Transgenders op de schoolbanken

Dr. Joz Motmans

Studiedag ‘Gender en seksuele diversiteit op school. Van beleid naar praktijk’. Brussel, 31/05/2013

Overzicht presentatie

1. Achtergrond1.1. Terminologie1.2. Sociaal1.3. Medisch1.4. Juridisch

2. Transgender kinderen op school2.1. Noden2.2. Werkmap “Gender in de blender”2.3. Aanbevelingen voor scholen

1. Achtergrond1.1. Terminologie

Heel wat termen gaan rond:

Seksuele identiteit GenderidentiteitGendervariant

Cross-sekse gedragA-typische genderontwikkeling

Genderdysforie Transgender Transseksueel

Transitie Travestie

…

Individuele seksuele identiteit• 4 componenten:– geslacht (biologisch gegeven)– genderidentiteit (psychologische

beleving)– genderexpressie en genderrol (sociaal-

culturele context)– seksuele geaardheid

• Niet duaal, maar op continuüm

1. Achtergrond1.1. Terminologie

genderrol mannelijk---------androgyn----------vrouwelijk

seksuele oriëntatie hetero-----------bi/queer--------homo/lesbisch

genderidentiteit mannelijk------transgenderist------vrouwelijk

biologische sekse jongen---------interseksueel------------meisje

visuele voorstelling

1. Achtergrond1.2. Sociaal

“Gendervariant”– gedrag, uiterlijk en/of in hun innerlijke

beleving niet zoals we van een meisje of jongen standaard verwachten = roldoorbrekend

– getuigen van diversiteit, niet enkel transgender!

– vaak gepest owv gendernoncorformiteit– aanvaardbaar als kind, niet als

jongere/puber– eerder ok voor meisjes dan voor jongens– vaders moeilijker met cross-sekse gedrag

van zonen

• “A-typische gender-ontwikkeling”• “Genderidentiteitsstoornis (GID)”

Term uit DSM-IV en ICD-10 Iemand geboren met alle geslachtskenmerken

van één sekse, maar de beleving van het geslacht (het identiteitsgevoel), komt niet (volledig) overeen met deze sekse, gepaard gaande met onbehagen en lijden

DSM V: “Genderdysforie”

1. Achtergrond1.3. Medisch

Van pathologie naar variatie• Studies van niet-Westerse culturen tonen ons dat er

verschillende variaties bestaan van gender• Culturen verschillen in hun definities van genderrol

en tonen verschillende gradatie in tolerantie t.o.v. atypisch gendergedrag en genderverandering

• Wereldwijd discussie/evolutie naar afwijzing pathologiseren, zelfs door WPATH

• Nu: “transgender”: verwijst niet naar stoornis of lijden, dus minder stigmatiserend

• Parapluterm, transgenderisme = verzamelterm voor het hele spectrum van cross-gender verschijnselen waarbij genderidentiteit niet klopt met lichaam

1. Achtergrond1.3. Medisch

Signalen? Elk kind kent mogelijks fase(s) van cross-

sekse gedrag, is NIET pathologisch! Wanneer permanent, langdurig en op

meerdere vlakken (gevoel, beleving, interesses, gedrag ...) het gevoel heerst dat genderbeleving niet klopt met lichaam, én dit gepaard gaat met lijden: best hulp zoeken -> Kinderteam Uz Gent

Ongeveer 20% blijkt later door te groeien richting transitie

1. Achtergrond1.3. Medisch

Kinderteam van UZ Gent Kinderpsycholoog en -psychiater, endocrinoloog• Diagnosestelling, opvolging ontwikkeling• Kind en gezin centraal

“transitie”: a) intake en diagnosestelling, begeleiding:

psychiater/psycholoog/endocrinoloog (ook omgeving)b) hormonale therapie: endocrinoloog

a) Vanaf Tannerstadium 2: puberteitsremmersb) Vanaf 16j cross sekse hormonen

c) chirurgie: plastisch chirurg, uroloog, gynaecoloog (18+)

1. Achtergrond1.3. Medisch

Toename in zorg = groot

(a) Intake en diagnosestelling A-typische genderontwikkeling? Ontwikkelingsdiagnose: DSM-IV-TR 302.6 Andere kinderpsychiatrische stoornissen?

