Oranje van zijn neef René van Chalon. Dezestierf kinderloos en liet titel en bezittingen naaan Willem. Orange in Zuid-Frankrijk was alsinds 1163 een prinsdom in handen van het Huisvan Chalon. Hier komen ook de spreuk ‘Je main-tiendrai’ en de jachthoorn vandaan, die nogsteeds in het wapen van de Oranjes staat. Willem van Oranje-Nassau kennen we vooral alsWillem van Oranje. Zijn ruiterstandbeeld staatmet de voorzijde naar Paleis Noordeinde. Eendergelijk standbeeld stond echter altijd met derug naar het paleis waar het bij hoorde: hetbeeld van Willem van Oranje hoorde oorspronke-lijk dan ook niet bij Paleis Noordeinde, maar bijeen verdwenen paleis van Willem II aan deandere kant!

centrale rol. Vanaf dit punt vertrekt de GoudenKoets met de koning naar de Ridderzaal op hetBinnenhof, waar hij de troonrede voorleest. Naterugkomst zwaaien leden van het KoninklijkHuis vanaf het balkon de verzamelde menigtetoe. Verder bieden nieuwe ambassadeurs oppaleis Noordeinde na hun benoeming in Neder-land hun geloofsbrieven aan de koning aan. Ookworden gesprekken met adviseurs doorgaanshier gehouden. Maar de beëdiging van nieuweministers vindt plaats in Huis ten Bosch, hetwoonpaleis van de koning.

Omslag voorzijde

(Leesrichting als binnenwerk)

Tweehonderd jaar KoninkrijkEen wandeling door de geschiedenis van het Huis van Oranje-NassauIn de jaren 2013–2015 viert Nederland het tweehonderdjarige bestaan van het Koninkrijk. In 1813 kwamer een einde aan de Franse overheersing van Nederland. Twee jaar later werd Nederland officieel eenkoninkrijk. Deze wandeling voert langs vele locaties die een rol speelden of spelen in de tweehonderd -jarige geschiedenis van het koninkrijk: van monumenten via woonhuizen en paleizen naar zalen engebouwen op of in de omgeving van het Binnenhof.In de zestiende eeuw werd Willem van Oranje door de Spaanse koning Filips II aangesteld als stadhoudervan een aantal Nederlandse gewesten. Willem was graaf van Nassau en prins van Orange, dat in Zuid-Frankrijk lag. Het Huis van Oranje zou daarna nog vele stadhouders leveren. Toen Franse troepen in 1795tezamen met de anti-Oranjegezinde patriotten de Nederlandse grenzen overtrokken, vluchtte de laatstestadhouder Willem V hals over kop naar Engeland. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden moestplaatsmaken voor de Bataafse Republiek. Aan deze republiek kwam in 1806 een einde, toen keizerNapoleon zijn broer Lodewijk als koning van Holland aanstelde. In 1810 werd ons land zelfs ingelijfd bijFrankrijk en gereduceerd tot een Frans departement aan de Noordzee. Na de val van Napoleon streefdende Europese grootmachten naar de vorming van een krachtig bolwerk ten noorden van Frankrijk. Er werdeen nieuw land gecreëerd, dat bestond uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden (het latere België).En er kwam een Nederlandse koning: Willem I, een telg uit het Huis van Oranje-Nassau.

Paleis Kneuterdijk, waar koning Willem II heeft gewoond.Nu zit hier de Raad van State (foto: Jan Dirk Gerritsen).

Binnenhof/Buitenhof

2 Mauritstoren 

Op de hoek van het Binnenhof staat de Maurits -toren. Deze toren werd rond 1585 gebouwd inopdracht van prins Maurits, die zijn vader Willemvan Oranje als stadhouder was opgevolgd. Dehoogte van de toren diende vooral ter vergrotingvan de stadhouderlijke status, maar bleek laterook een praktisch voordeel te hebben. Zo werdhet gebouw in de achttiende eeuw voorzien vaneen observatorium, van waaruit astronomischewaarnemingen konden worden verricht. Aan hetbegin van de negentiende eeuw kreeg de Maurits-toren bovendien een optische telegraaf, waarmeerazendsnel informatie kon worden verstuurd naarde zuidelijke gewesten van het koninkrijk, dieoverigens erg ontevreden waren over het beleidvan koning Willem I.

Paleis Noordeinde met standbeeld van Willem van Oranje(foto: Nationale Beeldbank/Ad Vermeulen).

