Download de Revalidatie Toekomstverkenning 2015

RevalidatieN e d e r l a n d

Revalidatie Toekomstverkenning

2015

??

1 Haren Centrum voor Revalidatie - UMCG, locatie Beatrixoord 050 5338911 www.centrumvoorrevalidatie-umcg.nl

2 Beetsterzwaag Revalidatie Friesland 0512 389494 www.revalidatie-friesland.nl

3 Zwolle De Vogellanden, centrum voor revalidatie 038 4981111 www.vogellanden.nl

4 Enschede Het Roessingh, centrum voor revalidatie 053 4875875 www.roessingh.nl

5 Apeldoorn Kastanjehof, centrum voor revalidatie 055 5382700 www.kastanjehof.nl

6 Arnhem Groot Klimmendaal, revalidatie voor kinderen, jongeren en volwassenen 026 3526100 www.grootklimmendaal.nl

7 Doorn Militair Revalidatie Centrum Aardenburg 0343 598445 www.mrc.nl

8 Utrecht Revalidatiecentrum De Hoogstraat 030 2561211 www.dehoogstraat.nl

9 Huizen Revalidatiecentrum De Trappenberg 035 6929600 www.trappenberg.nl

10 Amsterdam Revalidatiecentrum Amsterdam 020 6071607 www.rcamsterdam.nl

11 Amsterdam Jan van Breemen Instituut 020 5896589 www.janvanbreemen.nl

12 Wijk aan Zee Stichting Heliomare 0251 288222 www.heliomare.nl

13 Leiden Rijnlands Revalidatie Centrum 071 5195195 www.rrc.nl

14 Den Haag Sophia Revalidatie 070 3593593 www.sophiarevalidatie.nl

15 Rotterdam Rotterdamse Stichting voor Cardiologische Revalidatie 010 4366988 www.rscr.nl

16 Rotterdam Rijndam revalidatiecentrum 010 2412412 www.rijndam.nl

17 Dordrecht Revalidatiecentrum De Waarden 078 6523000 www.rcdewaarden.nl

18 Goes Stichting Revalidatiegeneeskunde Zeeland 0113 236236 www.rgz.nl

19 Breda Stichting Revalidatiecentrum Breda 076 5331700 www.rcbreda.nl

20 Tilburg Revalidatiecentrum Leijpark, onderdeel van de Libra Zorggroep 013 5398539 www.rcleijpark.nl

21 Eindhoven Revalidatiecentrum Blixembosch, onderdeel van de Libra Zorggroep 040 2642742 www.blixembosch.nl

22 ‘s-Hertogenbosch Revalidatiecentrum Tolbrug 073 6992028 www.tolbrug.nl

23 Nijmegen Revalidatiecentrum van de Sint Maartenskliniek 024 3659911 www.maartenskliniek.nl

24 Hoensbroek Stichting Revalidatie Limburg 045 5282828 www.srl.nl

Waar vindt u de revalidatie-instellingen?

11

12

24

12

59

7

10

15 16

14

23

2 2

21

2019

18

17

136

4

3

8

• Revalidatiecentrum hoofdvestiging

• Ziekenhuis waar poliklinische

en/of consultaire revalidatie wordt

geboden

(Bron: werkadressen VRA)

omslag.indd 2 30-11-2006 14:15:38

Revalidatie Toekomstverkenning 2015

Revalidatie NederlandUtrecht, december 2006

WT RN-toekomstverk 2015_DEF.in1 1 30-11-2006 14:13:04

2


Voorwoord 5

1 Hetdenkkader:toekomstbeeldrevalidatie 7

2 Trendsindegezondheidszorg

2.1 RIVM 9

2.2 SCP 11

2.3 De arts van straks 15

2.4 CPB 23

3 Viertoekomstbeeldenvoorderevalidatiein2015

3.1 Definiëren van de toekomstbeelden 25

3.2 Brainstorm van ideeën in de toekomstbeelden 27

• model 1: Planeconomie model 27

• model 2: Gereguleerde marktmodel 30

• model 3: Maatschappelijk ondernemerschapmodel 35

• model 4: Vrije marktmodel 38

4 Ontwikkelingenbinnenderevalidatie

4.1 Trends in de revalidatie 47

4.2 Drie programma’s die de kwaliteit van zorg verbeteren 50

4.3 Drie nieuwe revalidatiebehandelingen 55

Bijlagen 61

Waar vindt u de revalidatie-instellingen? 64

Inhoudsopgave

3


4


De gezondheidszorg in Nederland is volop aan verandering onderhevig. Maatschappelijke, technologische, demografische, sociaal-culturele, economische en epidemiologische ontwikkelingen zorgen voor de nodige veranderingen.

Naast deze veranderingen, brengt ook de marktwerking voor alle partijen in de zorg belangrijke veranderingen met zich mee. Tegelijk is nog onduidelijk in welke mate en in welk tempo de marktwerking ingevoerd wordt, en of marktwerking überhaupt een blijvend verschijnsel is in de zorg.

Revalidatie Nederland wil zo goed mogelijk voorbereid zijn op alle mogelijke ontwikkelingen. Hiertoe is door de Revalidatie Nederland werkgroep marktwerking de “Revalidatie toekomstverkenning 2015” uitgevoerd. Gekeken is naar trends in de samenleving en de zorg. Voortbouwend op deze trends zijn vier scenario’s ontwikkeld hoe de marktwerking zich verder kan ontwikkelen.

De toekomstverkenning is bedoeld om met een zo breed mogelijke blik naar de toekomst te kijken, en om een passend antwoord klaar te hebben op de vragen en uitdagingen van morgen. Een optimale kwaliteit van leven van onze patiënten blijft centraal staan.

Gezamenlijke kennisopbouw en kennisdeling, zowel binnen als buiten de branche, is één van de pijlers van Revalidatie Nederland. Daarom bieden wij u graag deze toekomstverkenning aan, zodat we samen het debat kunnen voeren over de toekomst van de zorg. Wij wensen u veel leesplezier en inspiratie toe en nodigen u uit om met ons in gesprek te gaan en te blijven.

Ir. G.R. (Kick) Visser J.G.M. (Jos) Buijs MHAVoorzitter Revalidatie Nederland Voorzitter werkgroep marktwerking

Voorwoord

5


1 Het denkkader: toekomstbeeld revalidatie

6



7

Omdat niemand de toekomst precies kan voorspellen, worden aan de hand van een denkkader vier verschillende toekomstbeelden beschreven. De toekomstbeelden zijn uitgewerkte scenario’s, die zich van elkaar onder-scheiden door verschil op essentiële onzekerheden. Om de robuustheidvan strategische keuzen te kunnen bepalen is het van belang verschillende scenario’s voor de toekomst te kennen: wat is een gegeven in alle scena-rio’s, wat varieert?

Scenario definities

Definitie CPB: Scenario’s zijn intern consistente beelden van mogelijke toekomstige ontwikkelingen. Dergelijke toekomstbeelden kunnen worden gebruikt als referentiekader bij de beleidsvoorbereiding, ook kunnen ze als uitgangspunt dienen voor vervolgstudies over specifieke beleidsterreinen (CPB,2004)

Definitie Ir. H.J.B.M. Abeln (adviseur Twijnstra en Godde): “Scenario’s zijn intern consistente beelden van mogelijke toekomstige ontwikkelingen met onderling onderscheid op essentiële onzekerheden” (Revalidatie Nederland, ledenvergadering 28 april 2006).

Het werken in scenario’s gaat in drie stappen: Stap 1: het bouwen van toekomstige wereldbeelden

(trends + sleutel factoren)Stap 2: brainstorm van ideeën in dit wereldbeeldStap 3: testen van robuustheid ideeën


8


1 Gezondheid op koers? Volksgezondheid toekomstverkenningen 2002 Het RIVM rapport bevat ook een analyse van de volume ontwikkeling van verschillende ziekten. Dit is te vinden op: http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270551001.pdf

Trends zijn niet of slechts beperkt te beïnvloeden. Daarmee fungeren de trends als ondergrond voor alle scenario’s / toekomstbeelden. Om tot een stevige onderbouwing van trends te komen, brengt dit hoofdstuk bevindingen van het RIVM, SCP, CPB en een rapport van NVZ/NFU in kaart.

2.1. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu1

HetRIVMheefttenbehoevevanhetrapport“Gezondheidopkoers? Volksgezondheid toekomstverkenningen 2002” een uitgebreide analyse gemaakt van trends in de gezondheidszorg. Dit levert samengevat het volgende beeld op:

Detoekomst:‘meer’èn‘minder’De wereld van morgen wordt vooral gekenmerkt door ‘meer’: meer mensen, meer huishoudens, meer individuele keuzevrijheid, meer mobiliteit, meer informatie- en communicatietechnologie, meer diagnostische technologie, meer therapeutische technieken en meer marktwerking. Op sommige terreinen worden de verwachtingen gekenmerkt door ‘minder’, waarvan vooralsnog minder economische groei en minder taken van de nationale overheid de belangrijkste zijn.

SterketoenamevanhetaantalchronischziekendoorgroeienvergrijzingDe levensverwachting voor mannen zal volgens het CBS toenemen van 75,5 jaar in 2000 tot 78,0 jaar in 2020. Bij vrouwen is de toename minder groot: van 80,6 naar 81,7 jaar. Het aantal bestaande en nieuwe gevallen voor veel chronische ziekten neemt in de komende 20 jaar met 25-55% toe als gevolg van groei en vergrijzing van de bevolking. Bij mannen zijn de stijgingspercentages hoger dan bij vrouwen.

