1

Klaarvoor de ToekomsT

GGZ eerstelijnsZorG

Jaarbericht 2011

Lees het volledige jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag 3 2 www.trimbos.nl

JaarberichT 2011

Het was geen gemakkelijk jaar. Ingrijpende bezuinigin-

gen op preventie waarbij het leefstijlprogramma van

ZonMw werd geschrapt, het preventieprogramma werd

gekort, en verschillende instellingen die zich hard ma-

ken voor preventie en gezonde leefstijl werden gecon-

fronteerd met lagere subsidies. De bezuinigingen waren

onontkoombaar.

Ondanks de bezuinigingen het afgelopen jaar heeft het

Trimbos-instituut talrijke projecten uitgevoerd, nieuwe

kennis ontwikkeld en zijn er interessante samenwer-

kingsverbanden aangegaan. Samen met de GGZ en

nieuwe stakeholders zoals werkgevers, gemeenten en

onderwijs, zijn goede initiatieven gestart om mentale

gezondheid en veerkracht verder te bevorderen.

In dit jaarbericht wordt een impressie gegeven van ons

werk, het is slechts een tipje van de sluier van behaalde

resultaten en positieve ontwikkelingen in 2011. In het

bijzonder belichten we in dit jaarbericht de gezamen-

lijke inspanningen en ambitie om de eerstelijns-ggz te

versterken.

colofonDit is een uitgave van het Trimbos-instituut,Netherlands Institute of Mental Health and Addiction, Utrecht.

Tekst: Afdeling Voorlichting & PREindredactie: Wybo Vons Journalistieke ProductiesProjectleiding: Laila Zaghdoudi en Marjan HeuvingOntwerp: Puck Grafisch OntwerpFoto omslag: iStockphotoDruk: Digigrafi BV VeenendaalOplage: 3000 exemplarenBestelnummer: AF 1127

Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan dit jaarbericht. Het uitgebreide jaarverslag kunt u lezen op www.trimbos.nl/jaarverslag. Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van het jaarverslag? Neem contact op met onze klantenservice via 030-297 11 00 of stuur een e-mail naar info@trimbos.nl

Scan met uw mobiele telefoon de QR-code.

eersTe liJn

''Geestelijke gezondheidszorg

begint bij de eerste lijn''

Lees het volledige jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag 5 4 www.zelfhulpwijzer.nl

Zorgstandaard depressie Tenslotte kan hier de Zorgstandaard depressie niet onvermeld blijven. Met deze belangrijke norm voor goede zorg in de gehele depressie-keten ondersteunt het Trimbos-instituut de eerste lijn met concrete interventies. Voorbeelden hiervan zijn: Mentaal Vitaal, diverse doorbraakprojecten om de samenwerking tussen ggz en de eerste lijn te verbeteren, een interventie voor depressie bij Turkse en Marokkaanse vrouwen, methodieken voor collaborative care en verschillende e-health interventies.

verder met de eerste lijn Ook de komende jaren wil het Trimbos-instituut de eerstelijnszorg blijven ondersteunen met kennis en aansprekende praktijkvoorbeelden. Dat stelt eerstelijns hulpverleners in staat beter om te gaan met het brede scala aan psychische problemen waarmee zij in hun dagelijkse praktijk te maken krijgen. Samen met de eerste lijn gaan we verder met het ontwikkelen van innovatieve oplossingen en het doen van effectiviteits-onderzoek. De samenwerking met de eerste lijn ervaren we hierbij als bron van inspiratie, waaruit nieuwe mogelijkheden voortkomen om de geestelijke gezondheid van mensen te versterken.

In dit jaarbericht delen we graag met u onze ambities en ons enthousiasme.

Jan Walburgvoorzitter Raad van Bestuur Trimbos-instituut

Geestelijke gezondheidszorg begint bij de eerste lijnHulpverleners in de eerstelijnszorg worden op allerlei manieren geconfronteerd met psychische problematiek. Meestal in de vorm van psychische klachten, zoals somberheid of angst. Maar daarnaast ook vaak in de vorm van moeilijk te definiëren lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn, lage rugklachten of vermoeidheid. Er is een duidelijke samenhang tussen lichamelijke en psychische klachten. Veel mensen met een chronische lichamelijke ziekte ontwikkelen ook psychische klachten. Deze somatische comorbiditeit vergt veel van eerstelijns hulpverleners. Zij staan voor de opgave deze klachten te signaleren, te diagnosticeren en daadwerkelijk te behandelen voor zover dat mogelijk is.

