TVE 13e jrg. nr.1, februari 1995

HESR

*T:mA -v '' . L

* : - *..... ■>'L™£ÉÈiÉ

.:- “I

Tussen Vecht en Eem

Tijdschrift-van de .

Vereniging van Vrienden van het Gooien de

Stichting Tussen Vecht en Eem

Dit tijdschrift wil verleden, heden en toekomst van het Gooi en omstreken in al zijn facettenbelichten, met als invalshoeken historisch perspectief, natuur, landschap

en ruimtelijke ordening.Het wordt toegezonden aan de leden van de Vereniging van Vrienden van het Gooi en de

donateurs van de Stichting Tussen Vecht en Eem.

De Vereniging van Vrienden van het Gooi stelt zich totdoel zowel in het landelijk als in het stedelijk gebied heteigen karakter van het Gooi en omstreken zo goedmogelijk te bewaren en een goed natuurbeheer tebevorderen. Zij streeft hierbij naar een milieubeheer eneen ruimtelijke ordening, die aantasting van natuur- encultuurwaarden tegengaan of voorkomen. Het bestuurvolgt de ruimtelijke ordening op de voet, adviseert overen maakt zonodig bezwaar tegen voorgenomen plannen.Er is een door de vereniging ingestelde GooiseNatuurwacht, die misbruik en ontsiering van de natuurtegen moet gaan. Verder organiseert de vereniging voorleden roeitochten op het Naardermeer en wandelexcur-sies onder deskundige leiding.De vereniging werd in 1935 opgericht en telt ruim 4000leden, zij organiseerde in 1959 het Gooicongres datmede de stoot gaf tot de oprichting van het Gewest Gooien Vechtstreek. Op vertoon van het lidmaatschapsbewijshebben de leden toegang tot de landgoederen 'Bantam’,‘De Beek’, ‘Oud Bussem’, 'Boekesteyn’ en ‘Oud-Naarden’.

Lidmaatschap/abonnementaanmelden bij J.B. Perry-Vlasveld,Braam 34, 1273 EA Huizen, 02152-66848.Minimum contributie ƒ 20,- per jaar.

Bestuurvoorzitter ir J.W.G. Pfeiffer,Van Tienhovenlaan 23, 1412 EB Naarden, 02159-41637vice-voorzitter N. Biersteker-Vonk,Alexanderlaan 44, 1213 XT Hilversum, 035-855294secretaris G. Hamminga-van der Vegte,Amersfoortsestraatweg 122, 1411 HJ Naarden,02159-41915penningmeester mr G.H. Veenhoven.Is. da Costalaan 20, 1401 BH Bussum,02159-30090Postbankrekening 262888Bankrekening 94.21.88.209t.n.v. de penningmeester van de VVGledenE. Goldfinger-Albertis, Hilversum, 035-210423D.A. Jonkers, Blaricum, 02152-60456ir H.J. Proper, Hilversum, 035-218897mr A.M. Westermann-de Boer, Laren, 02153-12428

Correspondentie-adres SecretariaatAmersfoortsestraatweg 122, 1411 HJ Naarden.02159-41915

Gooise NatuurwachtJ. Kamies, Geysendorfferstraat 30, 1403 VZ Bussum,02159-15995

De Stichting Tussen Vecht en Eem overkoepelt ruim 25lokale en regionale organisaties op historisch enaanverwant gebied. Zij bevordert en verbreidt de kennisop historisch gebied betreffende de streek, onder anderein het Goois Museum te Hilversum. Voorts ijvert zij voorhet behoud van cultuurhistorische en karakteristiekewaarden. De Stichting organiseert jaarlijks een open dagin één van de gemeenten in de regio. De stichting isopgericht in 1970, maar vormt in feite de voortzettingvan de in 1934 opgerichte Stichting 'Museum voor hetGooi en Omstreken’, later ‘Vereniging van Vriendenvan het Goois Museum', die in 1969 werd opgeheven enwaarvan de bezittingen aan de gemeente Hilversum zijnovergedragen.T.V.E. overkoepelt onder andere Historische Kringenin Ankeveen, Baarn. Blaricum, Bussum, Eemnes,’s-Graveland, Hilversum, Huizen, Kortenhoef. Laren,Loosdrecht, Muiden, Muiderberg, Naarden, Nederhorstden Berg en Weesp. musea in Hilversum, Huizen, Larenen Naarden, alsmede archeologische en genealogischeorganisaties en archieven.

Donatie/abonnementaanmelden bijE.W.M. Witteveen-Brenninkmeijer,Brediusweg 14a, 1401 AG Bussum, 02159-13630.Minimum donatie ƒ 20,- per jaar.

Dagelijks Bestuurvoorzitter mr F. Le Coultre,Koningin Wilhelminalaan 1, 1261 AG Blaricum,02153-83013secretaris E.W.M. Witteveen-Brenninkmeijer,Brediusweg 14a, 1401 AG Bussum, 02159-13630penningmeester ir G. Padt,Rembrandtlaan 69, 1412 JN Naarden, 02159-40701Postbankrekening 3892084Bankrekening 47.62.75.199t.n.v. Stichting Tussen Vecht en Eemledenprof dr P.H.D. Leupen, Hilversum, 035-245704J.V.M. Out, Eemnes, 02153-87153drs Maria W.J.L. Boersen, Naarden, 02159-46926L. Lankreyer-van Eijle, Eemnes, 02153-89198P.J. Timmer, Loosdrecht, 02158-23412

Correspondentie-adres SecretariaatBrediusweg 14a, 1401 AG Bussum, 02159-13630

Informatie Naardermeer-excursies, bestellen extra tijdschriften, adreswijzigingen en opzeggingen,uitsluitend bij J.B. Perry-Vlasveld, Braam 34, 1273 EA Huizen, 02152-66848.

TVE 13e jrg. nr. 1, februari 1995

Tussen Vecht en Eem

m MI

- w T ..' • — m.. ■2® ̂5 -•iSrSr*

i | - tó rh - ' ~ £ z x % £ . : v * * u ~

« * * w~ <v'"*...».ttlt.L

« B

k S ï.M Ba if tfT ' TSFWflSiw■mmm

' ' ’ ■ ia* ƒ ïïrff'''' k k ,‘'# c/i"._il i ~ R£&

Tijdschrift van de

Vereniging van Vrienden van het Gooien de

Stichting Tussen Vecht en Eem

Redactie InhoudvoorzitterE.E. van Mensch, JHB Koekkoekstraat 26,1214 AD Hilversum, 035-234913

secretarisL.R. Huese-Rommerts, Van Gelderlaan 74,1215 SP Hilversum, 035-219279

ledenmw. C.M. Abrahamse, Diependaalselaan 294,1215 KH Hilversum, 035-292646 (kantoor)drs Maria W.J.L. Boersen, A.Paulownalaan 5,1412 AK Naarden, 02159-46926D. Dekema, Drossaard 30,1412 NS Naarden. 02159-40760A. Farjon, 3, Abbey Street, Eynsham, Witney.Oxon, 0X8 1 HR - EngelandE. Goldfinger - Albertis, Sophialaan 33,1213 XL Hilversum, 035-210423D.A. Jonkers, Koggewagen 3,1261 KA Blaricum, 02152-60456drs J. Kwantes, Vondellaan 29,1401 RW Bussum, 02159-35970.

RedactiesecretariaatVan Gelderlaan 74, 1215 SP Hilversum,035-219279.

TUSSEN VECHT EN EEM verschijnt viermaal per jaar. Nieuwe leden/donateurs krijgenalle nummers van het lopende jaar.

Losse nummers, inbinden jaargangenJ.V.M. Out, Raadhuislaan 87,3755 HB Eemnes, 02153-87153Prijs speciale nummers f 10,-andere nummers f 4,-

Druk:Drukkerij Spieghelprint, De Nieuwe Vaart 50,1401 GS Bussum, 02159-50200.

© TVE 1995. Gedeeltelijk overnemen van arti­kelen slechts toegestaan met uitdrukkelijkebronvermelding. Geheel overnemen na schrifte­lijke toestemming van het redactiesecretariaat.

ISSN 0169-9334Oplage van dit nummer 4400 exemplaren.

F.F.M. RepkaDe toekomst van de geschiedenis -Het karakter van Hilversum envernieuwing van de dorpskern 3P. van der LindenDe Koedijk: ecologie en cultuur 10/ . GalisEen bijzonder stel -Het echtpaar Kruyder 15./. KwantesOpmerkelijkheden over ontstaan enbegrenzing van Korten hoef 20Monumenten Inventarisatie Projectin Gooi en Vechtstreek 27

Activiteiten van deStichting Tussen Vecht en Eem 32Activiteiten van de Vereniging vanVrienden van het Gooi 34

Goois Museum 38Uit de tijdschriften 39(iooise Natuurwacht 43Actualiteiten 45Varia 48

Oproep

De redactie wil in Tussen Vecht en Eemgraag artikelen publiceren die betrekkinghebben op de natuur en de historie van deregio. Veel onderwerpen zijn niet alleenplaatselijk maar juist voor een grotergebied van belang of gaan over facettenvan de geschiedenis betreffende meer danéén gemeente. U wordt van harte uitgeno­digd vooral kopij die aan de bovenstaandecriteria voldoet in te zenden. De redactiele­den zijn gaarne bereid bij twijfel met u vangedachte te wisselen.

Titelpagina: Overzicht vanaf de Oude Toren over deKerkbrink met het Hol van Holland anno 1910.Op deze plaats zal in 1995 een nieuw winkelcentrumworden gebouwd.

De toekomst van de geschiedenisHet karakter van Hilversum envernieuwing van de dorpskern r.r.M. Kepko

Inleiding

Tot de doelstellingen van de Stichting TussenVecht en Eem en de Vrienden van het Gooibehoort het bewaren van het eigen karakter vanhet Gooi en omstreken en het behoud van cul­tuurhistorische en karakteristieke waarden.Hoe probeert Hilversum daaraan gestalte tegeven zonder te verstarren in behoudzucht,maar door de historie weer te integreren innieuwe ontwikkelingen? De auteur, de voorzit­ter van de Hilversumse Historische Kring’ Albertus Perk' schrijft hierover vanuit de erva­ringen van deze Kring.

De Gooise historie als aantrekkelijkeambiance ontdektIn de verschillende Gooise gemeenten wordtverschillend omgegaan met de historischebebouwing van hun centrum. Naarden-Vestingleeft de laatste decennia aanzienlijk op.Restauraties en reconstructies maken Naardenaantrekkelijker dan ooit en ook nieuwbouw pastzich naadloos aan het oude aan, zoals bijvoor­beeld bij het woningbouwcomplex op het vroe­gere terrein van de Weeshuiskazerne. Steen desaanstoots vormde indertijd de nieuwbouw vanhet raadhuis, maar de ergernis lijkt weg teebben. Huizen koestert zijn oude dorpskern.Vooral de Vissersbuurt met zijn knusse straat-

jHbf • ■EUCTRISCH

LASCH| BEDRUP

HUIS-HKf Bi

mm

mm

Oude gevels aan de Kerkbrink te Hilversum; de zogenaamde Spijkerpandjes.

TVE l.T jrg. 1995- 3 -

I

jes, die door hun geringe hoogteverschillen eenextra charmante indruk geven.

Laren bloeit als nooit tevoren: hier is de dorps-bebouwing en villabouw harmonisch ineengeweven met de mooiste brink van het Gooi, deCoeswaarde. De luxe winkelstand profiteertvan de aantrekkelijke historische ambiance.Ook hier is er een bron van ergernis: het ’gat’van Hamdorff. Baarn gaat Laren achterna: eengezellige historische kern met veel luxe win­kels. Blaricum heeft nog het meest zijn oudeGooise kern kunnen behouden. De winkelsbeperken zich voornamelijk tot het lokale voor­zieningenniveau, hoewel ook hier de bovenlo­kale luxe winkels komen opzetten.

Bussum heeft kennelijk gekozen voor verstede­lijking van het centrum gelet op de bebouwingvan het Wilhelminaplantsoen en omgeving.Kortom, de Gooise gemeenten hebben - opBussum na - de voordelen van de historie ont­dekt voor het wonen, winkelen en recreëren.Hoe doet Hilversum dat?

Hilversum, stad en dorp

Het antwoord is niet eenvoudig te geven geziende complexe geschiedenis van Hilversum, wel­licht de meest ingewikkelde van alle Gooisegemeenten, doordat de zo uiteenlopende fasenvan zijn ontstaan dooreen gemengd en verdichtzijn in de bebouwing van zijn centrum. Uit deeerste agrarische fase (overigens toen al ver­mengd met nijverheid) tot rond 1700 kennenwe het grillige stratenpatroon van brinken endriften. Het had toen al de sterk verdichte ken­merken van het Haufendorf-type, zoals men datnog aantreft in Blaricum. De daarop volgendetextielnijverheidsfase leidde tot grotere woon-verdichting op hetzelfde oppervlak en na rond

1850 deden villabouw, tuindorpaanleg en devestiging van de omroep de druk op het cen­trum nog toenemen. Want Hilversum moestvoor deze explosieve bevolkingstoename ooknog eens het openbare en economische voorzie­ningenniveau in het centrum opbouwen. Datdan al die verschillende lagen uit de geschiede­nis een complex beeld opleveren mag geen ver­wondering wekken. Daarbij komt nog de toege­nomen verkeersdruk - ook van het doorgaandeverkeer in het centrum. Dat alles maakt van hetcentrum soms een chaos, sommigen noemenhet wat vriendelijker een collage.

Is er nog wat van deze historie te redden?Dudok, de bekende bouwmeester waaraanHilversum zoveel te danken heeft, dacht in1946 van niet. Met zijn Kernplan voorHilversum wilde hij het gehele gebied tussenKerkbrink (inclusief Oude Raadhuis en GroteKerk) en de Groest plat gooien en vervangendoor de verheven schoonheid van het architec­turale dat toch ook poëtisch wezen kan.Eigenlijk is tot 1974 voortgeborduurd op degedachte: alleen slopen helpt. De doorbraak vande Schapenkamp, een vierbaansweg die vanniets naar nergens leidt, heeft de ogen van debevolking en de gemeenteraad geopend dat hetzo niet verder kon.

Het mekka van jonge bouwkunst verpau­perde

Wat dan? Het alternatief was niet zo gauwgevonden. Een visie op de toekomst vanHilversum ontbrak. Eigenlijk stond alles ter dis­cussie: streekcentrum, winkelcentrum, ver-keerscentrum, het wonen en het werken in hetcentrum. Bovendien groeide de aandacht voorhet historisch stratenpatroon. Over de nieuw­bouw die in de kern tot stand kwam. werd alge-

Schets architect P. van Vliet voor bebouwing rond deSpijkerpandjes aan de Kerkbrink te Hilversum, 1993.

TVE 13' jrg. 1993- 4 -

meen geklaagd, terwijl Hilversum toch trotswas op zijn vooroorlogse bouwkunst met alshoogtepunten het Raadhuis, Hotel Gooiland enSanatorium Zonnestraal. Niet voor niets werd(en wordt) Hilversum het mekka van de jongebouwkunst genoemd.

Zonder dat eigenlijk iemand wist hoe het verdermoest, ging het proces van verval door: gatenvielen in de kern en werden niet ingevuld. Hetbekendste daarvan is het ’gat' op de Kerkbrink.De vetpaupering zette in. Pas vanaf 1992 kanmen spreken van een omslag in hel beleid vande gemeente. Toen werd de beslissing genomenom de binnenstad - de rechtgeaardeHilversummer spreekt over dorp - op te knap­pen. Bovendien trachtte het gemeentebestuur deidentiteitscrisis (want daarvan kun je wel spre­ken) te boven te komen door een integralebeleidsvisie uit te brengen. In verband met onsonderwerp meest relevante kernpunten daaruitzijn:- stabilisering bevolkingsgroei;- geen bebouwing natuurgebieden;- versterking groene karakter;- uitbouwen van de audio-visuele sector;- behoud regionale centrumfunctie;- terugdringen doorgaand autoverkeer uit het

centrum (thans 70 procent van het verkeer);- bereikbaar houden van centrum door middel

van parkeergarages;- dorp en stad in samenhang tot ontwikkeling

brengen;- bebouwing in piramide-model: centrum hoog

(meer dan 20 m), de randen laagbouw.Het moge duidelijk zijn dat verscheidene vandeze doelstellingen op gespannen voet tenopzichte van elkaar staan. Het bevorderen vande centrumfunctie en de werkgelegenheid(Hilversum kent al 6000 meer arbeidsplaatsendan de beroepsbevolking groot is) doet de drukop het verkeer en de woningmarkt alleen maartoenemen.In het centrum hoogbouw en het dorp (laag­bouw) verder ontwikkelen verdragen zich ookniet. Bovendien nemen bebouwingsdruk en ver­keersdruk in het centrum alleen maar toe, wan­neer de natuurgebieden worden ontzien. Er blij­ven dus nog vele vragen over hoe deze conflic­terende doelstellingen zullen worden gereali­seerd.Wil er dus nog iets van de historie gered wor­

den. is het zaak om de vinger aan de politiekepols te houden.

In deze smeltkroes van belangen ging daaromde Hilversumse Historische Kring ’AlbertusPerk' haar partijtje meeblazen. Van de histori­sche kern was al teveel verloren gegaan: hetwas vijf voor twaalf. Er zijn nog steeds restan­ten van het dorpse verleden over: behalve hetzo kenmerkende stratenpatroon van brinken endriften uit de vroege middeleeuwen (het oudstecultuurhistorische, nog waarneembare bezit vanHilversum) bestaan er ook nog verscheideneboerderijen en in boerderijvorm gebouwdeweverswoningen en fabrikeurshuizen. De zoge­naamde Spijkerpandjes op de Kerkbrink zijneen voorbeeld van 18de eeuwse ambachtswo-ningen. Er is zelfs nog een herberg uit de 18deeeuw 'De Jonge Graaf van Buuren'.De belangrijkste historische gebieden zijn: hetgebied omgrensd door Kerkbrink, Langestraat,Laanstraat en Herenstraat, het gebied Groest.Biersteeg, Kampstraat en het gebied rond hetWagenmakersplein.

Een visie op grilligheid en willekeur

Op één uitzondering na kunnen we zeggen datop al die gebieden successen zijn geboekt.Zonder op de details van onze belangenbeharti­ging van het historisch erfgoed in te gaan, lijkthet relevanter enkele hoofdlijnen van onze aan­pak nader uiteen te zetten. Deze aanpak is inge­geven door de Hilversumse omstandigheden,het is dus niet in te schatten of ook andere his­torische kringen daarmee hun voordeel kunnendoen.

In de gemeentelijke plannen voor het centrummisten wij node een visie hoe er met de historievan de Hilversumse dorpskern moest wordenomgegaan. Daardoor kwam het accent eenzij­dig te liggen op het bevorderen van de stede -bouwkundige en architectonische kwaliteit. Eendorpskern die deze kwaliteiten niet heeft, moethet daartegen afleggen. De dorpskern vanHilversum kent juist geen stedebouwkundigeplanning en geen hoogwaardige architectuur.Het kenmerkt zich juist door een grillig straten­patroon. schots en scheef staande panden enhoekige rooilijnen. Deze vanouds als positiefgewaardeerde rommeligheid is echter zeer

TVE 13‘jrg. 1995- 5 -

■bbL a vm m .

ÉHÜ

' ^ ;v

* . .. i,M; ”:" ^ * -HB

l ü

'^V.-S%C' ;»*%

V - A ^ ,-':iiB ■ ■ ' i* r 3

* - ' ^ *Sr

c ■ Hm'm*m

■sim»*^gÉ>.jwa»i«

PPMWMI

Hof van Holland aan de Kerkbrink te Hilversum rond 1920.

kwetsbaar wanneer verpaupering toeslaat.Esthetische overwegingen gaan dan de doorslaggeven, zoals afgeronde rooilijnen en langegesloten wanden. Zo werden bijvoorbeeld opde Kerkbrink aanvankelijk zichtlijnengecreëerd, omdat het stedebouwkundig in desmaak viel.Ook het oude raadhuis werd om esthetischeredenen meer gecentreerd op het plein. Het his­torische karakter van willekeur en verrassingwerd daardoor teniet gedaan.

