Training gevaarlijke stoffen en beroepsziekten

Versie 1.0 - 2020

2

• Kennismakingsrondje

• Naam, functie, werkzaam in (voornamelijk) welke branche(s)

• Verwachtingen….

Welkom & kennismaking

3

Ochtend (09:30 – 12:30)

• Welkom, kennismaking en verwachtingen

• Casus/ intervisie 1: Leren van en met elkaar

• RI&E en beroepsziekten

• Casus/intervisie 2: beroepsziekten

Koffie/ Thee break (15 min.)

• Casus/intervisie 3: RI&E

• Aanvullende RI&E

• Casus/intervisie 4: verdiepende RI&E

• PAGO

Lunch (45 min.)

Middag (13:30 – 17:00)

• Casus/ intervisie 5: PAGO

• Algemene aanbevelingen

Koffie/thee break (15 min.)

• Casus/ intervisie 6: afsluiting

• Evaluatie training

• Gelegenheid tot vragen

Programma

Aan de slag:casus/intervisie (1) - Introductie

4

• Acute toxiciteit

• Effecten op de huid

• Oogletsel

• Allergische reacties (luchtwegen en huid)

• Kankerverwekkend

• Effecten op de voortplanting en ongeboren kind

• Schade aan organen (longen, lever, nieren, beenmerg, etc.)

1 op de 6 werknemers kan worden blootgesteld aan

gevaarlijke stoffen op het werk (Bron: TNO)

Gezondheidseffecten stoffen

5

• 1,8% totale ziektelast NL veroorzaakt door blootstelling aan stoffen op de werkplek

• In 2015 3.000 personen overleden aan beroepsziekte door blootstelling aan stoffen (inschatting RIVM)

• 2700 werkgerelateerde kanker

• 2070 gepensioneerden

Ziektelast en sterfte

Ziektelast door externe factoren Bron: RIVM

2015: 621 verkeersdoden

6

afbeelding: VZInfo (Volksgezondheidenzorg.info)

• Van de gemelde beroepsziekten 4,1% door gevaarlijke stoffen

Maar vaak niet gemeld, want:

• Niet alle werknemers hebben bedrijfsarts

• Niet alle werknemers melden zich bij bedrijfsarts

• Niet alle bedrijfsartsen melden beroepsziekte

• Niet alle bedrijfsartsen herkennen beroepsziekte t.g.v. stoffen

• Niet altijd als beroepsziekte gedefinieerd t.g.v. meespelende persoonlijke factoren (bijv. longkanker en roken)

• Driekwart van ziekten treedt op na het pensioen

(uit zicht van werkgever en bedrijfsarts)

Onderrapportage beroepsziekten (stoffen)

7

Top 13 stofgroepen potentieel blootgestelden

Bron: TNO8

Stof Beroepsziekten Maximaal aantal (potentieel) blootgestelde werknemers en relevante sectoren in 2015

Huid-irriterende stoffen Contacteczeem < 1.507.000 (o.a. gezondheidszorg, horeca, voedingsmiddelen en genotsmiddelenindustrie)

Oplosmiddelen Contacteczeem,Neurologische effecten, kanker

< 769.000 (o.a. bouw, handel in en reparatie van auto’s, motorfietsen en aanhangers, grafische industrie,metaalsector, chemie (proceschemie))

Kwartsstof COPD, longkanker ~457.000 (bouw)

Meelstof Astma < 128.000 (o.a. voedingsmiddelen en genotsmiddelenindustrie)waarvan bakkers 18.000

Asbest Mesothelioom,longkanker, asbestose

Top 13 stofgroepen potentieel blootgestelden

9Bron: TNO

Stof Beroepsziekten Maximaal aantal (potentieel) blootgestelde werknemers en relevante sectoren in 2015

Houtstof Astma, COPD, contact eczeem, long enneuskanker

740.000 (verhoging t.o.v. 2011: ~130.000)(o.a. bouw: 457.000)