In de laatste jaren zijn veel initiatieven genomen om de eerste lijn hierbij te ondersteunen. De praktijkonder-steuner ggz deed zijn intrede. Daarnaast intensiveerden steeds meer ggz-instellingen hun samenwerking met de eerste lijn. Goede en belangrijke ontwikkelingen, die we vanuit het Trimbos-instituut graag bevorderen met onze eigen onderzoeksexpertise.

collaborative care Het afgelopen jaar besteedde het Trimbos-instituut op diverse manieren aandacht aan de eerstelijns-ggz. Allereerst door onderzoek naar de effectiviteit van collaborative care. Hierbij werkt de huisarts direct samen met een ggz-hulpverlener. Dit blijkt niet alleen te leiden tot betere zorg, het vergroot ook de mogelijk-heden om zorg en behandeling van de tweede lijn over te hevelen naar de eerste lijn.

e-mental health Ander onderzoek richtte zich op de toepassing van e-mental health, laagdrempelige internet therapieën. De huisarts kan patiënten met beginnende psychische problemen zoals een depressie toegang geven tot een online interventie en volgen of deze aanslaat. Deze aanpak is kosteneffectief en past prima in het huidige beleid waarbij mensen worden gestimuleerd om lichte gezondheidsproblemen zoveel mogelijk zelf op te lossen. Ook het sociaal maatschappelijk werk beschikt over mogelijkheden om de eerste lijn te ontlasten. In het kader van een Trimbos-onderzoek naar het versterken van de mentale gezondheid, werden met de eerstelijns-zorg en het maatschappelijk werk enkele nieuwe sociale interventies ontwikkeld. Maatschappelijk werkers kunnen deze uitvoeren op recept van de huisarts. Deze interventies blijken uitermate effectief, zowel voor het beter leren hanteren van levensproblemen als bij het tegengaan van beginnende psychische klachten.

men

Tale

vee

rk

ra

ch

T

Lees het volledige jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag 7 6 www.kopopouders.nl

kennis

niek de Wit, huisarts Julius Centrum Leidsche Rijn“Voor het merendeel van de psychische problemen is eigenlijk geen behandeling nodig, maar vooral goede begeleiding. Zeker als je uitgaat van de eigen kracht van mensen en het systeem om hen heen. Juist de eerste lijn kan wat dit betreft een goede inschatting maken van de beschikbare veerkracht en de benodigde ondersteuning.”

leo kliphuis, voorzitter Landelijke Vereniging Georganiseerde eerste lijn “Allerlei projecten uit het verleden leren dat het moeilijk is om ggz-kennis in de eerste lijn goed toe te passen. De ggz blijft toch op een bepaalde manier een black box, onder meer doordat de verwijspatronen daar moeilijker zijn dan in de somatische zorg. Daarom is het belangrijk dat de eerste lijn met praktische kennis wordt ondersteund!”

“voor het merendeel van de

psychische problemen is

eigenlijk geen behandeling

nodig, maar vooral goede

begeleiding.”

GGZ kennisdag 2011 De GGZ Kennisdag op 20 januari had als thema Lichaam & Geest. De presentaties en lezingen van de Kennisdag zijn online te vinden in de vorm van power-point presentaties en video’s. www.lichaamengeest.nl

nieuwe publicaties uit nemesis-2In 2011 zijn vanuit de Nemesis-1 en Nemesis-2 studie diverse publicaties, rapporten en artikelen verschenen. Relevante publicaties zijn onder andere: Verzuim door psychische en somatische aandoeningen bij werkenden; Nieuwe gegevens over suïcidaliteit in de bevolking; ADHD en antisociale persoonlijkheidsstoornis.

kenniscentrum lichaam en Geest Op 20 januari is het landelijk Kenniscentrum Lichaam en Geest opgericht, op initiatief van GGz Breburg en het Trimbos-instituut. Het Kenniscentrum Lichaam en Geest richt zich op het verrichten van innovatief onder-zoek naar ontstaan, preventie, diagnostiek en behande-ling van mensen met zowel lichamelijke als psychische klachten.