Noordeinde 68

5 Paleis Noordeinde

Wappert de koninklijke standaard? Dan bevindtde koning zich op Nederlands grondgebied. Oorspronkelijk stond op deze plek een landhuisuit 1533, dat in 1640 in opdracht van stadhou-der prins Frederik Hendrik naar ontwerp vanJacob van Campen ingrijpend werd verbouwd.Hij deed dit voor zijn moeder, Louise deColigny, de vierde vrouw en weduwe van prinsWillem van Oranje. Later, na de inhuldiging vankoning Willem I in 1815, vond opnieuw eengrootscheepse verbouwing plaats. Van1817–1840 diende Paleis Noordeinde als win-terpaleis voor koning Willem I, later ook voorkoning Willem III en koningin Wilhelmina, diehier in 1880 werd geboren. Van 1984 tot 2013was Noordeinde het werk paleis van koninginBeatrix. Nu houdt koning Willem-Alexander hierkantoor. De ondertekening van wetten en rege-ringsbesluiten vindt dikwijls in Paleis Noord-einde plaats. En op Prinsjesdag, de derde dins-dag van september, speelt het paleis een

133122-2 Den Haag z-card wandelingen 2013_z-fold 297 x 490 mm 03-09-13 12:16 Pagina 19

De Koninklijke Schouwburg aan het Korte Voorhout,eens eigendom van koning Willem II (foto: ministerievan Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties).

ProDemos informeert burgers over de democratischerechtsstaat en stimuleert hen om hierin een actieve rol tespelen. Om zoveel mogelijk mensen bij de politiek tebetrekken, werkt ProDemos op gemeentelijk, provinciaalen landelijk niveau.

UitgaveProDemos – Huis voor democratie en rechtsstaatHofweg 1H2511 AA Den Haag(070) 757 02 00info@prodemos.nlwww.prodemos.nl

SamenstellingRenée de Krom en Pierre Olivier

VormgevingPuntspatie [bno], Amsterdam

DrukBoris BV

Binnenhof 1

20 Raad van State

De westvleugel van het Binnenhof, recht tegen-over de Ridderzaal, werd in de eerste helft vande zeventiende eeuw gebouwd als uitbreidingvan het stadhouderlijk kwartier. Sinds 1815 ver-gadert hier de Raad van State, het hoogsteadviesorgaan van de regering en hoogstebestuursrechter. In het begin stond de Raad noggeheel ten dienste van de vorst. Niet alleen zatde koning de vergaderingen voor, ook benoemdehij persoonlijk de leden en kon hij de raad omadvies vragen zonder medeweten van ministersof parlement. Met de grondwetswijziging van1848 verloor de koning zijn feitelijke macht inde Raad van State. De koning bleef weliswaarformeel voorzitter, maar het dagelijkse voorzit-terschap ligt nu in handen van de vicepresidentvan de raad. Het hoofdkantoor van de Raadbevindt zich overigens in Paleis Kneuterdijk.

Binnenhof 22

19 Eerste Kamer

De Eerste Kamer komt sinds 1849 bijeen in devoormalige vergaderzaal van de Staten van Hol-land. We hebben de Eerste Kamer eigenlijk tedanken aan onze zuiderburen. Toen in 1815 hetVerenigd Koninkrijk der Nederlanden ontstond,eisten de Belgen een vaste plaats voor hun adelin het Nederlandse parlement. Volgens de grond-wet benoemde de koning de leden van de EersteKamer. De grondwetswijziging in 1848 bete-kende een forse beperking van de politiekemacht van de koning: de leden werden voortaangekozen door de Provinciale Staten, en dekoning mocht niet meer bij de vergaderingenaanwezig zijn. Om toch zijn aanwezigheid tedoen gevoelen, schonk de koning een levens-groot schilderij van zichzelf aan de Kamer. Datschilderij hangt er tot op de dag van vandaag.

Lange Voorhout 54–56

12 Hotel Des Indes

Dit gebouw is in 1858 opgetrokken als paleisvoor baron Van Brienen, een persoonlijk advi-seur van koning Willem III. Enige tijd na zijndood werd het pand verkocht en omgevormd totluxe hotel met verfijnde élégance. Rond de eeuw-wisseling werden op initiatief van de Russischetsaar Nicolaas II (en op uitnodiging van konin-gin Wilhelmina, die familiebanden met de tsaarhad), in Den Haag twee internationale vredes-conferenties gehouden. Daarmee werd het hotelpas echt op de kaart gezet, want vele regerings-leiders en diplomaten vonden in het hotel eenpassende ambiance. In het hotel hebben sinds-dien vele beroemdheden geslapen, onder wiePaul Kruger, Winston Churchill, Dwight D. Eisen-hower, de Rolling Stones en Prince. Op 23januari 1931 overleed de beroemde balletdanse-res Anna Pavlova in hotel Des Indes.