Tot de gewenste visie behoort ook het antwoordop de spanning die opgeroepen wordt tussenstad en dorp. Het is een uitdaging en geeft extramogelijkheden voor architecten en stedebou-wers. Er dient dus niet alleen aandacht te zijnvoor gebruikelijke zaken als belendende dak-hoogten, maar vooral ook voor het karakter vanhet gebied waar men gaat bouwen. Nieuwbouw

kan zo’n karakter nieuw leven inblazen, maarhet kan het ook teniet doen. Van het eerstewordt een voorbeeld gevonden in de plannenvan prof.ir. Hans Ruijssenaars voordeKerkbrink. Op de plek van Hotel Hof vanHolland gaat hij een winkelcentrum bouwen datreminiscenties oproept aan hel historische hotelvan vóór 1969. Het filigrein van de oude gevelkomt terug in een eigentijdse vorm. Aan dezuidkant van de Kerkbrink (het bekende ’gat’)past hij heling van de straatwand toe metbehoud van de gerestaureerde Spijkerpandjes.Hij gaat derhalve met respect voor de historiebouwen. ’Albertus Perk’ heeft dan ook intensiefoverleg met hem gevoerd, terwijl hij zichindringend in de Hilversumse bebouwingsge-schiedenis heeft verdiept. Hoe het niet moet, isde voorgenomen bebouwing vóór de historischeherberg 'De Jonge Graaf van Buuren' door dearchitect Paul de Ley. Met een lange en afge-

TVE 13'jrg. 1995- 6 -

ronde gcvelwand van vier bouwlagen negeerthij het daarachter liggende gebied en reduceerthet daardoor tot een geïsoleerd openluchtmu­seumpje. Van overleg met ons was dan ookgeen sprake.

Geen isolement voor het monument

Uit het voorgaande blijkt al dat niet alleengesproken wordt over individuele monumenten,maar over zijn stedebouwkundige inbedding.Eén van onze uitgangspunten was dan ook: haalde monumentenzorg uit zijn isolement door hette integreren in de stedebouwkundige plannen.Niet liet individuele monument is bepalend,maar de totale belevingswaarde van de histori­sche omgeving.

En tenslotte zal men zich ervan rekenschapmoeten geven dat historische belangen zeer welin evenwicht zijn te brengen met commerciëlebelangen. Commercie en historie hebben elkaarnodig. De ambiance van de historische omge­ving trekt klanten. Omgekeerd behoeft de revi­talisering van het historisch karakter van eengebied een economisch draagvlak.

De kritiek op de gemeente dat zij geen visie hadop de toekomst van het historisch karakter vanHilversum verplichtte de HilversumseHistorische Kring ’Albertus Perk' om daartoezelf een bijdrage te geven. Al in 1990 hebbenwij samen met de Stichting ’Hilversum, PasOp!' een nota daarover uitgebracht. In 1992hebben wij opnieuw een visie neergelegd in onscommentaar op de gemeentelijke binnenstads-plannen.

Gelijk hebben en gelijk krijgen

Een visie ontwikkelen is één ding, maar hettrachten gerealiseerd te krijgen een ander.Bekend is de uitspraak in de politiek: gelijkhebben is nog niet gelijk krijgen. Hoe deden wedat? Ook wat dit aspect betreft moet volstaanworden met het beschrijven van onze aanpak inalgemene termen.

Een basishouding tegenover je gesprekspartnersmoet steeds zijn: respect voor hun opvattingen,kennis en inzichten, waardoor men in gesprekkan blijven. Besef dat niet ieder je opponent is.

je hebt meer medestanders dan je denkt.Noodzakelijk voor zo'n gesprek is eveneens hettonen van flexibiliteit; je eigen inzichten dienenvoor verandering en groei vatbaar te zijn.

Essentieel is ook een goede kennis van zaken.Zorg in ieder geval voor een goede historischeonderbouwing van je visie; een nostalgischhunkeren naar het verleden maakt geen indruk.Ook kennis van architectuur en stedebouw metname voor de contacten met de ambtelijke des­kundigen en architecten. De HilversumseHistorische Kring had deze niet zelf in huis,reden waarom wij architecten en een stede­bouwkundige als deskundige adviseurs hebbenaangetrokken. Verder is kennis van de politiekestandpunten onmisbaar. Daartoe hebben wijonder meer een politiek forum georganiseerd,maar ook het bijwonen van relevante vergade­ringen van raad of raadscommissies is eengoede informatiebron. Tenslotte moet men zichgoed op de hoogte stellen van de gemeentelijkeorganisatie, procedures en interne verhoudin­gen. Men moet verder weten wat de gemeente­lijke discussiepunten zijn.

In het gehele proces van belangenbehartigingen besluitvorming is een goede timing essen­tieel. Weten op welk moment men welke perso­nen of instanties waarover moet benaderen iswellicht de moeilijkste opgave uit het geheleproces. Van belang is daarvoor in ieder gevaldat men een netwerk heeft opgebouwd metpolitici, ambtenaren en andere betrokkenen.Maar ook dan zal er nog veel geïmproviseerdmoeten worden, waarbij steeds de ruimtegezocht moet worden in andermans opvattingenen belangen.

Belangenbehartiging zonder steun van een ach­terban is niet mogelijk. Regelmatig mobiliseer­den wij daarom onze leden. Het bekendstevoorbeeld daarvan is het bepleiten van hetbehoud van de Spijkerpandjes op de Kerkbrinkdoor middel van een kaartenactie van onzeleden naar hun politieke achterban indecember 1993. Daarnaast wordt ook regelma­tig over onze activiteiten gepubliceerd in onstijdschrift Eigen Perk en gesproken op onzemaandelijkse ledenvergaderingen. Het is nietzonder betekenis dat ons ledenaantal de laatstejaren de magische grens van 1000 leden nadert.

TVE 13 jrg. 1995- 7 -

- A^ ' ; # ; > a a

.. ^\ / ^

k u o , Y * E > A ? / f f l

r f " " . j k l w m

M S © ̂ X cxsTjÏTr! 1 IPÏ , "..|I -X-i I..--;A /* *

I f i l É É tp I T A X ';il n , ' J .. ■ ynfeü

diü A ̂ Lb*-*'hr'art vA- 'V ^ v r

^ v*-*/*A-

V --- ,

. . . ■■'■“ ■; T ” ; V ;

'■ J

*~7̂ * \ 7 / "i *i*. VhX- ift̂ .\c.

lil

HMsifiiifn p i f i mmm:' fs|K\s (i-0£

® > v £Éillllin c n u iK ;* -

Ontwerptekening van H Ruijssenaars voor de Kerkbrink op de locatie van het Hof van Holland,met en zonder bomen, 1994.

TVE 13' jrg. 1995- X -

Tenslotte werd ook steeds waar nodig (ook eenkwestie van timing) de publiciteit gezocht. Hetbetekent dat zowel de plaatselijke pers regelma­tig over onze opvattingen en acties publiceert,terwijl ook de landelijke vakpers aandacht aanons besteedt. Ook de plaatselijke en regionaleradio en televisie tonen belangstelling. Hetdraagvlak onder de bevolking wordt daarmeevergroot en daarmee ook de druk op de besluit­vormers en op de politieke agenda.De discussie over bouwen in een historischeomgeving is uitdrukkelijk door ons aangezwen­geld en door de gemeenteraad overgenomen.Het resulteerde zelfs in een architectuurdag.Ook met de journalisten dient dus een goed net­werk te worden opgebouwd. Men kan dus nietvolstaan met het rondsturen van een persbe­richt.

SamenvattingVraag aan de gemeente een visie op het histo­risch erfgoed en draag daartoe zelf bouwstenenaan.Integreer monumentenzorg en stedebouw. Niethet behouden van individuele panden centraalstellen, maar het nieuw leven inblazen (revitali­seren) van historische gebieden.Stel niet de architectonische of stedebouwkun-dige kwaliteit voorop, maar het historischekarakter. Nieuwbouw dus niet in eerste instan­tie op esthetische overwegingen beoordelen,maar op cultuur-historische.Kies een aanpak waardoor je in gesprek blijftmet je opponenten, die overigens bij andereonderwerpen ook je medestanders kunnen zijn.Verwerf kennis op historisch, architectonisch,politiek en bestuurlijk gebied.Bouw een netwerk op van contacten met degemeente, politieke partijen, de media en ande­re belanghebbenden.Bovenal en het moeilijkste van alles: zorg vooreen goede timing van activiteiten.

LITERATUUREigen Perk, jaargangen 1991-1995. Tijdschrift van deHilversumse Historische Kring ’Albertus Perk’.Visie op de stedebouwkundige omwikkeling vanHilversum van de Hilversumse Historische Kring'Albertus Perk’ en de Stichting ’Hilversum, Pas Op’.Hilversum. (1990)Nota Problemen van nieuwbouw in een historischeomgeving en suggesties voor aangepaste bouw. BondHeemschut. Amsterdam. (1994)Binnenstad beter in beeld. Ontwikkelingsplan voor debinnenstad van Hilversum. Gemeente Hilversum. (1992)Hilversum, je bent in beeld! Een levendige stad in hetgroen, integrale ontwerp-beleidsvisie. GemeenteHilversum. (1992)Verslag van het architectuurgesprek over aspeeten vande Hilversumse binnenstad. Gemeente Hilversum (nogongepubliceerd). (1993)Symposium Stedelijke Vernieuwing. HilversumseRotary-clubs. (1992)

- Tijdschrift De Architect. Themanummer Hilversum.(September 1993)Tijdschrift Heemschut. Hilversum: dorp èn stad. Eenontwikkelingsplan voor het centrum. Amsterdam. (April1993)

TVE 13 jrg. 1995- 9 -

De Koedijk: ecologie en cultuurPeter van der Linden

De Koedijk ligt op de grens van Hilversum enBussum net ten oosten van de HilversumseMeent. Vlakbij liggen de beschermde natuurge­bieden Spanderswoud, Naardermeer enLaegieskamp. De Koedijk vormt een belangrij­ke schakel in de ecologische verbinding tussendie gebieden. Cruysbergen, waarbinnen deKoedijk ligt, heeft potentieel hoge ecologischewaarden en is mede daarom door Bussumplanologisch beschermd. Herstel en versterkingvan de ecologische verbinding tussen hetSpanderswoud in het zuiden en hetNaardermeer en het Laegieskamp in het noor­den van Cruysbergen is belangrijk voor deinstandhouding van een soortenrijke natuur inhet Gooi. Om die reden heeft de Verenigingvan Vrienden van het Gooi mij gevraagd eenplan voor het herstel van de ecologische verbin­ding ’De Koedijk’ uit te werken. Het plan - DeKoedijk: een ecologische ’snelweg’ - (Van derlinden, 1994) is inmiddels aan de gemeentenHilversum en Bussum, het GooisNatuurreservaat en de provincie Noord-Hollandaangeboden. De provinciale dienst Wegen,Verkeer en Vervoer Noord-Holland heeft al tekennen gegeven een deel van de uitvoeringvoor haar rekening te zullen nemen. Ook hetGoois Natuurreservaat en de beide gemeentenzijn positief over de uitvoerbaarheid.

Met betrekking tot het Gooi is een samenhan­gende ecologische infrastructuur geschetst inhet rapport GEIS (Van der Linden, 1993). Datonderzoek is in opdracht van de MilieufederatieNoord-Holland, de Stichting Vrijwillig Natuur-en Landschapsbeheer Noord-Holland, deVereniging Leefmilieu het Gooi, deVechtstreek en omstreken en de Vereniging vanVrienden van het Gooi uitgevoerd. In het rap­port wordt een groot aantal aanbevelingengedaan voor het herstel van de regionale ecolo­gische infrastructuur. De maatregelen rondomCruysbergen maken onderdeel uit van dat rap­port.

De Koedi jk

De houtwal ’Koedijk’ is tenminste 285 jaar ouden komt als Wij Dijk op de kaart vanBroekhuysen uit 1709 voor. Ook op anderekaarten uit die bloeiperiode van de Nederlandsecartografie wordt een Wij of Wije Dijk aange­geven. De Hilversumse Meent werd vermoede­lijk rond 1300 al gebruikt als gemeenschappe­lijke weide voor het vee. Het is aannemelijk dattoen ook een afscheiding tussen de meent en deheide is aangebracht in de vorm van een hout­wal. Als dit zo is, dan is de Koedijk ongeveer700 jaar oud. De naam Koedijk wordt overigenspas later gebruikt (ook Perk vermeldt op dekaart van 1843 nog Wije Dijk, terwijl op demilitair topografische kaart uit 1854 sprake isvan Koedijk). Beide benamingen duiden overi­gens op dezelfde functie; het keren van het vee.De koeien en paarden van Bussumse,Hilversumse en Naardense erfgooiers werdenop de meent ten westen van de houtwal geweiden de schapen van de erfgooiers liepen op deheide aan de andere zijde van de Koedijk.De oorspronkelijke heide ten oosten van deKoedijk en het oostelijk deel van de meent zijnin de tweede helft van de 19de eeuw afgegra­ven. Toen zijn ook de karakteristieke zanderij-vaarten gegraven. Door de afgraving verdweende toenmalige begroeiing, maar door de hogegrondwaterstand en de lage mestgift kon er eenzeer interessante vegetatie uit de periode van devochtige, voedselarme heide, terugkeren.Heimans spreekt in 1905 overeen bloemrijkevegetatie met veel soorten van vochtige heideen voedselarme vennen. Door steeds verdergaande grondwateronttrekking en hogere mest-giften zijn de soorten van de voedselarme vege-tatietypen verdwenen. Toch heeft Cruysbergen(potentieel) nog steeds een hoge ecologischewaarde.De huidige Koedijk varieert in hoogte. Het mid­denstuk langs de Meentweg is ongeveer éénmeter hoog, het noordelijke gedeelte is echterruim twee meter hoog.

TVE 13‘jrg. 1995- 1 0 -

Ei

= mis mi = mi = mi = urnii ̂ 1111 = mi = ii%= mi =€.ié mi = mi = mi I mi = mi §

= llll = llll = llll = 1111 = lllli p i i i i = # = i m if e * f i = i n i = #

- llll = llll■ Jl = llll

- Imi = llll =

llll = I1111 =

11 = 1llll

= llll = llll = llll = llll = llll I1111 = 1111 pullis llll = 1111

= llll = IHTë llll = llll = llllllll = llll = llll

llllllllllll

= llll = II = llll

llll = 11%1111 = 1111 = 1111 = 1111 =llll 5 Ui= llll = I

= llll == llll = llll = llll =

llll = llll = llll = llll = llll = llll =llll = llll =llll = llll = llll = llll = llll

llll = llll = llll = llll = llllllll = llll = llll = llll = llll = I

= llll = llll = llll = llll = llll == llll = llll = llll = llll = llll = I

llll = llll = llll = llll

= llll s llll sHË 11ITBSWfclIllilll l = l l l l = l ll l

llll = 1111 = lll l = l l l l f f i f € lll l = 1111m i = m i = m i É f r = ii

= m i = m i = m i = m i = m i == m i = m i = n u = m i = m i = iii = i i n = i m = im = im = im

\um \m m i = m im mm m i = m i = ii

m i m i = 3 & i = m i= m i = uil

m i = ii% m i = m i = m i _ _ .llll m m llll = llll “ * f ^ ' I I I

IIII = I W V ^= m i = i i l r s a

m i = m i = mi

3llll = llll

llll = llll = llll = llll = Illll = llll = llll = llll

llll = llll = llll = llllllll = llll = llll = llll =

llll = llll = llll = llllllll = llll = llll = llll =

llll = llll = llllllll = llll = llll =

= llll = llll = llll = llll

I = llll =

= llll =

= llll =

\m r m tmmi_= mi_

- . „ . „ " . i S f f l r f u » !■ llll = llll = llll = llll = llll = llll = llll =

llll = llll = llll = llll = llll = llll= 1111 = 1111 = 1111 = 1111 = 1111

= llll = llll = llll = llll = llll == llll = llll = llll = llll = llll

1111 = 1111 = 1111llll = llll = llll = llll =

llll = llllllll = llll = llll = llll

llll = llll = llll = llllllll = llll = llll = llll

llll = llll = III = llll = llll

^ l l l i '111 = 1 1 1 1 = # =•, = iin = iiii

/, / I I* — II

= llll =

llll1111 = 1111 = 1111 =

II

int ^ \m = mi= i i i l ' N i = Y = iiii =

i r ••=

De omgeving van Cruysbergen methet voorgestelde tracé van de"nieuwe" Koedijk

T V E 1 3 c j r g . 1 9 9 5

Dit merkwaardige hoogteverschil kan wordenverklaard uit de voornoemde afgravingen. Hetterrein was voor de afgraving namelijk nietegaal (het restant van de Hilversumse Meent isin 1920 geëgaliseerd). Het gebied lag op de uit­lopers van de Gooise heuvelrug en was duslicht geaccidenteerd. Die zandheuveltjes zijn inde tweede helft van de negentiende eeuw afge­graven. De Koedijk functioneerde echter nogsteeds prima als veekering en bleef daaromonaangetast.Op de kaart van Perk uit 1843 is een redelijkexacte ligging van de Koedijk af te leiden.Geprojecteerd op de huidige topografischekaart zou de Koedijk doorlopen tot net voorbijde Prinses Irenelaan. Op de huidige topografi­sche kaart lijkt de Koedijk pal voor de bebou­wing van Bussum enigszins af te buigen in derichting van het Laegieskamp. Hier is waar­schijnlijk eerder sprake van de rand van deafgraving dan van een houtwal.

Huidige waarde

Vooral door de variatie in landschapstypen isCruysbergen rijk aan plantesoorten. De aanwe­zigheid van Bronkruid wijst op de overgangvan zand naar veen en is een herinnering aaneen floristisch zeer rijk verleden. Ook soortenals Holpijp en Slangewortel geven een poten­tieel hoge natuurwaarde aan (Farjon, Van der

Hel noordelijke dee! van de Koedijk.

Linden, in druk). Op Cruysbergen zijn Bunzing.Hermelijn, Wezel, Waterspitsmuis, Aardmuis,Haas en Heikikker aangetroffen. Verschillendevleermuizen, zoals Dwergvleermuis, Rossevleermuis en Laatvlieger zijn foeragerend opCruysbergen waargenomen.De Koedijk is een karakteristiek element op deovergang van Cruysbergen. Het is ook het deelmet de hoogste natuurwetenschappelijke waar­den in het gebied. De hoge ouderdom is hiervaneen van de redenen. Het voorkomen vanEikvaren en grillige met mos begroeide eike- enmeidoornstobben geeft deze ouderdom accent.Op de Koedijk zijn meer dan 60 plantesoortenaangetroffen. Het voorkomen van de inNederland zeldzame loopkever Patrobus atro-rufus in de met blad gevulde sloot langs dehoutwal geeft ook het belang van het natuurge­bied aan. Patrobus atrorufus is slechts op tweeandere plaatsen in het Gooi gevonden.Op dit moment wordt er een natuurontwikke­lingsplan voor Cruysbergen voorbereid. De inte richten faunapassage via de Koedijk kanonderdeel uitmaken van het te ontwikkelennatuurgebied.

Ecologische infrastructuur

Populaties van planten en dieren die met elkaarin verbinding staan en een netwerk vormen, eenmeta-populatie, hebben een grotere overle­

vingskans dangeïsoleerdlevende popula­ties. De verbin­dingen tussende populatiesworden ecologi­sche infrastruc­tuur genoemd.Een ecologischeinfrastructuurbestaat in hetcultuurland­schap meestaluit het geheelvan lijnvormigeen puntvormigelandschapsele­menten. zoalsbomenrijen,houtwallen of

! *5* .* ,2- -v • '

> T .

m, * 'Ki

j p * »i t

TVE l.Tjrg. 1995- 12 -

bosjes. Deze vormen de landschappelijke gelei­ding en functioneren als stapsteen tussengeschikte leefgebieden. Wegen en bebouwingkunnen een doorsnijding vormen van de ecolo­gische infrastructuur. Door te zorgen dat dierenweer een weg kunnen passeren, of meer overle­vingskans hebben bij die passage, kan een eco­logische infrastructuur worden verstevigd danwel hersteld. Ook aanleg en onderhoud vanlijnvormige en puntvormige elementen waardie ontbreken verstevigt (herstelt) een ecologi­sche infrastructuur.De migratieroute langs de Koedijk is vanbelang voor de Gooise ecologische infrastruc­tuur. De Koedijk wordt (in potentie) gebruiktvoor trek van en naar leef- of foerageergebie-den. Het is een schakel in de verbinding tussenNaardermeer/Laegieskamp en hetSpanderswoud en omgeving.Veel dieren gebruiken lijnvormige landschaps­elementen (houtwallen, hagen, sloten) als gelei­ding in het landschap en trekken hier langs.Vaak worden juist op de plaats waar een lijn­vormig landschapselement ’doodloopt’ op eenweg dode dieren gevonden. Dit is dan ook deeerst aangewezen plek voor de aanleg van eenvoorziening voor het veilig oversteken van eenweg.Daarnaast is het van belang dat de lijnvormigeelementen in ecologisch opzicht zelf in goedestaat verkeren en regelmatig worden onderhou­den.

