WWW.TRENDS.BE | 12 FEBRUARI 2015 103102 12 FEBRUARI 2015 | WWW.TRENDS.BE

STIJL KUNST

D E N H A A G T O O N T T H E F R I C K C O L L E C T I O N

Als vandaag een kunstverza-meling te koop wordt aange-boden, is het bijna zeker dateen Amerikaan er met de buitvandoor gaat.” Wilhelm von

Bode, de directeur van de Gemäldegale-rie in Berlijn, maakte zich in 1902 zorgenover het tempo waarin kunstschatten uitEuropese verzamelingen naar de Ver-enigde Staten verdwenen. In enkeledecennia hadden steenrijke Amerikanencollecties opgebouwd die konden wed-ijveren met de beste kunstverzamelingen

in Europa. Het was de tijd van John D.Rockefeller, Andrew W. Mellon, AndrewCarnegie en de Vanderbilts (zie kader).Er leek geen maat te staan op hun finan-ciële mogelijkheden. De bankier JohnPierpont Morgan was zo exorbitant rijkdat hij hele verzamelingen ineens konopkopen.Veel Amerikaanse miljonairs kochten

niet alleen kunst voor zichzelf, ze schon-ken hun collectie aan openbare instellin-gen of stichtten zelf een museum. Deindustrieel Henry Clay Frick was een vande actiefste kopers. In zijn testament liethij vastleggen dat zijn imposante, metkunst gevulde herenhuis in New York nade dood van zijn echtgenote een museum

zou worden. Hij liet ook een groot geld-bedrag na om de verzameling verder uitte breiden. “Ik hoop dat het publiek min-stens de helft van het genoegen beleeftaan mijn kunstbezit dat ik er zelf van hebgehad”, vertrouwde hij zijn toekomstigebiograaf toe.The Frick Collection is een trekpleis-

ter voor kunstliefhebbers uit de helewereld. 36 topstukken uit de verzameling— waaronder schilderijen van Memling,Van Eyck, Pieter Bruegel de Oude, Rey-nolds, Constable en Ingres — zijn tot 10

mei tentoongesteld in het Mauritshuis inDen Haag. Het is de eerste keer dat zo’ngrote groep werken uit The Frick Col-lection buiten New York te zien is.

King of CokeDe Amerikaanse droom kwam uit voor

Frick. Zijn vader, een mislukte schilder,had een bescheiden boerderij. Studereninteresseerde de jonge Frick niet. Hijwerkte eerst als bediende en als boek-houder, maar hij was vastbesloten onder-nemer te worden. In 1870 — hij was 21 —kocht hij zich in in het bedrijf van zijnneef, die kolenvelden bezat in Broad Ford,nabij Pittsburgh. Daar zat toekomst in,besefte Frick: hij kon cokes leveren aan

de opkomende staalindustrie. Toen hijeen lening aanvroeg om een cokesovente bouwen, stuurde de bank een mijnin-genieur op hem af om het dossier te beoor-delen. Het advies was positief: “De eigen-aar is misschien een beetje te enthousiastover schilderijen, maar ik denk niet dathet kwaad kan. Zijn business kent hij dooren door.” Tegen eind 1873 bezat Fricktweehonderd ovens.Dat jaar brak in de Verenigde Staten de

Grote Depressie uit. De staalindustriekreeg harde klappen en de cokesprijs zaktein. Het was een van de moeilijkste peri-odes uit zijn leven, herinnerde Frick zichlater. Maar de crisis was een buitenkansom de kolenvelden van zijn wanhopigeconcurrenten op te kopen. Toen de cokes-prijs weer aantrok, bezat hij duizend ovensen een kwart van de kolenvelden rondPittsburgh. Frick was dertig en miljonair.Hij trok de aandacht van Andrew Car-

negie. Hij werd de exclusieve cokesleve-rancier van Carnegies staalfabrieken, enbeide ondernemers werden aandeelhou-der in elkaars bedrijven. Frick bleef kolen-velden opkopen. Hij kreeg de bijnaamKing of Coke.

Battle of HomesteadZijn ambitie was nog lang niet bevre-

digd: in 1886 kreeg hij ook de dagelijkseleiding van Carnegie Steel in handen. Hetbedrijf groeide uit tot de grootste staal-producent ter wereld. In 1880 produ-ceerde het 250.000 ton staal, in 1890 meerdan 1 miljoen ton. “Frick is een wonder.

Koning kunstDe Amerikaanse staalmagnaat Henry Clay Frick was een beenharde zakenmanmet een passie voor kunst. 36 topstukken uit The Frick Collection zijn te zien inDen Haag. WIM VER ELST

≤

The Frick Collection is een trekpleistervoor kunstliefhebbers uit de hele wereld.

HENRY CLAY FRICKDe Amerikaanse droom kwam uit voor hem.

THE FRICK COLLECTIONEen derde van de kunstwerken is aangekocht na de dood van Frick.