2 Trends in de gezondheidszorg

9


AanzienlijkegezondheidseffectendoorstijgendopleidingsniveauenveranderingeninburgerlijkestaatDe effecten van de vergrijzing op de gezondheidstoestand worden nog enigszins versterkt door de veranderende samenstelling van de bevolking naar burgerlijke staat. Het stijgende opleidingsniveau daarentegen kan de effecten van de vergrijzing tenminste gedeeltelijk tenietdoen (onder de veronderstelling dat het verband tussen gezondheid en al deze factoren in de toekomst gelijk blijft). De uitkomsten geven aan dat ook de omvang van andere sociaal-demografische effecten dan groei en vergrijzing op de gezondheidstoestand van de bevolking aanzienlijk kan zijn.

PreventiemogelijkhedennemenverdertoeIn de toekomst worden de bestaande technologieën voor preventie uitgebreid. In toenemende mate zal op basis van het genetisch profiel kunnen worden vastgesteld wie een aanleg heeft voor welke ziekten en aandoeningen (voorspellende genetische testen) en hoe het beloop van een ziekte zal zijn. Voorspellende geneeskunde introduceert echter niet alleen nieuwe medische praktijkvormen, maar ook nieuwe relaties tussen de medische professie en ‘patiënten’ en tussen de medische professie en andere instanties. Ook het onderscheid tussen preventie en zorg vervaagt hierdoor.

EffectiviteitvanbestaandebehandelingsmogelijkhedenneemttoeDe komende tien jaar betreffen de effecten van medisch-technologische ontwikkelingen op de gezondheidstoestand met name een vroegere en nauwkeuriger diagnosestelling. Dit verhoogt de effectiviteit van bestaande behandelingsmogelijkheden, waardoor de kwaliteit van leven bij ziekte kan toenemen. Bovendien kan de kwaliteit van leven bij ziekte toenemen door uitbreiding en verbetering van bestaande behandelingsmogelijkheden; in veel mindere mate zal dit komen door geheel nieuwe behandelingsopties.


10


2 SCP, “in het zicht van de toekomst”, 2004. http://www.scp.nl/publicaties/boeken/9037701590/SCR2004_Hoofdstuk9_Zorg.pdf

ToenemendinzichtingeneticazorgtvooralvoornieuwediagnostischemogelijkhedenHet inzicht in genetische aanleg voor ziekten neemt snel toe. Waarschijnlijk blijven de mogelijkheden tot genezing voorlopig achter bij de toenemende mogelijkheden van (vroeg)diagnostiek. De toepassing van informatie- en communicatietechnologie (ICT) neemt toe. Op lange termijn (10-20 jaar en daarna) zijn meer echte ‘doorbraken’ te verwachten in behandelingsopties en kan mogelijk steeds meer en betere reparatie plaatsvinden van cellen, weefsels en organen. De ervaringen in de afgelopen decennia hebben echter geleerd dat ontwikkelingen vaak minder snel gaan dan aanvankelijk werd gedacht en gehoopt, zoals bij gentherapie het geval is.

2.2 Sociaal Cultureel planbureau

Het SCP heeft ten behoeve van het rapport “in het zicht van de toekomst”2 een uitgebreide analyse gemaakt van trends in de gezondheidszorg, het SCP beschrijft de gezondheidszorg in 2020. De samenvatting van dit lijvige rapport ziet er als volgt uit:

SamenvattingSCPrapportWelk beeld kunnen we schetsen van de zorggebruikers in 2020 als we de huidige ontwikkelingen doortrekken? Van de toekomstverkenningen uit het verleden hebben we geleerd dat ook ons toekomstbeeld geen rekening kan houden met onvoorziene oplossingen en gebeurtenissen. Het biedt in die zin een vernauwd perspectief.

We situeren de zorggebruikers van 2020 op een markt van vraag en aanbod. De gegevens over de ontwikkelingen in de vraag maken duidelijk dat de zorgvrager in de toekomst deel uitmaakt van een groot gezelschap,

11



want de sterke toename van het aantal ouderen zal gepaard gaan met een stijgende ziektelast. Het awbz-gefinancierde zorggebruik neemt daardoor met een vijfde toe en de vraag ernaar met eenderde. De zorgvrager bevindt zich in een groter maar vooral ander gezelschap dan nu. Een ander gezelschap stelt andere eisen aan de zorg. Het doembeeld van de vergrijzende zorgvraag zal waarschijnlijk niet uitkomen, doordat de oudere bevolking in 2020 relatief jong en hoger opgeleid is dan de huidige. In de grote steden zal de vraag meer bepaald worden door de cultuurspecifieke wensen van allochtonen.

De zorgvragers van de toekomst zijn mondiger en beter geïnformeerd door internet. Het lijkt het erop dat de mens van de toekomst meer aan het eigen lichaam wil laten sleutelen (cosmetische ingrepen, functieverbeteraars). Het toenemend gebruik van riskante genotmiddelen door met name jongeren stelt tenslotte ook andere eisen aan bijvoorbeeld de verslavingszorg. Of deze vragers ook gebruiker worden hangt af van het aanbod van hulpverleners.Er dreigt een tekort aan huisartsen (van 23%) in 2020. Binnen enkele medisch specialismen (bv. oogheelkunde) zijn tekorten aan artsen te verwachten, binnen andere overschotten (bv. kindergeneeskunde). Een van de oplossingen voor het tekort aan huisartsen is de introductie van nurse-practitioners die taken van huisartsen overnemen. Ook het tekort aan verpleegkundigen en verzorgenden groeit van 1% tot respectievelijk 3% en 5% in vier jaar. Dat probleem is op te lossen door meer jongeren voor deze beroepen te interesseren, maar te vrezen valt dat dit pas lukt als in de zorg de hogere salarissen worden betaald die in andere sectoren voor mbo- en hbo-opgeleiden gebruikelijk zijn. Het alternatief is hulpkrachten van elders te betrekken, bijvoorbeeld uit Oost-Europa.

In hoeverre is de zich verbredende kloof tussen het aantal zorgvragers en het aantal benodigde hulpverleners te dichten met innovatie of ingrepen in het zorgstelsel? Innovatie wordt vaak voorgesteld als een wondermiddel voor problemen in de zorg, maar het blijkt in de praktijk

12


ingewikkeldere processen te genereren dan beleidsmakers voorzien hebben. Informatievoorziening op internet en vroegtijdige opsporing van ziekten (genenpaspoort) zullen bijvoorbeeld de vraag naar zorg eerder doen toenemen dan afnemen. Doorbraken in de behandeling van ziekten worden, ondanks snelle wetenschappelijke vooruitgang in de genetica, voor 2020 niet verwacht. Ook ver nieuwingen in de preventie van ziekten laten voor de zorgvraag maar een bescheiden effect zien.

Het aanbod van zorg neemt momenteel nog weinig toe door toepassing van ict. Logistieke problemen en moeizame samenwerking tussen afdelingen en instellingen belemmeren de verwachte productiewinsten door ict. Pas wanneer deze obstakels genomen zijn, zullen de vruchten van de invoering van het unieke patiëntnummer en breedbandinternet geplukt kunnen worden. Ook de vermindering van administratieve lasten is pas mogelijk als de informatievoorziening op orde is. Veel eenvoudige taken van hulpverleners in de verpleging en verzorging zijn overigens niet te automatiseren.

Brengt het nieuwe zorgstelsel de doorbraak? Dat stelsel, dat meer concurrentie kent, bevordert stellig de doelmatigheid. Daar staat tegenover dat concurrentie niet werkt als er schaarste heerst en aanbieders in hun regio het monopolie op de hulpverlening bezitten. Ook in het nieuwe zorgstelsel wordt het kiezen tussen betalen of verschralen. Hogere kosten leiden naar een groter aandeel van de zorg in het nationaal inkomen . Het alternatief is een zeer sobere basiszorg voor iedereen en een markt voor het rijkere deel van de bevolking. Het is goed om zich bij het maken van die keuze te realiseren dat Nederlanders de verschraling van de zorg en de tweedeling in de zorg, die ze in het verschiet zien, in grote meerderheid afwijzen. Nederlanders verwachten dat ze in de toekomst vaker voor hun zieke verwanten moeten zorgen, dat meer ouderen dan nu zullen verkommeren en dat de rijken betere zorg zullen krijgen dan de minder bedeelden. Zorg zal in de toekomst vaker zelfzorg of mantelzorg zijn.

13


De schets van de toekomst begint zo steeds meer te lijken op een beeld uit het verleden: oplopende spanning tussen vraag en aanbod, politieke nervositeit over kostenstijgingen en onvermogen van een sector om besparende maatregelen uit te voeren (zie scp 1998). Als we de toekomst spiegelen aan het verleden zullen deze issues in 2020 nog steeds de politieke agenda bepalen.

Tot slot past bescheidenheid. Er zijn tal van onvoorziene gebeurtenissen die het geschetste beeld kunnen omgooien. We weten niet of er nieuwe ziekten uitbreken (epidemieën zoals eerder aids en sars), of hulpverleners uit het Oostblok de tekorten aan Nederlandse hulpverleners zullen aanvullen, of er plotseling toch doorbraken komen in therapeutische toepassingen van genetica, of belemmeringen voor ict toepassingen vervallen en vooral voor welk zorgstelsel de volksvertegenwoordiging zal kiezen.

Samenvatting trends uit het SCP rapport (eigen bewerking).

• Grotere zorgvraag door: o Vergrijzing/ stijging van de levensverwachting o groei van niet-westerse allochtonen, wat meer zorgvraag oplevert o verschuiving van de acute naar chronische ziekten o meer cosmetische zorgvraag (ooglidcorrectie, plastische

• Kleiner beroep op zorg professionals door: o Innovatie o Thuiszorgtechnologie o Groter beroep op mantelzorg

• Alle logistieke en ICT winst is geïncasseerd, zoals realisatie EPD

• (helaas) geen spectaculaire geheel nieuwe medische doorbraken, door ontwikkeltijd van 15 jaar. Waar men in 2006 nog niet mee bezig is, zal er in 2015 nog niet in uitontwikkelde vorm zijn.