Zware metalen Aantasting centrale zenuwstelsel, kanker,mogelijke reprotoxische effecten

~ 129.000. (o.a. bouwmaterialenindustrie, basismetaalindustrie en metaalproductenindustrie)

Isocyanaten Astma, eczeem ~716.000 (o.a. handel in en reparatie van auto’s, motorfietsen en aanhangers, metaal industrie, bouw, chemie sector)

Farmaceutica (o.a. cytostatica)

Allergische reacties, irritaties, kankerverwekkend en risico’s voor het na-geslacht

Tussen de 7.500 en 20.000(o.a. thuiszorginstellingen, ziekenhuizen)

Bitumen (asfalt rook) Misselijkheid, buikpijn, hoofdpijn, potentieel carcinogeen

~347.000(wegenbouw, bitumenwerkers en dakdekkers)

NL / EU initiatieven

10

Algemeen

• Nadere RI&E (art. 4.2)

• Grenswaarden (art. 4.3)

• Arbeidshygiënische strategie (art. 4.4)

• Arbeidsgezondheidskundig onderzoek (art. 4.10a)

• Biologische grenswaarden (art. 4.10b) momenteel alleen lood

• Dossiers en registratie (art. 4.10c)

• Voorlichting en onderricht (art. 4.10d)

Wetgeving - Arbeidsomstandighedenbesluit

11

Overig (diverse artikelen)

• Aanvullende voorschriften CMR*-stoffen (*Carcinogeen, Mutageen, Reprotoxisch)

• Aanvullende voorschriften Asbest

• Beperken blootstelling (alg. preventieve maatregelen, toezicht, werkpleketikettering)

• Voorkomen van en maatregelen bij ongewilde gebeurtenissen

• Bijzondere groepen (jeugdigen en zwangeren)

• Specifieke stoffen (Arbeidsomstandighedenbesluit Hfdst 4 Afdeling 6)

Wetgeving - Arbeidsomstandighedenbesluit

12*Carcinogeen, Mutageen, Reprotoxisch

Aanvullende voorschriften CM*-stoffen

• Aanvullende registratieplicht (art. 4.13)

• Bijhouden van een lijst van blootgestelde werknemers (art. 4.15)

• Het vervangen of motiveren van gebruik (art. 4.13 en 4.17)

• Voorkomen of beperken van blootstelling (art. 4.18)

• Voorlichting en instructie eens per jaar (art 4.19)

• Markering van gevarenzones (art. 4.19)

• Aanvullende hygiënische beschermingsmaatregelen (art. 4.20)

• Arbeidsgezondheidskundige begeleiding (art. 4.23)

Aanvullende voorschriften R*-stoffen

• Aanvullende registratieplicht (artikel 4.2a)

Wetgeving - Arbeidsomstandighedenbesluit

*Carcinogeen, Mutageen, Reprotoxisch13

• Percentage bedrijven dat risico op blootstelling adequaat beheerst

• 5% t.a.v. asbest

• 9% t.a.v. CMR*-stoffen

• 22% t.a.v. overige gevaarlijke stoffen

• 4 op de 5 risicobedrijven geen verplichte beoordeling van de blootstelling van

werknemers aan de grenswaarden van gevaarlijke stoffen.

Wat verlangt Inspectie SZW:

• Volledige 4-stappen plan (zelfinspectie)

• Inclusief aanvullende verplichtingen voor CMR* stoffen

Bevindingen SZW 2018

14*Carcinogeen, Mutageen, Reprotoxisch

Arbeidshygiënische Strategie

15

16

Definitie:

“Een beroepsziekte is een ziekte of aandoening

als gevolg van een belasting die in overwegende

mate in arbeid of arbeidsomstandigheden

heeft plaatsgevonden”

Bronnen:

https://www.beroepsziekten.nl/content/beroepsziekten

https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/beroepsziekten

Beroepsziekten

https://www.beroepsziekten.nl/content/beroepsziektenhttps://www.arboportaal.nl/onderwerpen/beroepsziekten