Lange Voorhout 74

13 Paleis Lange Voorhout

Het Paleis Lange Voorhout is in 1764 gebouwddoor architect Pieter de Swart voor een Friesegedeputeerde. In 1811 bezocht keizer NapoleonDen Haag en bracht een nacht door in het paleis.Bij die gelegenheid verleende de keizer DenHaag de eretitel ‘goede stad van het keizerrijk’.Tegen het einde van de negentiende eeuw stondhet Paleis Lange Voorhout veelal leeg, totdat hetdoor koningin Emma, vrouw en later weduwevan koning Willem III, werd gebruikt als winter-paleis. Koningin Juliana richtte het gebouw ver-volgens in als haar werkpaleis. Paleis LangeVoorhout werd toen zowel vertrek- als eindpuntvan de koninklijke stoet op Prinsjesdag.Sinds 2002 is het museum ‘Escher in het Paleis’hier gevestigd.

Lange Voorhout 34

10 Hoge Raad derNederlanden

Dit voormalige stadspaleis werd in 1734–1736gebouwd in opdracht van een geëmancipeerdezakenvrouw: Adriana Margaretha Huguetan.Vanaf 1813 heeft het tijdelijk dienst gedaan alspaleis voor koning Willem I, omdat paleis Noord-einde werd verbouwd. Van 1819 tot 1982 was deKoninklijke Bibliotheek hier gevestigd. Sinds1988 is het gebouw in gebruik bij de Hoge Raadder Nederlanden, het hoogste orgaan van derechterlijke macht in Nederland. De belangrijk-ste taak van de Hoge Raad is de cassatierecht-spraak op het gebied van het burgerlijk recht,het strafrecht en het belastingrecht. De HogeRaad onderzoekt niet of de feiten die de lagererechter heeft vastgesteld juist zijn, maar of hetrecht op de juiste manier is toegepast.

Korte Voorhout 3

14 KoninklijkeSchouwburg

De Koninklijke Schouwburg is de enige schouw-burg in Nederland met het predicaat ‘Koninklijk’.In 1804 opende de schouwburg haar deuren.Oorspronkelijk bestemd als paleis voor de zwager en zuster van stadhouder Willem V, heefthet lange tijd onafgemaakt leeggestaan, totdathet gebouw op initiatief van een groep cultuurminnende, vooraanstaande Haagse burgers totschouwburg werd omgevormd. Koning Willem Idroeg de schouwburg een warm hart toe enkoning Willem II was van 1841 tot 1849 zelfseigenaar van de Koninklijke Schouwburg. In dietijd stond vooral de Franse opera op het pro-gramma. Koning Willem III verkocht de schouw-burg in 1853 aan de gemeente. Vandaag de dagis de Koninklijke Schouwburg met haar tweeprachtige zalen het onderkomen van het Natio-nale Toneel.

Korte Vijverberg 3

15 Kabinet van de Koning

Als u een brief schrijft aan de koning, waar komthij dan terecht? Hier, op Korte Vijverberg 3.Eén van de taken van het Kabinet van de Koningis namelijk het afhandelen van verzoekschriftenvan burgers. Het Kabinet van de Koning zorgt inalgemene zin voor de ambtelijke ondersteuningvan de koning bij de uitoefening van zijn staats-rechtelijke taken en fungeert als schakel tussenkoning en ministers. Ook gesprekken met anderehoogwaardigheidsbekleders worden allemaaldoor het Kabinet van de Koning voorbereid.Dat geldt ook voor de werkbezoeken die dekoning aflegt. Het pand was ooit het woonhuisvan de negentiende-eeuwse antirevolutionairepoliticus Guillaume Groen van Prinsterer.Een gevelsteen herinnert hieraan. In de TweedeWereldoorlog had NSB-leider Anton Musserthier een kantoor. Op 7 mei 1945 werd hij in ditgebouw gearresteerd.

Binnenhof 19

17 Ministerie vanAlgemene Zaken

Het ministerie van Algemene Zaken, het ministe-rie van de minister-president van Nederland, ismet ongeveer 400 medewerkers veruit het klein-ste ministerie. Eén van de diensten is de Rijks-voorlichtingsdienst. Het achthoekige torentje opde hoek van het Binnenhofcomplex is wel hetmeest bekende onderdeel van deze vleugel: hetis sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw dewerkplek van de minister-president. In deze vleugel van het Binnenhof bevindt zich tevensde Trêveszaal, waar sinds 1977 de ministerraadelke vrijdag vergadert. Deze ruimte speelde ookeen belangrijke rol in de beginjaren van hetkoninkrijk: zij diende bijna veertig jaar als verga-derruimte voor de Eerste Kamer. De Trêveszaal,die op de eerste verdieping ligt, is overigensalleen te zien vanaf de overzijde van de Hofvijver.

