Topk

lass

ers

Zaak

vakk

en

Gro

ep 5

-6

Ant

woo

rden

Zelfs

tand

ig w

erke

n

Dit

antw

oord

enbo

ekje

hoo

rt b

ij he

t gel

ijkna

mig

e w

erkb

oek

van

serie

Wet

ensc

hap

van

Topk

lass

ers.

Dit

mer

k be

staa

t uit

een

groo

t aan

tal u

itdag

ende

wer

kboe

ken

spec

iaal

vo

or m

eer-

en h

oogb

egaa

fde

leer

linge

n. H

et b

evat

uite

enlo

pend

e on

derw

erpe

n op

het

geb

ied

van

Cultu

ur, W

eten

scha

p, W

iskun

de e

n Vr

eem

de ta

len.

Met

dit

antw

oord

enbo

ek k

an d

e le

erlin

g ze

lf zij

n an

twoo

rden

in h

et w

erkb

oek

naki

jken

.

Op

onze

Z-s

ite v

indt

u a

l onz

e ui

tgav

en: w

ww

.zelfs

tand

ig-w

erke

n.nl

Wet

ensc

hap

Ont

dek

de w

eten

scha

p

9789006

661217

Zaakvakken

WetenschapOntdek de wetenschap

AuteurKarin Janssen

2

1 licht, lucht, voedingsstoffen en water2 Ja, als je te veel of te weinig van bepaalde stoffen

(bijvoorbeeld vitamines) eet, kun je ziek worden.3 Veel dingen liggen vast in je genen, maar niet alles.4 Van sommige bacteriën kun je ziek worden.5 planten en dieren.6 Heel lang geleden lagen alle werelddelen tegen elkaar aan.7 het koude water bij de polen zinkt en het warme water van de

evenaar naar de polen toe stroomt.8 vijf rampen die op aarde zijn gebeurd.9 Eigenlijk zie je de zon, zoals hij 8 minuten geleden was.10 Atomen zijn de kleinste deeltjes. Ze zijn niet meer deelbaar.11 IV + V = IX12 geld

Taak 1

3

1 Eigen antwoord.

2 Voorbeeldantwoord(zon)licht, lucht, water

3 a

b water, (zon)licht en koolstofdioxide c suiker/koolhydraten en zuurstof

4 a/b Eigen antwoord. 5 Eigen antwoord.

Taak 2

4

1 Eigen antwoord.

2 a Eigen antwoord. b Voorbeeldantwoord

Onvoldoende beweging

3 Voorbeeldantwoord

4 Eigen antwoord.

5 Voorbeeldantwoord • Pijn in knieën en enkels. Dat komt doordat je te dik bent.

Je moet minder brandstoffen eten. Dus minder vet en aardappels bijvoorbeeld.

• Slecht zien in het donker. Dat betekent dat je te weinig vitamine A binnenkrijgt. Eet meer wortels, dan ga je beter zien.

• Bloedend tandvlees. Dat komt door te weinig vitamine C. Eet meer fruit, bijvoorbeeld sinaasappels. Dan gaat het over.

6 a/b/c/d Eigen antwoord.

bouwstoffen brandstoffen regelstoffen

vlees koek sinaasappel

peulvruchten (sperziebonen, bruine bonen, doperwten)

vet (boter, olie) groentesoorten

vis aardappelen fruitsoorten

melk pasta

Taak 3

5

Taak 4

1 Eigen antwoord.

2 a/b/c Eigen antwoord.

3 a Voorbeeldantwoord 1 of je vrienden hebt 2 of je vrolijk bent 3 of je iets lekker vindt b Voorbeeldantwoord

Tweelingen kunnen hun eigen vrienden hebben en soms zitten ze in verschillende klassen. Daardoor leren ze andere dingen en zijn ze verschillend.

c Eigen antwoord.

6

Taak 5

1

De cel is in het echt 0,001-0,005 mm groot.

2 a 1 Hij maakt een insnoering.2 De insnoering wordt steeds duidelijker.3 De helften zitt en met een dunne draad aan elkaar.4 Er zijn twee jonge pantoff eldiertjes, die half zo groot zijn als het

volwassen diertje.

b

minuten aantal

0 1

20 2

40 4

60 8

80 16

100 32

3 a/b/c Eigen antwoord. d Voorbeeldantwoord

Bacteriën delen heel snel. Als er veel bacteriën op een voedingsbodem zitten, heb je er heel snel heel veel.

