5555

21april2009

T O E K O M S T V E R K E N N I N G

VOGELBUURT | IJPLEIN

Verslagwerkconferentie

3

7

12

14

26

1.

2.

3.

4.

5.

Inhoud

Introductie

Analyse buurt

Scenario’s voor de toekomst

Naar een voorkeursscenario

Slot

Gebruikte literatuur

Programma werkconferentie Vogelbuurt/IJplein

Scorecard

Colofon

Op 21 april 2009 was Buurthuis de Meeuw in Amsterdam Noord het toneel van eenwerkconferentie over de toekomst van de Vogelbuurt en van de omgeving van hetnaastgelegen IJplein. Het voorliggende document is een kort verslag van die dag; nietin de vorm van notulen of chronologisch relaas, maar een weergave van de belang-rijkste bevindingen, ingeleid door een paar feitelijke basisgegevens over de buurt.

AanleidingOm de werkconferentie in een groter geheel te kunnen plaatsen, is het behulpzaam omde directe aanleiding ervan te kennen. Die aanleiding begint in de zomer van 2008, toende Vogelbuurt/IJplein samen met 16 andere Amsterdamse buurten als ‘Vogelaarwijk’ werdaangemerkt, in het kader van de wijkaanpak van het ministerie van VROM. Met dat predi-caat kwamen er meer middelen en aandacht vrij om de buurt op sociaal-economisch enfysiek gebied vooruit te helpen en de achterstand ten opzichte van de rest van Amsterdamin te lopen. De wijkaanpak was tevens het startschot om achtereenvolgens een tweetalplannen (soms ook programma’s genoemd) te maken:

1. Een buurtuitvoeringsplan 2008-2009 (korte termijn);2. Een wijkvernieuwingsplan 2010-2015 (lange termijn);

Maar voordat het werk kon beginnen, hebben de woningcorporaties Eigen Haard, Roch-dale, De Key, Stadgenoot, Ymere en stadsdeel Amsterdam Noord eerst in een intentie-overeenkomst (december 2008) hun commitment uitgesproken om als coalitiegenoten deonderlinge samenwerking op te tuigen, de genoemde plannen samen op te stellen en toteen goed einde te brengen.

Het eerste buurtuitvoeringsplan rolde al in 2008 van de pers en er werd direct begonnenmet de uitvoering ervan. Zo kwamen er huismeesters in complexen die bewoners onder-steunen of aanspreken, er werden sportactiviteiten georganiseerd voor kinderen en er kwammeer aandacht voor bewonersinitiatieven. Het plan wordt inmiddels volop uitgevoerd ende voorbereidingen voor een buurtuitvoeringsplan 2010-2011 zijn gestart.Naast de korte termijn buurtuitvoeringsplannen komt er ook een plan voor de langere termijn;het wijkvernieuwingsplan 2010-2015. Met ook daarin aandacht voor sociaal-economischeontwikkeling en diverse beheerkwesties, maar met daarnaast ook een visie op de ruimte-lijke en fysieke ontwikkeling van de buurt.

1. Introductie

3

Intro

ductie

Opdracht toekomstverkenningOp 10 februari 2009 gaven de bestuurders van de coalitiepartners (stadsdeel Noord en devijf in het gebied actieve woningcorporaties) het startschot voor dit plan door hun toe-komstdromen voor deze buurt aan elkaar te presenteren. Hoe verschillend deze dromensoms ook waren; er was onmiskenbaar ook een rode draad in te ontdekken. De Vogel-buurt/IJplein liet zich namelijk treffend karakteriseren als een ‘verborgen schat aan deoever van het IJ’.De kunst is om verbindingen tussen deze verborgen wijk en nieuwe ontwikkelingen in deomgeving te leggen, op een wijze die de eigenheid behoudt en versterkt. Er moet ener-zijds dus aansluiting worden gezocht op de nieuwe kansen en dynamiek die een liggingin het hart van Amsterdam met zich meebrengt, maar anderzijds hoeft het volkse karakterook niet zomaar te verdwijnen. De toekomstige ontwikkelingen dienen dus oog en oor tehebben voor de huidige en de toekomstige bewoners. Door op die basis ruimtelijk, eco-nomisch en sociaal in de wijk te investeren is het er in de toekomst voor iedereen goedwonen, werken en toeven.

Na afloop gaven de bestuurders de opdracht mee om een verdere verkenning te doenvoor de Vogelbuurt/IJplein, met vragen als:

• Welke fysieke en ruimtelijke mogelijkheden doen zich voor?• Waar zit de economische kracht in de wijk, of waar kan die ontwikkeld worden?• Hoe moet de wijk ingericht worden om mee te kunnen gaan in de huidige - en deelsveranderende - vraag van bewoners?

Met deze vragen in het achterhoofd konden professionals (beleidsmedewerkers stadsdeel,gebiedsontwikkelaars bij corporaties, huismeesters e.d.) zich gaan buigen over de toe-komst van de buurt - in ruimtelijk, demografisch, economisch, cultureel en sociaal opzicht.

Opzet werkconferentieIn april was het zover. Een kleine dertig deelnemers, afkomstig van het stadsdeel, de vijfwoningcorporaties, huismeesters en externe deskundigen, kwamen bij elkaar in De Meeuw- een buurthuis op het kruispunt van de Vogelbuurt, de IJpleinbuurt en het Hamerstraatbedrijvengebied. Van tevoren was de deelnemers gevraagd om zich terdege voor te be-reiden op een aantal inhoudelijke vragen en door zelf foto’s te nemen van de buurt. Deze

4

Intro

ductie

foto’s mochten representatief zijn voor de kracht van de buurt, of van de zwakte. Deze foto’swerden aan alle deelnemers getoond ter inspiratie. Een aantal van deze beelden zijn in ditverslag opgenomen.