FR

ICK

A

RT &

H

ISTO

RIC

AL

C

EN

TE

R, P

ITTS

BU

RG

HTH

E F

RIC

K C

OL

LE

CTIO

N, N

EW

Y

OR

K

TH

E F

RIC

K C

OL

LE

CTIO

N, N

EW

Y

OR

KTH

E F

RIC

K C

OL

LE

CTIO

N, N

EW

Y

OR

K

INGRES

JOHN CONSTABLEPIETER BRUEGEL I

“

104 12 FEBRUARI 2015 | WWW.TRENDS.BE

STIJL KUNST

We willen allemaal Fricks”, jubelde Car-negie. Frick vergat nooit dat hij de Grote

Depressie had overleefd omdat hij hetgoedkoopst kon produceren. Hij was beze-ten door kostenbesparingen. Geregeldkreeg hij te maken met stakingen, maardie sloeg hij met harde hand neer. In 1892legde de vakbond van de staalarbeidersde staalfabriek in Homestead plat, omdathij in de lonen wilde snoeien. Frick wei-gerde te onderhandelen. Toen de actie-voerders de fabriek bezetten, stuurde hijeen militie van driehonderd met Win-chesters bewapende manschappen ophen af. Ook de stakers hadden wapens.Er brak een vuurgevecht uit, waarbij tiendoden vielen. Het leger werd ingezet omde orde te herstellen.The Battle of Homestead is een van de

zwartste bladzijden in de sociale geschie-denis van de Verenigde Staten. De rela-tie tussen Frick en Carnegie bekoelde.Carnegie steunde zijn CEO wel voor debuitenwereld, maar Frick wist dat hij niette spreken was over zijn aanpak in Home-stead. Na enkele tumultueuze jaren gafFrick in 1899 zijn ontslag. Er volgde eenbittere rechtszaak over de uitkoopsom.

Successierechten betalenNa zijn vertrek bleef Frick in zaken,

maar hij kon eindelijk meer tijd bestedenaan zijn kunstverzameling. De collectieschilderijen van eigentijdse Amerikaanseen Europese kunstenaars die hij de jarendaarvoor had opgebouwd, deed hij dedeur uit. Hij legde de lat hoger. Hij kochtzijn eerste Rembrandt, daarna volgdeneen Velázquez en een Vermeer.Veel aanwinsten kwamen uit Britse col-

lecties. Dat was geen toeval: door de invoe-ring van een erfbelasting in het VerenigdKoninkrijk stonden de fenomenale ver-zamelingen van de Britse adel onder druk.Als de eigenaar van zo’n collectie over-leed, waren de erfgenamen vaak verplichtdelen ervan te verkopen, om de succes-sierechten te kunnen betalen. Frick kochtvijf schilderijen van Turner en Whistler,en legde de hand op meesterwerken vanConstable, Gainsborough en Reynolds. Hij wist precies wat hij wilde. Uit twee

Britse verzamelingen kocht hij het dub-belportret dat Anthony Van Dyck rond1620 had gemaakt van Frans Snijders enzijn echtgenote Margareta, en hij bracht

beide werken weer samen. In 1912 ver-wierf hij het portret van Thomas Moredoor Hans Holbein. Drie jaar kwam daarHolbeins portret van Thomas Crowell bij— de man die verantwoordelijk was voorde onthoofding van More in 1535. Hij hingze naast elkaar op.

Open voor het publiekIn 1902 verhuisde Frick van Pittsburgh

naar New York. Hij huurde eerst het prot-sige herenhuis van William Henry Van-derbilt, na enkele jaren kocht hij een per-ceel tussen Fifth Avenue en East 70thStreet om er een eigen woning op te trek-ken. “Vergeet vooral niet dat we zo veelmogelijk ruimte voor de schilderijen wil-len hebben”, drukte Frick zijn architectop het hart. Er kwam een grote galerij,waar hij zijn topstukken ophing. Voor deelf doeken van de Franse rococoschilderJean-Honoré Fragonard die hij had ver-worven uit de nalatenschap van John Pier-

pont Morgan, liet hij een speciale zaalbouwen. Frick besefte dat hij een interi-eur nodig had van hetzelfde niveau alszijn schilderijencollectie. Daarom begonhij ook beelden, porselein, antieke meu-bels en klokken te kopen.Frick trok in december 1914 in zijn

nieuwe woning. Vijf jaar later overleedhij. Zijn echtgenote Adelaide bleef in hethuis wonen tot haar dood in 1931. Na eenverbouwing ging The Frick Collection in1935 open. Fricks dochter Helen breiddede collectie uit met het geld dat haar vaderhad nagelaten. Een derde van de kunst-werken in het museum is aangekocht nade dood van Frick. De tentoonstelling inDen Haag put uit die latere aanwinsten:toen Frick zijn kunstbezit legateerde, ver-ordende hij dat de werken het museumnooit mochten verlaten. Zelfs na zijn doodis Fricks wil wet. zThe Frick Collection. Kunstschatten uit New Yorkloopt tot 10 mei in het Mauritshuis in Den Haag.

≤HET VERGULDE TIJDPERKHenry Clay Frick en generatiegenotenals Andrew Carnegie, John D.Rockefeller, Andrew W. Mellon enJohn Pierpont Morgan waren de hoofd-rolspelers van ‘the Gilded Age’ (hetvergulde tijdperk). Die naam voor deperiode 1875-1915 in de Amerikaansegeschiedenis werd bedacht door deauteur Mark Twain: volgens hem wasde extreme rijkdom van die kleine eliteeen dun laagje verguldsel waarachtercorruptie, diepe armoede en socialemisstanden schuilgingen.Typisch voor die tijd was ook dat veelvan die onmetelijk rijke Amerikanenzich verplicht voelden hun fortuin tedelen. “Een man die rijk sterft, sterft inschande”, vond Andrew Carnegie. Hijstichtte scholen en universiteiten,financierde Carnegie Hall in New York,opende 2800 bibliotheken en schonk8000 orgels aan kerken, hoewel hijniet gelovig was. Hij bekostigde hetVredespaleis in Den Haag, waar nogaltijd het Internationaal Gerechtshof isgevestigd. Het Carnegie Hero Fundbeloont burgers die hun leven wagenom een medemens te redden. Hetfonds heeft ook een Belgischevestiging.

TH

E F

RIC

K C

OL

LE

CTIO

N, N

EW

Y

OR

KTH

E F

RIC

K C

OL

LE

CTIO

N, N

EW

Y

OR

K

HANS MEMLING

JAN VAN EYCK