Autisme spectrum stoornis, depressie, hechtingstoornis etc.

Uitsluiting interseksualiteit: onderzoek endocrinoloog

1. Achtergrond1.3. Medisch

(b) Begeleiding cognitieve en sociaal-emotionele mogelijkheden schoolse vaardigheden werken aan weerbaarheid en stressfactoren ouders: info protocol, begeleiding in emoties en

ouderlijke rol samen met ouders en kind zoeken naar

compromissen en gedrag passend bij leeftijd en omgeving

contact met school en leerkracht: afstemming continue her-evaluatie: alle wegen open

1. Achtergrond1.3. Medisch

(c) Hormonale therapie• Genderteam (Ethisch comité): goedkeuring• Fase 1: Opstart puberteitsremmers:

– Tannerstadium 2 (12 à 13 jaar)– Stopt ontwikkeling ongewenste lichaamskenmerken– Omkeerbaar – Start “real life experience”: diagnostische waarde

• Fase 2: cross-sekse hormonen: hormoonsubstitutietherapie– 16 jaar– Geen noodzaak– Onomkeerbaar

1. Achtergrond1.3. Medisch

(d) Chirurgische interventies• Vanaf 18 jaar• Min. 2 jaar leven in gewenste rol• Zeer individueel• Doel = lichaam aanpassen aan genderidentiteit• Tevens: sterke sociale en emotionele impact:

omkleden, sport, douchen, sauna, strand, zwemmen, seksualiteit, …

• Trans meisjes: creatie vagina, ev. borstvergroting• Trans jongens: borstamputatie, verwijdering

eileiders en baarmoeder, creatie penis

1. Achtergrond1.3. Medisch

Federaal2007: wet betreffende transseksualiteit• Juridische geslachtsverandering = recht, maar

gekoppeld aan strikte medische criteria:1. Naamsverandering: diagnose GID +

hormoongebruikSchool- en universiteitsdiploma’s!

2. Geslachtsverandering: diagnose GID + chirurgische aanpassingen (onvruchtbaarheidseis)

2007: genderwet• Vermeldt expliciet geslachtsverandering• Verzwarende omstandigheid bij haatmisdrijf• Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen

1. Achtergrond1.4. Juridisch

1. Achtergrond1.4. Juridisch

Vlaanderen2008: decreet houdende een kader voor het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid

• Beschermde kenmerken (art 16§5): transseksualiteit• Toepassingsgebied (art 20): o.a. onderwijs• 13 lokale meldpunten discriminatie

Federaal + Vlaanderen: genderidentiteit en genderexpressie zijn NIET beschermd

Voorzien in het interfederaal actieplan homofobie en transfobie

RR: aantallen: 1/1/1993 – 30/06/2012 = 631

2.1. Scholen: genderdivers of genderconform?

Wat weten we? Wat zijn de tekorten? Waarom belangrijk? Hoe toepassen in de klas?

2.2. Wat met transgender leerlingen op school?

Wat mag en kan?Hoe problemen voorkomen?

2. Transgenderisme op school?

2. Transgenderisme op school?2.1. Scholen: genderdivers of -conform?

Onderzoeksgegevens:• Druk van peers → genderconform gedrag • Gendernonconform gedrag is minder acceptabel

dan homoseksualiteit • Weinig onderzoek onder transjongeren, wel

retroactief: 64% jongens en 44% meisjes ondervond pesterijen Verbaal en fysiek geweld, kritiek op uiterlijk, gedrag,

of ideeën, belachelijk gemaakt of genegeerd worden,…

Vnl. door medeleerlingen! Slechts 32% van de jongeren is open t.a.v. vrienden(Motmans, 2008)

Wat zijn de tekorten? • Grote vraag naar informatie voor kinderen,

jongeren, omgeving (ouders, school, CLB, ..)• Weinig boeken, goede documentaires,

websites...• Gebrek aan info zorgt voor veel vertraging in

persoonlijk proces en isolatie!