De werkconferentie werd daarnaast gevoed door vier inhoudelijke presentaties door des-kundigen, met als thema’s:

• Stedenbouwkundige ontwikkelingen in en rond de buurt;• Economische ontwikkelingen en bedrijvigheid;• Demografische analyse van huidige en toekomstige bewoners;• Ruimtelijke analyse van de buurt, met kansen en kwesties in de openbare ruimte.

Vervolgens gingen de deelnemers uiteen in drie werkgroepen. Per werkgroep werden driemogelijke toekomstscenario voor de Vogelbuurt/IJplein besproken en bediscussieerd. Dedrie scenario’s verschilden onderling sterk van elkaar. Elk scenario werd daarbij doorgelichtop zijn stedenbouwkundige, economische, demografische en ruimtelijke merites. Tot slotwerden de bevindingen plenair met elkaar besproken en konden de deelnemers ookindividueel op scorekaarten hun eigen voorkeuren en prioriteiten kenbaar maken.

LeeswijzerVoordat de resultaten van de werkconferentie aan de orde komen, worden in hoofdstuk 2eerst een paar feitelijke en cijfermatige basisgegevens van de Vogelbuurt/IJplein gepre-senteerd. Die helpen de lezer om de toekomstscenario’s en resultaten uit de conferentiebeter te plaatsen. In hoofdstuk 3 worden de drie gebruikte toekomstscenario’s inhoudelijktoegelicht. Hoofdstuk 4 geeft de belangrijkste bevindingen uit de werkconferentie weer.In hoofdstuk 5 is ruimte voor enkele slotopmerkingen over deze toekomstverkenning ende komende maanden.

5

Intro

ductie

6

Intro

ductie

Gebiedsgrenzen

De Vogelbuurt/IJplein wordt ten oosten begrensd door de Sixhaven en het tracé van deNoord/Zuid lijn, ten noorden door het Vliegenbos en het Volewijkspark, ten westen doorhet Hamerstraat bedrijvengebied en ten zuiden door het IJ. Tijdens de werkconferentiewerd echter veelvuldig over de formele gebiedsgrenzen heengekeken. Met name de toe-komstige invulling van het Hamerstraat gebied en de wisselwerking daarvan met deVogelbuurt/IJplein werd als erg belangrijk gezien.Op de kaart bij hoofdstuk 1 staan de buurtgrenzen aangegeven. Daarbinnen is in de praktijksprake van de volgende deelgebieden:

• IJplein (oostelijk en westelijk deel);• Vogelbuurt (het gebied ten westen van de Meeuwenlaan);• Vogelbuurt Noord (‘de punt’ boven de Johan van Hasseltweg);• Vogeldorp (de 1e tot en met de 6e Vogelstraat);• Hamerstraat bedrijvengebied, inclusief de daarbij horende havens aan het IJ.

Hieronder volgt een beknopte typering van de buurt, in termen van stedenbouwkundigeontwikkeling, economisch profiel, het wonen en zijn bewoners, en de openbare ruimte.

StedenbouwAmsterdam Noord is stedenbouwkundig gezien een versnipperd gebied, met buurten enwijken die uit heel verschillende tijdsperioden stammen. Wijken met typische jaren zestigflats worden afgewisseld met stukken tuindorp, een eeuwenoude dijk, moderne een-gezinswoningen. Daartussen weeft zich het vele groen in de vorm van linten, parken enscheggen. Flinke stukken van Noord stammen uit een tijd waarin aan de noordelijkeIJ oever nog mammoettankers werden gebouwd en tal van reparatiewerven actief waren.De Vogelbuurt is zo’n buurt. Waar nu de flats van het IJplein staan, zaten tot de jarenzeventig nog de werven waar kleine zeeschepen in het dok lagen. In de aangrenzendeVogelbuurt woonden veelal de gezinnen die daar hun brood verdienden. De Meeuwenlaanvormde toen reeds de brede boulevardachtige afscheiding tussen de bedrijven in het oostenen de woningen in het westen.In de jaren tachtig maakten de scheepswerven plaats voor woningbouw, aan de hand vaneen stedenbouwkundig plan van de toen nog jonge Rem Koolhaas, met urban villa’s inhet westelijke deel en strokenbouw in het oostelijke deel. De meningen over dit gebiedlopen nog steeds erg uiteen. Sommigen vinden het een architectonische misser en anderen

2. Analyse buurt

7

Analyse

buurt

hebben het leren waarderen. Ideeën over sloop ervan zijn herhaaldelijk over tafel gegaan,maar serieus zijn die plannen nooit geworden.

Op dit moment en in de nabije toekomst verandert er veel in de nabijheid van de Vogel-buurt/IJplein. Op het oude Shell terrein (Overhoeks) verschijnt komende jaren een hoog-stedelijk woonwerkgebied, met een nieuw filmmuseum. De Noord/Zuid lijn krijgt vlakbijeen station, waardoor de verbinding met het centrum van Amsterdam sterk verbetert. HetHamerstraatgebied verkleurt van een traditioneel bedrijventerrein, naar een gemengdgebied, waar zich ook steeds meer bedrijven uit de creatieve sector vestigen. De Sixhavenzal nauwelijks veranderen, maar diens aansluiting met de omgeving zal wel verstevigdworden. En tenslotte krijgt het groen een impuls met de realisatie van het Noorderpark,de openstelling van de Tolhuistuin en op termijn de ‘boardwalk’ langs de oever van het IJ.

Economie en bedrijvigheidDe Vogelbuurt/IJplein maakt deel uit van het gebied dat bekend staat als Oud Noord.Delen daarvan zijn benoemd als economische kansenzones, waardoor het bedrijvenmakkelijker wordt gemaakt om zich daar te vestigen, te overleven en te investeren. Uit debestanden van de Kamer van Koophandel blijkt dat er zich zo’n 400 bedrijven in hetgebied bevinden. Afgezien van een fors aantal bedrijven in de bouwnijverheid zijn demeeste ondernemingen van de straat gezien niet zichtbaar; vaak zijn dat zelfstandigenzonder personeel, freelancers en andere ondernemingen die vanuit huis worden gedreven.Tot slot kent de buurt de nodige detailhandel en een groot filiaal van Dirk van den Broek.De detailhandel (bakker, groenteboer e.d.) kan net het hoofd boven water houden. Dat zalwellicht nog moeilijker worden als de vernieuwing van het dichtbijgelegen Mosplein isvoltooid, waar een verdere concentratie van winkels is gepland.