4 Eigen antwoord.

DNA celwand

c

7

1 a De hengelvissen hebben een lampje op hun hoofd, hierdoor kunnen ze in het donker toch zien en kunnen ze bijvoorbeeld eten vangen.

b VoorbeeldantwoordDeze soort hengelvis heeft geen lampje, maar een soort pluisje. Dit pluisje lijkt op een lekker plantje en daarmee lokt hij zijn prooien. De vis zelf heeft de kleur van de rotsen, hij valt dus niet zo op.

c Voorbeeldantwoord

2 Voorbeeldantwoord 1 Niet alle oranje hengelvissen zien er precies hetzelfde uit.

Er is variatie. 2 Er komen opeens heel veel groene algen langsdrijven. 3 Oranje hengelvissen die een beetje groen zijn, vallen minder op.

Ze worden dus niet zo snel door andere roofvissen gevonden. 4 Groenere hengelvissen planten zich vaker voort. De kinderen van

deze groenere hengelvissen zijn zelf ook groener.

3 Eigen antwoord.

Taak 6

• Grote ogen om het piepkleine beetje licht op te vangen.

• Hij lijkt op een steen, dus hij valt niet op.

• Enorme bek om andere vissen te vangen.

8

1/2/3

4 a Als hete magma tussen twee aardplaten omhoog komt of als twee aardplaten uit elkaar drijven en daardoor de hete magma omhoog kan komen.

b Daar botsen twee aardplaten tegen elkaar op. c Daar botsen ook twee aardplaten tegen elkaar op.

5 Eigen antwoord.

Taak 7

9

1

2 a Op de evenaar, omdat de stralen daar op een kleiner oppervlakte van de aarde schijnen. En omdat het zonlicht er korter over doet om de aarde te bereiken.

b Op de polen, omdat de stralen daar verdeeld worden over een groter oppervlak. En omdat het zonlicht er langer over doet om de aarde te bereiken.

3 a VoorbeeldantwoordHet gekleurde water van de ijsklontjes is naar beneden gezakt. Het drijft over de bodem van de bak naar de andere kant. Het luciferstokje gaat juist naar de kant waar de ijsklontjes in de bak zijn gedaan.

b VoorbeeldantwoordKoud, zout water is zwaarder dan warm, zoet kraanwater. Het zoute water zinkt, waardoor er een rondgaande stroming in de bak ontstaat.

c VoorbeeldantwoordHet koude oceaanwater zakt naar beneden en stroomt langzaam richting de evenaar. Daar komt het omhoog en stroomt dan weer terug naar de polen.

4 a Dat komt doordat de oceaanstromingen over de hele wereld gaan. b Voorbeeldantwoord

De oceaanstromingen gaan heel langzaam. c Eigen antwoord.

Taak 8

10

1 a b landbouw

2 a Eigen antwoord. b glastuinbouw

3 boeren 7000 jaar geleden boeren nu

werktuigen (machines) van steen trekkers, combines en andere

machinesopslag van voedsel in aardewerken potten in koelschuren

woningen

Boeren en dieren wonen samen in grote boerderijen van stro, leem, takken en boomstammen.

Dieren leven apart in schuren. Boeren leven in gewone huizen van steen.

verhuizen Boeren verhuizen niet steeds, maar wonen op één plaats.

Boeren verhuizen niet steeds, maar wonen op één plaats.

boerderij Op de boerderij doen ze aan akkerbouw en veeteelt.

Boeren doen meestal of aan akkerbouw of aan veeteelt.

beroep Iedereen werkt op het land en met de dieren. 5% van de mensen is boer

4

gewone boer biologische boer

de planten hebben te weinig water hij irrigeert hij irrigeert

planten hebben extra voedingsstoffen nodig hij geeft kunstmest hij geeft koeienmest

er staat onkruid tussen de planten hij spuit gif hij schoffelt

er zijn planten met ziektes hij trekt ze eruit hij trekt ze eruit

5 a Timalia’s eten rupsen. Gekko’s eten insecten. b Eigen antwoord.