Korte Vijverberg 8

16 Mauritshuis

Het Mauritshuis is één van de drukst bezochtemusea van Den Haag, met onder andere Hetmeisje met de parel en Gezicht op Delft van Vermeer en De anatomische les van dr. NicolaesTulp van Rembrandt. Het pand is van oorsprongeen zeventiende-eeuws stadspaleis, gebouwdvoor graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen, destijds gouverneur van de Hollandse koloniein Brazilië en familie van de Oranjes. Aan hemheeft het zijn naam te danken. In 1820 kocht deNederlandse Staat het pand om er het KoninklijkKabinet van Schilderijen te vestigen, een kostbare verzameling schilderijen geschonkendoor koning Willem I. Een deel van de verzame-ling was afkomstig van de Galerij Prins Willem V,die zich op het Buitenhof naast de Gevangen-poort bevond.

Binnenhof

18 Ridderzaal

Denk je aan de troonrede, dan denk je aan deRidderzaal. De Hollandse graaf Willem II heeft inhet midden van de dertiende eeuw de opdrachtgegeven tot de bouw van deze zaal. Door zijnvroegtijdige dood was het aan zijn zoon graafFloris V om de zaal rond 1290 af te bouwen.Sinds 1904 is dit de plek waar jaarlijks op Prinsjesdag door het staatshoofd de troonredewordt voorgelezen ten overstaan van de ledender Staten-Generaal en in het bijzin van het kabinet, leden van het Koninklijk Huis en veleandere hoogwaardigheidsbekleders. Op Prinsjes-dag komt de koning in de Gouden Koets naar de Ridderzaal. Vóór 1904 vond het voorlezen vande troonrede overigens elders plaats: in de‘oude’ Tweede Kamer, destijds Troonzaalgenoemd. En verder terug in de tijd: toen Belgiënog deel uitmaakte van het Koninkrijk der Nederlanden werd de troonrede beurtelings inDen Haag en Brussel voorgelezen. Tot de grond-wetsherziening van 1848 was de inhoud van de

troonrede officieel een zaak van de koning, na1848 bepaalden de ministers wat de koning(in)zou zeggen.

Tip In de kelder van de Ridderzaal (ingang rechterzijde)is de tentoonstelling De Route van de Gouden Koets tezien, met onder meer een tijdbalk over de geschiedenisvan het Binnenhof. Ook staat er een model van ruim20 meter lang van de koninklijke stoet van Prinsjesdag.De kelder is elke dag geopend van 10 tot ongeveer 17 uur.Voor de zekerheid even bellen is raadzaam(070–7570280). De tentoonstelling is een samenwerkingvan ProDemos en het Haags Historisch Museum.

Op Prinsjesdag rijdt de koning in de Gouden Koets van Paleis Noordeindevia het Lange Voorhout naar de Ridderzaal (foto: Nationale Beeldbank).

Luchtfoto van het Binnenhof, met in het midden de Ridderzaal (foto: Siebe Swart).

Omslag achterzijde

(Leesrichting als binnenwerk)

Het Kabinet van de Koning, dat de koning ondersteuntbij de uitoefening van zijn staatsrechtelijke taken(foto: ministerie van Binnenlandse Zakenen Koninkrijksrelaties).

De Eerste Kamer, met het schilderij van koning Willem II(foto: Bob Karhof).

Lange Voorhout 19

11 Huis vanVan Limburg Stirum

In 1813 kwam er een einde aan de Franse bezet-ting van Nederland. Het woonhuis van Leopoldvan Limburg Stirum functioneerde in die dagenals een soort regeringscentrum. Op 17 november1813 riep het driemanschap een nieuwe rege-ring uit. Prins Willem Frederik van Oranje- Nassau, de zoon van de in 1795 naar Engelandgevluchte stadhouder Willem V, zou hoofd vandie regering moeten worden. Den Haag werdoranje versierd. Op 30 november 1813 zette Willem Frederik in Scheveningen voet op Neder-landse bodem. In het huis van Van Limburg Stirum werd hij welkom geheten. Op 30 maart1814 werd Willem I in de Nieuwe Kerk te Amster-dam ingehuldigd tot soeverein vorst. Op 16maart 1815 nam hij de koningstitel aan. Daar-mee was Willem I de eerste Oranjekoningvan Nederland.

133122-2 Den Haag z-card wandelingen 2013_z-fold 297 x 490 mm 03-09-13 12:16 Pagina 20

Probeer ook eens een van devolgende wandelingen:Terug naar de RepubliekEen wandeling door degeschiedenis van deZeven Verenigde Nederlanden(1588–1795)

Het Haagse GrondwetpadEen wandeling door degeschiedenis van de Grondwetin het centrum van Den Haag

Den Haag Hier en NuEen wandeling langs politiekeinstellingen in de Hofstad Verkoopprijs € 1,00

ISBN 9789064734915

133122-2 Den Haag z-card wandelingen 2013_z-fold omslag 03-09-13 12:17 Pagina 20