8

Analyse

buurt

9

Analyse

buurt

Bron: Schema (ingekort) uit het rapport ‘Broeden op vernieuwing – ontwikkelingsvisie Vogelbuurt/IJplein’, DHV, 2008

Kracht

• Sterke sociale samenhang

• Veel bewoners willen zich inzetten voor de buurt

• Multiculturele buurt zonder veel sores

• Sociale spanning ontbreekt grotendeels

• Weinig jeugdoverlast op straat

• Gedrag jongeren ontwikkelt zich positief

• Betere aanpak multi-probleem huishoudens

• Veel grotere parken/groen in de omgeving

• Aantrekkelijke architectuur (Vogelbuurt)

• Stedenbouw IJplein Rem koolhaas

• IJplein aan zonzijde van IJ

• Nabij centrum

• Veel kleinschalige bedrijvigheid en detailhandel

• Veel maatschappelijk vastgoed

Kansen

• Huismeesters/beheer woonomgeving uitbreiden

• Sterk verbinden verschillende instanties

• Regie op multi-probleem huishoudens

• Bewonersbeheer openbare ruimte steunen

• Ligging aan IJ en ander water

• Boardwalk naar Overhoeks gebied

• Ontsluiten Sixhaven

• Komst halte Noord/Zuid lijn

• Meeliften op imagoverbetering Noord

• Mogelijkheden differentiatie woningen

• Stedelijk karakter benadrukken (verdichten)

• Gebied nodigt uit tot gentrification

Zwakte

• Concentratie werklozen en armoede

• Individueel extreem bewonersgedrag

• Concentratie multi-probleem huishoudens

• Te weinig samenwerking sociale instanties

• Imago Vogelbuurt als ‘armoedig’

• Veel zwerfaval

• Kwaliteit privé tuinen en achterpaden matig

• Weinig openbare ruimte en Vogelbuurt

• Toegankelijkheid met rollator/rolstoel slecht

• Eenzijdig woningaanbod en teveel sociale huur

• Onderhoud woningen matig

• Gehorige woningen in Vogelbuurt

• IJplein oost als stedenbouwkundige misser

• Detailhandel bedrijfsmatig kwetsbaar

Bedreigingen

• Sociale kloof nieuwe en oude bewoners

• Zittende bewoners in verouderde huizen

• Sociaal economische kloof omliggende gebieden

• Teruglopend voorzieningenniveau

• Mismatch tussen bewoners en arbeidsmarkt

• Opleiding/taal hinderen bewonersparticipatie

• Hardnekkig imago van armoedige buurt

• Komst Noord/Zuid lijn halte

• Onduidelijke ambities centrale stad IJ oevers

• Continuïteit van aandacht coalitiepartners

• Samenwerking tussen (te)veel partners

Zoals gezegd is de buurt onderdeel van een economische kansenzone en wordt gezochtnaar kansen om qua bedrijvigheid nieuwe, levensvatbare initiatieven te ontplooien. Zowordt gespeeld met het idee om de Koekoekstraat om te toveren in een ‘broedstraat’ (alseen serie broedplaatsen) en zien deskundigen kansen om meer met het Motorkanaal in hetHamerstraat gebied te doen. Maar de Vogelbuurt zelf lijkt in de nabije toekomst waar-schijnlijk toch vooral gewoon een woonbuurt te blijven.

Woningen en de bewonersIn de Vogelbuurt/IJplein wonen nu ruim 8.300 mensen en dat zal rond het jaar 2015iets zijn teruggelopen naar circa 7.780 inwoners. Opvallend veel inwoners zitten in deleeftijdscategorie van 15 tot 25 jaar, waaronder veel alleenstaande starters en eenouder-gezinnen, terwijl er anders dan voorheen weinig oudere senioren wonen. De helft van deinwoners is van allochtone oorsprong.

In de buurt woont een kleine groep huishoudens met een hoog inkomen, maar hetmerendeel heeft een laag inkomen en leeft in veel gevallen van de bijstand. Het feit datzich een voedselbank in de buurt bevindt is veelzeggend. Bij deze getallen wekt het geenverbazing dat het woningbestand als volgt is opgebouwd:

Sociale huurwoningen: 83,0%Koopwoningen: 12,5%Vrije sector huur: 4,5%

Driekwart van de woningen is kleiner dan 80 m2, met de kleinste woningen in de Vogelbuurten de iets grotere in de IJplein buurt. Het woningbezit is verdeeld over 5 woningcorpo-raties. Deze hebben het voornemen om een deel van de sociale huurwoningen te verkopen,totdat in de loop der jaren het percentage sociale huur zal zijn gezakt.

10

Analyse

buurt

Vogelbuurt/IJplein Amsterdam Noord Amsterdam

Woning 7,7 7,9 7,7

Woningomgeving 6,9 7,3 7,4

Bron: Facts & Figures Vogelbuurt/IJplein, DHV, juni 2008

Rapportcijfer van bewoners voor de woning en de woningomgeving

Openbare ruimteIn de achttiende en negentiende eeuw was de noordelijke IJ oever een gewilde bestemmingvoor Amsterdammers, die het overvolle centrum even wilden ontvluchten en in het groenaan de overkant rust kwamen zoeken, met een teug frisse lucht. Tegenwoordig heeft hetdie functie niet meer. Integendeel, bewoners zijn er relatief ontevreden over de kwaliteiten onderhoud van de openbare ruimte. De klachten gaan vaak over zwerfvuil, overlast vanhangjongeren en de (op sommige plekken) povere, uitstralingsloze aanblik van de open-bare ruimte. In het verleden is de ruimte dan ook slordig ingericht met een ratjetoe aanvaak laagwaardige materialen, hekjes en ander straatmeubilair. De genoemde klachtengaan de laatste tijd overigens vaker over de IJplein buurt dan over de Vogelbuurt, waar-schijnlijk omdat er op dit moment in de Vogelbuurt meer beheersmaatregelen wordengetroffen, zoals het reinigen van gevels.