17

Beroepsziekten

18

Beroepsziekten (filmpje)

https://youtu.be/zMCxi3JNw7I

https://youtu.be/zMCxi3JNw7I

Aan de slag:casus/intervisie (2)- Beroepsziekten

19

Bevindingen melden beroepsziekten (deskresearch, enquête & interviews)

• De RI&E, de verdiepende RI&E gevaarlijke stoffen en het PAGO worden

momenteel onvoldoende benut voor de preventie van beroepsziekten,

terwijl ruim één miljoen Nederlanders op het werk te maken heeft met

gevaarlijke stoffen.

• Een link naar beroepsziekten wordt in de RI&E vaak niet gemaakt.

• Wanneer een bedrijf wordt gevraagd of men bekend is met beroepsziekten in

het bedrijf dan is dit bijna nooit het geval.

• Het ontbreken van kennis, zowel bij professionals als bij bedrijven

en onvoldoende samenwerking tussen arboprofessionals

(met name BA, AH en VK) zijn mogelijke veroorzakers van het probleem.

20

• Focus van bedrijven vooral op kosten en korte termijn risico’s en niet op lange termijn

risico’s en preventie van beroepsziekten.

• De dienstverlening rondom een klant is momenteel opgeknipt in onderdelen (vaak bij

meerdere partijen), waarbij de BA zich vooral bezighoudt met verzuim en niet met

preventie.

• Daarnaast wordt blootstelling aan gevaarlijke stoffen onderschat, zijn effecten veelal

niet direct te zien en daardoor niet zo dwingend als een arbeidsongeval.

• In arbocatalogussen of branche-specifieke RI&E-instrumenten komen de termen

“(preventie van) beroepsziekten” en “het PAGO of Preventief medisch onderzoek

(PMO)” nauwelijks voor.

21

Bevindingen melden beroepsziekten (deskresearch, enquête & interviews)

1. RI&E (globaal)

• Wettelijke verplichting

(art 5 Arbowet)

• RI&E = basis van arbobeleid

• De risico’s op schrift

• Beschrijving gevaren• Beheersmaatregelen• Restrisico’s• Risico’s bijzondere groepen• Toegang tot deskundigen• Plan van aanpak

• Actueel

22

• Stap 1 – Inventariseren (in kaart brengen)

• Gevaren en risico’s

• Beheersmaatregelen

• Restrisico’s

• Stap 2 - Evalueren risico’s (wegen & prioriteren)

• Stap 3 - Maatregelen (plan van aanpak)

RI&E stappen

23

Verschil tussen gevaar en risico

Risico

Gevaar

Kans blootstelling

24

Methode staat vrij!

Branchemethodes op www.rie.nl• RI&E methode gericht op risico’s binnen branche

•

PAGO

Periodiek ArbeidsGezondheidskundig Onderzoek

• Gebaseerd op arbeidsrisico’s, volgt uit de RI&E

• Werkgever is verplicht PAGO aan te bieden

• Deelname is vrijwillig

PMO

Preventief Medisch Onderzoek

• Vaak gebruikt als synoniem PAGO, maar PMO≠PAGO

• Brede aanpak: leefstijl, conditie, duurzame inzetbaarheid

Advies PAGO/PMO, hoort in RI&E (toets)

26

Bevindingen RI&E (deskresearch, enquête & interviews)

• De globale RI&E regelmatig erg mager v.w.b. gevaarlijke stoffen,

veelal geen aandacht voor blootstelling/ specifieke stoffen.

Hooguit wordt er een verdiepende RI&E aanbevolen.

• Een link naar beroepsziekten wordt in de RI&E vaak niet gemaakt

• Adviseurs zijn weinig pragmatisch. De focus in de RI&E ligt vooral op analyse,

niet in oplossingen

• Branche methodes zijn veelal te globaal

• Iets kwantitatiefs zeggen over lange termijn effecten blijft lastig, risicoweging idem.