14


• mogelijk tekort aan medisch specialisten en mogelijk groter tekort aan verpleegkundigen

• steeds meer mondige patiënten, door: o stijging opleidingsniveau o tanend gezag van professionals o groeiend besef van rechten en mogelijkheid tot klagen o meer informatie over gezondheidszorg en zorg (internet)

2.3 De arts van straks

Het rapport “de arts van straks” uit 2002 beschrijft een groot aantal ontwikkelingen en trends. Het rapport is opgesteld door o.a. NVZ, NFU, KNMG, en LCVV.

Demografischeenepidemiologischeontwikkelingen

Ontgroening en vergrijzing• De komende jaren zal het aantal jongeren afnemen en het aantal

ouderen toenemen. Daardoor zullen meer mensen een beroep doen op de zorg, terwijl tegelijkertijd minder mensen beschikbaar zijn als zorgverlener.

• De zorg voor ouderen zal in de toekomst steeds minder gericht zijn op volledige genezing en steeds meer op de verbetering van de kwaliteit van leven en het draaglijk maken van de gevolgen van ziekte voor de patiënten, zodat zij zoveel mogelijk kunnen blijven deelnemen aan de samenleving.

Toename chronische aandoeningen• Chronische aandoeningen zullen zowel bij kinderen als bij ouderen de

komende decennia sterk toenemen, zoals kanker-, hart- en vaatziekten, diabetes, dementie, astma en stoornissen van de zintuigen en het

15



16

Medewerkers in de revalidatie tevreden over werk en werkgever.

Onderzoek naar medewerkerstevredenheid geeft positieve resultaten. Inopdracht van de sociale partners in het kader van de CAO-ziekenhuizen en Revalidatie Nederland deed Prismant, onderzoeks- en adviesbureau voor de Nederlandse gezondheidszorg, onderzoek naar de arbeidsbeleving van medewerkers werkzaam in de Nederlandse revalidatiecentra. Het onderzoek is voor de tweede maal gehouden, en laat een verdere verbetering op alle fronten zien ten opzichte van de resultaten in 2001. Met een respons van 48,2% en ruim 8000 medewerkers is de gemiddelde waardering voor tevre-denheid met werk een 7,4 en met de organisatie een 7,1 (op een schaal van 1 tot 10). Medewerkers van de revalidatiecentra geven aan tevreden te zijn met hun werk en zijn voornemens de komende jaren te blijven werken in het revalidatiecentrum.

Ten opzichte van de eerdere onderzoeksresultaten uit 2001 blijkt dat alle acht onderzochte factoren die invloed hebben op arbeidsbeleving, verder verbeterd zijn. Het gaat daarbij om de personeelsbezetting, vertrekgenegen-heid, werkdruk, tevredenheid met de organisatie, informatievoorziening, opleidingsmogelijkheden, psychische gezondheid van de medewerkers en het aantal werkverstoringen.

Tijdens een Revalidatie Symposium ‘ Personeel in beeld in de revalidatie-zorg’ is besproken wat revalidatie-instellingen van elkaar kunnen leren om de arbeidsbeleving verder te verbeteren.

bewegingsapparaat3. Bij kinderen gaat het om ziekten die op jongere leeftijd genezen worden, of waarmee kinderen veel langer in leven blijven, zoals Cystic Fybrosis. Eén op de vijfentwintig volwassenen is in de toekomst een geneeskind met kanker. Controles en begeleiding in de thuissituatie worden afgewisseld met polikliniekbezoek en ziekenhuisopnames.

• Daarnaast hebben chronisch zieken vaak twee of meer ziekten tegelijkertijd. Dit maakt samenwerking tussen eerste- en tweedelijnszorg noodzakelijk om continuïteit van zorg te waarborgen. Ook de continuïteit tussen de verschillende medische specialismen en tussen de verschillende disciplines wordt door deze ontwikkeling belangrijker dan ooit.

• Naast somatische ziekten vormen psychische problemen een belangrijke ziektelast in de bevolking. Volgens onderzoek uit 1990 zou ongeveer een kwart van de Nederlandse bevolking in één jaar tijd kampen met psychische problemen.4 Recente studies bevestigen dit.

3 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Vraag aan bod. Hoofdlijnen van vernieu-wing van het zorgstelsel; Den haag: VWS, 2001

4 Stuurgroep Toekomstscenario’s Gezondheidszorg. Zorgen voor geestelijke gezondheid in de toe-komst: toekomstscenario’s geestelijke gezondheid en geestelijke gezondheidszorg 1990-2010. Utrecht/Antwerpen: Bohn Stafleu van Loghum, 1990

17



18


Sociaal-cultureleontwikkelingen

De patiënt van straks• In de loop van de tijd verandert ook de patiënt. Het Sociaal en Cultureel

Planbureau omschrijft de individualisering van de samenleving als de meest kernachtige karakteristiek van de maatschappelijke dynamiek.5 Dit betekent een groeiende autonomie van het individu ten opzichte van zijn directe omgeving. Daarnaast is het opleidingsniveau van de Nederlandse (beroeps)bevolking de afgelopen jaren toegenomen.

• Bovendien wordt steeds meer medische informatie voor een groot publiek toegankelijk via internet.6 Ook de ruim driehonderd patiëntenverenigingen en patiëntcontactpersonen voor zeldzame ziekten bieden veel informatie naast belangenbehartiging en lotgenotencontact.

• Deze ontwikkelingen leiden tot een steeds krachtiger positie van de patiënt in de relatie tot de hulpverlener.7 Steeds meer patiënten zijn mondig, kritisch en gesteld op autonomie en keuzevrijheid. Daarnaast blijft een grote groep patiënten bestaan, die niet mondig zijn, niet in staat zijn zelfstandig te kiezen, maar kwetsbaar en afhankelijk zijn van hulpverleners. De sociaal-economische verschillen tussen beide groepen zullen toenemen. Ondanks deze ontwikkelingen blijft de ‘patiënt van straks’, mondig of niet, een persoon in nood, die behoefte heeft aan medische zorg en ondersteuning, met behoud van autonomie en keuzevrijheid.

19

5 Sociaal Cultureel Planbureau. Sociaal Cultureel Rapport, 25 jaar sociale veranderingen. Rijswijk: SCP, 1998

6 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Patiënt en Internet. Zoetermeer: RVZ, 2000

7 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Medisch Specialistische Zorg in de toekomst. Zoetermeer: RVZ, 2000


Interculturalisatie• Het aantal allochtonen zal toenemen, vooral in de grote steden, met name

het aantal allochtone jongeren. Op termijn moet echter ook rekening worden gehouden met een groeiende groep allochtone ouderen. Er zijn cultureel bepaalde verschillen in ziekte, ziektebeloop en ziektebeleving tussen allochtonen en autochtonen. Ook hulpvragen en behoeften kunnen verschillen.

• De Nederlandse gezondheidszorg is hier onvoldoende op afgestemd. Dit leidt in veel gevallen tot onvoldoende herkenning van klachten en daarmee tot onjuiste diagnosen en behandelingen. Vooral in de geestelijke gezondheidszorg blijkt duidelijk dat de gehanteerde methoden te westers en ‘ik'-gericht zijn, en niet aansluiten bij de cultuur van allochtonen.

Ontwikkelingenindezorg

Continuïteit van zorg• De patiënt van straks eist continuïteit van zorg. Hierop reageren

zorginstellingen met zorgketens. De grens tussen de eerste en tweede lijn zal veranderen. De zorg wordt regionaal in zorgketens georganiseerd, waarbinnen extra, semi- en intramurale zorg wordt geboden. Minder ernstig zieke patiënten die voorheen in de kliniek werden opgenomen, blijven in de toekomst geheel buiten het ziekenhuis en worden poliklinisch of in dagopname behandeld. Alleen hoog specialistische zorg, crisisinterventie en infrastructuurafhankelijke zorg zal nog intramuraal worden aangeboden.

• Door deze ontwikkelingen krijgt de patiënt meer dan nu te maken met een samenwerkend team van behandelaars, wat een goede zorgcoördinatie noodzakelijk maakt. Patiënten hebben behoefte aan één loket en aan één aanspreekbaar medisch eindverantwoordelijke die de zorgcoördinatie uitvoert als de patiënt daar zelf niet toe in staat is. De arts blijft altijd de medische eindverantwoordelijkheid houden.


20


21

Preventie en risicogeneeskunde• Preventie vormt tot nu toe maar een klein onderdeel van de

gezondheidszorg. Overheid, patiëntorganisaties, instellingen en beroepsbeoefenaren proberen preventie te bevorderen. Bedrijven investeren al vaker dan vroeger in een gezond werkklimaat om ziekteverzuim te voorkomen. De groei van de preventiesector leidt ertoe dat zorgverleners hun werkterrein uitbreiden en dat er nieuwe functies ontstaan.8

• Door de snelle ontwikkelingen op het gebied van screening (met name DNAdiagnostiek) en beeldvormende technieken zullen de komende jaren de mogelijkheden toenemen om (kansen op) ernstige aandoeningen vroeg te herkennen. Behalve aandacht voor de curatieve sector is aan-dacht voor bescherming en bevordering van gezondheid en collectieve preventie noodzakelijk. Dit vraagt scholing van artsen op het terrein van de risicogeneeskunde, waarbij samenwerken met onder anderen sociaal geneeskundigen nodig is. In de opleiding zal de arts van straks behalve in de individuele gezondheidszorg ook in de collectieve gezondheidszorg geschoold moeten worden en in het functioneren van het gezondheidszorgsysteem als geheel.