Het stadsdeel is inmiddels al enige tijd actief aan de slag om verbeteringen aan te brengen.Dat is niet eenvoudig, want de veelal smalle straten in de Vogelbuurt zijn niet echtgeschikt voor parkeren en toch ook een hoogwaardige prettige inrichting. In elk gevalhanteert het stadsdeel tegenwoordig de zogenaamde ‘Puccini methode’ voor inrichtingvan de openbare ruimte. Met deze nieuwe stedelijke standaard is het mogelijk om hoog-waardige en goed op elkaar afgestemde materialen en straatmeubilair te kiezen, die dealgehele aanblik van straten en pleinen straks al een stuk zullen verbeteren.

11

Analyse

buurt

3. Scenario’s voor de toekomst

12

Scenario

’svoordetoekomst

Het werken met toekomstscenario’s kan erg behulpzaam zijn voor het bepalen van eenkoers voor een buurt, programma of project. Daarom is ook in de werkconferentievoor de Vogelbuurt/IJplein voor deze methode gekozen. Verschillende disciplines aanéén tafel onderzochten de eigenschappen van drie uiteenlopende scenario’s voor debuurt, met als horizon het jaar 2020:

1. De zorgzame volkswijkDe wijk houdt in principe zijn huidige samenstelling van bevolkingsgroepen en inkomens;een uitgesproken volksbuurt die geleidelijk wordt opgeknapt. De sociale cohesie is sterk.Waar de zelfredzaamheid van bewoners of winkeliers tekortschiet, is er voldoende zorg omdat op te vangen: qua onderhoud van woningen en tuinen, bijstand, scholing, medischezorg en maatschappelijke opvang;

2. De krachtige economische wijkIn dit scenario wordt de strategische plek van de buurt - aan het IJ, de metrohalte, Over-hoeks als buurman, het van Hasseltgebied - ten volle uitgebuit. Er worden meer (sterke)bedrijven en speciaalzaken aangetrokken, en in het kielzog daarvan horeca en bewonersmet middeninkomens. Daartoe worden bestaande woningen samengevoegd en verkocht;

3. Ontspannen en cultuur aan het IJDe huidige kiem van creatieve bedrijfjes in de wijk wordt uitvergroot en komt helemaal totwasdom, met broedplaatsen, leisure en ateliers. Een beetje vergelijkbaar met het oudeNDSM terrein, dat nu een hippe mix is geworden van creatieve industrie, horeca en media.

De verwachting was dat geen deelnemer puur voor één van deze scenario’s zou kiezen.Maar dat was ook niet de bedoeling. Belangrijker is, dat door deze denkoefening allerleikansen, onderzoeksideeën en bezwaren boven komen drijven die anders onder deoppervlakte zouden blijven. Daarom wordt deze vorm ook wel ‘out of the box’ denkengenoemd. Met het uiteindelijke resultaat kunnen meer realistische toekomstoptiesworden ontwikkeld, maar dan wel beter beargumenteerd dan voorheen.

De oefening in het denken in drie scenario’s werd apart uitgevoerd voor de Vogelbuurt envoor de IJplein buurt. Als houvast voor het onderzoek moesten daarin tenminste een viertalaspecten worden betrokken: wat voor bewoners wonen er in dat geval, wat gebeurt ermet de woningen of andere gebouwen, welke bedrijvigheid kent de buurt dan, en hoeziet de openbare ruimte eruit?

In onderstaande tabel staan de scenario’s en de vier aspecten overzichtelijk gepresen-teerd:

13

Scenario

’svoordetoekomst

Bewoners Gebouwen Bedrijvigheid Openbare ruimte

1. De zorgzame volkswijk ? ? ? ?

2. De krachtige economische wijk ? ? ? ?

3. Ontspannen en cultuur aan het IJ ? ? ? ?

Analysekader van 3 toekomstscenario’s voor de Vogelbuurt/IJplein

4. Naar een voorkeursscenario

14

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Gedurende een deel van de middag gingen deelnemers in drie groepen aan de slag. Elkegroep boog zich achtereenvolgens over toekomstscenario’s voor de Vogelbuurt en voor deIJplein buurt. Hun bevindingen zijn ingevuld in een analysematrix, volgens het model dataan het slot van het vorige hoofdstuk is getoond. Met andere woorden: per scenario werdentoekomstige gevolgen en ideeën verzameld voor de aspecten bewoners, gebouwen,bedrijvigheid en openbare ruimte.

De deelnemers gingen een levendige en vruchtbare discussie met elkaar aan, waaruit veelideeën, toekomstverwachtingen, wensen en opties naar voren kwamen. Die zijn allemaalintegraal overgenomen in de 3 tabellen op de volgende bladzijden. Ze zijn gerangschiktper scenario en per buurt. Aan het einde van de werkconferentie was ruimte voor terug-koppeling uit de drie groepen en een plenaire bespreking van alle resultaten. Ook kondende deelnemers met individuele puntenscores aangeven welk scenario zij het meest waar-schijnlijk achtten. Daardoor bleek het mogelijk om in de veelheid aan resultaten een lijn teontdekken. Hieronder wordt eerst kort ingegaan op de algemene uitkomst van de middag,daarna worden enkele highlights van toekomstideeën besproken en tot slot wordt gepre-senteerd welke prioriteiten van de deelnemers individueel de hoogste score kregen. Hetbijgevoegde kaartmateriaal vormt een illustratie en aanvulling op dat verhaal.