27

• Voor het opstellen van een RI&E blijft een AH of HVK noodzakelijk.

Voor een BA blijft het moeilijk om een RI&E te interpreteren,

zeker wanneer er geen overleg is tussen uitvoerders/ kerndisciplines

• Bedrijfsartsen hebben vaak niet de beschikking over de RI&E/ RI&E

gevaarlijke stoffen

• Het doel van de RI&E wordt door klanten niet begrepen, waardoor

aandacht en verdere verdieping achterwege wordt gelaten. De RI&E hoort

het startpunt voor preventie te zijn met een verdere verdieping om

knelpunten op het gebied van gevaarlijke stoffen inzichtelijk te maken.

Dat beeld heerst momenteel niet.

28

Bevindingen RI&E (deskresearch, enquête & interviews)

29

• RI&E vergt vakkennis en praktijkervaring (open leren kijken en herkennen van risico’s)

• Gebruik beschikbare voorinformatie: arbocatalogi, vorige RI&E, PAGO/PMO, verzuimcijfers, ongevallen cijfers, etc.

• Wees je bewust van de grenzen per professie (AH, VK, A&O, BA, PMW)

• Multidisciplinaire samenwerking is KEY!

• Link naar (potentiele) lange termijn effecten, beroepszieken/ziektebeelden (wat is bekend in de branche?)

• Ambitie van de klant?

Aandachtspunten

Aan de slag:casus/intervisie (3) – RI&E

30

RI&E is globaal, tenzij…

• Voor 18 onderwerpen is

verdiepende RI&E verplicht

• Verdiepende RI&E’s maken de

RI&E compleet

• In RI&E /PVA aangeven welke

verdiepende RI&E’s nog

uitgevoerd moeten worden

Jeugdigen

Zwangeren

ATEX

Gevaarlijke stoffen

Beperking ongevallen gevaarlijke stoffen

Asbest

Carcinogeen, Mutageen, Reprotoxisch

Thuiswerk met gevaarlijke stoffen

Biologische agentia

Lawaai

Trillingen

Kunstmatige optische straling

Electromagnetische straling

Ioniserende straling

Lichamelijke belasting

Beeldschermwerk

Arbeidsmiddelen

Persoonlijke Beschermingsmiddelen

31

https://gevaarlijkestoffen.zelfinspectie.nl

Zelfinspectie (4-stappenplan)

32

https://gevaarlijkestoffen.zelfinspectie.nl/

• In de verdiepende RI&E is vaak wel voldoende aandacht voor gevaarlijke stoffen…

• Echter wordt in de globale RI&E niet geadviseerd om een verdiepende RI&E

op te stellen. Dit komt mogelijk doordat gevaarlijke stoffen niet als zodanig

herkend worden

33

Ervaringen verdiepende RI&E(deskresearch, enquête & interviews)

• Wanneer een verdiepende RI&E wordt uitgevoerd is er geen of beperkte aandacht

voor blootstelling aan specifieke stoffen en blootstellingsrisico’s

• Ook de link naar ziektebeelden/beroepsziekten behorende bij de gevaarlijke stoffen

ontbreekt. Wanneer de ziektebeelden bekend zijn kunnen BA, AH en VK leren deze te

herkennen en kunnen bijvoorbeeld biomonitoring en het PAGO op de juiste manier

worden ingezet

• Kosten van verdiepende RI&E zijn voor veel kleine bedrijven te hoog.

34

Ervaringen verdiepende RI&E(deskresearch, enquête & interviews)

35

• Verdiepende RI&E gevaarlijke stoffen vergt specifieke Arbeidshygiënische tot toxicologische/ medische vakkennis

• Inzicht nodig in belangrijkste risico stoffen en kritische effecten, (potentiele) lange termijn effecten, beroepszieken/ ziektebeelden

• Multidisciplinaire samenwerking is KEY! (AH en BA)

• Wat is bekend in de branche?