Lees het volledige jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag 9

aa

nd

ac

hT

filip smit, Publieke geestelijke gezondheid Trimbos-instituut/VU Amsterdam“Ik zou willen dat de eerstelijnszorg echt een spilfunctie krijgt. Daarbij is het belangrijk om uitkomsten te blijven monitoren. Want alleen dan weten we echt of (andere) zorg tot tevredenheid leidt, tot een betere kwaliteit van leven en herstel.”

rene van der most, Opvoeding & Educatie Trimbos-instituut“Afgelopen jaar hebben we verschillende partijen ondersteund bij de vroegsignalering van alcoholproble-matiek. We zetten graag in op die formule, omdat het ondersteuning biedt aan de basis. De eerste lijn is kos-tenefficiënter dan specialistische zorg, maar biedt geen oplossing voor alle problemen. Gemeenten en de eerste lijn hebben elkaar nodig, omdat ze allebei dicht bij de burger zitten. En daarnaast zijn er ook meer verbin-dingen nodig tussen de eerste lijn en het onderwijs, de Centra voor Jeugd & Gezin en de jeugdgezondheids-zorg. Alleen dan is een kwaliteitsslag mogelijk, alleen dan kunnen we problemen die nu in een specialistische setting worden opgelost eerder opsporen en oplossen.”

8 www.vroegsignaleringalcohol.nl

samenwerking instituten versterkt jeugdzorgHet Landelijk Kenniscentrum kinder- en jeugdpsychia-trie, het Nederlands Jeugdinstituut en het Trimbos-instituut hebben eind maart een samenwerkings-convenant ondertekend om de praktijk van de jeugd-zorg en jeugd-ggz te informeren over kwalitatief goede instrumenten en interventies.

monitor Geestelijke Gezondheidszorg ouderen (memo)In april zijn de eerste resultaten uit MEMO bekend gemaakt. Doel van deze monitor is om inzicht te krijgen in de kwaliteit en effectiviteit van de psychische hulp-verlening aan ouderen. www.nkop.nl

Gezond en vitaal op de werkvloerSamen met de Nederlandse Hartstichting heeft het Trimbos-instituut het initiatief genomen om gezonde leefstijl, mentale vitaliteit en stoppen met roken in bedrijven te bevorderen. Op de website www.wijwerkengezond.nl kunnen werkgevers een overzicht vinden van interventies en praktijkvoorbeelden die zij in kunnen zetten om een gezonde leefstijl bij hun medewerkers te stimuleren.

happy drinks: alcoholvrij met een kickOm alcoholvrij te stimuleren en een lekker alternatief te bieden voor alcohol heeft topkok Pierre Wind speciaal Happy Drinks ontwikkeld voor het Trimbos-instituut. Tijdens Pinkpop zijn de Happy Drinks massaal geschon-ken. Voor regionale GGD- en verslavingszorginstel-lingen zijn mobiele bars ontworpen die ingezet kunnen worden op evenementen waar jongeren uitgaan en feestvieren. Ook aan de slag met Happy Drinks? Ga naar www.happydrinks.nl

Wiet-check en need for WeedDe Wiet-Check is een aanvulling op het bestaande aanbod van interventies om gezondheidsschade door cannabisgebruik te voorkomen. Het onderzoek wordt uitgevoerd bij Brijder verslavingszorg, Centrum Ma-liebaan, Iriszorg, Jellinek, Novadic Kentron, Tactus verslavingszorg en Mondriaan. Met de Universiteit van Amsterdam is het project need for Weed opgezet om te onderzoeken hoe het blowgedrag zich verder ontwik-kelt en welke factoren een rol spelen bij frequent cannabisgebruik. www.trimbos.nl/wiet-check www.needforweed.nl

“ik zou willen dat de

eerstelijnszorg echt een

spilfunctie krijgt."

Lees het volledige jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag 11 10 www.dgsg.nl

samenWerken

frank van hoof, Re-integratie Trimbos-instituut“Nu staan mensen met ernstige en chronische psychi-sche aandoeningen nog vaak aan de zijlijn. Ik hoop dat zij geholpen worden om een sociaal en maatschappelijk leven te leiden dat zij zelf als zinvol en productief erva-ren. Daar kan zowel de eerstelijns- als de tweedelijns ggz een bijdrage aan leveren. Maar ook gemeenten, werkgevers en vooral de landelijke overheid.”

christina van der feltz-cornelis, Diagnostiek en Behandeling Trimbos-instituut/Universiteit Tilburg“Uit onze onderzoeken blijkt dat de depressiebehande-lingen in de eerste lijn nog veel beter kunnen. Nu krijgt minder dan de helft van de mensen die zich meldt, een behandeling voor depressieve klachten, zelfs al ze daarom vroegen. En slechts 20% van de behandelingen leidt tot verbetering. Met collaborative care is dat 71%! Het is dus een model met veel potentieel. Mijn toe-komstwens is dan ook dat in de eerste lijn veel kleine problemen kunnen worden behandeld in weinig tijd. Daarbij zouden hulpverleners zich bij stoornissen die langer duren niet alleen moeten richten op het volgen van de ziekte, maar vooral inzetten op herstel.”

innoveren met nieuwe partners2011 was voor het Trimbos-instituut ook een jaar van pionieren. Beschikbare kennis over mentale gezondheid en verslaving deelden we met onze stakeholders. Dit re-sulteerde in interessante projecten, nieuwe inzichten en innovatieve samenwerkingsverbanden met werkgevers, gemeenten, onderwijsaanbieders en zorgverzekeraars.