15

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Zorgzame volkswijk

16

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Huidige bewoners en starters

Investeren om gebrekkige cohesie tussen bewoners te versterken

Huidige bewoners, starters en lage middeninkomens

Wijk voor iedereen (mengen rijk en arm) met veel doorstroming en individuele bewoners

Niet alleen maar ‘zorgen’, maar ook positie inwoners verbeteren, emanciperen

Renovatie en groot onderhoud

Toevoegen iets meer nieuwbouw middensegment en maatschappelijk vastgoed

Groot onderhoud, woningisolatie (geluid en warmte) en renovatie (soms samenvoegen)

Bescheiden verkoop en koesteren, verbeteren wat er staat

Maatschappelijk vastgoed uitbreiden

Eventuele aanpassingen in moderne typologie van de tuinstad

Vooral maatschappelijke functies en buurtgerichte winkels, met zorgloket in buurtcentrum

Werk voor mensen met geestelijke en lichamelijke beperkingen

Maatschappelijk vastgoed, leer/werkbedrijven, stages en kinderopvang

Kleinschalige buurtgerichte voorzieningen en winkels

Verbeteren verlichting en intensiever beheer

Inrichten openbare ruimte naar doelgroep, functies, zones

Iets doen aan anonimiteit van openbare ruimte rond urban villa’s (een ‘warmer’ IJplein)

Verbeteren openbaar en semi-openbaar gebied; openbaar gebied als ontmoetingsplaats

Inrichten openbare ruimte naar doelgroep, functies, zones

Dorps karakter behouden, met woonerven en binnenspeelplaatsen (denk om verkeersveiligheid)

Vogelbuurt fonds in leven roepen voor financiering

IJplein/HamerstraatVogelbuurt

Scenario 1. De zorgzame volkswijk in 2020

Bewoners

Gebouwen

Bedrijvigheid

Openbare ruimte

Algemene lijnTijdens de werkconferentie viel op dat de opvattingen van de groepen op heel natuurlijkewijze convergeerde naar een gedeeld toekomstbeeld voor de twee buurten. Sterker nog,gaandeweg ging het gesprek feitelijk over drie buurten, omdat iedereen vond dat hetHamerstraatgebied onlosmakelijk verbonden is met de toekomst van zowel het IJplein alsde Vogelbuurt. Het één valt niet los te zien van het ander.

Het vertrekpunt voor de Vogelbuurt/IJplein is wat het nu reeds is: een typische, no-nonsense, zorgzame volkswijk. Dat karakter moet ook de basis zijn van elk toekomstigscenario. Dat wil zeggen, het rücksichtslos wegsaneren van huidige buurten en vervolgenstransplanteren van andere functies of mensen in het vrijgekomen gat, is niet de wenselijkeroute. De Vogelbuurt/IJplein moet dus organisch toegroeien naar zijn toekomstigepotentie, waarbij wel chirurgische ingrepen mogelijk zijn, maar geen botte bijl. En wat isdie toekomstige potentie? Volgens de deelnemers gaan de drie buurten zich tussen nu en2020 langzaam specialiseren in een bepaalde richting, met de volgende gewenste karakters:

• De Vogelbuurt blijft een volkswijk gericht op wonen, maar met culturele hotspots;• Het IJplein gebied volgt geleidelijk een metropolitaan scenario van cultuur en ontspanning;• Het Hamerstraatgebied wordt een sterke economische motor, met leisure en creatieveindustrie.

Let wel, het gaat hier om een algemene karakteristiek of kleur. In elk van de drie buurtenis en blijft ruimte voor de volkse oorsprong, arm en rijk, bedrijven met witte boorden enmet blauwe kiel, jong en oud. Dit gezegd hebbende wordt hieronder wat dieper op elkebuurt en plek ingegaan.

17

Naar

eenvoorke

urssce

nario

18

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Krachtige economische wijk

19

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Deel huidige bewoners heeft baat bij meer scholing en opleiding, en wordt woningeigenaar

Daarnaast meer actieve senioren, studenten, gezinnen en middeninkomens

Veel meer bewoners met werk en inkomen

Naast huidige bewoners meer middeninkomens, forenzen en gezinnen

Meer kansrijke starters uit de stad (‘wat nu naar IJburg gaat’)

Verkoop flink deel sociale huurwoningen, deels na hoog niveau renovatie

Verdichten met woningen voor midden- en hoger segment, commerciële verhuur

Dure hoogbouw appartementen aan IJ-boulevard (oostelijk deel)

Realiseren van een bouwwerk met ‘icoon’ uitstraling

Extra verkoop sociale huurwoningen, koop- en huurprijzen gaan stijgen

Woningen samenvoegen, renoveren groot onderhoud

Buurt heeft goede uitstraling, ook het maatschappelijke vastgoed

Meer bedrijvigheid (vooral ambachtelijk en creatieve industrie)

Uitbouwen positie Hamerstraatgebied (ook aan het IJ) en Van Hasselt zone (Noord-as)

Grootstedelijke voorzieningen op de Motorwal

Verpauperde bedrijfszones saneren

Jachthavens in Hamerstraatgebied

Ambachtelijke bedrijvigheid, horeca en speciaalzaken (zoals Czaar Peterstraat)

Aanhaken op draagkrachtige omgeving (Overhoeks, Hamerstraat, Nieuwendammerdijk)

Kleinschalige menging van eenvoudige detailhandel, creatief en wat exclusiever

Toename parkeerdruk door hoger eigen woningbezit en komst metrohalte: ondergronds parkeren

Ontwikkeling van pleinen, IJ-boulevard en een manifestatieterrein. Meer flaneerplekken

Invloed van metrohalte (om een hotel met kantoren heen)

Verbinden groene zones

Versterken entreegebieden (metrohalte en Meeuwenlaan)