Taak 9

11

Taak 10

1 VoorbeeldantwoordHet kan zijn dat deze gekke dieren ooit echt bestaan hebben. Misschien zijn ze uitgestorven en kennen we ze nu niet meer.

2 a Zie tekening hiernaast. b Eigen antwoord.

3 a 370 miljoen jaar geleden in het devoon 250 miljoen jaar geleden in het perm 210 miljoen jaar geleden in het trias

65 miljoen jaar geleden in het krijt b Voorbeeldantwoord

Doordat er een enorme meteoriet op aarde is gestort. Door de stofwolk die toen ontstond, werd het overal donker. Er konden geen planten meer groeien waardoor er geen eten meer voor de dinosauriërs was.

4 Eigen antwoord.

12

1 Het jongetje heeft gelijk: licht heeft tijd nodig om vanuit de ruimte naar de aarde/jouw ogen te reizen. Het licht van de maan doet er bijvoorbeeld 1,3 seconden over om naar ons toe te reizen. En het zonlicht doet er zo’n 8 minuten over.

2 a 4,2 lichtjaar b 28 duizend lichtjaar c 2,2 miljoen lichtjaar d 13,7 miljard lichtjaar

3 a VoorbeeldantwoordJa, het heelal wordt almaar groter. Het begon heel klein en het groeit. Je kunt het zien aan de radiogolven van de waterstof. Die waren eerst 17 centimeter, en zijn nu al meer dan 2 meter groot.

b Eigen antwoord.

4 a Zacharias Janssen en Hans Lipperhey b Eigen antwoord. c

5 Eigen antwoord.

Taak 11

13

1 Voorbeeldantwoord 1 Een vinger tikt een rode dominosteen aan. 2 Een dominosteen tikt een rode bal aan. 3 De rode bal tikt tegen grote dominostenen aan. 4 De grote dominostenen laten een plastic vrachtwagentje rijden. 5 Het vrachtwagentje laat een stapel blokken vallen. 6 De blokken bewegen een touw aan een hand. 7 De hand tikt grote dominostenen aan. 8 Die zorgen ervoor dat een poppetje aan een touwtje naar boven

glijdt. 9 Met een harpoen prikt dat poppetje een ballon stuk. 10 Nu kunnen 3 ballen naar beneden rollen door een buis. 11 Ze vallen in een emmer en de emmer gaat naar beneden. 12 Een steen valt van een plank. 13 Daardoor kan de bureaustoel draaiend naar beneden komen.

2 a/b Eigen antwoord.

3 Eigen antwoord.

Taak 12

14

1 a Eigen antwoord. b Eigen antwoord. Waarschijnlijk ongeveer 6, 7 of 8. c 35 atomen (de blauwe puntjes in de reclame)

2 a Voorbeeldantwoord 1 waterstof 2 chroom 3 magnesium 4 kalium 5 ijzer 6 calcium b 118 atomen of elementen

3 Atoom betekent niet-deelbaar. Maar we weten nu dat ze wel deelbaar zijn en uit neutronen en protonen bestaan.

4 a Voorbeeldantwoord 1 microscoop 2 schone kleding zonder stofjes 3 pincet 4 atomen 5 computers 6 laboratorium b/c Eigen antwoord.

Taak 13

15

1 Voorbeeldantwoord 1 computer 3 televisie 2 mobieltje 4 waterkoker

2 a De elektrische batterij heeft bij de pluskant veel deeltjes energie. Bij de minkant zijn weinig deeltjes energie. Als je de stroomkring sluit, dan stromen de deeltjes van de pluskant naar de minkant. Met een schakelaar kun je de stroomkring sluiten.

b

c Voorbeeldantwoord

Als de knijper dicht is, dan is de stroomkring gesloten. De elektrische deeltjes stromen van de pluskant naar de minkant. Het lampje gaat aan.

3 a Voorbeeldantwoordcomputer, mobieltje

b VoorbeeldantwoordJa, een toets is eigenlijk een schakelaar. Telkens als je een toets indrukt, gaat er een transistor in de computer aan. Die zorgt ervoor dat er andere transistors aangaan. En die andere transistors zorgen ervoor dat er een letter of een cijfer op je scherm verschijnt.