Technologie en ICT• De technologie zal zich in de komende decennia steeds sneller gaan

ontwikkelen, maar er gaapt nog een kloof tussen wat in principe mogelijk is en de toepassing in de praktijk. De stagnerende ontwikkeling van het elektronisch dossier is daar een goed voorbeeld van. Dit biedt mogelijkheden voor substitutie aan professionals die op welomschreven gebieden van de geneeskunde op expertniveau taken kunnen overnemen van artsen.

8 HBO-raad. De toekomst van het hoger gezondheidszorg onderwijs. Eindrapport van de verkenningscommissie hoger gezondheidszorg onderwijs. Den Haag: HBO-raad, 2000


De snelle technologische ontwikkeling brengt ethische discussies met zich mee. Nog vaker dan nu zal de vraag worden gesteld: ‘Moet alles wat kan?’ En dat terwijl de verwachtingen van patiënten alleen maar groter worden.

• De ICT-ontwikkelingen, zoals internet en ICT-ondersteunde ketenzorg, zullen gevolgen hebben voor de verhoudingen tussen patiënten, artsen en zorgverzekeraars. Zo biedt internet mogelijkheden voor de uitwisseling van gegevens en dossiers tussen zorginstellingen in de zorgketen. Patiënten zullen, als zij daartoe in staat zijn, zelf regisseur over hun gegevens zijn.9

• Deze externe oriëntatie wordt nog versterkt door de ontwikkelingen in medische technologie, die kleinschaliger en mobieler zal worden. Daardoor kan de patiënt vanuit thuis verbonden zijn met diagnose-, alarmerings- en medicatietechnologieën. Voor zowel zorgorganisaties als professie betekent dit een herbezinning op de centrale taakinvulling en positionering in het veld van de zorg.

Europese regelgeving• De Europese regelgeving gaat uit van een vrij verkeer van personen,

goederen en diensten. Dit geeft patiënten meer keuzevrijheid: zij hoeven niet meer binnen de landsgrenzen te blijven om tijdig en adequaat zorg te ontvangen.

• Ook verzekeraars maken bij schaarste van het aanbod gebruik van buitenlandse zorgverleners en -instellingen. Aan de andere kant zullen zorgverleners ook uitwijken naar het buitenland als ze in eigen land geen bevredigend werk kunnen vinden. Zorginstellingen kunnen hun capaciteit beter benutten door ook patiënten uit andere lidstaten te behandelen.


22

9 Berg M. www.gezondheidszorg.nl; Toekomsten van Zorg en ICT. In: Ploeg R, Veenemans Ch(Red.). De burger als spin in het web. Den Haag: SDU Uitgevers, 2001

10 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Europa en de gezondheidszorg. Zoetermeer: RVZ, 2000


• Volgens de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) moet bij de capaciteitsplanning op langere termijn rekening worden gehouden met zorgaanbod uit het buitenland. De RVZ gaat in het advies ‘Europa en de gezondheidszorg’ ervan uit dat de gevolgen voor de kosten en de kwaliteit van de zorg op de korte en de middellange termijn beperkt blijven.10

2.4 Centraal planbureau

Het Centraal Planbureau (CPB) beschrijft in haar studie “vier toekomstscenario’s voor overheid en zorg” 11 ook een aantal trends voor de gezondheidszorg. De kracht van deze trends is afhankelijk van een aantal beleidskeuzen van de overheid, maar de richting van de trends is overal gelijk.

23

11 CPB, Vier toekomstscenario’s voor overheid en zorg, 2004

De beleidskeuzen hebben betrekking op de mate waarin de overheid optreedt als producent en de mate van openheid van onze economie. Van belang is dat de trends overal dezelfde richting uitgaan.

Volgens het CPB spelen de volgende ontwikkelingen: • De omvang van de Nederlandse bevolking stijgt verder• De zorguitgaven stijgen sterker dan de toename van het BBP. • De consumptie van zorgdiensten als percentage van het BBP stijgt, van

nu 8,7% naar minimaal 13,3% en maximaal 14,6% van het BBP in 2040.

• De arbeidsproductiviteitsstijging in de zorg is lager dan die in de totale economie

• De werkgelegenheid in de zorgsector stijgt, van 10,8% van de beroepsbevolking nu, naar minimaal 16,4% tot maximaal 18,5% in 2040.


24


Dit hoofdstuk beschrijft vier afzonderlijke toekomstbeelden van de revalidatiein 2015. De in het voorgaande hoofdstuk beschreven trends zijn op alle vier de toekomstbeelden van toepassing. Paragraaf 3.1 definieert de vier verschillende toekomstbeelden, met het essentiële verschil op onzekerheden. Paragraaf 3.2 werkt vervolgens de toekomstbeelden volgens een vast stramien uit.

3.1. stap 1: Definiëren van de toekomstbeelden

Bij het opstellen van de vier toekomstbeelden van de revalidatie spelen twee onzekerheden een cruciale rol. Deze onzekerheden hebben te maken met de sturingsprincipes van de zorg, te weten de “sturing” en “marktordening”.

1e invalshoek: sturing van de vraag Er zijn twee methoden voor sturing van de zorg: aanbodsturing en

vraagsturing.

Definitie van aanbod- & vraagsturing

De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) verstaat onder vraagsturing 1:

Vraaggerichte zorg is een gezamenlijke inspanning van patiënt en hulpverlener die erin resulteert dat de patiënt de hulp ontvangt die tegemoet komt aan zijn wensen en verwachtingen en tevens voldoet aan professionele standaarden.

Onder aanbodsturing wordt het omgekeerde van vraagsturing verstaan, niet wat de patiënt wil of belangrijk vindt is leidend, maar via de zorginstellingen de opvatting van de overheid. In een aanbodgestuurd systeem bepaalt de overheid de omvang van de financiële ruimte en waar dat geld aan wordt besteed.

25

3 Vier toekomstbeelden voor de revalidatie in 2015


2e invalshoek: ordening van de markt Bij de marktordening spitsen wij ons toe op de vraag of het

zorgverzekeringspakket door de overheid wordt bepaald, of door de marktpartijen.

In een publiekrechtelijk zorgverzekeringspakket is het basispakket breed en veelomvattend, waardoor er weinig ruimte overblijft voor aanvullende pakketten. In een privaatrechtelijk zorgverzekeringspakket gaan we er vanuit dat het basispakket smal (“uitgekleed”) is, waardoor er juist veel ruimte is voor aanvullende pakketten.

Door combinatie van beide invalshoeken ontstaan de volgende vier scenario’s.

Publiekrechtelijk

zorgverzekeringspakket

Privaatrechtelijk

zorgverzekeringspakket

Aanbodsturing Planeconomie model

(model 1)

Gereguleerde markt model

(model 2)

Vraagsturing Maatschappelijk

Ondernemerschap model

(model 3)

Vrije markt model

(model 4)

26


3.2. stap 2: Brainstorm van ideeën in de toekomstbeelden

Nu de scenario’s zijn gedefinieerd, worden ze in deze paragraaf uitgewerkt en beschreven. Daarbij wordt zoveel mogelijk in extremen gewerkt.

Per scenario worden de volgende zaken omschreven: • geschiedenis 2006-2015• product markt combinaties• concurrentie • kwaliteit van zorg • revalidatiebranche• revalidatie-instellingen

Model 1: het planeconomie model (aanbodsturing + breed basispakket)In dit model is sprake van aanbodsturing met een breed publiekrechtelijk zorgverzekeringspakket. De overheid heeft een breed basispakket gedefinieerd, en bepaalt vervolgens exact de verdeling van de beschikbare middelen over de zorgaanbieders, behandelingen en zorgproducten.

1. Geschiedenis 2006- 2015 Na aanvankelijk enthousiasme is de stelselherziening hopeloos mislukt. Concurrentie tussen zorgverzekeraars en zorginstellingen om de gunsten van verzekerden en patiënten is niet langer het middel om te komen tot een betere borging van de publieke belangen: betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van zorg.

Aanleiding voor het terugdraaien van de marktwerking vormde de explosieve stijging van de zorgkosten (de concurrentie werkte niet tegen kostenstijgingen) in combinatie met een matige economische groei. De overheid zag zich gedwongen om strikte budgettaire kaders te (her)stellen.

27


De zorgautoriteit stelt nu jaarlijks de DBC tarieven vast, en benchmarkt de efficiency van zorgverzekeraars en zorginstellingen.

2. Product markt combinatiesDe revalidatie-instellingen hebben in belangrijke mate hetzelfde productassortiment als in 2006, bestaande uit de volgende product / markt combinaties: • Product: basis revalidatiezorg, voor de regionale markt. • Product: topreferente revalidatiezorg, voor de landelijke markt

De eerste categorie producten wordt in alle instellingen uitgevoerd, de tweede categorie in een beperkt aantal instellingen, dat specialistische functies aanbiedt. De overheid bepaalt met welke producten het assortiment uitgebreid wordt, gezien de beperkte financiële middelen gebeurt dit nauwelijks. 3. Concurrentie Revalidatie instelling concurreren slechts beperkt met elkaar. De concurrentie vindt primair plaats door middel van: • Concurrentie door vergelijking. Jaarlijks voert de Zorgautoriteit, in

samenwerking met de Inspectie Gezondheidszorg, benchmarks uit bij de revalidatie-instellingen. Op tal van terreinen worden de instellingen met elkaar vergeleken (kosten, kwaliteit van zorg, patiënttevredenheid, logistiek). Dit leidt tot jaarlijkse taakstellingen voor revalidatie-instellingen. Goed gedrag wordt beloond met een bonus, slecht gedrag met een malus. Deze kleine budgetwijzigingen door de overheid vormen een belangrijke prikkel voor revalidatie-instellingen.