IJplein/HamerstraatVogelbuurt

Scenario 2. De krachtige economische wijk in 2020

Bewoners

Gebouwen

Bedrijvigheid

Openbare ruimte

VogelbuurtDe Vogelbuurt is niet de plek voor grootschalige ontwikkelingen of een ‘extreme make-over’. Wel moet er snel worden ingegrepen om het als volksbuurt voor afglijden tebehoeden. Probleemplekken als de hoek Kraaienplein en een paar slecht lopende winkel-panden aan het Spreeuwenpark vragen om een ingreep. Daarnaast geldt voor de helebuurt dat het beheer en de inrichting van de openbare ruimte (en semi-openbare) voort-varend aangepakt moet worden; de Puccini methode mag hier best versneld wordentoegepast. Daarbij bieden de pleinen en pleintjes bijzondere kansen. Voor een succesvolresultaat zou het goed zijn als het beheer (van corporaties, stadsdeel) meer in één handkomt te liggen, met een speciaal fonds voor een hoogwaardige inrichting van de openbareruimte.De buurt blijft primair een volksbuurt, maar geleidelijk wel wat meer divers van samen-stelling. In 2020 mag het aandeel sociale huurwoningen zijn gedaald van 80% naar 60%.Om afglijden van de buurt te voorkomen, en om andere inkomenscategorieën te trekken, ishet aanpakken van de woningvoorraad wenselijk. Gedacht wordt aan mix van opknappen,groot onderhoud en soms renovatie met samenvoeging. Bij dat alles is isolatie tegenwarmte en geluid een terugkerend aandachtspunt.

De Vogelbuurt blijft vooral een woonbuurt, met alleen een paar kleinschalige, buurt-gerichte winkels en voorzieningen. Toch zijn er kansen om op een paar plekken ietsbijzonders aan de buurt toe te voegen; kleinschalige, low budget werkplekken en woningenvoor kunstenaars - wellicht in de muzieksector. De Koekoekstraat kan een functie krijgenals ‘broedstraat’, met de kerk als ‘kunstkerk’. Daarnaast lenen niet courante voormaligewinkelpanden zich goed voor ateliers, culturele hotspots en atelierwoningen.

20

Naar

eenvoorke

urssce

nario

21

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Cultuurwijk aan het IJ

22

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Naast huidige bewoners (50%) instroom van kunstenaars, studenten en senioren (middeninkomens)

Zone aan het IJ is toplocatie, waar ook cultureel geïnteresseerde, hoge inkomens willen wonen

Huidige bewoners en kunstenaars-aan-huis (met groeiend inkomen)

Meer instroom inwoners met hogere inkomens, startende creatieve ondernemers, jonge gezinnen

Meer ‘hippe’ bewoners met werk/studie in de stad en s’ avonds terug

Nieuw museum, muziekkoepel op manifestatieterrein

Ateliers en atelierwoningen

Luxe woningen aan insteekhaven Motorwal en langs IJ

Verdichten met andere typen woningen, optoppen bestaande flats

Ateliers en atelierwoningen (vooral in de nu dooie hoekpanden)

Een ‘broedstraat’ (flexibel omzetten woningen in bedrijfsruimte)

Groot onderhoud en ‘historiserende’ renovatie (met ook ‘kluswoningen’)

Behouden karakter, maar met andere invulling en hier en daar ‘opgepimpt’

Leisure, ambachtelijke bedrijven, veel horeca (ook grand café) en wellness (ook alternatieve sector)

Winkelpromenade aan de Motorwal, jachthaven, avondmarkt aan het IJ

Toevoegen hogeschool

Ambachtelijke bedrijvigheid met expositieruimten

Speciaalzaken, kleinschalige leisure, horeca (theehuis, wijn, hapje eten e.d.)

Winkels boven metrohalte, Dirk van de Broek verplaatsen naar Hamerstraatgebied

Ontwikkeling IJ-boulevard (met brug tussen Motorwal en Hamerstraatgebied) met voorzieningen

Pontaanlegplaats aan de Motorwal

Geluidssculpturen aan het IJ i.s.m. Muziekgebouw

Strandje aan het IJ, meer speelplekken en een groot reuzenrad

Westelijke zone stedelijker en verdichten, oostelijke zone autovrij en groen (of andersom)

Pleinen ontwikkelen, met toevoegen (tijdelijke) kunst en kunst op ventilatie IJ-tunnel

Spreeuwenpark herinrichten en postzegelpark aan Meeuwenstraat

Versnelde toepassing Puccini methode van inrichting

Scenario 3. Ontspannen en cultuur aan het IJ in 2020

Bewoners

Gebouwen

Bedrijvigheid

Openbare ruimte

IJplein/HamerstraatVogelbuurt

IJpleinDe IJplein buurt (oost en west) ondergaat een geleidelijke verandering naar een meermetropolitaan karakter, met een mix van volks, duur, bedrijfjes, cultuur en ontspanning. Dietoekomstverwachting komt niet uit de lucht vallen, want dit gebied leent zich bij uitstekvoor zogeheten ‘gentrification’. Het ligt immers op steenworp afstand van het centraalstation, met een fantastisch uitzicht aan de zonbeschenen oever van het IJ en vlakbij groot-stedelijke functies in de stad. Een toplocatie dus, waar metropolitane, kunstminnende,studerende en ook vermogende huishoudens (ook senioren) maar wat graag willen wonen.Tot op zekere hoogte moet daar ook ruimte aan worden geboden. Daardoor kan in 2020het aandeel sociale huurwoningen in deze buurt fors zakken - nog méér dan in de Vogel-buurt.