• Wat zijn blootstellingsroutes (inademing, huid, ogen, oraal)

• Meten (kwantitatief) vs. Schatten (kwalitatief)

• Welke grenswaarden en meetmethodes (luchtmetingen of biologische monitoring)

• Maatregelen (AH-strategie) vs. “rest” risico’s (PAGO)

Aandachtspunten

Aan de slag:casus/intervisie (4) – Verdiepende RI&E

36

37

De relatie tussen het werk en de gezondheid wordt in kaart gebracht

in een arbeidsgezondheidskundig onderzoek. Ieder bedrijf is verplicht

dit onderzoek periodiek aan zijn medewerkers aan te bieden.

(Arbeidsomstandighedenwet, artikel 18)

3. PAGO

Arbeidsgezondheidskundig onderzoek (art. 4.10a)

• Vóór aanvang van werkzaamheden (intredeonderzoek/nulmeting)

• Bij geconstateerde schadelijke invloed op

gezondheid/ziekte

• Ook collega’s met vergelijkbare blootstelling

• Bij overschrijding van de wettelijke biologische grenswaarde (lood*)

• Opnieuw aanbieden op verzoek van werkgever / werknemer

• Na beëindiging van de blootstelling

Wetgeving - Arbeidsomstandighedenbesluit

*voor lood ongeacht mate blootstelling jaarlijks onderzoek +

1-2x/jaar lood in bloed bepaling (afhankelijk van aanwezige lood in lucht concentratie)38

39

Belastende factor Artikel

ARBO

besluit

Intrede

onderzoek

Overschrijding

grenswaarde

Medische

klacht

Verplichte

frequenties

Jeugdigen* 1.38 X

Nachtarbeid 2.43 X

Beeldschermwerk** 5.11 X X “gezette tijden”

Fysieke belasting - - - - -

Gevaarlijke stoffen

CMR stoffen

4.10a-c

4.23 X X*** Xx

Biologische agentia 4.91 X Xx

Asbest 4.52 X Xx 1x / 3 jaar†

Trillingen 6.11e X Xx

Overdruk 6.14a X 1x / jaar

Lawaai‡ 6.10 X X

Ioniserende straling - - - - -

(Niet ioniserende)

optische straling 6.12g X Xx

Zodra uit de RI&E voor jeugdigen blijkt dat zij werk gaan uitvoeren waaraan specifieke gevaren zijn verbonden. ** passend onderzoek van de ogen en het gezichtsvermogen en indien de resultaten het vereisen een

oftalmologisch onderzoek

*** Iedere werknemer die wordt of kan worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen waarvoor een

biologische grenswaarde is vastgesteld wordt in de gelegenheid gesteld om een

arbeidsgezondheidskundig onderzoek te ondergaan vóór aanvang van de blootstelling en bij het

overschrijden van de biologische grenswaarde. Momenteel is er alleen een wettelijke biologische

grenswaarde voor lood, zie Arbeidsomstandighedenregeling 4.19a. † Intrede onderzoek en onderzoek op basis van medische klacht omdat asbest ook tot de gevaarlijke

stoffen behoort. Aanvullend geldt een verplichte frequentie van onderzoek wanneer uit beoordeling blijkt

dat blootstelling hoger is dan de grenswaarde maar ≤ 1.000.000 vezels/m3 uitgaande van een

referentieperiode van 8 uur. Het PAGO omvat in ieder geval een specifiek onderzoek van de borstkas. ‡ indien de dagelijkse blootstelling aan lawaai >80dB(A) of de piekgeluidsdruk > 140Pa (= 135dB(C))

X: verplichte deelname voor werknemer

Xx: Iedere werknemer die op soortgelijke wijze is blootgesteld als gevolg waarvan bij een andere werknemer

een schadelijke invloed op de gezondheid dan wel een aantoonbare ziekte / infectie is geconstateerd

wordt tussentijds in de gelegenheid gesteld een arbeidsgezondheidskundig onderzoek te ondergaan.