• Concurrentie om de markt: de overheid organiseert aanbestedingen voor het opleiden van artsen en het voeren van specialistische functies. Revalidatie-instellingen zijn concurrenten van elkaar om deze taken uit te mogen voeren.

Daarnaast is vindt er ook concurrentie op de markt plaats.


28


• Concurrentie op de markt komt veel meer voor dan in 2006. De benchmarks van de NZA en IGZ worden door veel patiënten gebruikt bij de keuze van hun zorginstelling. 95% van de Nederlandse huishoudens heeft de beschikking over internet, en zeker 50% van de patiënten raadpleegt vergelijkingswebsites voor de keuze van een zorginstelling of behandeling. Ten opzichte van 2006 is de concurrentie op de markt verdubbeld. Doordat de budgetsystematiek nog steeds bestaat voeren revalidatie-instellingen geen intensieve promotiecampagnes om patiënten uit andere regio’s binnen te halen. Wel voeren patiëntenorganisaties een lobby bij de overheid om het budget zoveel mogelijk terecht te laten komen bij zorgaanbieders die goed presteren.

4. Kwaliteit van zorg • De kwaliteit van zorg heeft in de afgelopen 10 jaar permanent hoog op

de agenda gestaan. • Het begon met het opstellen van prestatie-indicatoren, normen voor

verantwoorde zorg, en verplichte certificatie van alle revalidatie-instellingen. Daarmee werd de basis gelegd voor meer transparantie in de zorg. Programma’s als “sneller beter” hebben een krachtige werking op de sector. Al snel na afloop van het programma werden de “best practices” als norm verheven, waar alle andere zorgverleners binnen 2 jaar aan moesten voldoen.

• De overheid geeft via de IGZ een prikkel aan zorginstellingen om de kwaliteit van zorg te verbeteren. De Zorgautoriteit geeft door de financiering prikkels voor zorgvernieuwing en innovatie, dit door tijdelijke budgetverhogingen. Doordat er weinig nieuwe DBC’s voor financiering in aanmerking komen wordt er nauwelijks geïnnoveerd in nieuwe producten. Wel worden bestaande producten geoptimaliseerd.

5. Revalidatiebranche • De revalidatiebranche anno 2015 verschilt nauwelijks van de

revalidatiebranche in 2006. Wel heeft schaalvergroting plaatsgevonden, van de 24 revalidatie centra in 2006 zijn er in 2015 nog 18 over.

29


• De homogeniteit in de revalidatiebranche is nauwelijks veranderd, op kleine schaal voeren verzorgingshuizen enkelvoudige revalidatie uit, en ook de samenwerkende eerstelijns artsen hebben een iets groter marktaandeel. Echter, veruit het grootste deel van de markt is in handen van revalidatie-instellingen.

6. Revalidatie-instellingen • Strategie van de revalidatie-instellingen is om gezamenlijk succesvol bij

de overheid te lobbyen voor meer budget en de financiering van meer zorgproducten, en innovaties.

• Kostenbeheersing is een belangrijke managementtool, noodzakelijk om budgetkortingen op te vangen. Door de budgetsystematiek ontbreekt de prikkel tot omzetmaximalisering en innovatie.

• Verder wisselen revalidatie-instellingen veel informatie met elkaar uit, bijvoorbeeld op het terrein van bedrijfsvoering, logistiek, ICT, regelgeving en zorg.

Model 2: Gereguleerde marktmodel (aanbodsturing + klein basispakket)In dit model is sprake van aanbodsturing, in combinatie met een klein basispakket en zeer grote aanvullende zorgverzekeringspakketten. De overheid bepaalt exact de verdeling van de beschikbare middelen over de zorgaanbieders, behandelingen en zorgproducten.

1. Geschiedenis 2006-2015 De stelselherziening heeft in de afgelopen 10 jaar tot een grotere dynamiek in de zorg geleid. Zorginstellingen zijn innovatiever geworden en concurreren sterk met elkaar. De overheid stelt de kaders vast van het zorgbeleid en daarbinnen is enige ruimte voor vraagsturing. Echter in de praktijk zijn de kaders zo sturend en knellend dat defacto nog steeds sprake is van een sterk aanbodgericht systeem. De overheid bepaalt het macro kader, prijs en hoeveelheid te leveren zorg, de minimum kwaliteit van zorg.


30


Zorginstellingen zijn in de afgelopen jaren massaal geprivatiseerd. Circa 50% van de instellingen is omgevormd tot BV of NV. Een 40 tal zorginstellingen is beursgenoteerd aan de Europese Health stock exchange (EHSE). Ook zijn er buitenlandse conglomeraten die Nederlandse zorginstellingen overnemen. Schaalvergroting en fusies zijn aan de orde van de dag. 2. Product markt combinatiesDe overheid bepaalt welke producten voor financiering in aanmerking komen. Daardoor hebben de revalidatie-instellingen in belangrijke mate hetzelfde productassortiment als in 2006, bestaande uit de volgende product/ markt combinaties: • Product: basis revalidatiezorg, voor de regionale markt. • Product: topreferente revalidatiezorg, voor de landelijke markt

De eerste categorie producten wordt in alle instellingen uitgevoerd, de tweede categorie in een beperkt aantal instellingen, dat specialistische functies aanbiedt.

Naast deze door de overheid bepaalde producten, zijn sommige revalidatie-instellingen ook privé kliniek geworden. Deze klinieken voeren ook andere producten. De financiering hiervan vindt plaats op de vrije markt. Het gaat dan om producten als: • Kuuroord revalidatie, toeristen en rijke ouderen kunnen een paar weken

in een revalidatie instelling verblijven. Doel is zowel ontspanning als gezonder en fitter worden, onder medische begeleiding.

• Therapeutische revalidatie, voor rijke mensen. De maatschappelijke behoefte is groot voor een aantal behandelingen die niet in het basispakket zijn opgenomen. Het gaat hierbij om de behandeling van “vage klachten en kwalen”. Aandacht voor de patiënt is het unique selling point van de revalidatie-instellingen dat benut wordt.

31


3. Concurrentie • Revalidatie-instellingen concurreren beperkt met elkaar.

De concurrentie vindt primair plaats door middel van: o Concurrentie door vergelijking. Jaarlijks voert de Zorgautoriteit, in

samenwerking met de Inspectie Gezondheidszorg, benchmarks uit bij de revalidatie-instellingen. Op tal van terreinen worden de instellingen met elkaar vergeleken (kosten, kwaliteit van zorg, patiënttevredenheid, logistiek). Dit leidt tot jaarlijkse taakstellingen voor revalidatie-instellingen. Goed gedrag wordt beloond met een bonus, slecht gedrag met een malus. Deze kleine budgetwijzigingen vormen een belangrijke prikkel voor revalidatie-instellingen.

o Concurrentie om de markt: de overheid organiseert aanbestedingen voor het opleiden van artsen en het voeren van specialistische functies. Revalidatie-instellingen zijn concurrenten van elkaar om deze taken uit te mogen voeren.

Daarnaast is vindt er ook concurrentie op de markt plaats. o Concurrentie op de markt komt veel meer voor dan in 2006. De

benchmarks van de NZA en IGZ worden door veel patiënten gebruikt bij de keuze van hun zorginstelling. 95% van de Nederlandse huishoudens heeft de beschikking over internet, en zeker 50% van de patiënten raadpleegt vergelijkingswebsites voor de keuze van een zorginstelling of behandeling. Ten opzichte van 2006 is de concurrentie op de markt verdubbeld. De introductie van het “macro revalidatie budget” stimuleert revalidatie-instellingen om patiënten binnen te halen uit het verzorgingsgebied van nabijgelegen instellingen. Hierdoor groeit het eigen budget, ten koste van de andere instelling. Deze prikkel werkt, maar het macro budget voor de revalidatie groeit niet.


32


Voor de privé klinieken bestaat de concurrentie vooral “op” de markt en “tussen” markten. De concurrentie komt vanuit de toeristenbranche (hotels, kuuroorden) als de eerstelijns fysiotherapeut.

• Kapitaalmarkt: tot slot concurreren de private instellingen met elkaar op de kapitaalmarkt. Inzet is het door middel van aandeelemissies binnenhalen van privaat geld om private activiteiten op te zetten, of om de publieke activiteiten effectiever, sneller en beter uit te voeren, zodat de winstgevendheid omhoog gaat.

4. Kwaliteit van zorg • De kwaliteit van zorg heeft in de afgelopen 10 jaar permanent hoog

op de agenda gestaan. Het begon met het opstellen van prestatie-indicatoren, normen voor verantwoorde zorg, en verplichte certificatie van alle revalidatie-instellingen. Daarmee werd de basis gelegd voor meer transparantie in de zorg.

• Programma’s als “sneller beter” hebben een krachtige werking op de sector. Al snel na afloop van het programma werden de “best practices” als norm verheven, waar alle andere zorgverleners binnen 2 jaar aan moesten voldoen.

• De overheid geeft via de IGZ een prikkel aan zorginstellingen om de kwaliteit van zorg te verbeteren. De Zorgautoriteit geeft door de financiering prikkels voor zorgvernieuwing en innovatie, dit door tijdelijke budgetverhogingen.

• Kapitaalinjecties door private investeerders geven een extra dimensie aan het kwaliteitsbeleid.

5. Revalidatiebranche • De revalidatiebranche anno 2015 verschilt flink van de

revalidatiebranche in 2006. Door: o Schaalvergroting & fusies: van de 24 centra uit 2006 zijn er 14 over.