De inrichtingsvoorstellen voor de passage en delandschappelijke geleiding langs de Koedijkrichten zich in de eerste plaats op ter plekkevoorkomende diersoorten en in tweede instantieop potentiële vestiging van andere dieren.Dieren waaraan wordt gedacht zijn:Watervleermuis, Aardmuis, Haas,Kamsalamander. Heikikker, Icarusblauwtje.Bruin zandoogje, Eikpage, bosloopkevers enrode bosmieren. De meeste soorten komen inde nabije omgeving van de Koedijk en/of opCruysbergen voor.Een populatie Boommarters komt voor ten oos­ten van Hilversum. In het Spanderswoud enelders in het Gooi worden incidentele waarne­mingen gedaan. Vermoedelijk zijn dit zwer­vers; uiteindelijke vestiging in met name hetSpanderswoud is zeker mogelijk. Een populatieDassen komt momenteel alleen in het zuiden

van het Gooi voor. Incidenteel worden zwer­vers in andere delen van het Gooi gezien. Alshervestiging op de ’s-Gravelandse landgoede­ren slaagt, mag niet worden uitgesloten dat deDas de Franse Kampweg oversteekt en naar hetnoorden trekt (in het verleden gebeurde datregelmatig).

Het Spanderswoud, Naardermeer enLaegieskamp vormen het achterland van deecologische verbinding. Juist de hoge natuurlij­ke waarden vormden een aanleiding om na tegaan hoe de verbinding tussen de drie natuurge­bieden onderling kon worden verbeterd. Derelatie Naardermeer met Laegieskamp is goed(er liggen geen barrières van betekenis). Derelatie Naardermeer en Laegieskamp met hetSpanderswoud staat onder sterke druk. Via deverbinding langs de Koedijk wordt die relatiegrotendeels hersteld.

Inrichting ecologische passage

Voor het herstellen van de ecologische verbin­ding via de Koedijk zijn verschillende tracésdenkbaar. Daarbij kan worden gedacht aan her­stel geheel volgens het oorspronkelijke tracémet een nieuwe aftakking pal langs de bebou­wing van het Spiegel (variant A), het zuidelijkeen noordelijke deel kan verlegd worden naar deberm van de Meentweg (variant B) en het noor­delijke deel kan vanaf het Spiegel haaks op deMeentweg worden aangelegd (variant C).Uiteraard zijn combinaties van de variantenmogelijk, maar die zijn niet uitgewerkt.

KoedijkUit historisch oogpunt heeft variant A de voor­keur, dan wordt immers de oude houtwal vol­gens het oorspronkelijke tracé hersteld. Ook deoverstock van de Franse Kampweg komt rela­tief gunstig uit, aansluitend op het eind van dehoutwal. Op die plek sluit de Koedijk dan welwat minder goed op de landschappelijke struc­tuur aan; het oorspronkelijke tracé eindigt mid­den op het bos van Bantam. Verder is het nade­lig dat het tracé dwars door de huidige bebou­wing langs de Melkmeent gaat. Uiteraard ver­oorzaakt dit onrust in de ecologische verbin­ding en is realisatie afhankelijk van medewer­king van particuliere eigenaren. De problemenmet hel zuidelijke deeltraject kunnen worden

TVE 13'jrg. 1995- 1 3 -

BanlamBantam

Tracé AHuidige houtwal

BantamBantam

Tracé C

Het huidige tracé plus de drie mugelijke migratie route s .

ondervangen door de houtwal langs deMeentweg te leggen. De onrust van de bebou­wing wordt dan vermeden en bovendien is deberm in eigendom bij de gemeente Hilversum(wat realisatie vereenvoudigt). De oversteekvan de Franse Kampweg kan dan aansluiten opde grens van Bantam en de weilanden van de’s-Gravelandse landgoederen.Herstel van het oorspronkelijke tracé in hetnoordelijke deel is onmogelijk, omdat deKoedijk in het verleden ’doodliep’ op de heu­velrug. Dit deel is nu bebouwd. De meest aan­sluitende route is dan pal langs de tuinen van devilla’s in Het Spiegel. Dit is niet onverdeeldgunstig (onrust). Bovendien moet de Meentwegdan vlak voor het kruispunt en dwars door eenboerderij worden overgestoken, dat is mindergunstig dan even verderop. Met name de gelei­ding naar de passage is moeilijker vorm tegeven. Van de twee potentiële alternatieven ishet aanleggen van een nieuwe houtwal haaks opde Meentweg dus de meest gunstige, omdat dan

de oversteek beter vorm is te geven (duidelijkergeleiding naar de passage toe). Een licht nadeelis een vermindering van de open ruimte.Om bovengenoemde redenen wordt gekozenvoor variant C met een tracé dat zo dicht moge­lijk langs de rand van het grasland loopt (voorrespectievelijk B en A).

Oversteek wegen

De Meentweg is tien meter breed. De weg iseenvoudig oversteekbaar te maken met eendroge verbinding in de vorm van een U-goot,afgedekt met een rooster. Aansluitend op de U-goot moet een geleidend raster wordengeplaatst om te voorkomen dat de dieren alsnognaast de U-goot oversteken en worden aangere­den.De Franse Kampweg is inclusief fietspad zes­tien meter breed. Er wordt snel gereden envooral overdag is de weg druk. Aan weerszij­den van de weg ligt water met relatief steileoevers. Met name de oevers langs de zuidzijdekunnen een barrière vormen. Geadviseerdwordt deze ter plekke van de veilige oversteekminder steil te maken dan ze nu zijn. De migra­tie aan de noordzijde van de weg loopt deelsparallel met de weg, het Luye Gat vormt daar­door geen barrière. Net als bij de Meentweg iseen veilige oversteek voor dieren te realiserendoor het aanleggen van een U-goot met gelei­dende rasters. Deels kunnen de steile oeversvan de sloot misschien functioneren als gelei­ding.

LITERATUURA. Farjon en P.J.H. van der Linden - Atlas voor de plan­ten van het Gooi. (in druk)E. Heimans - Langs de Hilversumsche Meent. DeLevende Natuur 10 (7), pp. 129-131. (1905)E. Lam - De loopkevers van het Gooi. NJN. (in druk)P.J.H. van der Linden - GEIS: Gooise EcologischeInfrastructuur. Milieufederatie Noord-Holland, StichtingVrijwillig Natuur- en Landschapsbeheer Noord-Holland,Vereniging Leefmilieu het Gooi, de Vechtstreek en oms­treken en Vereniging van Vrienden van het Gooi. (1993)

- P.J.H. van der Linden - De Koedijk: een ecologischesnelweg. Hilversum (1994)M. Soeters - De houtwal als element van de ecologischeinfrastructuur. Rijksplanologische Dienst, Den Haag.(1985)Stad en Lande van Gooiland - Schaarbrief der gemeeneheiden en weiden in Gooiland. Stadsarchief Naarden.(1895)

TVE 13C jrg. 1995- 14-

Een bijzonder stelHet echtpaar Kruyder

Lida Calis

Herman Justus Kruyder (7*6-1881/29-4-1935)werd geboren te Lage Vuursche. Hij krijgttekenlessen in Baarn. werd later opgeleid voorhuis- en decoratieschilder en werkte ruim eenjaar als zodanig in Wormerveer. Van 1900-1904 volgde hij lessen aan deKunstnijverheidsschool te Haarlem (onderandere bij de schilder H.M. Krabbé). Hiernawerkte hij gedurende driejaar bij het glaze-niersbedrijf Schouten in Delft, eerst als uitvoer­der, later als ontwerper. Op 19 november 1906vestigde hij zich in Haarlem en trouwde met dekunstenares Jo (Johanna Laura) Bouman(Amsterdam 6-4-1886/28-7-1973 Amersfoort).Hij studeerde modeltekenen op de tekenavon­den in het Waaggebouw of op de gemeenschap­pelijke ateliers, waar het er vrolijk aan toe kongaan. Soms speelde hij gitaar en zong er bij.Vanaf 1910 trachtte hij zich geheel aan deschilderkunst te wijden, hoewel hij geen eigen­lijke schildersopleiding heeft gehad.In 1916 vestigde het echtpaar Kruyder zich inHeemstede. Vervolgens woonden ze in 1923 inBennebroek, waar Herman in 1926 een zwarepsychische inzinking kreeg. Na een verblijf vanzes weken in het Provinciaal Ziekenhuis teBloemendaal volgde een periode van herstel.Ze woonden in mei en juni 1926 aan 't Paadjete Laren, waarna Herman Kruyder verderegenezing zocht in een reis van, uiteindelijk,negen maanden door Zuid-Limburg en België.Hij bezocht onder meer exposities van verschil­lende Vlaamse kunstenaars, zoals Gustave vande Woestijne en Permeke en er is sprake vandat hij deze laatste ook ontmoet heeft. Dekunsthistoricus Piet Boyens schreef: Een reisnaar Vlaanderen brengt nieuwe picturalemogelijkheden. De invloed van Gustave van deWoestijne manifesteert zich in een fijne, gladdepenseelstreek en een meer lineaire tekenstijl.Met de Vlaming heeft Kruyder verder gemeende obsessie voor het sterk vergrote, uitpuilendeoog. In een reeks zelfportretten en dier stukkendie nog volgt, zal het dwangbeeld van het bol

uitstekende oog steeds voor een psychotischsurplus zorgen. "Het medisch advies in het Gooi te gaan wonen,had als resultaat dat zij op 10 november 1927het huis Mosselweg 3 te Blaricum betrokken.Dit huis had toen nog geen atelier, maar weleen voortuin. Lammert Calis woonde als kindop de boerderij aan de overkant. Hij herinnertzich dat Herman Kruyder bij hen kippevoerkwam halen. Naast granen als boekweit, haver,gerst, rogge en tarwe bestond dat ook uit zon-nepitten, maïs, lijnzaad en hennep. Kruyderzaaide dat in keurige rijtjes naast elkaar. Toenhet zaad opkwam, zag het er prachtig uit en hijstond er dan als de trotse schepper naast.Doorgroeiend bleken de gewassen in hoogtegrote verschillen op te leveren en vielen ze inen over elkaar. Het verwachte mooie akkertjewerd, tot zijn teleurstelling, een grote warboel.Hoe dan ook, binnen korte tijd werd op die plekin zijn opdracht een atelier gebouwd. Vanuit dit

mh*

p t *5®

Detail zelfportret Herman Kruyder. 1933.

TVE 13'jrg. 1995- 15 -

: .,v.

% ; ^

-V -S?. ■

Herman Kruyder; Boerderij te Blaricum, olieverf, 83x120 cm.

atelier naar links kijkend had hij uitzicht op dewerf van de timmerfabriek en het woonhuis vanHerman de Jong. Naar rechts keek hij op detuin en boerderij van Gerrit Vos en MarriePuyk (van Peel). In het midden had hij uitzichtop het erf van de boerderij van Lammert CalisLzn., boer en paardenhandelaar, getrouwd metAlida Koppen, de grootouders van de huidigebewoner Lambert Calis. Van deze boerderijmaakte Herman Kruyder het hierbij afgebeeldeschilderij, ’Boerderij te Blaricum 1928-1935’,collectie Stedelijk Van Abbe MuseumEindhoven. Deze eeuwenoude boerderij staataan Angerechtsweg 12 en is nog één van deweinige Blaricumse boerderijen in familiebeziten in volledig bedrijf. Herman Kruyder heeftveel inspiratie geput uit het landelijke leven watzich rondom zijn huis afspeelde. Menig figuuren situatie op zijn in Blaricum gemaakte werk(1927-1935) afgebeeld, is te herkennen. Het’Melkmeisje’ is Driekie Vos, de op de boerderijinwonende schoonzus van de familie Vos. Hunhond Hek staat voor de melkkar afgebeeld en

figureerde ook voor ’De gele hond’. De vrouwvoor het huisje op ’Wintergezicht Blaricum’ isKee Lanphen (Kors), de weduwe van HenkLanphen. Zij woonde in het afgebeelde huis,naast timmerfabriek De Jong. ’De konijnenver­loting’ vond regelmatig plaats bij de familieVos. Dertig lootjes a 10 cent werden langs dehuizen verkocht. Wie uiteindelijk het hoogstgooide, met 3x3 dobbelstenen, had gewonnen.’Het koekslaan’ was in die tijd een van demeest amusante attracties op de kermis.’Timmermannetje’ zal Herman de Jong zijn.Voor ’De wagenmaker’ stond Janus vanMeerwijk, de wagenmaker van deAngerechtsweg model. Hij is op de voorstudieste herkennen. Op ’De ruiter’ is een kind tepaard afgebeeld, waarvoor een van de kinderenCalis model kan hebben gestaan. Iedere daghaalden ze paarden van de Meent om voor demelkwagens te spannen. Deze bedrijvighedenspeelden zich voor de ogen van Kruyder op heterf af.Piet Boyens schreef over het begin van Herman

TVE 13'jrg. 1995- 16-

Kruyders' Blaricumse tijd: Voorlopig herademtKruyder nog in een aantal bevrijd geschilderdedoeken, die de naïeve, verhalende trant vanRousseau lijken te imiteren. ’Melkmeisje’,'Wintergezicht te Blaricum' en 'Boerderij teBlaricum’. 2'

De familie Kruyder had een goed contact metde Blaricumse bevolking. Lammert Calis kwamer als buurjongen en herinnert zich dat kinderenbij hen altijd welkom waren. Antje Ravenkwam de afwas doen en garagehouder Roegiestspeelde een grote rol bij vervoerskwesties. Defamilie W.G.F. Oversteegen, architect en kunst­handel aan Huizerweg 5, was zeer goedbevriend met hen, evenals de families Hubertvan Lith, beeldhouwer en wonend in ’DeKlepel’ aan de Middenweg en Carl en AnnaSchluter, respectievelijk kunstschilder en zan­geres en wonend aan de Huizerweg 40.De Kruyders voelden zich blijkbaar thuis in hetdorp en ze worden nog steeds als vriendelijkemensen bestempeld. Ook als een bijzonder stel.Toen Henny Oversteegen van haar ouders nietnaar dansles mocht, kwamen de Kruyders meteen koffergrammofoon naar de Huizerweg omhaar te leren dansen. Zelf gingen ze graag dan­sen in Hamdorff. Als ze dan samen de tangodansten, ging iedereen zitten om van hetschouwspel te genieten: twee grote zware men­sen, in perfecte harmonie.

Het leven van Kruyder speelde zich in hoofd­zaak af in de stilte en afzondering van het lan­delijke milieu. Daar vond hij zijn motieven: hetdorp en de mensen, de dieren en de bloemen.Binnen het expressionisme nam HermanKruyder een aparte plaats in; hij kwam tot eengeheel eigen beeldtaal, werkte vrij geïsoleerden kwam nauwelijks met zijn kunst naar buiten.Invloeden van diverse Vlaamse schilders en hetDuits expressionisme zijn af te lezen aan zijnwerk. Het meest opvallende aan zijn oeuvrezijn de intens gloeiende kleuren, de sobere vor­men en de sterke vergeestelijking. Hij wildeafwijken van de werkelijkheid. Het is mijnbedoeling nooit er van uit te gaan direct temodelleren. Mijns inziens is dit de taak van denbeeldhouwer. Ik modelleer 'de vlakken’. Nietalleen in de volumen, maar ook in de vlakke tin­ten waarin ik dan de fijnste nuanceringen pro­beer te krijgen. Uiterlijke effecten laten mij

koud. ’ t Zijn steeds de hooge waarden van devlakken die het schilderij doen ontstaan. Steedskrijg ik daardoor een onnoemelijke wisselingvan facetten. Niet alleen de kleuren, die daar­door haar kracht bewaren, ook de toonen wor­den, zonder in facetten te zijn geslepen, duide­lijk van elkaar onderscheiden, door geen andermiddel dan de toets. De toets rythmeert hetlicht. "

Van grote waarde was de vriendschap met deschilder Leo Gestel (1881-1941), die in 1929ook in Blaricum kwam wonen. Ze leerdenelkaar al eerder kennen in 19I4-’ 15. in hetAmsterdamse kunstmilieu, toen Gestel daar demede-oprichter van de Kunstenaarskring was.Een aardige bijzonderheid is het gemeenschap­pelijke geboortejaar 1881 en beiden begonnenhun kunstenaarsloopbaan als huis- en decoratie­schilder. Waarschijnlijk bracht Gestel Kruyderin contact met moderne stromingen als hetkubisme en het expressionisme en met het werkvan de Vlaamse kunstenaars Gustave de Smeten Frits van den Berghe. Begin jaren dertigexposeerden zij in België en Nederland, evenalsde Duitse expressionisten Campendonk enSchmidt-Rotluff. Het is mogelijk dat Kruydermedio 1922-’23, op reis langs de Rijn inDuitsland, Campendonk ontmoet heeft.Invloeden van De Smet, Van den Berghe enPermeke, alsmede van Campendonk werden inKruyders’ kunst verwerkt.De verzamelaar T.A. Regnault uit Laren heeftveel betekend voor Herman Kruyder, doorregelmatig werk aan te kopen in een tijd waarindeze kunstenaar ondergewaardeerd werd.

Jo Kruyder-Bouman schilderde, tekende, maak­te houtsneden, lappen-composities en illustreer­de boeken. Als onderwerp nam ze vaak dieren,zoals vogeltjes bij het nest. In Artis tekende zegraag aapjes en flamingo’s. Ook maakte zeschetsen vanuit de tram. Daarnaast creëerde zecomposities van geborduurde lapjes. In 1928exposeerde ’De Vuurslag’ in Den Haag dezelappen-composities. Ze vervaardigde op dezewijze kledingstukken als een vest of een strop­das. Volgens waarnemers zat haar kunstzinnig­heid in het kleurgebruik: krachtig kobalt enhardgroen, mauve en blauw. Het zouden kleu­ren van Kruyders’ schilderijen kunnen zijn. Hetverhaal wil verder dat beiden getooid waren in

TVE 13 jrg. 1995- 17 -

dergelijke kleurige kledingstukken. Eigenlijkeen vrolijk en kleurrijk echtpaar.Van tijd tot tijd ging het mis. Dan kreegHerman Kruyder een psychische inzinking enwerd hij opgenomen in de Valeriuskliniek inAmsterdam. Eind 1934 gingen beiden inAmsterdam wonen. Jo bij haar moeder enHerman aan de Zomerdijkstraat, waar hij overeen atelier kon beschikken. De behandelendeartsen adviseerden hen gescheiden te gaanwonen om te trachten de vicieuze cirkel tedoorbreken. Want ook Jo leed aan depressies endaarin leken ze elkaar af te wisselen. Zij had inBlaricum kunnen blijven, maar het vermoedenis dat ze voor Amsterdam koos om toch vlak bijelkaar te kunnen wonen.Herman Kruyder overleed echter abrupt op29 april 1935 tijdens een opname in deValeriuskliniek, waarschijnlijk aan een hartaan­val. Jo bleef bij haar moeder en zus Nel wonenen verhuisde later met hen mee naar

Amersfoort. In Blaricum heeft zij nog wel gelo­geerd, ook bleef zij als kunstenares werkzaam.Na de dood van haar moeder woonde zij, aan­vankelijk met Nel, in een verzorgingshuis inAmersfoort, waar zij in 1973 overleed. Zij heefthaar man bijna veertig jaar overleefd, maar vol­gens vrienden was de kracht eraf.

Een groeiende waardering voor het werk vanKruyder blijkt uit de tentoonstelling:Expressionisme in Nederland 1910-1930, van17 november 1994 tot 19 februari 1995 in hetSinger Museum te Laren. Hierbij werd voor heteerst het Nederlandse expressionisme in deperiode 1910-1930 in kaart gebracht. VanHerman Kruyder waren er zeven schilderijen tezien. Bij de tentoonstelling verscheenExpressionisme in Nederland. Piet Boyensbeschrijft een kroniek van de belangrijkstegebeurtenissen uit de jaren 1900-1930. Vanafde bronnen van de stroming tot aan het hoogte-

M 't ^ mHerman Kruyder; meisje met hond, olieverf.

TVE 13‘ jrg. 1995- 18 -

punt, dut gestalte kri jgt in het werk van HermanKruyder.In het najaar van 1996 zal het FransHalsmuseum te Haarlem een overzichtstentoon­stelling organiseren van deze kunstenaar, waar­bij een monografie zal verschijnen.Daarnaast is de Stichting Couleur Locale vanplan in 1995, als het zestig jaar geleden is datHerman Kruyder overleed, op een origineleplek in Blaricum een expositie van het werkvan Herman Kruyder en Jo Kruyder-Bouman teorganiseren.

NOTEN1) Piet Boyens, Expressionisme in Nederland 1910-1930.

(Zwolle. 1994) p. 182.2) Als noot 1, p. 183.3) Herman Kruyder (uitspraken van hem over zijn schilder­

wijze), Palet, Hedendaagsche NederlandseSchilderkunst, samengesteld door Paul Citroen.(Amsterdam, 1931, heruitgave Utrecht, 1981) p. 57.