• PAGO-advies ontbreekt vaak in de RI&E

• PAGO-advies veelal niet in overleg met BA opgesteld

• Het PAGO onderdeel komt in veel RI&E-branche-instrumenten niet terug

• De meeste PAGO’s zijn te algemeen om beroepsziekten mee op te sporen

• PAGO wordt in de praktijk regelmatig aangeboden door providers die de inhoud niet baseren op de RI&E

• Een voorwaarde voor een goed uitgevoerd PAGO is dat de inhoud is aangepast op specifieke kenmerken

van en risico’s binnen het bedrijf, zodat klachten vroegtijdig geïdentificeerd kunnen worden.

40

Bevindingen PAGO(deskresearch, enquête & interviews)

• De BA stelt hierbij het medisch instrumentarium vast en de AH geeft advies over

blootstellingsprofielen, gebaseerd op verdiepende RI&E’s. Wanneer deze informatie

niet samen komt, is het lastig om een koppeling met de werkvloer te maken.

Echter wordt de bedrijfsarts in de praktijk niet of te laat bij het PAGO betrokken

en wordt de inhoud niet gebaseerd op de RI&E.

• De link naar BA en RI&E wordt niet gelegd. Dit komt voornamelijk door de bedrijven

die “losse” PAGO’s aanbieden en de RI&E er niet bij betrekken. De samenwerking,

kennis en uitwisseling van kennis ontbreekt

• De Leidraad PMO gevaarlijke stoffen is beperkt bekend bij vele professionals

(BA’s, AH’s en VK’s), inspectie SZW en verschillende branches. Opleidingen

besteden geen aandacht aan de Leidraad PMO gevaarlijke stoffen.

https://nvab-online.nl/richtlijnen-en-kennisdocumenten/procedurele-leidraden/leidraad-pmo

41

Bevindingen PAGO(deskresearch, enquête & interviews)

https://nvab-online.nl/richtlijnen-en-kennisdocumenten/procedurele-leidraden/leidraad-pmo

42

• PAGO advies door BA (met ondersteuning AH/VK)

• Doel: vroegtijdig identificeren van klachten en voorkomen van beroepsziekten

• RI&E= duiding op groepsniveau en blootstelling,

PAGO=gericht op individueel niveau en effecten

• Onderscheid PAGO (gerelateerd aan (rest)-risico’s in de functie)

en PMO (“leefstijl”/ “fun-product”)

• Instrumentarium (vragenlijsten/ medisch):

wat kun je meten en wat voegt het toe?

Aandachtspunten

Aan de slag:casus/intervisie (5) - PAGO

43

44

• Neem altijd gesprek met BA op in de RI&E om samenwerking tot stand te brengen

• BA standaard informeren over uitkomsten RI&E/ verdiepende RI&E

• Neem altijd beroepsziekten op in de RI&E. Hierdoor ontstaat bewustwording

• PAGO-advies gevaarlijke stoffen dient door AH en BA samen opgesteld te worden

• Voorbereiding RI&E: prioritaire risico’s kennen (branche-gegevens, vorige RI&E, etc.)

• Overzicht maken van mogelijke gezondheidseffecten/ kritische effecten (“top 5”)

en geschikte PAGO-instrumenten

• Overheid dient te handhaven op inhoud gevaarlijke stoffen in RI&E en PAGO.

Ook handhaven op inzet juiste discipline (BIM I-SZW Pago?)

Algemene aanbevelingen

Aan de slag:Casus/intervisie (6) - Afsluiting

45

46

Tot slot…

47

Deze training is opgesteld in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Arbeidshygiëne (NVvA). Daarbij is nauw samengewerkt met en input verzameldbij verschillende arboprofessionals, waaronder arbeidshygiënisten, veiligheids-kundigen en bedrijfsartsen.

Deze training is gratis beschikbaar en mag worden aangepast om beter aan telaten sluiten op de doelgroep.

Copyright © 2020

Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA)www.arbeidshygiene.nl

Disclaimer

http://www.arbeidshygiene.nl/