4 Eigen antwoord.

5 Eigen antwoord.

Taak 14

16

1 1664, 1850

2 a 13 schapen + 7 schapen = 20 schapen, dat is dus XX schapen b 2 denarii × 6 schapen = 12 denarii, dat is dus XII denarii c Eigen antwoord.

3 a De 6 betekent eigenlijk 6000.De 2 betekent 200.De 3 betekent 30.De 4 betekent 4.

b Voorbeeldantwoord 1 20002 2 2200 3 20002 4 2200

4 a Voorbeeldantwoordniks, niets, nada, zero, nop, noppes

b 13 + 8 = 218 – 12 = –4–7 + 8 = 111 – 13 = –2

c

5 a

b

Taak 15

� �

17

1 a Eigen antwoord.

b

c een giraffe

2 a een vierkant b Eerst begint hij in het midden.

Dan loopt hij 100 naar boven.Dan draait hij 90 naar rechts.

c Het programma loopt 4 keer. d Eigen antwoord.

3 a/b/c Eigen antwoord.

Taak 16

18

Taak 17

1 a Hebben alle vogels nesten begonnen, behalve ik en jij. Waarop wachten we nu?

b Ik meld (zeg) je: ik maak je vrij, slaaf.

2 a 1 Afrikaans 2 Vlaams b In het Duits, die taal staat dichter bij het Nederlands in de boom.

3 a

b De /p/ in het Nederlands is in het Duits vaak een pf. c

d De /ou/ in het Nederlands is in het Duits en het Engels vaak een al of een ol.

4 Eigen antwoord.

Nederlands Duits

paard Pferd

pan Pfanne

kop Kopf

damp Dampf

Nederlands Duits Engels

zout Salz salt

goud Gold gold

fout falsch false

koud kalt cold

19

Taak 18

1 a VoorbeeldantwoordAls je ergens te veel van had, kon je het ruilen voor iets wat je nodig had. Als je nodig had wat je niet zelf kon maken, kon je het proberen te krijgen door het te ruilen met iets wat je over had.

b Voorbeeldantwoord 1 Spullen zijn soms lastig te verdelen (een levend varken). 2 Spullen kunnen bederven (vis). 3 Spullen zijn soms moeilijk mee te nemen (zware zakken meel).

2 a Voorbeeldantwoord 1 Je hoeft het niet meteen te ruilen tegen iets anders. 2 Het geld blijft hetzelfde waard. 3 Het was makkelijk mee te nemen op reis. b Voorbeeldantwoord

Hoe duurder het materiaal, hoe hoger de waarde van de munt. c Eigen antwoord.

3 a Voorbeeldantwoord Door de munten te snoeien: het afschaven van kleine stukjes

metaal van de munten. Daar kwamen ze achter door de munten te wegen. Als je gesnapt

werd, kreeg je de doodstraf. b Je zag meteen dat er een stukje afgehaald was, omdat de tekst op

de rand was beschadigd. c Eigen antwoord.

4 Eigen antwoord.

20

Taak 19

1 a Eigen antwoord.

b Eigen antwoord.

2 Eigen antwoord.

3 a 1 roken 2 pekelen 3 inblikken 4 vriesdrogen b/c Eigen antwoord.

4 a/b Eigen antwoord.

21

Taak 20

Eigen antwoord.

22

Taak 21

1/2/3/4 Eigen antwoord.

24

Colofon

Auteur

Karin Janssen

RedactieYvonne Schouten, Zeist

Vormgeving

Lasso CS, ‘s-Hertogenbosch – omslagVan Wermeskerken, Apeldoorn – binnenwerk

OpmaakPrePressMediaPartners, Wolvega

Illustraties

Lasso CS, ’s-Hertogenbosch – omslag

De Boer illustraties, Almere –

binnenwerk

Foto’s

pag 7: Shutterstock / Nicola Keegan

pag 12: Nationale Maritime Museum

London

ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Onderwijs

Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 17

ISBN 978 90 06 66121 7Eerste druk, eerste oplage, 2011

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde manier heeft plaatsgevonden.