LITERATUUR/BRONNENKiki Kikkert en Emke Raassen-Kruimel - HermanKruyder 1881-1935. Tent.cat. Singer Museum Laren.(1980)P.C.J. Reyne - Herman Kruyder. In: De Vrije Bladen.(April 1948)Karin Verboeket - Singer bulletin. Singer MuseumLaren. (November 1994)J.J. Oversteegen, H. Scholten, L.G. Calis, J. Distelblom,P. Boyens.Stedelijk Museum Amsterdam, tent.cat. HermanKruyder. (1953)

Mocht u in het bezit zijn van werken en/ofinformatie over het echtpaar Kruyder, wilt udan contact opnemen met Lida Calis, secretari­aat Stichting Couleur Locale, Postbus 101,1260 AC Blaricum, tel. 040-11 I I 10, fax 040-113432

Herman Keurder; Wintergezicht Blaricum.

Stichting Couleur Locale

Het bovenstaande artikel geeft een impressievan het leven en werk van het kunstenaarsecht­paar Herman Kruyder en Jo Kruyder-Bouman.Zij woonden en werkten in Blaricum van 1927-1935.De Stichting Couleur Locale is in 1994 teBlaricum opgericht en stelt zich ten doel debelangstelling in cultuur en geschiedenis vandorpen en streken in Nederland te bevorderen.In Blaricum is daartoe het project BlaricumCentraal, zijn cultuur-historische plekken vandichtbij, opgezet.Dit project heeft als doelstelling Blaricumbekendheid te geven als historisch belangrijkeplaats in het culturele leven van Nederland enalgemeen cultuur-historisch besef. Hierbij gaathet in eerste instantie om onderzoeken, vastleg­gen, archiveren, publiceren en exposeren wat erin Blaricum vanaf 1870 op cultuur-historischgebied heeft plaatsgevonden.Het basisidee is om de kunst en cultuur vanaf1870 zichtbaar te maken, te actualiseren en ver­der is het streven om de kunst op lokatie teexposeren. Een voorbeeld daarvan was de vie­ring van het honderdste geboortejaar van dekunstenares Lou Loeber op Zonnenhoef aan deEemnesserweg te Blaricum in september 1994.In dit huis heeft zij 55 jaar gewoond en gewerkten voor het eerst werden haar kunstwerkendaar, omlijst door muziek en literatuur, geëxpo­seerd.Iedere maand verschijnt een artikel over deBlaricumse kunst en cultuur in het dorpsbladHei en Wei. Daarnaast wordt de bevolking ominformatie gevraagd; het Blaricums dorpsverle-den met zijn bijzondere plekken en vele kunste­naars (in brede zin) heeft onze belangstelling.

TVE 13 jrg. 1995- 1 9 -

Opmerkelijkheden over ontstaan en begren­zing van Kortenhoef / Kwantes

Inleiding

Al eerder hebben verschillende auteurs - ook indit tijdschrift - hun licht laten schijnen over deontginning en exploitatie van het veengebiedtussen Vecht en Gooi. De daarop volgende’landverwoesting’ vroeg aandacht, omdat dietot het ontstaan van onze onvolprezenVechtplassen leidde. De uitgangsbasis voor deontginningen zou de oeverwal van zand envooral klei zijn geweest langs de Vecht. Hetleek mij, dat deze verklaring voor Kortenhoefeen vraag open liet. De Horstermeer ligt tussenVecht en dorp en de verkavelingsstroken lopenvan het voormalige meer naar het zuidoosten.Of werden de sloten van het dorp naar het meergegraven? Bij naspeuring werd ik attentgemaakt op het proefschrift vanA.L.P. Buitelaar, De Stichtse ministerialiteit ende ontginningen in de Vechtstreek (1993).Buitelaar gaf het antwoord.

Achtergrond en voorgeschiedenis

Na het uiteenvallen van het Karolingischeimperium in drie delen in 843 zouden daarnahet Middenfrankische (Lotharingen/Benelux)en het Oostfrankische deel weer worden samen­gevoegd. Onze lage landen gingen daardoorgedurende bijna zeven eeuwen deel uitmakenvan het nieuw ontstane Duitse rijk. Van 919 afwerden daar in eerste instantie Saksische herto­gen als koning gekozen. Voor ons waren (tus­sen 936 en 1024) de drie Otto’s van belang. Zijbrachten in onze van het oosten uit gezien verregewesten het leenstelsel tot verdere ontwikke­ling als vorm van gedecentraliseerd bestuur.Door de koning als leenheer werden grond enrechten in leen gegeven, waar tegenover deleenman - meestal edelen - de koning met raaden daad - vooral in tijden van oorlog - moestbijstaan. In een overwegend agrarische samen­leving verschafte grond macht. Een aantal ede­len bracht het tot graaf, ambtelijk vertegen­woordiger van de koning. Toen hun ambt erfe­

lijk werd en een aantal van hen naar expansievan landsheerlijkheid ging streven, ontstond ervoor de koning het gevaar dat zij zich aan zijngezag zouden onttrekken. Men kende in die tijdnog niet het onderscheid tussen volle eigendomen zakelijk gerechtigd zijn. Er bestonden ver­schillende soorten van eigendom, bijvoorbeeld’oppereigendom’ en het nuttelijk eigendom vande leenman. Bij verstoring van het machtseven­wicht en het voortschrijden van de tijd kon heteigendom van de één tot een schim verblekenten gunste van die van de ander. Reeds eerderhadden vorsten ook schenkingen gedaan aankerkelijke instellingen. Karei de Grote en zijnvoorgangers beschouwden Kerk en Staat alséén geheel. Zij streefden naar een godsstaat opaarde, waarvan zij het hoofd waren en de pausmedewerking verleende voor wat betreft hetgeestelijke. De kerkelijke organisatie zagen zijals dienstbaar aan een wereld-christelijk ideaal.Schenkingen ondersteunden dat ideaal en gavenomgekeerd aan het gezag van de vorst een legi­timiteit, die boven zijn wereldlijke macht uit­steeg. Door het geweld der Vikingen moest bis-schop Hunger in 837 Utrecht ontvluchten. Dein 918 benoemde en naar Utrecht teruggeko­men bisschop Balderik begon daar aan eennieuwe opbouw. Koning Otto I steunde hem in948 daarin door de Utrechtse kerk te bevestigenin de eerder verloren gegane goederen en rech­ten. Van belang werd de schenking van konink­lijk goederenbezit ter weerszijden van de Vechtin 953. Dit waren landerijen, bossen (lichtebomen en struikgewas op de veengronden),wateren en waterlopen, visrechten en de poelenen meren, die met de Vecht in verbinding ston­den, het veen inbegrepen. Uitbreiding van ker­kelijk bezit betekende echter, dat gebied aan dejurisdictie van graven werd onttrokken.

Ter vergroting van zijn macht liet Otto 1 zich in967 tot keizer kronen. Met de gedachte opvol­ger te zijn van de Romeinse imperatorenbeklemtoonde hij dat de keizer zijn gezag aan

TVE 13'jrg. 1995- 2 0 -

Abcoude-

, / Proosdijgerecht van

Sint-Picter

rsJHollandsAnkevccn

Slichls Ankevocn

ih Nigtevecht

Abeoude-Baambruggc

s f Dorsso^Jf „ waard

Kortonhoof

Hui» O ver di* Aa

Niruw-I on*<Whl y '(T»r Sipr) ^ ^

> ! \ % \

TienhovenWestbroek

Kaart 1. De ontginningen rond het Overmeeren de Drecht. (Het pad door het water van hetOvermeer verzwolgen dee! van de Oude wegis door mij veronderstellenderwijs aangeduid,J.K.)Bron: A.L.P. Buitelaar.

TVE 13e jrg. 1995-21 -

God ontleent en zijn wereldlijk gezag daardoorgelijkwaardig was aan het geestelijk gezag vande paus. Otto II legde door schenkingen en ver­strekking van leengoederen aan de kerk al degrondslag voor de combinatie vorst-bisdom.Verder voerde Otto III als tegenwicht tegenoverde naar expansie strevende territoriale vorstenin deze uithoek van het rijk het rijkskerkelijkregeringsstelsel in. Bisschoppen werden daar­door zowel kerkelijke als wereldlijke gezags­dragers. De keizer kon op deze vorstendommeninvloed blijven uitoefenen, omdat ze niet aanerfrecht gebonden waren. In de eerste helft vande 11de eeuw had Utrecht dan ook duidelijkerijksbisschoppen, die de keizer steunden tegenopstandige vazallen. De bisschop kreeg zelfsrechten over de hem omringende graven vanHolland en Gelre. Het Sticht Utrecht, dat wilzeggen het wereldlijk territorium van de bis­schop met zijn justitiële, politiële en militairerechten en bevoegdheden ten dienste van hetwereldlijk-christelijk ideaal, bereikte omstreeks1050 zijn grootste macht. Die macht begondaarna te tanen. Aan de ene kant groeide heteigenlijke machtiger wordende graafschapHolland, aan de andere kant ging de paus hetrecht van de keizer tot benoeming van bis­schoppen bestrijden. Deze strijd, de investituur­strijd, eindigde met een overwinning voor depaus. Wel kwam een compromis tot stand, hetconcordaat van Worms in 1122. Maar de bandtussen keizer en bisschop verzwakte, waardoorhet bisdom zijn centraal geleide machtspositieverloor. Kerkgoed werd kapittelgoed.

Nadat bisschop Koenraad kort na 1076 de laat­ste van de vijf Utrechtse kapittelkerken, die vanSint Marie, had gesticht, werden goederen enrechten langs de Vecht aan dit kapittel in leengegeven. Het kapittel verkreeg de rechtsmachtin het hele gebied rond het Overmeer(Horstermeer), de tijnzen en het grootste deelvan de tienden.

Ontstaan van de ambachtsheerlijkheidKortenhoef en zijn westgrens

Al in de vroege middeleeuwen vormde deVecht een belangrijke handelsroute. De meer enminder brede strook kleigrond langs de Vechtwas daarom lang vóór 1050 in exploitatie geno­men. Het daarbij aansluitende veengebied was

- op een enkele visser of jager na - woest enledig, een natuurgebied in de ware zin deswoords. Kort na de uitgifte in leen moet hetkapittel het in leen ontvangen veengebied aan­sluitend aan het oude land door middel vandienstmannen zijn gaan ontginnen.Uitgangspunt was de vaste bewoonde grond bijde Vecht. Iets ten zuiden van het oude domein­goed Ter Horst moet de nederzetting Dorssenhebben gelegen. Deze plek lag aan de westzijdevan de Vecht tegenover het later gebouwde kas­teel en stadje Vreeland. Van Dorssen uit werdeen weg aangelegd langs de kleigrond van deDorssewaard, de Kleizuwe. Het Overmeer moetin die tijd veel kleiner zijn geweest en daaromkon de weg in noordoostelijke richting wordendoorgetrokken om met een bocht langs hetmeer om te buigen naar de Herenweg inAnkeveen (zie kaart). Deze weg van Dorssentot in Ankeveen werd de ontginningsbasis enwestgrens van de rechtskring Kortenhoef, afge­zien van een stukje grens naar het zuiden langshet oude land van Vreeland. Deze ontginnings­basis kreeg in Kortenhoef de naam van Oudeweg tegenover de later aangelegde daarmeeongeveer evenwijdig lopende Nieuwe weg(Kortenhoefse dijk). Nog in 1394 was er sprakevan percelen tussen de Nieuwe en de Oude wegen vandaar naar de Uiterdijk van het Overmeer.De oude weg was ook'ontginningsbasis voorDorsseveen (Wijde Blik en ’t Hol) en boven­dien via Ankeveen verbindingsweg tussen deVecht bij Vreeland en het Gooi. Deze weg werdgeflankeerd door de Vredelandse Zijdwende,later Kleizuwe geheten, naar Kortenhoef. Doorgeleidelijke afkalving is de Oude weg langs hetOvermeer en het daarlangs gelegen land doorhet water verzwolgen. De Kortenhoefse dijkvervulde later (in plaats daarvan) de functievoor Kortenhoef en Dorsseveen, niet voorAnkeveen. Wel zijn de ontginningen inDorsseveen, Kortenhoef en Ankeveen als ééngeheel tot stand gekomen. Alle percelen liggenin één richting noordwest-zuidoost zonder res-tontginningen. Kortenhoef kwam dus tot standin samenhang met de aangrenzende ontginnin­gen. Ze hadden het karakter van een ontginningmet vrije opstrek. De afstand tussen Oude wegen Nieuwe weg (1750 tot 2250 m) week name­lijk af van de veel voorkomende perceeldieptetot een achtergrens van zes voorling (1250 tot1300 m). Deze uitgebreide ontginningen wer-

TVE 13 jrg. 1995- 2 2 -

Kaart 2. Detail van de wandkaart van Holland door B.F. van Berckenrode, uitgave W.J. Blaeu, 1621.

TVE 13'jrg. 1993- 23 -

den uitgevoerd van omstreeks 1080 tot in deeerste helft van de 12de eeuw. De behoefte aanmeer akker- en weidegrond en aan turf kan ver­band houden met de grote overstromingen doorlandverlies in het westen in die lijd. Ook kon ereen relatie zijn met droger klimaat, hetgeen deingebruikneming vergemakkelijkte, en met deeconomische ontwikkeling en bevolkingsgroeiin de opkomende steden. Ook kan de in 1122 inde Kromme Rijn gelegde dam bij Wijk bijDuurstede nog van invloed zijn geweest. Dekans op overstromingen langs de Vecht namdaardoor af.

De aan de Nieuwe weg gestichte kapel werd in1380 kerk van een nieuwe parochie, welke vandie van Nederhorst werd afgesplitst.

De oostgrens van de ambachtsheerlijkheidKortenhoef

De grenzen zijn bestuurlijk steeds van belanggeweest. In de middeleeuwen gaven ze aan wiede tijnzen en tienden mocht innen of daarbin­nen andere rechten had. De grens tussenKortenhoef en Ankeveen aan de ene kant en hetGooi aan de andere kant was tevens een gewes­telijke grens, namelijk die tussen het Sticht enHolland. Het lijkt merkwaardig dat de exacteligging van de toenmalige grens vragenoproept. Vaak werd gesproken over ’grenzendaan Gooiland’, ’vrije opstrek tot aan het Gooi’,’de zandgronden van het Gooi als begrenzing’of de ’rand van het Gooi als natuurlijke grens’.De verklaring voor die vaagheid kan liggen inhet feit, dat het bij de achterste delen van deontginningen om onlanden ging, waar slechtsstelselloos wat turf voor eigen gebruik werdgestoken. Buitelaar veronderstelt, dat de gren­zen van Dorsseveen, Kortenhoef en Ankeveenmet Loosdrecht en Gooiland al in principe vast­gelegd waren lang voordat ontginners de woes­te gronden in de nabijheid daarvan in cultuurhadden gebracht. Hij leidt dat af uit het feit, datgegevens over grensgeschillen met aanpalenderechthebbenden lijken te ontbreken. Zo kwamer volgens hem in een perceelsbeschrijvingvoor: drijen ackeren landts, die gelegen opCortehoeve,... opgaende van Alphars meer vander Horst, streckende tot aen der Gofer Raijtoe. Dat lijkt duidelijk, maar waar lag die Raijprecies?

In het Rapport van de Commissie Ter Veeninzake de gemeentelijke herindeling vanNoord-Holland (1951) werd over de ontginningvan ’s-Graveland na 1634 opgemerkt: De werk­zaamheden omvatten allereerst verruiming vande te voren reeds bestaande wetering langs deRade tot een bruikbare vaart (’ s-GravelandseVaart) en vervolgens het egaliseren van deonlanden met af voer van turf en van zand.Zoals bekend hebben de gerechtigden in deGooise marke uit Hilversum en Naarden zichverzet tegen de aantasting van hun gebruiks­recht op de onlanden. Van Kortenhoevers zijninderdaad geen bezwaren bekend. Lag de grenslangs de Vaart daar dan al sedert eeuwen? Alsmen de kaarten van B.F. van Berckenrode vanrespectievelijk 1621 en 1651 beziet, kan daar­over twijfel rijzen. De grens van 1651 (de hui­dige) loopt vrijwel noord-zuid, die van 1621zuidwest-noordoost in een richting dus diemeer overeenkwam met die van deKortenhoefse dijk. Ook de kaart vanBeeldsnijder van 1575 geeft de indruk van eenovereenkomstige richting van de oostgrens.Hoe is dat te verklaren?Het volgende geeft een mogelijkheid. Naderonderzoek van schriftelijke bronnen kan dezeveronderstelling al dan niet bevestigen.

In 1619 heeft een grenswijziging plaatsgehad.Zo werd de grens tussen Ankeveen enNederhorst verplaatst van de Horst- ofBroekwetering, van de Hinderdam zuidwaartslopend, naar de Oude Goog (de Horstweteringwas de westgrens van de Ankeveense ontgin­ning geweest). Die grenswijziging was er éénbinnen het Sticht. Maar voor hetzelfde jaar isook sprake van een commissie van de’Limietenscheydinge’ en in die commissiezaten enkele lieden, die in 1625 mede de aan­vraag indienden voor de ontginning van hetlater ontstane ’s-Graveland.

Het beroep van inwoners van Gooiland op desententie van hertog Karei van Bourgondië van1474 over een gebruiksrecht op de Gooise vul­lingen woog voor de Staten kennelijk minderzwaar dan de aanvraag om het ontginningsoc-trooi. Interessant is. dat P.C. Hooft - toch bal­juw van Gooiland - bij de kavelverdeling in1634 een deel kreeg toegewezen. Dit tezamen

TVE 13'jrg. 1995-24-

se«<ftt~̂ reukiigQ

D c hem pi

r i e k

w \QÜ®JC‘

sb f ?Jè

» O i

r «4'«

j?» ,‘w/f.r**tei«*

- -• / ■

e i ■

Jtttrrat***v»*m #Z« '%&%Hv* ^< & n»yo tc& a A tt f * y

Kaart 3. Detail van de wandkaart van Holland door B.F. van Berckenrode, uitgave Nic. Visscher, 1651.(Mei de streeplijn is de weg van voor /625 aangegeven door de auteur).

met Reynier Pauw, lid van de Hoge Raad vanHolland, mr Jan Ingelen, zoon van een advoca­tenfamilie uit Ankeveen en Godert van Reede,ambachtsheer van Nederhorst en Overmeer ennamens de ridderschap lid van de Staten vanUtrecht. De Van Reedes waren ondernemendelieden. Gerard van Reede, de vader van Godert,had al in 1612 octrooi van de Staten vanUtrecht verkregen tot bedijking en droogma­king van het Overmeer. Dit plan kwam niet totuitvoering, mede door geschillen over de uitwa­tering van de Kortenhoefse polder. ZoonGodert kocht in 1624 de ambachtsheerlijkheid

Kortenhoef van het na de Hervorming verarm­de kapittel van Sint Marie en was nauw betrok­ken deelgenoot in een ontginning met nu meerkans op succes. Ook had kaveltoedeling plaatsaan Benedictus Schaeck, Amsterdams laken­koopman en ambachtsheer van Ankeveen, laterstichter van de buitenplaats Boeckestein.

Door eigendomsverhoudingen, bestuurlijkerelaties en familiebanden kon waarschijnlijk deontginning van 's-Graveland tot stand komen.Hebben de heren - niet gehinderd door bezwa­ren tegen een vermenging van privaat en

TVE 13‘jrg. 1995- 25 -

publiek belang - in 1619 nog geruisloos eengrenswijziging weten te bewerkstelligen? Enkwam daardoor een hen meer welgevalligegrens tot stand, zodat de belangen aan de kantvan Kortenhoef en Ankeveen na 1625 werdenveilig gesteld ?