33


o Ketenzorg: er zijn nog 7 zelfstandige revalidatie-instellingen, de overige instellingen maken onderdeel uit van een zorgketen organisatie.

o Publieke en private instellingen: 5 centra zijn BV of NV, de overige centra zijn stichting.

• De homogeniteit in de revalidatiebranche is veranderd, op kleine schaal voeren verzorgingshuizen enkelvoudige revalidatie uit, en ook de samenwerkende eerstelijns artsen hebben een iets groter marktaandeel.

• Veruit het grootste deel van de publieke markt is in handen van revalidatie-instellingen. Op de private revalidatiemarkt concurreren revalidatie-instellingen met andere sectoren (hotels etc).

6. Revalidatie-instellingen • Strategie van de revalidatie-instellingen is om gezamenlijk succesvol bij

de overheid te lobbyen voor meer budget en de financiering van meer zorgproducten, en innovaties. Revalidatie-instellingen wisselen voor hun publieke taken veel informatie met elkaar uit, bijvoorbeeld op het terrein van bedrijfsvoering, regelgeving en zorg.

• Kostenbeheersing is een belangrijke managementtool, noodzakelijk om budgetkortingen op te vangen, en om te komen tot winstmaximalisatie.

• Voor de private revalidatie-instellingen speelt daarnaast nog de profilering op de kapitaalmarkt. Instellingen kiezen bewust voor kostenleiderschap, specialisatie/ nichemarkten.


34


Model 3: Maatschappelijk ondernemerschapmodel (vraagsturing + breed basispakket)In dit model is sprake van een breed en veelomvattend basispakket, daarbinnen is sprake van vraagsturing: de klant/ patiënt = koning. De patiënt bepaalt bij welke zorginstelling de beschikbare middelen terecht komen, en kiest op basis van zijn eigen voorkeuren en verwachtingen.

1. Geschiedenis 2006-2015Vraagsturing is een cruciaal element in het gezondheidsstelsel; patiënten en verzekerden maken de dienst uit en sturen zorginstellingen en verzekeraars. Concurrentie is een waardevol middel gebleken om kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg te garanderen.

Het Kabinet heeft niet de stap naar verkleining van het basispakket gezet, ten faveure van de aanvullende pakketten. De overheid vindt het belangrijk om in hoge mate te blijven bepalen op welke zorg alle Nederlanders kunnen rekenen. Verder is van het uitkeren van winst nog nauwelijks sprake.

2. Product markt combinaties De vraagsturing heeft geleid tot creatieve zorginstellingen die inspelen op behoeften van patiënten. De dominante product marktcombinaties zijn: • Product: eenvoudige revalidatiebehandelingen voor ouderen, veelal

uitgevoerd in verpleeghuizen • Product: basis revalidatiezorg, voor de regionale markt. • Product: basis revalidatiezorg, speciaal voor moslims (in enkele grote

steden)• Product: topreferente revalidatiezorg, voor de landelijke markt • Product: ketenzorg voor de lokale markt

De verscheidenheid tussen de revalidatieaanbieders is groot, sommige instellingen verzorgen alle productmarkt combinaties, andere slechts één.

35


3. Concurrentie • Dominante vorm van concurrentie is concurrentie “op” de markt. o Patiëntenorganisaties vergelijken de prestaties van zorginstellingen

en voeden de vergelijkings websites. De bereidheid van patiënten om van zorginstelling te veranderen is groter dan in 2006, dit door de sterk toegenomen transparantie. Patiënten stemmen met hun voeten. Concurrentie op de markt komt veel voor, en alle revalidatie-instellingen proberen marktaandeel van elkaar te winnen.

o Ondanks de grote concurrentie op de markt is van buitenlandse toetreding nog nauwelijks sprake. Reden is dat het uitkeren van winst niet mogelijk is zonder allerlei juridische constructies in het leven te roepen. Buitenlandse investeerders halen hun neus op voor dergelijke constructies. Het gevolg is dat de Europese tendens van schaalvergroting aan Nederland voorbijgaat.

• Voorts is er zeer beperkt sprake van concurrentie door vergelijking (maatstafconcurrentie) door de NZa en IGZ. Op deze vorm van concurrentie is veel kritiek vanuit zorgaanbieders en patiënten. Zorgaanbieders noemen deze vergelijking bureaucratisch en werkverschaffing voor bureaucraten; patiëntenorganisaties hekelen het paternalisme van de overheid.

• Daarnaast vindt er ook concurrentie plaats om de markt: de overheid organiseert aanbestedingen voor het opleiden van artsen en het voeren van specialistische functies. Revalidatie-instellingen zijn concurrenten van elkaar om deze taken uit te mogen voeren.

4. Kwaliteit van zorg • Patiënten vormen de motor achter zorgvernieuwingen en

kwaliteitsverbetering. Wettelijk hebben patiënten en patiëntenraden een net zo sterke rol gekregen als de raden van toezicht. Patiëntenraden hebben afgelopen 5 jaar meer directeuren ontslagen dan de raden van toezicht.


36


• De kwaliteit van zorg heeft in de afgelopen 10 jaar permanent hoog op de agenda gestaan. Het begon met het opstellen van prestatie-indicatoren, normen voor verantwoorde zorg, en verplichte certificatie van alle revalidatie-instellingen. Daarmee werd de basis gelegd voor meer transparantie in de zorg.

• In de jaren daarna is steeds meer een proces op gang gekomen waarin zorgverleners zich ten opzichte van patiënten en zorgverzekeraars moeten verantwoorden over de geleverde kwaliteit van zorg. Goede kwaliteit betekent meer opdrachten, slechte kwaliteit betekent minder zorginkoop door zorgverzekeraars.

• Programma’s als “sneller beter” hebben een krachtige werking op de sector. Al snel na afloop van het programma werden de “best practices” als norm verheven, waar alle andere zorgverleners binnen 2 jaar aan moesten voldoen.

• Het zijn de patiënten die bepalen in welke zorgvernieuwing en innovatie wordt geïnvesteerd. Dit leidt nog wel eens tot spanningen als het gaat om de vraag om te investeren in innovatie voor de korte termijn (wat de patiënten van vandaag willen) en de langere termijn (wat maatschappelijk gezien een hoger rendement kan opleveren).

5. Revalidatiebranche• Schaalvergroting heeft het aantal revalidatie-instellingen verkleind.

Verder maken een aantal revalidatie-instellingen onderdeel uit van ketenzorg- ondernemingen. Van de 24 centra uit 2006 zijn er nog 14 in zelfstandige vorm over, verder zijn er 4 ketenzorg ondernemingen die ook revalidatie aanbieden.

• De revalidatiebranche heeft sterke banden met patiëntenorganisaties, met deze organisaties worden afspraken gemaakt over verantwoorde zorg. De revalidatie werkt nauw samen met patiëntenorganisaties bij kwaliteitsontwikkeling.

37


• Branding is gemeengoed geworden in de revalidatiebranche. Een “sterk merk” is belangrijk om klanten binnen te halen. Zorgverzekeraars, overheid, samenleving en klanten en hun verwanten weten wat de toegevoegde waarde is van revalidatie-instellingen die aangesloten zijn bij Revalidatie Nederland, namelijk:

o De instelling is een aanbieder van specialistische revalidatiegeneeskundige zorg;

o De instellingen hebben een sterke gezamenlijke kwaliteitsborging; o Er vindt intensieve onderlinge kennisdeling tussen de revalidatie-

instellingen plaats, en met andere medische specialismen, techniek en andere sectoren.

o De revalidatiebranche is nauw verbonden met de wetenschap, door banden met universiteiten zowel nationaal als internationaal.

o De revalidatiebranche voert gezamenlijk innovatief onderzoek uit, om de patiëntenzorg en kwaliteit van leven van patiënten verder te verbeteren.

6. Revalidatie-instellingen • Strategie van revalidatie-instellingen is om een maximale

patiënttevredenheid te bereiken. Zorgverzekeraars contracteren meer zorginkoop bij instellingen met een hoge patiënttevredenheid. Om de tevredenheid van patiënten duurzaam goed te houden investeren instellingen in zorgvernieuwing en innovaties.

• De publiekrechtelijke organisatievorm heeft geleid tot allerlei vormen van publiek private samenwerking, deels om met commerciële BV’s toch winst te kunnen maken en deels om private investeringen in de revalidatie mogelijk te maken.

Model 4: Vrije marktmodel (vraagsturing, klein basispakket)In dit model is sprake van een zeer klein basispakket en een zeer grote aanvullende pakketten, in combinatie met vraagsturing.


38


1. Geschiedenis 2006-2015 • De stelselherziening is een groot succes gebleken. De OESO heeft in

2010 de hervormingen in de Nederlandse gezondheidszorg uitgeroepen tot “worldwide best practice”. De toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van zorg zijn enorm verbeterd, de Nederlandse patiënten zijn wereldwijd het meest tevreden, en Nederland is een internationale broedplaats van zorginnovatie. Hans Hoogervorst is in 2010 premier van Nederland geworden.

• Het wettelijk budget voor alle zorginstellingen is afgeschaft. Financiering en bekostiging zijn gelijkgesteld, d.w.z. dat instellingen door de verkoop van zorgproducten (DBC’s), of door het hebben van specialistische functies hun geld verdienen. 90% van de DBC’s zit in het B segment.

• De zorgverzekeringswet en AWBZ zijn samengevoegd, waardoor het onderscheid tussen cure en care geheel is verdwenen. Verpleeghuizen, ziekenhuizen e.d. krijgen uit dezelfde bron hun geld, te weten de verkoop van DBC’s.