Ziekteverzuim met e-health te lijf: return@WorkIn samenwerking met Achmea is een project gestart om de verzuimduur bij werknemers met psychische klachten te verkorten. Daartoe heeft het Trimbos-instituut Return@Work ontwikkeld, een e-mental health interventie die de werknemer, de bedrijfsarts en case manager ondersteunt in het reïntegratieproces.

kwaliteitskeurmerk e-mental healthIn samenwerking met andere partijen wordt een kwaliteitskeurmerk voor e-mental health interventies ontwikkeld. Met het kwaliteitskeurmerk kan de ge-bruiker in één oogopslag zien of een e-mental health interventie kwalitatief goed is.

Training cognitieve fitness in de ggzCognitieve fitness combineert fitnessoefeningen met cognitieve elementen die de hersenen stimuleren. Bij de ggz-instellingen Kwintes, Altrecht en SBWU nemen 40 cliënten met psychische aandoeningen in de langdurige ggz deel aan de training.

eerste resultaten Panel Psychisch GezienPanel Psychisch Gezien is gestart in 2010 en is een panel voor mensen met aanhoudende psychische pro-blemen. Mensen die kampen met psychische stoornis-sen worden regelmatig bevraagd over verschillende thema’s. Inmiddels heeft het panel meer dan 800 leden. In 2011 zijn nieuwe resultaten uit het panel bekend gemaakt. Het Trimbos-instituut voert het panel uit en werkt hierin samen met het Kenniscentrum Phrenos, LPGGz en het NIVEL. www.psychischgezien.nl

“nu staan mensen met

ernstige en chronische

psychische aandoeningen nog

vaak aan de zijlijn."

12 www.ggzrichtlijnen.nl

Lees het volledige jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag 13

hoepakjijdataan.nl Trimbos-instituut en STIVORO lanceerden in juni de gezamenlijke campagne: ‘Hoe help ik mijn kind nee zeggen tegen roken, drinken en blowen?’ De campagnesite www.hoepakjijdataan.nl biedt concrete tips en informatie over roken, drinken, blowen en opvoeding. Ook kunnen ouders ervaringsverhalen van andere ouders lezen en een filmpje bekijken waarin een gesprek is te zien tussen ouder en kind over het weerstaan van verleidingen.

monitor Woonvormen dementie Het succes van woonvoorzieningen voor mensen met dementie hangt niet alleen af van een goede per-soneelsbezetting of de keuze voor een kleinschalige woonvorm. Een heldere beleidsvisie en erkenning van de zorgprofessional zijn minstens zo belangrijk. Dit blijkt uit de Monitor Woonvormen Dementie. De monitor is gratis te downloaden via www.trimbos.nl/webwinkel kwaliteitskenmerk ZegelGezond voor drugsinfo.nlDe website drugsinfo.nl van het Trimbos-instituut heefthet kwaliteitskenmerk ZegelGezond ontvangen.ZegelGezond plaatst het kwaliteitszegel op websitesmet gezondheidsinformatie die voldoen aan de randvoorwaardelijke kwaliteitseisen voor betrouwbareinformatie. www.drugsinfo.nl

Gerdien franx, Zorginnovatie Trimbos-instituut“De toekomst van de eerstelijn begint nu. Daarbij zou ik graag meer korte interventies zien voor milde klachten en veel meer alternatieven voor medicatie. Verder kunnen de sociaal psychiatrisch verpleegkundige en de praktijkondersteuner een grotere rol krijgen in de ondersteuning van huisartsen. Deze hulpverleners zijn goed in staat psychische problemen te herkennen en te benoemen. Daardoor hebben ze meer te bieden dan pillen.”

katharina martin abello, I.COM Trimbos-instituut“In 2020 wordt een groot tekort aan zorgprofessionals verwacht. De inzet van e-health kan dit tekort voor een belangrijk deel opvangen; met name bij de informatie-overdracht in de zorg, zodat de face to face contacten gerichter kunnen worden ingezet. Om dit voor elkaar te krijgen, moet worden geïnvesteerd in de duurzame implementatie van e-mental health.”

ver

sTer

ken

“de toekomst van de

eerste lijn begint nu!”