De instroom aan metropolitane huishoudens kan worden gehuisvest in gerenoveerde (ensamengevoegde) woningen, hier en daar enige verdichting en in een toevoeging van luxehoogbouw aan de koppen van IJplein oost. Daardoor dreigt de parkeerdruk sterk toe tenemen. Om de openbare ruimte te ontlasten en te verbeteren zou er een grote onder-grondse parkeergarage kunnen komen onder de groenstrook tussen het westelijk enoostelijk deel van het IJplein.Gegeven zijn unieke plek in Amsterdam en aan het water, heeft de buurt de potentie ommeer bedrijven in de leisure sector (vrijetijdsbesteding) te huisvesten. Een paar concretesuggesties: inrichting van de zojuist genoemde groenstrook als cultureel manifestatieterreinmet een muziekpodium, commerciële wellness, sportcentra, een museum, luxe atelier-woningen, een avondmarkt aan IJ, de IJ boulevard als flaneerstrook en een strandje aande oever van de groenstrook. Die suggesties leven op gespannen voet met dezelfdegroenstrook als zichtlijn op het IJ, waardoor met nieuwe functies behoedzaam omge-sprongen zou moeten worden.Dit toekomstprofiel houdt overigens sterk verband met de toekomstpotentie van hetaangrenzende Hamerstraatgebied, waarover hieronder meer.

23

Naar

eenvoorke

urssce

nario

HamerstraatgebiedMisschien zijn vreemde eenden in de bijt zoals Pand Noord en restaurant Goudfazant welde voorbode van een interessante ontwikkeling van het Hamerstraatgebied. De eerdergenoemde ‘gentrification’ van de hele noordelijke IJ-oever straalt ook uit naar onontdekteen relatief laagwaardige bedrijfsterreinen als het Hamerstraatgebied. In het toekomst-scenario van de werkconferentie ondergaat het Hamerstraatgebied dan ook een upgradetot een sterke economische motor, met leisure, stoer industrieel wonen en creatieveindustrie.Wie goed naar de kaart kijkt, ziet inderdaad een gouden kans liggen: het huidige Motor-kanaal, dat vanuit het IJ als een diepe haven het gebied in steekt. Zulke plekken zijn er nietveel langs het IJ, in de nabijheid van het stadscentrum. Dit kanaal, met de aangrenzendeMotorwal kade, kan het bruisend hart worden van het Hamerstraatgebied, met een forsejachthaven, een nieuwe pontaanlegsteiger in de buurt en allerlei grootstedelijke voorzie-ningen, horeca aan de kade, winkels, bedrijfjes, woningen. De eventuele verhuizing van deDirk van den Broek naar dit gebied kan daartoe ook een aanzet geven en ervoor zorgendat verpauperde bedrijfjes en loodsen worden gesaneerd. In het scenario van de werk-conferentie is ook sprake van een nieuwe voet/fietsbrug over het Motorkanaal, waardoorhet IJplein beter wordt verbonden met het Hamerstraatgebied en de IJ-boulevard kanworden doorgetrokken. En als laatste troef ligt er nog een flink (deels) braakliggendterrein aan de oostzijde van het Motorkanaal, dat in handen is van een woningcorporatie.Daar ligt een uitstekende mogelijkheid om de toon te zetten voor de toekomst van ditgebied.

Metrohalte van HasseltwegWat de gevolgen van dit station van de Noord/Zuid lijn precies zullen zijn weet niemand,maar het biedt zeker mogelijkheden voor de Vogelbuurt. Er liggen kansen voor bijvoorbeeldeen luxueus hotel, kantoren en winkels, die op hun beurt weer uitstraling zullen hebben naarde rest van de Vogelbuurt. Kortom, iets om verder op door te broeden in vervolgplannen.

24

Naar

eenvoorke

urssce

nario

MeeuwenlaanDe Meeuwenlaan is voor Amsterdamse begrippen een brede laan, die sierlijk tussen deVogelbuurt en het IJplein door slingert. Toch heeft het nog niet de allure die het inpotentie in zich draagt. Het is een wat winderige, kale verkeersas gebleven, met de Dirkvan den Broek locatie die als een stenige bult de brede zoom langs de laan doorsnijdt. In2020 kan de Meeuwenlaan een heel andere indruk wekken, bijvoorbeeld als een fraaiingerichte en lommerrijke parklaan, die de verschillende buurten met elkaar verbindt.

SixhavenTijdens de werkconferentie is het gebied rond de Sixhaven nauwelijks aan de ordegeweest, maar wel werd erkend dat het gebied vanuit de Vogelbuurt/IJplein gezien eenontoegankelijke en gesloten indruk wekt. Dat is jammer, want het complex van sluizen,de jachthaven en route naar Overhoeks zou een interessante en uitnodigende wandelingof fietstochtje kunnen zijn, die meteen de IJ Boulevard langs het IJplein naar het westenzou verlengen. Binnen scenario 3 (ontspannen en cultuur aan het IJ) zou de Sixhaven indeze opener vorm een volmaakte plaats innemen.

Deelnemers delen scores uitAls uitsmijter van de werkconferentie kregen de deelnemers gelegenheid om ook individueelaan te geven welk toekomstscenario zij voor de Vogelbuurt het meest waarschijnlijk achtten,en welk scenario voor de IJplein buurt. Als derde vraag kon men aangeven welke ontwikkel-ingen met voorrang opgepakt zouden moeten worden. De hele scorecard is in de bijlagenbij dit verslag opgenomen.

Als meest waarschijnlijke scenario voor de Vogelbuurt gaf men het meeste gewicht aan ‘Dezorgzame volkswijk’ en voor de IJplein buurt kreeg ‘Ontspannen en cultuur aan het IJ’ dehoogste score. Maar ook de twee andere scenario’s kregen voor elke buurt punten, watopnieuw laat zien dat het om relatieve accentverschillen gaat en niet om een extreem volgenvan één toekomstbeeld.

Op de derde vraag kwam het antwoord dat het fysiek opknappen van de openbare ensemi-openbare ruimte de hoogste prioriteit had. Pas op de tweede plaats kwam het aan-pakken van de woningen, het economisch programma en het sociaal programma.