“Wat niet gekend is, waar je geen woorden voor hebt, dat kan je niet benoemen”

2. Transgenderisme op school?2.1. Scholen: genderdivers of -conform?

Thema = voor iedereen belangrijk• Deel van vakoverschrijdende eindtermen van

secundair onderwijs : “Context 2: De leerlingen kunnen zich uiten over en gaan respectvol om met vriendschap, verliefdheid, seksuele identiteit en geaardheid, seksuele gevoelens en gedrag.” = deel van de persoonlijke ontwikkeling

• Verhoogde kennis en begrip: zorgt voor verdraagzaamheid, solidariteit, diversiteit …

In lijn met gelijke kansen- en antidiscriminatiebeleid Gemeenschappelijke verklaring over een beleid m.b.t.

gender en seksuele geaardheid in het onderwijs

2. Transgenderisme op school?2.1. Scholen: genderdivers of -conform?

2. Transgenderisme op school?2.1. Scholen: genderdivers of -conform?

SPECIFIEK: Educatieve map “Gender in de Blender”Provincie Vlaams-Brabant• 23 werkvormen // 4 componenten• Gedifferentieerd• Tips voor literatuur en documentatie• Verklarende woordenlijst• Illustraties en gedichten• www.genderindeblender.be:

getuigenissen, mythes en feiten, …

2. Transgenderisme op school?2.1. Scholen: genderdivers of -conform?Educatieve map “Gender in de Blender”• Voordelen concept

– overstijgt tweedeling man/vrouw– brengt oneindige genderdiversiteit in beeld– het gaat niet over die andere, het gaat over ons

allen– iedereen is uniek en evenwaardig

• Algemene doelstelling– leren genuanceerd denken– leren openstaan voor het andere en het

onbekende– leren omgaan met diversiteit

• niet alleen voor jongeren, ook voor volwassenen!

2. Transgenderisme op school?2.1. Scholen: genderdivers of -conform?

MAINSTREAM: Tips voor leerkrachten• Hoe werken we genderstereotiepen in de hand?

Creëer geen groepen of ken geen taken toe naargelang geslacht, maar wees creatiever

Steun elke interesse die jongeren tonen, ook al is deze roldoorbrekend

• Hoe kunnen we respect voor genderdiversiteit tonen?Neem genderexpressie en genderidentiteit mee

op in het rijtje van antidiscriminatiegronden in het schoolreglement en in antipestbeleid

Pak scheldwoorden en andere incidenten of pestgedrag meteen aan wanneer ze voorvallen

• Scholen: pas bewust van probleem wanneer situatie zich voordoet: Sport: welke kleedkamer?Welk toilet?Schoolreis: bij wie slapen?Schoolpas: foto? naam? Examens, diploma: naam?

• Houding leerkracht en directie = cruciaal

2. Transgenderisme op school?2.2. Wat met transgenders op school?

2. Transgenderisme op school?2.2. Wat met transgenders op school?

• Vorming en training voor schoolpersoneel, CLB• Specifiek beleid en regels voor trans jongeren:

wat kan en wat niet? Niet wachten op problemen, maar pro-actief

concreet transgenderbeleid als deel van diversiteitsbeleid

Schoolinterne documenten: eigen beleid mogelijk! Overlegstructuur ouders-kind-hulpverlening-school Contacten met / kennis van trans organisaties

zoals T-jong en Berdache België Transgender Infopunt: website / permanentie

• Educatief materiaal: www.genderindeblender.be• Hulpverlening: Kinderteam UZ Gent:

centrumsege@uzgent.be • Jongerengroep: www.t-jong.be • Ondersteuning voor ouders: Berdache België: info@

berdache.be• Discriminatie: IGVM: www.igvm.fgov.be

of holebifoon: 0800 99 533 of vragen@holebifoon.be

één centrale plek: www.transgenderinfo.be

Bedankt!