eerstelijnszorg centraal tijdens GGZ kennisdag De GGZ Kennisdag op 2 februari 2012 staat geheel in het teken van het belang van de eerstelijns gezond-heidszorg. Meer weten over de kennisdag? Ga naar www.toekomsteerstelijn.nl

Project liveLancering website van het project LIVE, Landelijk steunpunt Inzet van Ervaringsdeskundigheid in de ggz. LIVE is een project van het Kenniscentrum Phrenos en het Trimbos-instituut. Gedurende dit tweejarig project wordt een groot aantal ggz instellingen ondersteund om ervaringsdeskundigheid meer en beter in te zetten. www.live-ervaringsdeskundigheid.nl

14 www.mentaalvitaal.nl www.psyfit.nl

Lees het volledige jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag 15

Trimbos deelt kennisdagGemeenten hebben veel (nieuwe) verantwoordelijkhe-den op het gebied van geestelijke gezondheid, alcohol en drugs, jongeren, ouderen en kwetsbare groepen en wijken. Het Trimbos-instituut denkt graag met ze mee. Daarom bood het Trimbos-instituut begin november gemeenten gratis adviestrajecten aan. Gemeenten konden een vraag indienen over een beleidsprobleem rond alcohol, drugs of geestelijke gezondheid voor diverse doelgroepen. Drie gemeenten en een GGD wonnen een gratis eendaags adviestraject in het kader van de ‘Trimbos deelt kennisdag’. In januari 2012 vinden de adviestrajecten plaats.

de recovery oriented Practices index (roPi)De belangstelling voor herstel en herstelondersteu-nende zorg brengt de wens met zich mee om over een instrument te beschikken waarmee ontwikkelingen in kaart kunnen worden gebracht. De ROPI is bedoeld als procesmeting en is in 2011 door het Trimbos-instituut herzien. Er zijn drie verschillende versies van ontwik-keld. De uitkomsten kunnen een handvat bieden bij het opstellen van verbeterplannen voor de implementatie van herstelondersteunende zorg. De handreiking ROPI is gratis te downloaden via www.trimbos.nl/webwinkel

“het vertrouwd raken met

e-mental health kost tijd.”

linda bolier, I.COM Trimbos-instituut“Dat huisartsen terughoudend zijn in het gebruik van e-mental health, ligt vooral in de nieuwigheid. Het vertrouwd raken met e-mental health kost tijd. Tijdens voorlichtingsbijeenkomsten in het afgelopen jaar bleek dat veel huisartsen nog onbekend zijn met het aanbod en de mogelijkheden van e-mental health. Daarbij kunnen we nog een extra slag maken door de aantrek-kelijkheid van deze online interventies te verhogen. Met name door meer visueel materiaal te gebruiken en meer gepersonaliseerde interventies op maat aan te bieden.”

e-menTal healTh

anne margriet Pot, Programma Ouderen Trimbos-instituut“Ouderen zijn geholpen bij het direct en laagdrempelig aanpakken van psychische problemen met internetin-terventies. Aan dementiedebaas.nl doen mantelzorgers van zelfs ver in de tachtig mee. In de eerste lijn is er behoefte aan meer kennis over ouderenzorg en demen-tie. In dat opzicht zou het goed zijn wanneer oude-renpsychologen en specialisten ouderengeneeskunde actiever bij de eerstelijnszorg betrokken worden en er in de toekomst meer wordt geïnvesteerd in scholing.”

conferentie sturen op gelukHet versterken van mentaal vermogen en welbevinden opnieuw op de agenda zetten bij beleidsmakers, schoolbesturen en werkgevers. Dat is het doel van de conferentie Sturen op geluk die op 24 november in Den Haag is gehouden. De conferentie is georganiseerd door het Sociaal Cultureel Planbureau, in samenwerking met het Trimbos-instituut, Erasmus Universiteit en Positief Onderwijs.

lancering keuzehulp schizofrenieVoor mensen met psychotische aandoeningen en hun naasten is de digitale keuzehulp schizofrenie beschik-baar. Een digitale keuzehulp informeert cliënten en naasten over een stoornis en helpt hen om samen met een hulpverlener tot de beste zorgkeuzes te komen. www.keuzehulpen.nl

meer weten?Voor het volledige overzicht van succesvolle projecten en behaalde resultaten in 2011 ga naar www.trimbos.nl/jaarverslag

Da Costakade 45

3521 Vs Utrecht

Postbus 725

3500 as Utrecht

t 030 297 11 00

F 030 297 11 11

e info@trimbos.nl

i www.trimbos.nl