LITERATUURD.E.H. de Boer, M.H. Boone, W.A.M. Hessing -Nederlands verleden in vogelvlueht. Delta I, DeMiddeleeuwen 300 tot 1500. (1992)J.Ph. de Monté Ver Loren, J.E. Spruit - Hoofdlijnen uitde ontwikkeling der reehterlijke organisatie in deNoordelijke Nederlanden tot de Bataafse omwenteling.(1982)G.B. van de Ven (red.) - Leefbaar laagland,Gesehiedenis van de waterbeheersing en landaanwinningin Nederland. (1993)A.G. Weiler, O.J. de Jong, L.J. Rogier, C.W. Mönnich -Geschiedenis van de kerk in Nederland. (1963)G. C.J.J. van den Bergh - Eigendom, Grepen uit degeschiedenis van een omstreden begrip. (1988)M. Donkersloot-de Vrij - De Vechtstreek, Oude kaartenen de geschiedenis van het landschap. (1985)A. L.P. Buitelaar - De Stichtse ministerialiteit en de ont­ginningen in de Utrechtse Vechtstreek. (1993)D. v.d. Hoek, J. van Raam, P. v.d. Poel. B. Post -Milieukundig onderzoek van de Vechtstreek, Deel III

Mens en milieu. (1979) (Met gebruikmaking van:H. H.M. Meyer, De genese van het cultuurlandschap inde zuidwestrand van het Gooi, 1973)H.H.M. Meyer - Amsterdamse ontginningen in het wes­ten van Gooiland, Een bijdrage tot de historische geogra­fie van een Goois grensgebied. TVE mei 1984 (nummer’s-Graveland, Ankeveen, KortenhoeD-B. Goedemans - De stichting van het dorp 's-Graveland.TVE mei 1973B.J.M. de Bont - De ambachtsheerlijkheid Kortenhoef.(1902)Commissie Ter Veen - Voorstellen tot gemeentelijkeindeling van Noord-Holland. (1951)

TVE 13c jrg. 1995- 2 6 -

Monumenten Inventarisatie Project (MIP)in Gooi en Vechtstreek

In 1993 is in opdracht van het ProvinciaalBestuur voor alle gemeenten een monumenteninventarisatie voltooid. Voor de regio het Gooien de Vechtstreek is eveneens een algemeeninleidend deel verschenen. Hieronder een kortebeschrijving van het project.

Monumenten Inventarisatie ProjectIn het voorjaar van 1988 is in de provincieNoord-HoIIand een aanvang gemaakt met deuitvoering van het Monumenten InventarisatieProject (MIP).Het MIP is door het Ministerie van WVC opge­zet, c.q. de Rijksdienst voor deMonumentenzorg, maar is gedecentraliseerduitgevoerd door de provincies en de vier grotesteden (Amsterdam, Rotterdam. Den Haag enUtrecht). De werkzaamheden zullen in de loopvan 1993 in het hele land zijn voltooid. Met hetMIP zijn bouwkundige objecten en stedebouw-kundige structuren uit de periode 1850-1940 inheel Nederland op vergelijkbare wijze geïnven­tariseerd. Hiermee is landelijk een overzichtverkregen van al hetgeen in deze periode isgebouwd, in het bijzonder van die zaken diebescherming verdienen door plaatsing op eenmonumentenlijst van rijk, provincie of gemeen­te.De uitkomsten van de inventarisatie kunnentevens als bouwstenen dienen voor beleid ophet terrein van de ruimtelijke ordening, stads­en dorpsvernieuwing en welstandstoezicht.Daarnaast kan de inventarisatie basisgegevensaanleveren voor nader wetenschappelijk onder­zoek op het gebied van de jongere bouwkunst.Door publikatie van de resultaten hoopt men depublieke belangstelling voor het cultureel erf­goed uit de betreffende periode te kunnen ver­groten.Voor de uitvoering van het project is de provin­cie Noord-Holland in een aantal regio’s opge-deeld. Binnen deze regio's is het werk per

gemeente verricht en wel door een team vanarchitectuur-historici, bouwkundig ingenieursen historisch geografen. Door dit team is vanelke regio en van elke gemeente een beschrij­ving gemaakt waarin geografische, sociaal-eco-nomische en stedebouwkundige ontwikkelin­gen binnen het betreffende gebied, c.q. gemeen­te zijn geschetst, toegespitst op de periode1850-1940. Hierbij zijn de gemeentegrenzenvan 14 maart 1988 (datum start MIP Noord-Holland) aangehouden.In het veld is elke straat verkend en zijn waar-devolle bouwkundige objecten en ruimtelijke

Karakteristiek voorbeeld van de villabebouwing zoalsdie in het 4e kwart van de 19e eeuw onder meer in devillawijk Het Spiegel (Bussum) tot stand kwam.

Zgijtr '-:,' ' ï

;

t <<•*«**!

i t J " ^ m

structuren uit die periode gefotografeerd enbeschreven.De gegevens daarvan zijn in een computer bijde provincie opgeslagen. Deze worden latermet de gegevens uit andere provincies tot éénlandelijke databank geïntegreerd.In Noord-Holland worden de regio- en gemeen-tebeschrijvingen in rapportvorm in een beperkteoplage gepubliceerd. Elk gemeentelijk rapportbevat tevens een adressenlijst van de geïnventa-

TVE 13‘ jrg. 1995

- 2 7 -

riseerde objecten. Van de bijbehorende foto­kaarten en inventarisatieformulieren wordtslechts één kopie naar elke gemeente verzonden(omdat het gaat om grote aantallen objecten, intotaal in Noord-Holland circa 15.000). Voorbelangstellenden is dit materiaal te raadplegenbij het cluster Monumentenzorg van de provin­ciale dienst WEB te Haarlem.De regio’s waarvan de rapporten zijn voltooidzijn Noord-Kennemerland, Zuid-Kennemerland, Texel en het Noorderkwartier,de volgende regio - Gooi en Vechtstreek -wordt hierbij gepresenteerd. De resultaten vanhet werk in de Meerlanden zullen binnenkortvoor reproduktie worden gereed gemaakt.

Monumenten Selectie Project

Na de voltooiing van het MIP in Noord-Holland is begonnen met het vervolg, hetMonumenten Selectie Project (MSP). Uit deinventarisatieresultaten wordt per gemeente eenselectie gemaakt van die objecten en structurendie voor rijksbescherming in aanmerkingkomen. Ook dit project, dat circa zes jaar zalduren, is door het Ministerie van WVC geïni­tieerd en wordt opnieuw door de provincie innauwe samenwerking met de gemeenten geor­ganiseerd. De contouren van dit vervolgprojectzijn vastgelegd in een nota van de Minister;voor de uitvoering in de praktijk is door deRijksdienst voor de Monumentenzorg een uit­voerige handleiding samengesteld. In dezehandleiding zijn onder meer de criteria aange­geven die bij de selectie gehanteerd zullen wor­den. Een object kan voor rijksbescherming inaanmerking komen, omdat het, uit landelijkoogpunt beschouwd, bijzondere architectuur-en/of cultuurhistorische waarde heeft. Ookwordt gelet op gaafheid, zeldzaamheid en destedebouwkundige betekenis.Het zwaartepunt in de besluitvorming rond deaanwijzing van de toekomstige rijksmonumen­ten en stads- en dorpsgezichten ligt bij degemeenten.De organisatie en het merendeel van het vakin­houdelijke werk zal de provincie voor haarrekening nemen. Het komen tot een verant­woorde selectie met redengevende omschrijvin­gen en toelichtingen conform de handleidingvereist specialistische kennis. Deze kennis isdoor de provincie in de afgelopen jaren, onder

meer door de uitvoering van het MIP, in ruimemate opgebouwd.Wanneer de selectie en de omschrijvingen, innauwe samenwerking met de gemeenten, zijnvoltooid en de gemeente de eigenaren heeftgehoord (belangenonderzoek), volgt behande­ling en besluitvorming in de gemeenteraad.Per regio worden deze raadsbesluiten met allebijlagen door de provincie gebundeld en meteen advies van Gedeputeerde Staten aan deMinister aangeboden. Na toetsing door WVCvolgt inschrijving in het register vanbeschermde monumenten.

■

mmHoofdgebouw van hel voormalige TBC-sanatoriumZonnestraal’. Dit in I926-’28 naar ontwerp van

J. Duiker en B. Bijvoel gebouwde pand is grotendeelsopgetrokken uit beton, glas en staal.

Tijdens het MSP wordt de provincie geadvi­seerd door een provincialeBegeleidingscommissie die zowel de voort­gang als de vakinhoudelijke kwaliteit van hetwerk bewaakt. In deze commissie hebben zit­ting vertegenwoordigers van rijk, provincie,gemeenten en het particulier initiatief.In Noord-Holland is op 1 november 1992 hetMSP gestart in de regio Zuid-Kennemerland,en wel als eerste in Haarlem.

Gooi en Vechtstreek

AlgemeenDe MlP-regio Gooi en Vechtstreek bestaateigenlijk uit twee afzonderlijke gebieden: hetGooi, bestaande uit de gemeenten Blaricum,Bussum, Hilversum, Huizen, Laren en

TVE 13 jrg. 1995- 28 -

Naarden en de Vechtstreek, omvattende degemeenten ’s-Graveland, Muiden, Nederhorstden Berg en Weesp.Aangezien de grens tussen deze twee gebiedenniet strikt is te trekken en er veel onderlingeovereenkomsten bestaan, werd in het kader vanhet M1P uitgegaan van één gemeenschappelijkeregio. Gooi en Vechtstreek.De Vechtstreek is het gebied rondom de rivierde Vecht. Dit gebied, dat gekenmerkt wordtdoor haar weidelandschappen en waterrijkekarakter (veroorzaakt door onder meer veen- enzandwinning), loopt in zuidelijke richting doorin de provincie Utrecht. De Vechtstreek kentnaast een aantal dorpen twee gefortificeerdesteden: Muiden en Weesp. In de periode 1850-1940 hebben zowel de dorpen in de Vechtstreekals de steden Muiden en Weesp slechts eengeringe groei en uitbreiding gekend.In het Gooi is dat beeld totaal anders. Het Gooi,dat van oudsher een gebied was van uitgestrek­te heidevelden en bossen, was rond 1850 noggrotendeels geïsoleerd gelegen. De bevolkingwoonde in een aantal kleine dorpen, zoalsLaren. Blaricum en Huizen. Het dorpHilversum was als gevolg van de weverij-industrie iets groter van omvang en had inmid­dels de functie van streekcentrum in het Gooi.Voor de verbouw van akkerbouwproduktenlagen er dicht rondom de kernen van de Gooisedorpen engen (akkerlanden). Verder van dedorpen af, op de lage gronden op de grens metde Vechtstreek, Eemdelta en het kustgebied,bevonden zich de meenten. Deze meenten dien­den als weilanden voor het vee. De overigegronden in het Gooi waren echter woeste gron­den, bestaande uit heide, bos en venen. Juistdoor het op grote schaal nog aanwezig zijn vandeze natuur bezat het Gooi een enorme aantrek­kingskracht. waardoor het in de periode 1850-1940 een grote groei zou doormaken.

Het Gooi: de trek naar de natuurVanaf 1874, toen de spoorlijn Amsterdam-Hilversum-Utrecht/Amersfoort gereed kwam,kwam er een grote trek van de stad naar het lan­delijke Gooi op gang. Aangetrokken door deongerepte natuur en de lage grondprijzen,kozen vele bemiddelde mensen uit bijvoorbeeldAmsterdam en Utrecht het Gooi als woon­plaats. Naast renteniers en gepensioneerdenkwamen ook woon-werk forenzen naar het

Gooi. Deze mensen konden door de adequatespoorverbinding hun werkkring in de grote ste­den blijven behouden, maar toch landelijk gaanwonen. Als gevolg hiervan ontwikkelden zichvillaparken in onder meer Hilversum en

Noordereinde, Schoep en Burgh, 's Graveland.

i?"a va

Ijk »J r -0 ?

■ i■ -kdÊèdo

' S f “ " "

ai

Bussum, alwaar zich stations van de spoorlijnbevonden. Deze villaparken, zoals bijvoorbeeldde Trompenberg, de Boomberg en hetNimrodpark in Hilversum en Het Spiegel inBussum, ontstonden als individuele ontwikke­lingen of werden door exploitatiemaatschappij-en opgezet.Na 1900 trad er echter verspreiding op van devestiging in het Gooi. Door steeds betere ver­bindingen binnen het Gooi (onder meer door deaanleg van tramlijnen) trokken de nieuwkomersook naar andere plaatsen binnen het Gooi. Erkwam nu ook (kleinschalige) villabebouwing inplaatsen als Laren, Blaricum. Huizen enNaarden tot stand. Door meer spreiding van dewelvaart ontstonden er vanaf midden jarentwintig in met name Hilversum en Bussum ookgrootschalige middenstandswijken. Een tweedegroep mensen die het Gooi ontdekten als eenideale woonomgeving, waren de kunstenaars.Met name in Laren en Blaricum vestigden zichvanaf circa 1880 vele kunstenaars, die zich aan­getrokken voelden tot het ongerepte karaktervan deze dorpen. Karakteristiek voor deze dor­pen zijn dan ook de atelierwoningen, waarvaner nog vele resteren.Rond 1900 waren er in het Gooi ook tweechristelijk-anarchistische kolonies. Deze kolo-

TVE 13 jrg. 1995- 29 -

nies die eind 19e eeuw waren gesticht, haddenzich in het Gooi gevestigd onder meer vanwegede natuur. De kolonie van professor Van Reesen dominee Kylstra vestigde zich op de grensvan Laren en Blaricum. In Bussum werd doorde schrijver dr Frederik van Eeden de kolonieWalden op het landgoed Cruysbergen opge­richt. Beide kolonies waarvan nog objecten res­teren, werden echter al snel na de eeuwwisse­ling opgeheven.De fraaie en gezonde natuur van het Gooi heeft,in combinatie met de goede bereikbaarheid,ook de stichting van een aantal sanatoria in hetGooi tot gevolg gehad. Zo werd in 1875 inHilversum het Herstellingsoord 'DcTrompenberg’ opgericht. Rondom dit herstel­lingsoord, dat onder meer bestond uit eenKurhaus, werd het villapark de Trompenbergaangelegd. In 1902 volgde de bouw van hetAmsterdams sanatorium voor borstlijders’Hooglaren’ te Blaricum en in 1911 werd hetkindersanatorium 'Hoog-Blaricum’ te Huizengebouwd. Het meest bekende sanatorium dat indeze periode in het Gooi werd gebouwd is ech­ter ’Zonnestraal’. Dit door B. Bijvoet enJ. Duiker in Nieuw-Zakelijke Stijl gebouwdeTBC-sanatorium is wereldberoemd door zijnvernieuwende architectuur en ideologische ach­tergronden.Zo werd het sanatorium gebouwd op initiatiefvan de Algemene NederlandseDiamantbewerkers Bond (ANDB), de eerstemoderne vakbond in Nederland en bezat heteen nazorgkolonie. Momenteel staat dit com­plex leeg.

VolkswoningbouwBehalve de ontwikkeling van de villa- en mid-denstandsbebouwing in met name deGooistreek, kwam in het eerste kwart van de20e eeuw ook de volkswoningbouw in Gooi enVechtstreek op. Door het van kracht wordenvan de Woningwet van 1901 en door de snellebevolkingsgroei ontstonden er, met name inHilversum en op kleinere schaal in Naarden enWeesp, vanaf circa 1911 volkswoningbouw-complexen.Vooral de door W.M. Dudok ontworpengemeentelijke volkswoningbouwcomplexen inHilversum genieten grote bekendheid. Dudokdie in die tijd directeur Publieke Werken enlater ook gemeentearchitect van Hilversum

was, ontwierp een aantal volkswoningbouw­complexen waarin het scheppen van goedehuisvesting en een aantrekkelijke woonomge­ving voor de arbeider centraal stond.Dit laatste betekende dat er in stedebouwkundigen architectonisch opzicht een onlosmakelijkerelatie tussen het stratenplan en de bebouwingmoest zijn. Zo werden als eenheid ontworpenstraatwanden gebouwd, waarbij de stedebouwin de vorm van besloten pleinen, verspringendestraten en poorten, het kader was waarbinneneen gevarieerde complexmatige architectuur totstand kwam.Deze volkswoningbouwcomplexen werden indie tijd als zeer vernieuwend gezien, met namevanwege de sociale en esthetische idealen die eraan ten grondslag lagen.

Het omroepbedrijfTevens van belang voor de ontwikkeling vanmet name het Gooi is de vestiging van deomroep in Hilversum geweest. In 1918 had zichin Hilversum de Nederlandse SeintoestellenFabriek (NSF) gevestigd. Als gevolg hiervanwerd de ’Hilversumse Draadloose Omroep’(HDO) opgericht. Met de oprichting van deHDO was de basis voor Hilversum als omroep-stad gelegd. In de jaren twintig en dertig wer­den er andere omroepen opgericht, die zich allein Hilversum vestigden. De komst van de radio-omroepen, welke zich na de TweedeWereldoorlog ook met het maken van televisiegingen bezighouden, bracht veel werkgelegen­heid in het Gooi. Er werd veel nieuw personeelaangeworven, ook van elders, dat zich rondomHilversum vestigde. Als gevolg van de komstvan het omroepbedrijf in de jaren dertig werdener een aantal omroepgebouwen, veelal in eenvernieuwende architectuurstijl, gebouwd inHilversum.

De vestingsteden Muiden, Naarden en WeespDe regio Gooi en Vechtstreek kent een drietalvoormalige vestingsteden: Muiden, Naarden enWeesp. Deze steden waren vanouds als vestingin gebruik. Sinds de 17e eeuw hoorden de ste­den tot de Hollandse Waterlinie en in 1815 gin­gen zij over naar de Nieuwe HollandseWaterlinie. Muiden en Weesp werden metingang van 1892 ondergebracht bij de Stellingvan Amsterdam, een kring van (permanente)vestingwerken rond de hoofdstad, die een slui-

TVE 13 jrg. 1995- 30 -

tende verdedigingslinie vormden. Naardenbleef echter onder bevelstructuur van deNieuwe Hollandse Waterlinie, maar werd in1926 als vestingwerk opgeheven. Muiden enWeesp werden na de Tweede Wereldoorlog pasals vesting opgeheven.Rondom deze vestingen gold de Kringenwet.Deze wet die in 1853 van kracht, verordonneer­de dat in een bepaalde straal rondom de ves-

Turf poortstraat 27, Naarden.

■■■ ■■■ Hsis sis»■ -s!.ssssss_*r

- -

Si8! Si

' v w . iggggiÉV

WÊÊÊÊtifiih

tingwerken (de verboden kringen) slechts inhout mocht worden gebouwd. In tijden vanbeleg of oorlog konden deze houten huizen snelgesloopt worden, ten behoeve van een vrijschootsveld. Deze Kringenwet verviel pas bijde opheffing van de vestingen. Zodoende zijnin de omgeving van Muiden. Weesp enNaarden (en overigens ook in de gemeenteBussum dat onder het Offensief van Naardenviel) veel panden in hout gebouwd. Met namein Naarden-zuid zijn veel houten villa's enwoonhuizen terug te vinden.

Vecht streekZoals hiervoor reeds is vermeld zijn de ontwik­kelingen in de Vechtstreek in de periode 1850-1940 overwegend kleinschalig gebleven. Naasteen uitgebreide militaire infrastructuur (de

Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stellingvan Amsterdam, inclusief de vestingstedenMuiden en Weesp) kende de Vechtstreek in deperiode 1850-1940 overwegend een agrarischkarakter. Hieraan herinneren de vele boerderij­en in deze streek. Zowel de verschillende dor­pen in de Vechtstreek als de steden Muiden enWeesp groeiden in de periode 1850-1940slechts op beperkte schaal.Wel beleefden de twee steden in het laatstekwart van de 19e eeuw en het eerste kwart vande 20e eeuw een economische bloei. Met namede scheepswerf Van Schouten, de zoutfabriekBouvy en kruitfabriek Muiden (alle te Muiden)en de chocoladefabriek C.J. van Houten(gemeente Weesp) droegen hieraan bij.Karakteristiek voor het oostelijk deel van deVechtstreek waren in de periode 1850-1940 devele wasserijen. Met name in de gemeentenNederhorst den Berg en 's-Graveland bevondenzich in deze periode vele wasserijen. Deze was­serijen waren hier sinds de 17e eeuw gevestigd,toen in de ’s-Gravelandsche Polder (op de randmet het Gooi) buitenplaatsen voor rijkeAmsterdammers werden gebouwd. De inwo­ners van dit deel van de Vechtstreek gingen dewas doen voor de bewoners van de buitenplaat­sen en later (na de opening van het beurtveer opAmsterdam) ook voor de rijke inwoners vanAmsterdam. De wasserij-industrie heeft zich totna de Tweede Wereldoorlog weten te handha­ven. Er resteren nu nog enkele objecten uit deperiode 1850-1940 die aan deze vorm vanindustrie herinneren.Wat de landhuizen bij 's-Graveland betreft;deze dateren voor het merendeel van vóór 1850.Slechts een klein aantal dateert uit de periode1850-1940.

Mocht u meer informatie willen hebbenbetreffende de MIP-inventarisatie in de regioGooi en Vechtstreek of wilt u gemeente- en/ofregiobeschrijvingen bestellen (a raison de ƒ 6.-), dan kunt u contact opnemen met E. vanAmersfoort (tel. 023-143600) of mevrouwN.C. van Goor (tel. 023-143595).

BRONSamenstelling Heleen Pronk en Nanette van Goor,beleidsmedewerkers monumentenzorg van de AfdelingCultuur en Educatie, Dienst Welzijn. Economie enBestuur. Haarlem (1993).

