Toenadering Griekenland en Turkije in tijden van crisis Op 30 april bracht de Turkse minister van Economische Zaken Ali Babacan een bezoek aan Athene. Hij sprak met de Griekse regering onder meer over mogelijke Turkse hulp voor de Griekse financiële hervormingen. De ontmoeting loopt vooruit op een grotere bijeenkomst die plaatsvindt op 14 en 15 mei, wanneer de Turkse premier Erdoğan zijn ambtsgenoot Papandreou zal bezoeken, vergezeld door een omvangrijke officiële delegatie. Naast de Griekse crisis en visaregelingen staan ook een aantal langlopende geschillen tussen de buurlanden op de agenda.

De latente animositeit tussen Griekenland en Turkije is grotendeels terug te voeren op de kwestie Cyprus, die sinds de Britse dekolonisatie het centrale twistpunt in de betrekkingen vormt. Halverwege de jaren ’90 ontstond er ook een territoriaal conflict inzake het luchtruim en het continentaal plat bij de Ionische kust, dat in 1996 escaleerde rondom de soevereiniteit over de Egeïsche eilandjes Imia/Kardak. Tevens zijn er spanningen over de Griekse sympathie voor de Koerdische afscheidingsbeweging PKK. Aardbevingdiplomatie Twee humanitaire rampen aan beide zijden vormden echter een keerpunt in de negatieve spiraal van de relatie. In 1999 vonden er in een tijdsbestek van slechts enkele weken aardbevingen plaats in zowel Turkije als Griekenland. De Turkse regio Adapazarı werd in augustus zwaar getroffen en ontvangt onmiddellijk hulp van Griekse maatschappelijke organisaties. Niet lang hierna kreeg deze hernieuwde solidariteit gevolg, toen er een beving rondom Athene plaatsvond en Turkse organisaties massaal hun hulp aanboden. De aardbevingen creëerden een draagvlak voor politieke toenadering. In de nasleep van de bevingen verklaarde Griekenland zich tijdens een EU-top voorstander van het kandidaat-lidmaatschap van Turkije. Daarnaast vonden er onder de vlag van de NAVO gezamenlijke militaire oefeningen plaats tussen de strijdkrachten van Turkije en Griekenland, voor het eerst sinds 25 jaar. De civil society, private ondernemingen en lagere overheden waren in beide landen van fundamenteel belang voor het succes van de ‘aardbevingdiplomatie’ en zij trokken deze lijn door in de jaren erna. Zo ontstonden er bijvoorbeeld stedenbanden en culturele uitwisselingen en groeide het handelsvolume tussen de landen van $200 miljoen in 1999 naar $3 miljard in 2007. Deze sociaal-economische toenadering vormde voor de Griekse regering-Karamanlis (2004-2009) en de Turkse regering onder leiding van Recep Tayyip Erdoğan (2002-heden) echter geen aanleiding om ook diplomatiek nader tot elkaar te komen. Toenadering Sinds oktober 2009 zetelt er een nieuwe regering in Athene, met de socialist Georgios Papandreou als minister-president. Papandreou koos Ankara uit voor zijn eerste staatsbezoek begin oktober 2009 (zie foto). Eind oktober initieerde de Turkse premier Erdoğan een publiekelijke briefwisseling met zijn ambtsgenoot Papandreou over de voortgang van de bilaterale betrekkingen, waarin de kwestie Cyprus en de lopende territoriale conflicten een onverminderd grote rol spelen.

Een van de oorzaken van de huidige crisis zijn de buitensporige Griekse uitgaven voor defensie. Mede ingegeven door de getroebleerde relatie met Turkije zijn de Grieken koploper binnen de EU als het gaat om defensie-uitgaven, gemeten naar het percentage van het BNP. Een opmerkelijke rol hierin spelen Duitsland en Frankrijk, die de Grieken maanden om de gemaakte afspraken over wapencontracten met hen na te komen, ondanks eerder opgelegde grote bezuinigingen. Deze ambivalentie kwam hen op kritiek te staan van Egemen Bağis, de Turkse minister voor EU-zaken, die meent dat het nu tijd is voor zowel Griekenland als Turkije om hun focus te verschuiven van defensie naar gemeenschappelijke economische groei. Op 8 april vond er in Ankara een ontmoeting plaats tussen Ahmet Davutoğlu, de Turkse minister van Buitenlandse Zaken en Dimitris Droutsas, de Griekse onderminister van Buitenlandse Zaken. Op de bijbehorende persconferentie verklaarden zij ernaar te streven de defensie-uitgaven terug te schroeven door te investeren in vertrouwenwekkende maatregelen die moeten leiden tot een periode van ontspanning en nauwere samenwerking. Ook op het gebied van directe financiële hulp denkt Turkije een rol te kunnen spelen. Tijdens zijn bezoek aan Athene op 30 april sprak Babacan over de succesvolle maatregelen die leidden tot herstel van de Turkse economie na de financiële crisis in 2001. Samen met de president van de Turkse Centrale Bank, bood hij aan om deze ervaringen te delen met de Griekse regering. Verschillende politieke commentatoren in Ankara beschouwen de financiële wantoestanden binnen de Eurozone inmiddels als een uitglijder van de EU. De verwachting is dat de eventuele Turkse hulp aan Griekenland tijdens het staatsbezoek aan Athene eind deze week (14 en 15 mei) vorm zal krijgen. Ook energie, de kwestie Cyprus en het geschil over soevereiniteit in de Egeïsche Zee zullen tijdens de volgens velen ‘historische bijeenkomst’ besproken worden.