2. Product markt combinaties • Het productassortiment van de revalidatie-instellingen verschilt meer

van elkaar dan in 2006. Er zijn instellingen die zich uitsluitend op specialistische functies richten, en er zijn ook instellingen die zich juist meer op de basiszorg richten. In een groot aantal regio’s zijn algemene ziekenhuizen en verpleeghuizen volwaardige revalidatie-instellingen geworden. Ook zijn enkele grote revalidatie-instellingen overgenomen door verpleeghuis conglomeraten.

o Product: eenvoudige revalidatiebehandelingen uitgevoerd in verpleeghuizen voor ouderen

o Product: basis revalidatiezorg, voor de regionale markt. o Product: basis revalidatiezorg, speciaal voor moslims (in enkele grote

steden) o Product: topreferente revalidatiezorg, voor de landelijke markt o Product: ketenzorg voor de lokale markt

39


o Product: revalidatie in India, voor de landelijke markt. Revalidatie vindt in toenemende mate in India plaats vanwege de lagere kosten en het prettige klimaat.

• De innovatie in de revalidatie heeft in de afgelopen 10 jaar een grote vlucht genomen. Een groot deel van het productportfolio uit 2006 wordt nu niet meer in revalidatie-instellingen uitgevoerd, maar in verpleeghuizen. 30% van de omzet van revalidatie-instellingen komt uit behandelingen die de afgelopen 10 jaar zijn ontwikkeld.

• Deze nieuwe omzet komt zowel uit marktontwikkeling (toepassing van het bestaande revalidatieproduct op nieuwe markten, zoals orgaanrevalidatie) als door productontwikkeling (nieuwe producten voor bestaande doelgroepen, zoals verborgen pijn, chronische vermoeidheid).

• Revalidatie-instellingen participeren in onderzoeksprogramma’s waarin geprobeerd wordt om dwarslaesies ongedaan te maken en om cognitieve beperkingen te genezen door “neuro implantaten”.

• Het verzekerde pakket voor revalidatie is fors verkleind. Voor veel revalidatievormen die nog wel in het basispakket zitten, geldt een maximaal aantal behandelingen of te besteden bedrag. Voorts zijn er zeer veel aanvullende pakketen waar revalidatie onderdeel van uitmaakt. Gezien het bewezen rendement van revalidatie worden deze pakketten veelvuldig afgenomen. Ook WIA verzekeringen bevatten aanspraken op bepaalde vormen van arbeidsrevalidatie, gezien het bewezen nut van arbeidsrevalidatie om zorgkosten te verlagen en arbeidsverzuim te verminderen. Revalidatie-instellingen zijn steeds nauwer gaan samenwerken en concurreren met arbodiensten.

3. Concurrentie • De concurrentie is moordend. Zorginstellingen moeten alles uit de kast

halen om te overleven, toetreding ligt altijd op de loer.• Concurrentie vindt plaats door vergelijking (door verzekeraars), maar ook op de markt doordat patiënten door de grotere transparantie een grotere bereidheid hebben om langer te reizen. Daarnaast organiseert de overheid


40


41

aanbestedingen bij typen zorg die niet aan de vrije markt overgelaten kunnen worden, zoals het opleiden van artsen en het aanbieden van acute zorg.

4. Kwaliteit van zorg• De kwaliteit van zorg heeft in de afgelopen 10 jaar permanent hoog op

de agenda gestaan. • Het begon met het opstellen van prestatie-indicatoren, normen voor

verantwoorde zorg, en verplichte certificatie van alle revalidatie-instellingen. Daarmee werd de basis gelegd voor meer transparantie in de zorg. Programma’s als “sneller beter” hebben een krachtige werking op de sector. Al snel na afloop van het programma werden de “best practices” als norm verheven, waar alle andere zorgverleners binnen 2 jaar aan moesten voldoen.

• In de jaren daarna is steeds meer een proces op gang gekomen waarin zorgverleners zich ten opzichte van patiënten en zorgverzekeraars moeten verantwoorden over de geleverde kwaliteit van zorg. Goede kwaliteit betekent meer opdrachten, slechte kwaliteit betekent minder zorginkoop door zorgverzekeraars.

• Zorgverzekeraars zijn bezig met het steeds verder verbeteren van hun rol op de markt. Na een periode van inkoop op prijs, is de pendule langzaam verschoven naar de inkoop op kwaliteit. Zorgverzekeraars en patiëntenorganisaties hebben, met impliciete steun van de overheid, een verbond gesloten om een goede kwaliteit van zorg af te dwingen bij zorginstellingen.

• De zes dimensies van kwaliteit12 zijn in de afgelopen jaren als volgt veranderd:

a. Veiligheid: de zorgbrede introductie van het Elektronisch Patiëntendossier (EPD) heeft het aantal ongelukken als gevolg van verkeerde behandelingen en verkeerd medicijngebruik flink verlaagd.

12 Institute of Medicine (2001), Crossing the Quality Chasm: A new Health system for the Twenty-first century. Washington: National Academy Press.


De revalidatiebranche is binnen de gezondheidszorg “best practice” op het gebied van een EPD. Al in 2006 is branchebreed gestart met de ontwikkeling van een EPD.

b. Effectiviteit: de evidence based benadering van zorg is zeer dominant geworden. Door wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van behandelingen is er veel veranderd in de revalidatiezorg. Per behandeling is een rendementsinschatting te maken van de te verwachten kosten en baten. Dit inzicht heeft er toe geleid dat bepaalde behandelingen drastisch zijn verkort, en andere hebben een nieuwe aanpak gekregen. De internationale contacten zijn flink uitgebreid, en Revalidatie Nederland is een belangrijke speler in het European Platform Rehabilitation en de wereldwijde equivalent. Ook werken revalidatie-instellingen nauw samen met bedrijven en universiteiten, en sommige instellingen maken onderdeel uit van een UMC.

c. Patiëntgerichtheid: in het nieuwe zorgstelsel hebben patiënten uiteindelijk veel meer macht gekregen dan vroeger het geval was. Patiënten hebben coalities gesloten met zorgverzekeraars bij de zorginkoop. Patiënten worden door zorgaanbieders zeer serieus genomen. Voor raden van bestuur zijn cliëntenraden een net zo belangrijke stakeholder geworden als de raad van toezicht. De patiëntgerichtheid uit zich zowel in het kernproduct, als de aanvullende diensten en het dienstverleningsproces. Ontbijt op bed is de standaard geworden, en sommige revalidatie-instellingen koesteren hun hotelsterren.

d. Tijdigheid: revalidatie-instellingen hebben de doorloop van patiënten flink versneld. De patiëntenlogistiek is enorm verbeterd. Vroeger werden patiënten nog maanden in behandeling genomen, tegenwoordig is 2 maanden echt het maximale. Goede effectiviteitprikkels in het financieringssysteem hebben hier mede voor gezorgd. Tijdens de intake worden al afspraken gemaakt over de ontslagdatum van de patiënt, dit wordt in 90% van de gevallen ook gehaald.


42


e. Efficiëntie: doordat de zorgkosten in Nederland met 30% zijn gestegen in de afgelopen 10 jaar, is efficiëntie een belangrijk onderwerp. Door meer ICT gebruik is de efficiëntie in revalidatie-instellingen toegenomen. Zorgverzekeraars sturen in belangrijke mate op efficiëntie door toepassing van bonus malus systemen. Het verbeteren van de arbeidsproductiviteit, is een belangrijks onderwerp in revalidatie-instellingen. Zeker gezien de krapte op de arbeidsmarkt is dit van belang. De productiviteit is verbeterd door de inzet van lager gekwalificeerd personeel, bij taken waar dat op verantwoorde wijze kan. Verder is ook de productiviteit per werknemer verbeterd door een betere logistiek en ICT.

f. Gelijkheid. In de jaren 2000 waren gelijkheid en solidariteit nog belangrijke onderwerpen. In 2015 wordt gelijkheid op een andere manier uitgelegd. Gelijkheid betekent dat het minimum kwaliteitsniveau voor iedereen wettelijk is vastgesteld. Middels aanvullende verzekeringen kunnen patiënten een hoger kwaliteits- en serviceniveau afspraken. Vooral de welgestelde gepensioneerden hebben veel aanvullende verzekeringen, bijvoorbeeld de “vier sterren polis” die garandeert dat een patiënt altijd wordt verzorgd in een vier sterren zorginstelling.

5. Revalidatiebranche• De homogeniteit in de revalidatiebranche is fors verminderd. De

branche anno 2015 bestaat uit 12 revalidatie centra, 20 afdelingen van algemene en academische ziekenhuizen, 25 afdelingen van verpleeghuizen en 3 wereldwijd opererende zorgbedrijven, 2 uit Amerika en 1 uit Duitsland.

• Van de 24 revalidatie centra uit 2006 zijn er nog 12 in zelfstandige vorm over. Een aantal centra is met elkaar gefuseerd, 1 centrum is failliet gegaan, 3 centra zijn overgenomen door de buitenlandse toetreders, 3 centra maken onderdeel uit van grote zorgketen instellingen en 3 centra maken onderdeel uit van een academisch ziekenhuis.

• De revalidatiebranche is meer in de belangstelling komen te staan van

43


pers, publiek en politiek. Al in een vroeg stadium is dit onderkend door de branche en instellingen, en met een uitgekiende branding, promotie en publiciteit is de revalidatie krachtig en positief gepositioneerd.