25

Naar

eenvoorke

urssce

nario

Recapitulerend was de werkconferentie eenstemmig van opvatting dat de Vogelbuurt, hetIJplein en het Hamerstraatgebied op organische wijze moet toegroeien naar zijn toekomstigepotentie, waarbij wel chirurgische ingrepen mogelijk zijn, maar geen botte bijl. Volgens dedeelnemers gaan de drie buurten zich tussen nu en 2020 langzaam specialiseren naar:

• De Vogelbuurt blijft een volkswijk gericht op wonen, maar met culturele hotspots;• Het IJplein gebied volgt geleidelijk een metropolitaan scenario van cultuur en ontspanning;• Het Hamerstraatgebied wordt een sterke economische motor, met leisure en creatieveindustrie.

Het gaat hier om een algemene karakteristiek, dus in elk van de drie buurten is en blijftruimte voor de volkse oorsprong, arm en rijk, bedrijven met witte boorden en met blauwekiel, jong en oud.Op de vraag wat nu de hoogste prioriteit heeft, kwam het veelzeggende antwoord dathet opknappen van de openbare en semi-openbare ruimte als eerste ter hand moet wordengenomen.

VervolgDe uitkomsten van deze werkconferentie worden gebruikt om ideeën over de toekomstigeontwikkeling van de Vogelbuurt/IJplein verder aan te scherpen, en daarin ook keuzes temaken. In de stuurgroep zullen daaromtrent stappen worden gezet, waarin duidelijk wordtin welke richting, in wat voor organisatievorm, met welke prioriteiten en in welk tempo deverschillende domeinen opgepakt gaan worden. De stuurgroep zal daarnaast gevraagdworden aan te geven op wat voor wijze bewoners en stakeholders bij de vervolgstappenbetrokken moeten worden.De keuzes die in de stuurgroep worden gemaakt leiden tot een volgende fase in de wijk-aanpak Vogelbuurt/IJplein. Het komende halfjaar wordt gebruikt om de toekomstigesamenwerking voor te bereiden, die eind 2009 met het tekenen van een samenwerkings-overeenkomst wordt bekrachtigd.

5. Slot

26

Slot

27

Slot

Conclusiekaart

Gebruikte literatuur

• Broeden op vernieuwing - ontwikkelingsvisie Vogelbuurt/IJplein, DHV, 2008;

• Vergezichten - resultaten van het de stuurgroep Vogelbuurt/IJplein, 10 februari 2009;

• Vogelbuurt/IJplein - facts and figures, DHV, 2008;

• Powerpoint presentatie Economie Vogelbuurt/IJplein, H. Rombouts (RIGO), 2009;

28

Gebruikte

literatu

ur

29

Program

mawerkco

nferentie

10.30 Inloop

11.00 Ontvangst

11.15 Inleiding

12.15 Foto presentatie

12.30 Lunch

13.15 Toekomstblik

Werken met scenario’s

15.15 Pauze

15.30 Presentatie van de scenario’s

16.15 Afronding

16.30 Afsluiting, drankje en hapje

(ophangen fotomateriaal, voor wie dat nog niet gedaan heeft)

Welkom door dagvoorzitter, Esther Blok, doel van de bijeenkomst, toelichting op het programma

• Menno Slijboom: stedenbouwkundige ontwikkelingen,

• Herriette Rombouts: economische ontwikkelingen, bedrijvigheid

• Esther Blok: demografische ontwikkelingen, (toekomstige) bewoners

• Aafke Post: ruimtelijke ontwikkelingen, de openbare ruimte

Presentaties en toelichting op foto’s

Gelegenheid foto’s, kaarten en ander materiaal te bekijken

Toelichting op het werken in scenario’s; scenario’s worden gebruikt om verschillende toekomst-

beelden te maken en vervolgens met elkaar te vergelijken. Vanmiddag worden de 4 belangrijkste

aandachtspunten (de thema’s uit de inleiding verbonden met drie scenario’s over de wijk)

In werkgroepen werken aan drie scenario’s:

• De zorgzame volkswijk

• De krachtige economische wijk

• Ontspannen en cultuur aan het IJ

De scenario’s worden aan de hand van een matrix ontwikkeld. En worden zowel voor de Vogelbuurt

als voor de IJpleinbuurt afzonderlijk ingevuld.

Vervolgens invullen van individuele score kaarten

(verwerking van de scorekaarten)

Uitwisselen van resultaten uit de werkgroepen

Samenvatting van de middag

Programma werkconferentie Vogelbuurt/IJplein, 21 april 2009 11.00 - 16.30 in buurthuis de Meeuw, Motorwal 300

Scorecard

Verdeel onder elk van de drie onderstaande vragen steeds 10 punten op grond van waardering of prioriteit.

1. Welk scenario vind je het meest waarschijnlijk, m.b.t. de Vogelbuurt?

De zorgzame volkswijk

De krachtige economisch wijk

Ontspannen en cultuur aan het IJ

Eigen visie / een combinatie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Welk scenario vind je het meest waarschijnlijk, m.b.t. de IJplein buurt?

De zorgzame volkswijk

De krachtige economisch wijk

Ontspannen en cultuur aan het IJ

Eigen visie / een combinatie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Welke ontwikkelingen zouden met voorrang opgepakt moeten worden?

Fysiek / woningen

Fysiek / openbare en semi-openbare ruimte

Economisch programma

Sociaal programma

Eigen visie / inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

Scorecard

31

Colofon

Colofon

UitgaveCoalitie Wijkaanpak Vogelbuurt/IJplein. Dit is een samenwerking van:Stadsdeel Amsterdam NoordEigen HaardRochdaleStadgenootDe KeyYmere

BegeleidingEsther Blok (projectleider), Gerard Pouw (foto’s) en Menno Slijboom (kaarten)

TekstEndre Timár (www.endretimar.com)

VormgevingVanessa Rutgers (WisselWerking)

15 mei 2009