TVE 13 jrg. 1995

-31 -

Activiteiten van de Stichting Tussen Vechten Eem

Open Dag TVE op 13 mei 1995

De jaarlijkse Open Dag van TVE zal in samen­werking met de Historische Kring Huizen inHuizen gehouden worden. Deze dag is toegan­kelijk voor begunstigers van TVE, de leden vande Vereniging van Vrienden van het Gooi enoverige belangstellenden. Aan het bijwonenvan de ochtendbijeenkomst zijn geen kostenverbonden.

Het voorlopige programma ziet er uit als volgt.

09.30 uur: Ontvangst met koffie in het gemeen­tehuis.

10.00 uur: Welkom door de (loco-)burgemees-ter; daarna openbare vergadering T.V.E.

10.30 uur: Inleidingen over:400 jaar Hervormde Kerk.Ontstaan en groei van Huizen.Tussen de inleidingen muziek, een voor­dracht in Huizer dialect. Afsluitend: eenklederdrachtshow.

Na aperitief en lunch kan men ’s middags kie­zen uit een aantal excursies:

Nederlands Hervormde kerk (interieur entorenbeklimming).Korte bottertocht met rondwandeling doorVissersbuurt.Klederdrachtmuseum met daarna een kortebottertocht.Bezoek aan het Schoutenhuis.Bezichtiging panelen Eppo Doeve met daar­na bezoek aan het bakkerijmuseum c.q.smalfilmmuseum.

Definitieve gegevens in het volgende specialeHuizen-nummer van Tussen Vecht en Eem.

Reserveer nu reeds in uw agenda: zaterdag13 mei 1995, Open Dag TVE.

Historische bibliografie voor het gebiedtussen Vecht en Eem

Sinds een aantal jaren wordt gewerkt aan de tot­standkoming van een historische bibliografievoor het gebied tussen de Vecht en de Eem.Doel is om alle publikaties ooit verschenenover de geschiedenis van de streek te verzame­len en voor onderzoekers beschikbaar te stellen.Er zijn normen gesteld aan de omvang van deop te nemen publikaties, er wordt echter nietnaar een wetenschappelijke bibliografiegestreefd. In principe worden alle publikaties,van welke inhoud dan ook, opgenomen. Dearchivarissen van het Stadsarchief Naarden enhet Streekarchief voor het Gooi en deVechtstreek te Hilversum zijn de coördinatorsvoorde samenstelling van deze bibliografie. DeStichting Tussen Vecht en Eem is opdrachtge­ver en financier van dit project. Momenteel zijnin tien grote wetenschappelijke bibliotheken inhet land ruim 800 titels verzameld. Er wordtnog een aantal van deze bibliotheken bezochten de verwachting is dat aan het einde van ditjaar die fase van het onderzoek is afgerond. Aldit onderzoekswerk wordt verricht door vrijwil­ligers. Twee van hen reizen naar de bibliothe­ken en een derde voert alle gegevens in de com­puter in. Deze computer is speciaal voor ditdoel aangeschaft door de Stichting TussenVecht en Eem en bevindt zich bij hetStadsarchief Naarden. De verwachting is dat bijgereed komen de bibliografie een omvang van3000 titels zal hebben. Deze zullen niet uitslui­tend bij de wetenschappelijke bibliotheken wor­den verzameld. De bibliotheken van de driearchiefdiensten (en mogelijk ook van het GooisMuseum) in de regio zullen worden onderzocht.Daarnaast worden de uitgaven van alle histori­sche kringen en andere organisaties uit de regioopgenomen. Hiervoor zal het nodig zijn om dehistorische kringen zelf in te schakelen bij hetbeschrijven van die uitgaven. Artikelen enmonografieën zullen worden beschreven vol­gens de geldende regels van titelbeschrijving.

TVE 13' jrg. 1993- 33 -

Momenteel draait een proef bij de historischekring 'Albertus Perk' van Hilversum. Als ver­volg daarop zullen de overige historische krin­gen worden uitgenodigd hun medewerking teverlenen. Over de beschikbaarstelling van debibliografie moeten nog beslissingen wordengenomen. Uitgeven, op aanvraag printen en on­line raadplegen zijn drie van de mogelijkheden.Berichten daarover vindt u te zijner tijd in dittijdschrift. Het is de bedoeling dat na afloopvan dit project de archiefdiensten de bibliogra­fie actueel zullen houden.

Indien u inlichtingen wenst over dit projectkunt u zich wenden tot D. Dekema.Stadsarchief Naarden (Cattenhagestraat 8 teNaarden. tel. 02159-57811) ofC.M. Abrahamse. Streekarchief Gooi enVechtstreek (Oude Enghweg 23 te Hilversum,tel. 035-292646).

Ph.J. Hamers 1909-1995

Flip Hamers zal door zeer velen erg gemistworden.Een mens met zo’n positieve uitstraling, metzoveel liefde voor cultuur en schoonheid, metzo'n onverdeeld medeleven met anderen, metzo’n groot vermogen om anderen enthousiast temaken is zeldzaam.Behalve zijn werk als kunstschilder laat hij eenschat na aan beschermd natuur-, landschaps- endorpsschoon.Deze ereburger van 's-Graveland zette zich invoor het behoud van grote en kleine culturelewaarden in zijn eigen directe omgeving. Hijwist bovendien anderen te inspireren om zijnwerk voort te zetten.Namens de stichting Curtevenne maakte hijjarenlang deel uit van het Algemeen Bestuurvan de Stichting Tussen Vecht en Eem, dieijvert voor het behoud van cultuurhistorische enkarakteristieke waarden in de hele regio.Natuurlijk bestond er een bijzondere band tus­sen Flip Hamers en TVE.In mei 1981 verscheen er een nummer van hettijdschrift dat geheel gewi jd was aan jongerearchitectuur en monumenten in het Gooi. Detoenmalige voorzitter van TVEmr W.G.M. Cerutti schreef daarin een artikelover het werk van de vader van Flip Hamers,architect Ph.J. Hamers (1882-1966). Die kleine

monografie over de fijnzinnige architectHamers paste heel goed in dat kader.Tijdens het snuffelen in het archief Hamers inhet huis dat de architect voor zijn vrouw en kin­deren in het Spiegel in Bussum bouwde, maak­te TVE kennis met Tom Hamers, een jongerebroer van Flip. eigenaar van de drukkerijSpieghelprint. Sindsdien wordt het tijdschriftgedrukt in Bussum.De herinnering aan Flip Hamers is ook onver­brekelijk verbonden aan de panelen met degeschiedenis van hel Gooi, die in 1971 doorEppo Doeve, met assistentie van Flip. werdengeschilderd voor de manifestatie Duizend JaarErfgooiers. Dankzij de inzet van Flip is dezekleurige reeks gerestaureerd en voor iedereenvrij toegankelijk in het stadhuis van Huizen.Ook al zullen velen hem missen, er blijft veeldat de herinnering aan Flip Hamers tot in lengtevan jaren levend zal houden.

E.A.M. Scheltema-Vriesendorpoud redactiesecretaris TVE

SS»»:

■ * j rII

Zelfportret. Flip Hamers. 19X9.

TVE 13 jrg. 1995

- 33 -

Activiteiten van de Vereniging vanVrienden van het Gooi

Jaarlijkse algemene ledenvergadering

De jaarlijkse algemene ledenvergadering van deVereniging van Vrienden van het Gooi zal wor­den gehouden opdonderdag 20 april 1995 om 20.00 uur in deBlaereoin in Blaricum.

Voorlopige agenda

1. Opening2. Notulen van de ledenvergadering gehouden

op 12 april 19943. Jaarverslag over 19944. Rekening en verantwoording over 1994

Verslag van de kascommissieVaststelling van de begroting voor 1995

N.B. De bij de punten 2, 3 en 4 behorendestukken zijn na 1 april a.s. op aanvraag ver­krijgbaar bij de ledenadministratie (zie binnen­zijde omslag). De stukken liggen bovendien inde zaal ter inzage.

5. Benoeming kascommissie 19956. Vaststelling contributie 19967. Bestuurswisseling

N.B. Statutair treedt af mevrouwN. Biersteker-Vonk.Het bestuur heeft inmiddels kennis gemaaktmet mr F.R. van Norren, woonachtig inBussum. Hij is bereid binnen het bestuur eenfunctie te vervullen. De heer Van Norren iswerkzaam als Hoofd ingebruikgeving enJuridische zaken van Staatsbosbeheer. Hetbestuur verzoekt u met zijn benoeming in testemmen.

8. Mededelingen9. Rondvraag10. Sluiting

PAUZE

Over de invulling na de pauze zijn wij in over­leg met een deskundige op het gebied van deruimtelijke ordening van het Gooi. Het onder­werp zou kunnen zijn: Wat moet worden veran­derd en wat zou nog aangebracht kunnen wor­den.

Noteer alvast de datum van de ledenvergade­ring 1995:donderdag 20 april 1995!

Vrienden van het Gooi eenaparte organisatie?

Dick A. Jonkers

In het kader van de serie informatie-avonden,die door de Vrienden van het Gooi voor ledenen andere belangstellenden wordt georgani­seerd, was op 3 november Blaricum aan debeurt. Ondanks een aparte uitnodiging en eenoproep in het dorpsblad Hei en Wei, warenslechts acht belangstellenden aanwezig. Dekwaliteit van de avond was er echter niet min­der door. Integendeel, er waren boeiende dis­cussies en houtsnijdende suggesties. Wat bij­voorbeeld te denken van de stelling: Houdt inieder geval open ruimtes, de natuurkwaliteitervan is van minder belang. Onderstaand eenimpressie van deze avond met een greep uit watter sprake kwam.

In de inleiding, verzorgd door onze voorzitterde heer H. Pfeiffer, werd ingegaan op de ver­warring die er onder de Gooise bevolking leeftover de naam Vrienden van het Gooi. Wij zijnin tegenstelling tot wat men vaak denkt geenonderdeel van het Gooisch Natuurreservaat, deterreinbeherende organisatie. Evenmin gelieerdaan de Steunstichting, die het GooischNatuurreservaat financieel helpt bij bijvoor-

TVE 13 jrg. 1995- 3 4 -

beeld begrazingsprojecten en hel aanbrengenvan bebording. Ook de Stichting Tussen Vechten Eem staat los van de Vrienden. Het is eenbundeling van historische kringen, waarmee wijhartelijke betrekkingen onderhouden, onderandere tot uitdrukking komend in hel gezamen­lijk uitgegeven tijdschrift Tussen Vecht enEem. Na verdere algemene informatie, ook alop andere avonden verwoord, schetste hij dezorgen over toekomstige ruimtelijke ontwikke­lingen: De uitbreiding van de Al tot een auto­weg met 2x4 rijstroken, geplande spoorbaan-verbreding, de steeds weer opduikende plannenvoor de aanleg van de Zuiderheideweg over deHoorneboegsche Heide en het voortdurenddoorgaan van bebouwing, zowel door 'inbrei­en’ als bebouwing van nieuwe lokaties.Wanneer zijn de grenzen bereikt? Wat volgt erna het Vierde Kwadrant? Ook de ecologischeverbindingszones kwamen weer aan bod.

Hierop volgde een geanimeerde discussie. Eenvoorstel om met alle andere op hetzelfde gebiedwerkende organisaties in één organisatie op tegaan kwam met alle voors en tegens ter tafel.Het verdwijnen van de surflokatie bij Oud-Naarden en misverstanden daarover was éénvan de andere punten. Aandacht werd gevraagdvoor de toenemende geluidsoverlast van vlieg­tuigen op weg van en naar Schiphol. DeVrienden zouden zich ook daarmee bezig moe­ten houden. Men was het erover eens dat hetGooi vol is. Als algemeen gevoelen werd naarvoren gebracht, dat deze zaken via de politiekbespreekbaar moesten worden gemaakt. Ideeënhierover waren:- gesprekken met colleges van burgemeesters

en wethouders aangaan;- gemeenten duidelijk laten maken wat hun

plannen op langere termijn zijn ten aanzienvan bebouwing, de maximale grootte vanbedrijven en de bescherming van natuurterrei­nen. (Dit in verband met overlast door eenmanege in Blaricunt en de recente discussie inBussunt over een bakkerij.);

- verder werd gesuggereerd na te gaan welkeraadsleden lid zijn van de Vrienden en ookandere gelijksoortige organisaties te vragenhetzelfde te doen.

Het kon niet uitblijven dat ook op deze avondhet heidebeheer en de conflicten met eigenaren

van honden in diverse situaties aan de ordekwamen. Het vinden van oplossingen om iedertevreden te stellen blijkt moeilijk te zijn. Erwerd aandacht gevraagd voor de zandwegenrond het Mauveheitje in Laren, die als sluipwe­gen en racebanen worden gebruikt. Afsluitingvoor gemotoriseerd verkeer lijkt gewenst. Onsblad Tussen Vecht en Eem vond men te veeleen historisch karakter dragen. De voorzitterrepliceerde dat er al naar een evenwicht wordtgezocht, maar dat het moeilijk is om schrijversover groene onderwerpen en ruimtelijke orde­ning te vinden. Aan het eind van de avond wasde conclusie dat dit soort avonden zeer zinvolis. Het bestuur kijkt dan ook met spanning uitnaar de avond die in Laren zal worden gehou­den en zal aandacht geven aan de ingebrachtesuggesties.

Vrienden van het Gooi schrij­ven verkeers-prijsvraag uit

De verkeersproblemen in het Gooi nemen onge­kende proporties aan. Inmiddels gewend aan defilemeldingen op de A l is daar sinds kort ookde A27 Hilversum-Utrecht bijgekomen.Ook op de regionale wegen staat het iedereochtend en avond vol, tegelijkertijd wringt hetverkeer zich elders moeizaam door de dorps­kernen. Hoe lang kan dit nog zo doorgaan?Aan defiles op de snelwegen kan alleen in gro­ter verband wat gedaan worden. Oplokaal!regionaal niveau zijn Goois georiënteer­de oplossingen wellicht goed denkbaar!

Al in 1977 werd door de heer Minco, vroegergedelegeerde bij het Gewest Gooi enVechtstreek, in de beleidsnota 'Verkeer enVervoer Gewest Gooi en Vechtstreek' gestelddat: wij in ons gewest een streek-eigen beleiddenken te gaan voeren, dat tot natuurbehoudzal leiden. Het eigene zit in de erkenning dat degrenzen van de toelaatbare aantasting bereiktzijn en dat de keuze voor het behoud van hetresterende gemaakt is.Een aantal bedreigingen zoals: de weg over deZuiderheide en Hoorneboeg, de randweg tenwesten en zuiden van Huizen en de zogenaam­de Expresseweg ten zuiden van Bussum, zijn

TVE 13' jrg. 1995- 35 -

gelukkig niet doorgegaan.De VVG gelooft niet dat het weer zo’n vaart zallopen, want vele kostbare stukken bos en heidezijn nu planologisch beschermd en in eigendombij het Gooisch Natuurreservaat. Echter deauto’s staan in de file, de kernen slibben dichten het karakter van de dorpen raakt verstoord.In de toekomst worden weliswaar mindergrootschalige ingrepen verwacht, maar op veleplaatsen zal verder geknabbeld worden aan bos,heide en groen in de woonomgeving om hetverkeer sneller te laten doorstromen. Milieu ennatuur komen onder steeds zwaardere druk.De kwaliteit van onze leefomgeving gaat verderachteruit, al werkt de Vereniging van Vriendenvan het Gooi tegelijkertijd nog zo hard aan hetherstel van de Ecologische Infrastructuur in hetGooi.

Daarom nemen de Vrienden het initiatief om uuit te dagen, uw creativiteit aan te boren en u tevragen mee te doen met het denken over hetoplossen van een aantal verkeersknelpunten enbeperking van het autoverkeer in het Gooi.

Wij nemen daarbij geen genoegen met oploss­ingen die leiden tot nog meer wegen. Immershet toelaatbare is wel bereikt. Ook vragen wijniet om oplossingen voor problemen in uweigen straat of ze zouden algemeen geldendmoeten zijn met een voorbeeldwerking voorelders.

Kortom, wij vragen van u creatieve, ingenieuzeen/of interessante oplossingen voor een steedsnijpender probleem, waar we allen dagelijksmee te maken hebben!

Prijsvraag reglement

De wedstrijd is open voor iedereen.

Gevraagd wordt uw oplossingen of ideeën opmaximaal twee A-viertjes te beschrijven eneventueel vergezeld te laten gaan van kaartma­teriaal.

Inzendingen kunnen worden gestuurd naar hetsecretariaat van de Vrienden van het Gooi:Amersfoortsestraatweg 122, 1411 HJ Naarden.Onder vermelding van ’Prijsvraag’.Inzendingen dienen uiterlijk 20 april in het

bezit te zijn van het secretariaat.De deelnemer vrijwaart de wedstrijdorganisatietegen alle aanspraken door derden die rechtenpretenderen op de van de deelnemer ingestuur-de oplossing.

De namen van de genomineerden mogen inexterne publikaties worden vermeld, evenals dedoor hen ontworpen oplossingen zonder datdaaraan rechten kunnen worden ontleend.

Uit de inzendingen zal een selectiecommissieeen eerste keuze maken. Uit de genomineerdeinzendingen zal een deskundige jury de prijs­winnaars kiezen.

De uitspraak van de jury is bindend: hieroverkan niet worden gecorrespondeerd.

De jury heeft het recht om na beoordeling vande genomineerde ontwerpen te besluiten geenprijs uit te reiken, wanneer blijkt dat geen vande onderwerpen aan de beoordelingscriteriavoldoet.

Inzenders ontvangen bericht van ontvangst,genomineerden zullen worden uitgenodigd voorde officiële prijsuitreiking.

Al het ingezonden materiaal blijft het eigendomvan de wedstrijdorganisatie.

Per deelnemer wordt maximaal één prijs toege­kend.

Het totale prijzengeld bedraagt ƒ 1.500,- enwordt als volgt verdeeld: hoofdprijs ƒ 750,-,tweede prijs ƒ 500,- en derde prijs ƒ 250,-.

Natuurbeheer binnen destedelijke agglomeratie.Een praktijkgeval.Bomen binnen de stedelijke invloed, zekerindien die bomen op of vlak bij de erfafschei-ding staan, kunnen nogal eens tot minder pretti­ge verhoudingen tussen buren leiden.Dat ondervonden ook enkele bewoners in dedriehoek Soestdijkerstraatweg, Stadhouderslaanen de Sophialaan te Hilversum. De binnen deze

TVE 13 jrg. 1995

- 36 -

driehoek van bebouwing aanwezige aaneenslui­ting van tuinen bevat vele reeds oude bomen.Het gebied wordt daarom ook wel: 'het binnen­bos’ genoemd. Hoewel de natuur-, ecologischeen belevingswaarde hoog is, een nare bijkom­stigheid is dat er nogal wat blad valt en dat ernogal wat zon wordt weggenomen. Met namehet feit dat de middag- en avondzon te weinigin de tuin van twee bewoners aan deStadhouderslaan kon doordringen, was voorhen aanleiding de stap naar de rechter te maken.Gevorderd werd onder andere het weghalen vanbomen binnen een afstand van twee meter (enstruiken en heesters binnen 50 cm) van descheidslijn. Ook werd gevorderd het toppen vaneen aantal bomen. De president achtte voldoen­de redenen aanwezig ter plaatse te komen kij­ken en zich daarbij te laten informeren doortwee ambtenaren van de gemeente Hilversum.De president in kort geding heeft geen der vor­deringen gehonoreerd. Daarbij werd meegewo-gen dat het binnen de gemeente Hilversum eengewoonte is, dat bomen op of vlak naast descheidslijn staan, dat geldt overigens voor allegemeenten in het Gooi. Daarmee wordt voldaanaan de in het Burgerlijk Wetboek opgenomenuitzondering op de verplichte minimumafstandtot de erfafscheiding.De vordering tot het aftoppen of snoeien wijstde president af, omdat - nu die 60 jaar oudeesdoorns zijn volgroeid - er geen spoedeisendbelang was. Dat is zoals bekend een voorwaar-de om een voorziening in kort geding te kunnenvragen.Interessant is wel dat aangegeven werd dat nietwas gebleken dat de belemmering van de licht­inval in de tuinen van de eisers een zodanigeonrechtmatige hinder oplevert dat deze hetopleggen van de burgerlijke rechter van eenverplichting tot toppen en/of snoeien zou kun­nen rechtvaardigen.

Op zich heeft deze uitspraak - behoudens wel­licht het doorkijkje naar wat de burgerlijkerechter terzake van het toppen der hoge bomenzou kunnen oordelen - geen verrassingen inzich. De lijn in het vonnis is helder.Dat aan deze zaak in dit tijdschrift toch aan­dacht besteed wordt, komt met name omdatnogal wat werk verricht is door een groot aantalomwonenden, verenigd in de MilieuzorgGroendriehoek Sophialaan en omstreken. Door

buurtberichten zijn de bewoners van dit kortgeding, maar ook van vele andere voor de buurtrelevante zaken op de hoogte gehouden. Ookheeft men de president in kort geding ervan opde hoogte gebracht, dat er sprake was van eenmeer dan simpel geval van burenruzie over eenin de weg staande boom. Het natuurbelang ende ecologische waarde van het totale gebied isdaarbij onder de aandacht van de presidentgebracht. Of dat meegewogen heeft, is in de uit­spraak niet zichtbaar.

De Vereniging van Vrienden van het Gooibeschouwt zowel de uitspraak als de inzet vanMilieuzorg Groendriehoek Sophialaan en oms­treken als een goed voorbeeld van door debetrokken bewoners gedragen natuurbehoud.Zeker gezien de op diverse plaatsen binnen hetGooi plaatsvindende aanslagen op de natuurbinnen de stedelijke invloedssfeer is een felici­tatie op haar plaats.

TVE 13 jrg. 1995

- 37 -

Goois Museum

Tentoonstellingsprogramma

’Verdwenen dorpsbeelden van Hilversum,1898- 1935'

Een fotocollectie van P.J. Siewers.Samenstelling: Goois Museum, familieSiewers, uitgeverij Schuyt & Co.

Het Goois Museum toont van 28 januari tot enmet 12 maart 1995 een selectie uit de glasnega­tieven van de fotograaf Pieter Jan Siewers.Siewers is in de periode 1898-1935 actiefgeweest met zijn camera in Hilversum en oms­treken. Van de duizenden glasnegatieven die hijmaakte, zijn er zo’n vijftienhonderd bewaardgebleven. Uit deze collectie is nu een keuzegemaakt, die voor het eerst getoond wordt aanhet publiek.Pieter Jan Siewers fotografeerde een grote ver­scheidenheid aan onderwerpen met een scherpoog voor detail. Zo legde hij het alledaagseleven vast dat in die tijd in een overgang vanoud naar nieuw verkeerde. Behalve foto’s zijner ook voorwerpen op de tentoonstelling tezien.’Verdwenen dorpsbeelden’ biedt de bezoekereen boeiende wandeling door het nog vrijrecente verleden van Hilversum.

In de eerste decennia van de 20e eeuw zettePieter Jan Siewers het lyrische karakter van hetGooi op de gevoelige plaat vast. Plaatjes vanvilla’s, straten, evenementen en mensen inHilversum, maar ook in Blaricum, Huizen, ’s-Graveland, Kortenhoef, Loosdrecht enBunschoten.Bijna al deze foto’s maakte Siewers inopdracht. Vele afbeeldingen werden als prent­briefkaart aan de man gebracht. Reclamefoto’smaakte hij ondermeer voor tapijtfabriek Tijmende Wit (de latere Veneta).Van de karakteristieke plekken, die hij vastleg­

de in Hilversum, zijn de meeste verdwenen. Detentoonstellingsbezoeker zal verrast zijn overde gemoedelijke uitstraling, die de Kerkbrinken de Kerkstraat in het centrum van Hilversumtonen, de eenheid in bebouwing en het velegroen door het dorp heen. Verdwenen is demogelijkheid om te schaatsen op de ijsbaan bijCrailo, afgeleverd te worden per koets alsbruidspaar bij het voormalig raadhuis op deKerkbrink (het huidige Goois Museum) en tebaden in de Hilversumsche Bad- enZweminrichting. Dat het ooit mogelijk w as.toont de fotocollectie van Pieter Jan Siewers inhet Goois Museum.

Een gelijknamig boek over de collectie Siewersis te koop in het museum. Prijs: ƒ 39.50.Auteur: Eddie de Paepe, uitgeverij: Schuyt &Co, Haarlem.

Het Goois Museum,Kerkbrink 6, 121 1 BX Hilversum,Open: dinsdag t/m zondag van 12.30-16.30 uur.Tel. 035 - 292826. Fax. 035-292515.

Koninginnedag,Kerkstraat teHilversum,1910.

I *

mmiifjJi

TVE 13 jrg. 1995- 38 -

Uit de tijdschriften

Historische Kring Eemnes; 16e jrg. nr. 2,juli 1994

Over een beeldschoon stukje Eemnes schrijvenCaroline Schuurman en Henriet Liscaljet. Hetbetreft de ’Heidehoek’, waar de moeder van deeerstgenoemde schrijfster een groot deel vanhaar jeugd heeft doorgebracht.Een korte historie van de familie Laan blijkttoch wel omvangrijk te zijn, dankzij veel inte­ressante figuren die erin voorkomen (auteurHenk van Hees).

Historische Kring Eemnes; 16e jrg. nr. 3,oktober 1994

’Tomatuva’, een verhaal van ondernemerslust,durf en hard werken, schrijven Henk van Heesen Bertie van Wijk. Het fraaie woord ’tomatu­va' is een combinatie van tomaat en uva, hetlatijnse woord voor druif. Dit was de naam vaneen fruitrestaurant dat van augustus 1934 tot1969, toen het op 1 juli aan Rijkswaterstaat ver­kocht moest worden, aan de rijksweg Laren-Baarn heeft bestaan.In de crisisjaren dertig heeft HermannsAnthonius Pot, om economisch het hoofdboven water te kunnen houden, daar met enor­me energie en doorzetting een kwekerij van degrond gekregen (vlakbij de ‘Heidebloem’),waar meloenen, tomaten en druiven werdengekweekt en waar op 3 augustus 1934 deTomatuva-restauratie geopend werd. Het res­taurant heeft een bloeiend maar gevarieerdbestaan gehad, tot uiteindelijk de groeiende ver-keersbehoefte, die de aanleg van de nieuwerijksweg nodig maakte, het bedrijf de das ontd­eed. En Tomatuva heeft nog navolging gevon­den, zoals de 73-jarige Wint Hilhorst zijn herin­neringen te boek laat stellen door HenrietLiscaljet. Ook de kwekerij van Hilhorst heeftgebloeid, tot de concurrentie zo groot werd dathet ook dit bedrijf te bar werd.

De Wi jde Blik; tijdschrift voor natuur enmilieu in Gooi, Vechtstreek, e.o.; 11e jrg.nr. 94/2, augustus 1994

Onder de titel 'Flora en fauna van het eiland deDode Hond’ schrijft Dick A. Jonkers over hetenige eilandje van de zestien die destijds in derandmeren zijn gecreëerd dat in het Eemmeerligt. Het maakt deel uit van het staatsnatuurmo-nument Eemmeer (1050 ha). Vroeger heette hetVogeleiland, op de topografische kaart wordthet als de Dode Hond aangeduid.Het met bagger opgespoten binnendeel was in1992 door inklinking zo laag geworden, dat bijhoge waterstanden water door een buis aan dezuidzijde van de ringdijk om het eiland, naarbinnen kan stromen. Het gevolg is dat het lagebinnendeel van het eiland vochtig tot nat is enin het voorjaar 10 tot 20 cm onder water staat.De opgeschoten en omgevallen, weelderig metmossen begroeide wilgen vormen een bijnaondoordringbaar struweel. Men zou zich eerderin de Everglades in Florida wanen dan in hetdichtbevolkte Nederland.Dan gaat de auteur over op de planten, vogelsen overige fauna (de loopkevers werden alvroeger behandeld). Het gebied is rijk aanbroedvogels, maar ook bereiken reeën zwem­mend het eiland; verder hazen en konijnen,muizen en ratten, tot en met de huiskat, die in1977 gevlucht was van een schip waarop eengasexplosie had plaatsgevonden. Ook amfi­bieën zijn goed vertegenwoordigd.De schrijver verwacht dat het volgen van oudeen ook nieuwe kolonisators van dit geïsoleerdeeilandje nog heel wat boeiend materiaal kanopleveren. Andere artikelen over deVechtstreek, onder andere over de landinrich­ting van de Vechtstreek en over de verbredingvan de A27, vormen de verdere inhoud van dittijdschrift over natuur, milieu en ruimtelijkeordening in de regio. Het toont op boeiendemanier wat er allemaal te doen is in de tochbescheiden ruimte van het gebied waarin wijthuis zijn.

TVE 13 jrg. 1995

- 39 -

Baerne; tijdschrift van de HistorischeKring Baarn; 18e jrg. nr. 3, septem­ber 1994

Naar aanleiding van een pas verworven schilde­rij van de R.K. kerk van de H. Nicolaas verteltH. Bronkhorst over een ’Schilderij van een kerkdie niet meer bestaat’. Hij stond aan deKerkstraat in Baarn, werd gebouwd in 1861 enafgebroken in 1903. Ook de geschiedenis vaneen gestolen klok, die in 1943 door de Duitserswerd weggehaald uit de tweede Nicolaaskerkop dezelfde plek gebouwd, maar nooit meerterugkwam. Een paar oude prentbriefkaartenvan bijna een eeuw geleden tonen de rust vanhet vroegere dorp.Het artikel over de betonnen voetgangersbrugover het spoorwegemplacement in Baarn, hetzogenaamde ’kippebruggetje’, lijkt erg tech­nisch, geschreven als het is doorprof.ir D. Dicke, maar is niettemin tekenendvoor de vroegere verhoudingen in dit toen zorustige forensendorp. In 1910 boden enkelenotabelen een bedrag van ƒ 7.500,- aan degemeente aan onder voorwaarde dat een voet­brug over het spoorwegemplacement zou wor­den gebouwd.De brief is door J.L. Pierson als eerste onderte­kend; de gift was zeker niet belangeloos!Het totstandgekomen bruggetje is voor ons landzeldzaam en hoort daarom op de monumenten­lijst thuis, concludeert de schrijver.

Baerne; tijdschrift van de HistorischeKring Baarn; I8e jrg. nr. 4, decem­ber 1994

De historische kring bestaat nu twintig jaren,zoals oud-voorzitter mr C.C.M. Collard in eenkort overzicht herdenkt. Hij kan met voldoe­ning op een bloeiende vereniging terugkijken,met te meer voldoening zelfs daar hij zelf des­tijds het initiatief tot de oprichting heeft geno­men. Dit feit is aanleiding tot een serie terug­blikken op de ontwikkeling en groei van dejarige. Allemaal dankbare en vreugdevolle her­inneringen.

Contactblad van de Historische KringBussum; 10e jrg. nr. 2, september 1994

Dit nummer bevat het tweede deel van de serie

artikelen over Bussumse kerken. Aan de beurtzijn nu de R.K. Mariakerk, met de HeiligHartkerk en de Sint Jozefkerk. Aanvullendegegevens worden graag ontvangen door deauteurs Wil van Berkel en Martin Heijne, daarze zich bewust zijn slechts wat summiere feitenverzameld te hebben.

Eigen Perk; uitgave van de HistorischeKring ’Albertus Perk’ Hilversum; 14e jrg.nr. 3, september 1994

Over het initiatief om de leemte te vullen, ont­staan door de eis van de nieuwe wet op debasisvorming aan de scholen om omgevingson-derwijs te doceren, is in het decembernummervan ’Tussen Vecht en Eem’ uitvoerig geschre­ven. Er is op dit terrein geen lesmateriaal en deStichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- enEemland wil dit gaan maken. Eigen Perkbelooft zijn lezers ze van de ontwikkelingen opde hoogte te zullen houden.En Albertus Perk zou Albertus Perk niet zijn alsook in dit nummer niet geschreven zou wordenover het bestemmingsplan Kerkbrink en alleandere knelpunten in de gemeentelijke plannen.

Eigen Perk; uitgave van de HistorischeKring ’Albertus Perk’ Hilversum; 14e jrg.nr. 4, december 1994

Ook deze uitgave gaat over de gemeentelijkeplannen. Er wordt geconstateerd dat er reden istot treuren en tot voorzichtig juichen over derecente besluiten van de gemeente met betrek­king tot de 'Binnenstad' (of zou het'Binnendorp' moeten zijn? MWJ). Er is redentot treuren over het nieuwbouwplanLangestraat/Laanstraat, waartegen AlbertusPerk met energie vergeefs gevochten heeft.Instructieve historische foto’s illustreren watAlbertus Perk wilde bereiken.Iets vrolijker klanken over de ’revalidatie’ vande Kerkbrink, waar nu tenminste de gatengedicht zullen worden en de bekendeSpijkerpandjes hun geveltjes zullen mogen hou­den.Zowel in nummer 3 als nummer 4 komt deHilversumse historie natuurlijk ook uitvoerigaan bod. Een zeer persoonlijke herinnering vanMia Rethmeier-Dudok aan haar vader, de in1982 overleden architect Dudok. in een artikel

TVE 13' jrg. 1995- 4 0 -

’Dudok was mijn vader' vormt een warm klin­kende noot onder de artikelen.Vermeldenswaard is ook de informatie over deherdenking in oktober van dit jaar van de 16 nade capitulatie van mei 1945 in het Gooi ofdirecte omgeving omgekomen Engelse solda­ten, die tot hel Royal British Legion hebbenbehoord. Juist het feit dat ze, nadat alle vijande­lijkheden voorbij waren, door een zelfmoordac­tie van een zich in de bossen van de LageVuursche schuilhoudende Duitse soldaatgedood werden, heeft diepe indruk gemaakt. Zezijn op de Noorderbegraafplaats in Hilversumbegraven.Als altijd maakt 'Eigen Perk’ een zeer verzorg­de indruk.

Historische Kring Huizen; 15e jrg. nr. 3,september 1994

'De kunstenaar R.N. Roland Holst en Huizen.’M. Heijder geeft een korte en overzichtelijkelevensbeschrijving van Roland Holst en vandiens vrouw Henriëtte van der Schalk. De op delaatste dag van 1938 overleden Roland Holsthad zijn nalatenschap onder bepaalde voor­waarden aan de Staat der Nederlanden gelega­teerd. In 1979 kwam bijna het volledige oeuvrevan de kunstenaar, toen alle voorwaarden ver­vuld waren, aan het Rijk.Het is Roland Holst gelukt de wat schuweHuizer meisjes zo gerust te stellen dat ze voorhem hebben willen poseren. Drie proeven vanhet resultaat van zulke zittingen zijn hier gere­produceerd op zo’n manier dat ze uitstekend tothun recht komen; twee tekeningen van Huizermeisjes en één van een vrouw.M. Venneij-van Wessel bericht over JanSijbrandse de Groot, die in december 1863 inhet vooronder van zijn vissersboot door eenstorm werd overvallen en verdronk. Zijn zoondie aan het roer stond, overleefde de ramp.In het vierde deel van "Het dorp Huizen inVroeger Tijden' schrijft T. Kos over enkeleberoepen die we niet meer kennen. De visven-ter liep met een kruiwagen en werd kruiergenoemd. Er waren ook landkruiers en Duitsekruiers, op hun beurt weer onderscheiden inbovenkruiers en onderkruiers. Vóór de eerstewereldoorlog kon men tientallen van deze vis-venters in Keulen en in de markthallen daarontmoeten.

Historische Kring Loosdrecht; 21e jrg.nr. 99, september 1994

Onder de titel 'Huizen en bewoning inMuyeveld’ zette P. Bakker enkele herinnerin­gen uit zijn jeugd op papier over de bewonerslangs het Breukelveense Meentje,Graseind/Nieuw Loosdrechtse Dijk. De Meenten Nieuwloosdrechtse Dijk. We lezen over dehuizen, hun bewoners met hun beroepen, totzei Is de bomen die op hun grond stonden. Enhet gonst natuurlijk van Loosdrechtse namenals Wingelaar, Manten, Lamme en ga maardoor.Dc vele activiteiten van de kring worden uit­voerig uit de doeken gedaan; men zit echt nietstil daar!

Historische Kring Loosdrecht; 21e jrg.nr. 100, december 1994

F. Brand schrijft over de familie Van Altena,een geslacht wiens naam ver in het verledenteruggaat. In 1166 wordt al een slot Van Altenagenoemd, gelegen bij Almkerk. Het land VanAltena in Noord-Brabant werd in 1332 gekochtdoor graaf Willem de Derde. Maar ook van her­bergen of van blokhuizen kan de naam zijnafgeleid.

De Omroeper; uitgave van de HistorischeKring Naarden; 7e jrg. nr. 4, oktober 1994

F.J.J. de Gooijer verhaalt over 'De evacuatievan de vesting Naarden in mei 1940’.Aanvankelijk leek het zeer dramatisch te zullenverlopen, maar achteraf had het meer van eentragi-komische operette. Later ontstonden somsschampere verhalen, soms legenden en erwaren veel misverstanden. De auteur zet hethele gebeuren op vermakelijke manier uiteen.Verder een artikel van de hand vanA.P. Kooyman-van Rossum over'D.F. Tersteeg. tuin- en landschapsarchitect teNaarden’. Deze leefde van 1876 tot 1942 enlegde veel tuinen en landschappen aan in hetGooi. Het artikel krijgt een fraaie achtergrondop het stevige en glanzende papier van het tijd­schrift.De serie artikelen van J.G. Kroonenburg overde 'Naardense Kwekerijen' wordt besloten meteen bespreking van de boomkwekerijen van

TVE 13 jrg. 1995-41 -

Jac. Smits & Co., Van Dorsser, H.P. Bendien,Eerdmans, Piet Visser, A. Mauritz en van nogeen paar groentekwekerijen en bloemisterijen.

In de Gloriosa; uitgave van de HistorischeKring Ankeveen, ’s-Graveland enKortenhoef; I le jrg. nr. 4, november 1994

Een interessante vondst over de naamSchaepenburgh, het tegenwoordige hoofdkan­toor van de Vereniging tot behoud vanNatuurmonumenten.In 1634 werden de kavels van de nieuw ontsta­ne polders ’s-Graveland verloot en AbelMathijsz. Burgh ontvangt de percelen waaropde hofstede wordt gebouwd, die de voorgangeris van het latere buiten. In 1646 sterft Burghkinderloos en één van zijn erfgenamen is zijnneef Gerard Simonsz. Schaep. Volgens deauteurs van ’De buitenplaatsen van ’s-Graveland’, H. Tromp en J. Six, wordtSchaepenburgh in 1715 eigendom vanJ.B. Bicker, getrouwd met Sara Pels. Bickeroverlijdt in 1750. De weduwe Bicker-Pels’...wonend op de nu voor het eerstSchaepenburgh genaamde buitenplaats...’schrijven zij. De Nederlandse KastelenStichting bevestigt deze stelling in haar uitgave'Schaep en Burgh’.Maar nu, schrijft ds Wumkes, maakte JanImmerzeel hem opmerkzaam op een stuk datzich in het ’Oud Archief Kortenhoef bevindten dat is ondertekend door Gerard S. Schaep endat dateert van 30 april 1656. De onderteke­naar, als ambachtsheer van Kortenhoef, doetdaarin een reeks benoemingen, geeft aan schoutJan Advocaat last de benoemden de behoorlijkeeed af te nemen en verklaart de oorkondeondertekend te hebben te zijnen huizeSchaepenburgh opt s’ Graveland op de laestenApril anno 1656.Inderdaad een interessante vondst!

Mededelingen Historische KringBlaricum; nr. 20, november 1994

Waarom zien we tegenwoordig bijna geengraan meer, maar eindeloos veel maïs? Eentriest verschijnsel inderdaad!Na deze constatering gaat S.N. terug naar hetCruijdt-Boeck Remberti Dodonaei van 1551,waarin de maïs beschreven wordt. Dodoens

heeft het nog in hoofdzaak over Turks Koren, alis hij het met die benaming niet helemaal eens.Rembert Dodoens oftewel Dodonaeus vanMechelen laat een zeer uitvoerige beschrijvingvolgen. Het werd in zijn tijd al in ons landgeteeld, maar het bleef bij een liefhebberij enhet ging alleen om de kolven, die als kippevoerwerden gebruikt.Hij zal echter nooit hebben kunnen bevroedendat een hem nog nauwelijks bekend gewas vie-reneenhalve eeuw later tot een uiterst belangrijkbestanddeel van veevoeder werd.

Kwartaalbericht; Stichting HistorischeKring Laren (N.H.); 13e jrg. nr. 50,december 1994Een artikel van de hand van Ines Kuperus overmevrouw Vera Bitter-van Lier en haar dochterJoke, onder de titel 'Levend Laren'.Op 8 oktober werd de eerste herstelfase van deLarense molen bereikt en gevierd (Meta Loeff-Duurland). De geschiedenis van het Theehuis'Het Bluk' en zijn bewoners wordt door B. Vosbeschreven.

Historische Kring Nederhorst den Berg;4e jrg. nr. 16, december 1994Dit is alweer de vierde jaargang van de in janu­ari 1988 opgerichte Kring en velen zullen zichde succesvolle Open Dag van de StichtingTussen Vecht en Eem in mei 1993 herinneren.Overigens gaat het blad in het vervolg’Werinon’ heten, daar gebleken is datNederhorst den Berg onder die naam een aan­zienlijke rol in de ontwikkeling van de noorde­lijke Vechtstreek heeft gespeeld. Jan Baarschrijft hierover in dit nummer.Verder verwacht de Kring binnen afzienbaretijd het 200e lid te zullen inschrijven. Overbelangstelling hoeven de historische kringentussen Vecht en Eem waarlijk niet te klagen!Over ’De Papierfabriek’ op de Nes of hetRealeneiland, vinden we een interessant verhaalvan J. Boerstra. Van papier gesproken: dit num­mer is gedrukt op wel heel ander papier dan datvan De Omroeper; voor beide soorten is wat tezeggen!

TVE 13 jrg. 1995- 42 -

Gooise Natuurwacht

Met de jarige Natuurwacht op stap

In 1995 viert de oudste nog bestaande natuur­wacht haar 60- jarig bestaan. En uiteraard doenwij dat met een aantal boeiende wandelexcur-sies door interessante terreinen.Alle excursies staan onder leiding van ervarengidsen.

Avondwandeling op (ïroeneveld

Datum wandeling: zaterdag 4 maart.Vertrektijd: 2 1.00 uur. Duur wandeltocht:circa 1.5 uur. Vertrekpunt: de parkeerplaatsvan het kasteel Groeneveld aan deAmsterdamsestraatweg te Baam.

Al jarenlang is onze eerste wandeling in hetnieuwe jaar een avondwandeling door het zovertrouwde parklandschap van Groeneveld.Voor deze excursie bestaat altijd grote belang­stelling en dat is ook niet zo verwonderlijk,omdat er een goede kans bestaat dat ook deBosuil zich hier meldt.U bent van harte welkom, mits de groep nietgroter wordt dan 35 deelnemers. Dus wel evenvan tevoren aanmelden.

Lentewandeling door het LaarderWasmeer-gebied

Datum wandeling: zaterdag 22 april.Vertrektijd: 10.00 uur. Duur wandeltocht:circa 2 uur. Vertrekpunt: het toegangshek aanhet einde van de Meerweg in Hilversum. DeMeerweg begint bij de kruising KamerlinghOnnesweg/Anthony Fokkerweg en loopt langshet gebouw van Philips.

De rentmeester der stichting GooisNatuurreservaat verleent ons regelmatig toe­stemming om speciaal voor u rondleidingen te

houden door dit prachtige gebied, dat vanwegede kwetsbaarheid normaal voor het publiek isgesloten. Het gebied is zeer afwisselend en er iseen rijke flora en fauna. Vooral de vogelrijk­dom valt op. Iedereen is van harte welkom,maar als u het gebied nog niet kent. moet ubeslist eens langskomen.Vergeet niet om uw verrekijker mee te nemen.

Een lentemorgen aan de Gooimeerkust

Datum wandeling: zaterdag 6 mei.Vertrekti jd: 09.00 uur. Duur wandeltocht:circa 2,5 uur. Vertrekpunt: het voormaligeRoefje, aan het einde van de oude haven vanHuizen, nabij de pier.

Deze wandeling organiseren wij ieder jaar innauwe samenwerking met de afdeling ’HetGooi’ van de Koninklijke NederlandseNatuurhistorische Vereniging.Een wandeling door dit gebied levert altijdboeiende ervaringen op: veel planten, veelinsekten, veel vogels en nog veel meer.Verrekijker en loep kunnen op deze wandelinggoede reisgenoten zijn.

Voorjaarswandeling door de landgoede­ren Oud-Bussum en De Beek

Datum wandeling: zaterdag 13 mei.Vertrektijd: 10.00 uur. Duur wandeltocht:circa 2.5 uur. Vertrekpunt: de ingang van hetlandgoed ’De Beek’ bij de kruisingFlevolaan/Oud-Blaricummerweg te Naarden.

Deze twee bij elkaar gelegen landgoederen zijneen bezoekje meer dan waard. Men vindt ereeuwenoude bomen, fraaie onderbegroeiingen,mooie waterpartijen en doorkijkjes. Ook kanmen er veel vogels horen en zien.Wij leiden u er graag rond.

TVE 13'jrg. 199543-

Lange wandeling Bussum-Zuid

Datum wandeling: zaterdag 10 juni.Vertrektijd: 09.00 uur.Duur wandeltocht: circa 5 uur.Vertrekpunt: de parkeerplaats van het NS-sta-tion Bussum-Zuid.

Datum, vertrektijd en vertrekplaats van dezewandeling staan vast. Wat nog helemaal nietvast staat, zijn de route en de bestemming. Welkunnen wij u verzekeren dat het ongetwijfeldeen mooie wandeling wordt, die u of naar eenander NS-station voert of weer terug naarBussum-Zuid.Zorg in ieder geval voor goed schoeisel en voorwat proviand.

Deelname aan de excursies staat in principeopen voor iedereen en geschiedt altijd op eigenrisico. Honden kunnen absoluut niet wordentoegelaten, ook niet aangelijnd.

De Gooise Natuurwacht behoudt zich het rechtvoor om excursies af te gelasten, wanneerextreme (weers-)omstandigheden daartoe aan­leiding geven.

Voor nadere informatie over de wandelexcur-sies en voor opgave tot deelname aan de avond­wandeling van 4 maart kunt u bellen met hetsecretariaat der Gooise Natuurwacht teBussurn, telefoon: 02159 - 15995 (bij voorkeurna 17.00 uur).

■

BB3•* % -

....

N M iL

Naarden, Hoeve Oud Bussurn, ca 1910.

TVE 13° jrg. 1995- 4 4 -

Actualiteiten

Singer Museum

Han Mes, schilderijen

Het Singer Museum organiseert van 12 februaritot en met 19 maart 1995 in de Tuinzalen deeerste verkooptentoonstelling na de renovatievan 1994: Han Mes - schilderijen.Na ruim vijf jaar relatieve stilte keert Han Mes(Koog aan de Zaan, 1936) terug in het SingerMuseum. De doeken van deze oorspronkelijkekunstenares stralen een krachtige rust uit. Eenrust die zij vindt in de beslotenheid van haaratelier, waar zij lange periodes in stilte werktzonder met het resultaat naar buiten te treden.In haar doeken van veelal groot formaat vero­vert Mes de ruimte: zowel de ruimte die hetschilderij in zich herbergt als die rondom hetdoek. Juist in de vernieuwde monumentaleTuinzalen van het Singer Museum zullen dezedoeken uitstekend tot hun recht komen.Met groot opgezette, elkaar kruisende vlakkencreëert Mes in haar doeken als het ware eendecor waarin figuren, vaak zonder duidelijkegezichten, een centrale plaats innemen. Demensen op haar schilderijen zijn anonieme,innerlijke figuren, als silhouetten die vanuit demist opdoemen. In een onvermoeibaar op zoekzijn naar wat zich aan de waarneming onttrekt,dringt Mes tot hun wezen door. Deze figurenstralen een innerlijke rust uit, die versterktwordt door het gebruik van warme aardetintenals lichtend oker. De prachtige kleuren zijnnuances van licht die door de bijzondere hante­ring van de verf steeds van achter de figurenlijkt te komen.In de confrontatie met de wereld om haar heenis schilderen voor Mes als een ontdekking, ineen verlangen steeds opnieuw te vinden watzich steeds weer zal verhullen. Die poging totanalyse van het onbekende geeft Mes gestaltedoor de uitbeelding van haar gevoelens. Deintentie ervan laat zij echter in het midden.Daartoe wordt de beschouwer op zijn beurt uit­

genodigd: tot overpeinzing, tot ontdekking vande raadselachtige stilte, die de eigen wereld vande doeken herbergt. Voor de kijker die zichopenstelt, wordt de voorstelling toegankelijk enis de warme emotie, die Mes in haar doekenlegt, onmiskenbaar voelbaar.

Voor meer informatie/beeldmateriaal:Dominique Colen. tel. 02153-15656.

Collectie Groeneveld

Van 5 maart tot en met 18 juni presenteert hetSinger Museum een tentoonstelling onder detitel 'Collectie Groeneveld’. Deze tentoonstel­ling in huiskameropstelling geeft een beeld vande privécollectie van het Nederlandse echtpaarGroeneveld. Hun 19e en 20e eeuwse kunstwer­ken worden getoond samen met enkele bijpas­sende werken uit de collectie van het SingerMuseum.De verzameling van de heer en mevrouwGroeneveld is gedurende een zeer lange periodebijeengebracht. Het begin van de collectiedateert van meer dan vijftig jaar geleden. Bij dekeuze van hun aankopen hebben zij zich steedslaten leiden door hun persoonlijke voorkeur.Met veel liefde, goede smaak en kwaliteitsge-voel hebben zij de werken gekozen die zij dage­lijks om zich heen wilden hebben. Dat betekentvooral Nederlandse kunst uit de laatste periodevan de 19e eeuw tot heden. Een belangrijkaccent ligt bij schilderijen van rond 1900, maarook sommige kunstenaars uit latere periode zijngoed vertegenwoordigd.Ook tekeningen, aquarellen, grafiek en beeld­houwwerk maken deel uit van de collectie. Dehoeren mevrouw Groeneveld hebben nooitgestreefd naar volledigheid. Hiaten werdendoor hen uitsluitend gevoeld en zo mogelijkopgevuld als er een voor hen emotionele enartistieke betekenis was. Ook werken van min­der bekende kunstenaars vonden zo hun wegnaarde Groeneveld’s. Van de schilders uit de

TVE l.V jrg. 1995-45 -

tijd van de eeuwwisseling kunnenG.H. Breitner, Suze Robertson, Floris Verster,Floris Arntzenius, Isaac Israëls en W.B. Tholengenoemd worden. Dan volgen Jan Sluijters ende Belgen Constant Permeke en Walter Vaes.Uit de na-oorlogse periode zijn Wim Oepts enJ.H. van Ieperen met vele schilderijen en wer­ken op papier aanwezig en Gijs Voskuyl mettekeningen.Van enige buitenlanders werd grafiek aange­kocht, onder andere van J.F. Rafaëlli, MareChagall en Pablo Picasso. De eigentijdse AadVeldhoen neemt met vele litho’s en etsen eenbelangrijke plaats in.Uit al deze werken en uit de beeldhouwwerken,onder andere van Ch. van Pallandt en EddyRoos, van wie veel aanwezig is, naast tekenin­gen, is een grote selectie voor de expositiegemaakt.

Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus.Voor meer informatie/beeldmateriaal: drs KarinVerboeket. tel. 02153-15656.

Singer Museum, Oude Drift 1, 1251 BS Larenopen dinsdag t/m zaterdag 11.00-17.00 uurzon- en feestdagen 12.00-17.00 uurmaandag 30 april geslotentelefoon 02153-15656; infolijn 02153-15232;fax 02153-17751

Stichting Comenius Museum

Moraviae Nova - Comenius en de17e eeuwse cartografie

Voor de tentoonstelling Moraviae Nova -Comenius en de 17e eeuwse cartografie van28 januari - 30 april komt uit Tsjechië eenuniek bruikleen over, bestaande uit de verschil­lende uitgaven van de kaart, afkomstig uit ver­schillende musea. Het bruikleen is mogelijkgemaakt door samenwerking met het museumJ.A. Comenius in Uhersky Brod. Op de ten­toonstelling - waar de nodige pronkstukken vande ’Moraviae Nova’ te zien zullen zijn - wordtkort ingegaan op alle aspecten die met de kaarten zijn tijd te maken hebben: de techniek, deontstaansgeschiedenis en de uitgavegeschiede-nis in Amsterdam met zijn vele reprodukties.

De stand van de techniek van het kaartenmaken rond 1600 wordt in een aparte ruimtegetoond, aan de hand van kaartenmateriaal vande Gooi- en Vechtstreek, wereldkaarten vanwandformaat en zeldzame 17e en 18e eeuwsecartografische instrumenten. Eén van de pronk­stukken is de zogenaamde ’ronde kaart van hetGooi’, een met de hand gekleurde en getekendekaart uit 1524. Deze was nooit eerder in hetGooi te zien.

Voor meer informatie: Mark van Hattem,tel. 02159-43045.

Comenius Museum, Kloosterstraat 33,1411 RS Naarden: telefoon 02159-43045Open tot pasen: dinsdag t/m zondag 14.00-17.00 uurVanaf pasen: dinsdag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zon- en feestdagen 12.00-17.00 uur

Nederlandse GenealogischeVereniging Afdeling Gooi en Eemland

Woensdag 15 maart 1995 zal de heerJ.P.H. Daverveld vertellen over: ’Maten,gewichten, afstanden en kalenders’.Bij elk genealogisch onderzoek komt men weleens vreemde maten tegen. Je vraagt je dan afals iemand een landgoed van 3 morgen grootbezat, hoeveel hectaren dat eigenlijk zijn.Daarnaast hebben we nog het verschil tussenbijvoorbeeld de republikeinse en de juliaansekalender.De spreker zal trachten ons wat duidelijkheid teverschaffen in de wirwar van verschillende een­heden.

Historische Kring Nederhorst den Berg

Agenda 1995

Ledenvergadering, 30 maart 1995, 20.00 uur, in’De Bergplaats’ met een diavoorstelling uiteigen collectie.Zomerexcursie in mei/juni naar hetVeenmuseum 'Op hoop van zegen' inVinkeveen.

TVE 13 jrg. 1995

- 4 9 -

Oudheidkundig Genootschap Niftarlake

Excursie Maastricht

Op maandag 13 maart zullen leden van’Niftarlake’ een bezoek brengen aanMaastricht, waar in het Expositie en CongresCentrum MECC de jaarlijkse European FineArt Fair wordt georganiseerd (van 11 tot19 maart 1995).Deze beurs is uitgegroeid tot een belangrijkeinternationale gebeurtenis waar verzamelaars,kunsthistorici en -conservatoren jaarlijks bij­eenkomen. Voor onze leden/liefhebbers en hunintroducés die zich voor deze excursie opgeven,wordt een geriefelijke touringcar besproken.Vertrek om 09.00 uur vanaf het station teBreukelen. Bij de prijs inbegrepen zijn verfriss­ingen in de bus en de toegangskaart voor hetMECC. In en nabij het Centrum zijn verschil­lende gelegenheden voor een maaltijd; dit isvoor eigen rekening.Tijdens de busreis van circa 2,5 uur wordt uwaandacht gevraagd door mevrouw drs Catherineter Laan. Haar onderwerp is: ’Hommage aan deStad Basel, Romeins Castellum,Bisschopszetel, Stad van het Humanisme en defamilie Holbein’. Ook geeft zij een uiteenzet­ting over de meest beroemde artefacten uit devier musea van Basel die op de EFAF zijn ten-toongesteld. Om circa 20.30 uur gaan we terugnaar Breukelen. Kosten: ƒ 67,50.Inlichtingen en aanmelding: secretariaatHeerengracht 6, 3601 AL Maarssen, tel. 03465-71921.

Wandeling door de oude stad Utrecht

Een stadswandeling onder leiding staat op hetprogramma voor dinsdag 28 maart 1995. Deroute is uitgestippeld door de Utrechtse middel­eeuwse buurten, waarbij het accent ligt op bij­zondere huizen, de oudste kerken, stegen enwerfkelders, achtererven, kloosters en ’came-ren’. Het begint om 10 uur met een kop koffiein het restaurant van Stadskasteel Oudaen,Oudegracht 99, waarna de deskundige gidsendr L. van den Bergh en mevrouw drs F. Trouwde leiding overnemen. Museumjaarkaart gaarnemeenemen. Kosten: ƒ 20,-.

Inlichtingen en aanmelding: secretariaatHeerengracht 6, 3601 AL Maarssen, tel. 03465-71921.

Lezing en/of excursie over Jacob vanCampenOp 25 april wordt in de Gobelin-zaal in SlotZuylen een voordracht gehouden over het levenvan deze belangrijke Nederlander (1595-1657)in zijn dubbelrol van bouwheer en schilder. Hijstudeerde in Italië en voerde de Hollandse clas­sicistische bouwstijl in. Beroemd zijn vooral deontwerpen voor het Amsterdamse Stadhuis, hetMauritshuis en het Huis ten Bosch te DenHaag. De dubbelrol van Jacob van Campenkomt vooral tot uiting door twee sprekers:prof.dr K.A. Ottenheym behandelt de bouw­kunst en na de pauze belicht drs Q. Buvelot deschilderkunst.In de maanden juni, juli en augustus wordt inhet Paleis op de Dam een tentoonstelling geor­ganiseerd over Jacob van Campen. Bij voldoen­de deelname kan in de morgen van dinsdag13 juni een excursie worden georganiseerd.Inlichtingen en aanmelding: secretariaatHeerengracht 6, 3601 AL Maarssen, tel. 03465-71921.

Het hoek ’Plaatsen aan de Vecht en deAngstel'

Dit boek is in derde druk uitverkocht. De schrij­vers zijn doende een vierde druk voor te berei­den. Hierin zullen zes huizen voorkomen waar­over nog niet eerder werd gepubliceerd. Deheer Schut heeft deze in het afgelopen jaar algetekend.Het betreft Binnenrust te Abcoude, Lindehoff teBaambrugge, Brugzicht te Vreeland,VreedeHoop te Maarssen. Rosendaal teAchttienhoven/Utrecht en Villa Casparus teWeesp.Een ieder die over gegevens beschikt of bereidis zijn kennis over deze huizen met de schrijverte delen, is zeer welkom. Tel. 02943-1280 offax 02943-265 I.

TVE 13' jrg. 1995- 47-

Varia

Auteurs

L. Galis (geb. 1948). Geboren en getogen inBlaricum, stamt uit Erfgooiersgeslacht. Alsmaatschappelijk werkster verbonden aan deGemeentelijke Sociale Dienst Eindhoven en hetSt. Anna Ziekenhuis in Geldrop. Zij heeft vanjongsafaan belangstelling gehad voor de cul-tuur-historie van Blaricum, is lid van deHistorische Kring Blaricum, schrijft artikelenvoor het Mededelingenblad en voor hetBlaricums dorpsblad Hei & Wei.In augustus 1994 nam zij het initiatief tot hetoprichten van de Stichting Couleur Locale,Blaricum. In september daaropvolgend ging hetproject Blaricum Centraal, zijn cultuurhistori­sche plekken van dichtbij, officieel van start.Zij woont in Eindhoven.

J. Kwantes (geb. 1918). Studeerde economie inRotterdam. Was sinds 1951 particulier planolo­gisch adviseur, deed in 1991 propaedeutischexamen rechten RU Leiden, volgde daarna doc­torale colleges rechten aan de RU Utrecht metspecialisatie staats- en (ruimtelijk) bestuurs­recht en bestuursprocesrecht; was van 1985 afnegen jaar bestuurslid van de Vereniging vanVrienden van het Gooi en is lid van de redactievan TVE. Woont in Bussum.

Peter van der Linden (geb. 1955).Onderzoeker van flora en fauna van het Gooi,publiceert op het gebied van natuur en milieu.Voorzitter van de Vereniging Leefmilieu hetGooi, de Vechtstreek e.o., redacteur en uitgevervan De Wijde Blik. Woont te Hilversum.

F.F.M. Repko (geb. 1929). Geboren en geto­gen Hilversummer. Studeerde sociologie aan deRU te Utrecht, verrichtte sociologisch onder­zoek (onder andere te Huizen), was van 1962tot 1976 directeur van een maatschappelijkeinstelling te Rotterdam en van 1976 tot 1990directeur van een gemeentelijke dienst te

Hilversum. Is sedert 1990 voorzitter van deHilversumse Historische Kring ’Albertus Perk’.Verricht historisch onderzoek en publiceerdeover de centrumontwikkeling van Hilversum.

Verantwoording illustraties

F.F.M. Repkotekening: H. Ruijsenaarsfoto's: Goois Museum

P. van der Lindenvan de auteur

L. Caliscollectie: Haags Gemeente Museumcollectie: Stedelijk Van Abbe Museum,

Eindhovencollectie: Gemeente Blaricumcollectie: Stedelijk Museum Amsterdam

. / . KwantesUit: proefschrift A.L.P Buitelaar, 1993Uit: M. Donkersloot - de Vrij;

De Vechtstreek, Oude kaarten, 1985

TVE 13‘jrg. 1995-48-

D R U K K E R IJ

D ru k k e rij S p ieg help rin tB ed rijven te rre inD e N ie u w e V aart

Briefpapier FoldersFakturen JaarverslagenEnveloppen ClubbladenVisitekaartjes PeriodiekenFormulieren BoekenMailings Affiches j

En nog vee l m eer...

De N ie u w e V aart 5 0 1401 GS BussumTel.: 0 2 1 5 9 -5 0 2 0 0 Fax: 02 15 9 -5 0 2 1 1

Êiïïv- *

TMt - , r 'isli. ' . !"

,,

->--•■■.. •■

V 1-5L

s