• Branding is gemeengoed geworden in de revalidatiebranche. Een “sterk merk” is belangrijk om klanten binnen te halen. Zorgverzekeraars, overheid, samenleving en klanten en hun verwanten weten wat de toegevoegde waarde is van revalidatie-instellingen die aangesloten zijn bij Revalidatie Nederland, namelijk:

o De instelling is een aanbieder van specialistische revalidatiegeneeskundige zorg;

o De instellingen hebben een sterke gezamenlijke kwaliteitsborging; o Er vindt intensieve onderlinge kennisdeling tussen de revalidatie-

instellingen plaats, en met andere medische specialismen, techniek en andere sectoren.

o De revalidatiebranche is nauw verbonden met de wetenschap, door banden met universiteiten zowel nationaal als internationaal.

o De revalidatiebranche voert gezamenlijk innovatief onderzoek uit, om de patiëntenzorg en kwaliteit van leven van patiënten verder te verbeteren.

• De promotie richting verwijzers is de afgelopen jaren krachtig opgepakt, er zijn instellingen die werken met accountmanagers die huisartsen, specialisten, patiëntenorganisaties en verzekeraars bezoeken. Op branche niveau worden alle verwijzers regelmatig benaderd met corporate informatie over revalidatie. Deze informatie gebruiken de instellingen ook.

• Internet is een van de belangrijkste middelen geworden voor patiënten om zich te oriënteren op het zorgaanbod, ook de oudere generatie (70 jaar en ouder) surft er flink op los. De revalidatiebranche heeft dit vroeg onderkend en met een gezamenlijke “revalidatie portaal” www.revalidatie.nl die doorverwijst naar de instellingen, heeft de sector een krachtig middel in handen.


44


• Een groot aantal revalidatie-instellingen zit met het gebouw in de directe omgeving van algemene of academische ziekenhuizen. Reden hiervoor is dat van een groot aantal medische en administratieve voorzieningen gebruik gemaakt wordt.

• Ondanks dat de revalidatiebranche heterogener is geworden, is de samenwerking binnen de branche goed. Wel is in de afgelopen jaren binnen de vereniging een discussie gevoerd over de eisen aan het lidmaatschap en de definitie van revalidatie, maar uiteindelijk is nog steeds 100% van de instellingen lid, of te wel 50 instellingen. Wel zijn drie stromingen zichtbaar: de topreferente revalidatie, de basiszorg revalidatie en de reactivering revalidatie (in verpleeghuizen).

6. Revalidatie-instellingen • Alle revalidatie-instellingen hebben bewust gekozen voor een eigen

strategie, die goed past bij de organisatie en/of marktomstandigheden. Uiteenlopende strategieën komen voor zoals kostenleiderschap, specialisatie, differentiatie. De variatie tussen de instellingen is groot.

• Er zijn instellingen die langdurige partnerships zijn aangegaan met verzekeraars en patiëntenorganisaties. Andere instellingen zijn zich gaan specialiseren. Andere revalidatie-instellingen zijn leidend binnen de zorgketen, ze sturen patiëntenstromen richting zorginstellingen. Een ding hebben de revalidatie-instellingen gemeen, en dat is dat de eenvoudigere verrichtingen overgelaten zijn aan verpleeghuizen en de eerste lijn.

• De revalidatiebranche heeft een goed inzicht in de eigen bedrijfsvoering, en kan deze goed vergelijken met concurrenten door een eigen concurrentie barometer.

• 50% van de revalidatie-instellingen is privaatrechtelijk, 50% publiekrechtelijk georganiseerd.

45


46


Dit hoofdstuk geeft inzicht in een aantal ontwikkelingen binnen de revalidatie. Voor dit hoofdstuk is een willekeurige selectie gemaakt uit het brede palet van innovaties, zorgvernieuwingsprojecten en nieuwe behandelingen binnen de revalidatiesector.

Paragraaf 4.1 gaat in op trends in de revalidatie. Paragraaf 4.2 beschrijft drie lopende programma’s, die als doel hebben om de kwaliteit van de revalidatiezorg verder te verbeteren. Paragraaf 4.3 beschrijft drie (relatief) nieuwe revalidatiebehandelingen.

4.1. Trends in de revalidatie

Wat is revalidatieRevalidatie richt zich op het herstel of de verbetering van mogelijkheden van mensen met blijvend lichamelijk letsel of een functionele beperking. De indi-catie wordt gesteld door een medisch specialist, meestal een revalidatiearts. Revalidatie kent de functies diagnostiek, advisering, medebehandeling en behandeling, waaronder nazorg. Behandeling vindt plaats in een multidisci-plinair team, onder leiding van de revalidatiearts. Revalidatie is onderdeel van ketenzorg: de zorg vindt plaats in afstemming met andere specialismen in ziekenhuizen, verpleeghuizen, thuiszorg, huisartsen en andere eerstelijnsvoorzie-ningen. Bij kinderen en jongeren wordt nauw samengewerkt met scholen voor speciaal onderwijs, met name mytyl- en tyltylscholen.

Revalidatiegeneeskunde is een erkend medisch specialisme sinds 1955. Het recht op medisch specialistische revalidatie is onderdeel van het basispakket in de zorgverzekeringswet. De indicatiestelling is uitgewerkt in de ‘Indicatiestelling revalidatiezorg’ van mei 2001. Revalidatiezorg vindt plaats in revalidatiecentra en algemene- en academische ziekenhuizen. Nederland telt 24 revalidatiecen-tra, die allen lid zijn van de branchevereniging Revalidatie Nederland.

4 Ontwikkelingen binnen de revalidatie

47



TrendsRevalidatie Nederland brengt jaarlijks een brancherapport uit met daarin de belangrijkste ontwikkelingen uit dat jaar. Voor het brancherapport worden gege-vens gebruikt uit de Revalidatie Databank waarin jaarlijks gegevens van de 24 revalidatiecentra van Nederland worden verzameld. Het meest recente branche-rapport verscheen in september 2006 en bevat de trends en ontwikkelingen gebaseerd over de gegevens van 2005. Hieronder volgen de belangrijkste con-clusies uit het Brancherapport 2005.

Aanhoudende groei licht afgezwaktDe groei die de revalidatie in de afgelopen jaren kende begint in 2005 enigszins af te vlakken. Het aantal revalidatiebehandeluren (RBU’s) neemt licht toe maar het aantal verpleegdagen blijft gelijk. Dit betekent dat er sprake is van een toe-name van de behandelintensiteit; meer zorg in dezelfde tijd. Het totale volume van de revalidatiezorg stijgt ten opzichte van 2004 met 3%. De groei kan worden verklaard uit de absolute toename van enkele belangrijke patiëntengroepen, de toe-nemende bekendheid van de mogelijkheden van de revalidatie, het steeds vroeger na het ontstaan van een aandoening een beroep doen op revalidatiezorg en de aandacht voor de kwaliteit van leven voor mensen met een beperking.

Meer behandeling in kortere tijdZowel klinisch als poliklinisch neemt de behandelintensiteit van patiënten in 2005 verder toe. Klinisch gaat dit gepaard met een kortere opnameduur; een trend die al enige jaren aanwezig is. Circa 65% van het aantal behandeluren in de revalidatie is poliklinisch van aard.

Patiëntengroepen stabielDe verdeling van de behandelingen naar patiëntengroepen laat in 2005 een soortgelijk beeld zien als in de voorgaande jaren. De groep patiënten met een neurologische aandoening is wederom verreweg het grootst in omvang.

48


49

Belangrijkste aandoeningen of ziekten waarbij revalidatie kan wordengeboden voor kinderen en volwassenen:1 aangeboren en verworven hersenletsel2 dwarslaesie3 overige neurologische aandoeningen (waaronder spierziekten)4 amputaties5 chronische pijn6 orthopedische aandoeningen7 reumatische aandoeningen8 hart- en longaandoeningen9 huidaandoeningen (waaronder brandwonden en decubitus)10 oncologische aandoeningen

Doelmatiger zorgDe groei van de revalidatiezorg heeft niet geleid tot een evenredige toename van het budget. De trend van de afgelopen jaren dat de beschikbare financiële mid-delen voor revalidatiezorg doelmatiger worden besteed, zet zich daarmee voort. Met andere woorden, voor eenzelfde investering in personele en materiële kos-ten wordt anno 2005 meer zorg geleverd dan in voorgaande jaren.

Resumerend:• het volume van revalidatiezorg groeit met 3% ten opzichte van 2004;• de behandelduur neemt verder af, maar minder dan in voorgaande jaren;• het aantal revalidatiebehandeluren per verpleegdag neemt nog steeds toe;• bovenstaande leidt tot een verhoging van de behandelintensiteit per patiënt;• circa 65% van de behandeluren is poliklinisch;• de verdeling naar patiëntengroepen is stabiel; neurologische aandoeningen

vormen de grootste groep;• de middelen voor de revalidatie worden ook in 2005 weer doelmatiger

ingezet

Bron: Brancherapport 2005


4.2. Drie programma’s die de kwaliteit van zorg verbeteren

Revalidatie Nederland werkt aan verbetering van kwaliteit en transparantie

Kwaliteitsverbetering en transparantie staan sinds jaar en dag hoog in het vaan-del bij de leden van Revalidatie Nederland. Reeds in 1986 werden de revali-datiecentra voor de eerste keer getoetst op kwaliteit en doelmatigheid. Diverse verbeterprojecten zijn de afgelopen jaren landelijk ter hand genomen om op effi-ciënte wijze de kwaliteit van de revalidatiezorg te verhogen. Inmiddels bestaat er een samenhangend pakket van maatregelen waar de sector zowel landelijk als op lokaal niveau aan werkt.Revalidatiecentra hanteren sinds 2004 prestatie-indicatoren om inzicht te geven in de kwaliteit van de zorg die in de centra wordt geboden. De Revalidatie Prestatie-indicatoren maken de zorg transparant en fungeren tevens als instru-ment voor verdere kwaliteitsverbetering van de revalidatiezorg. Door de vergelij-kingsmogelijkheden van de prestatie-indicatoren kunnen centra sneller inzicht krijgen in hun sterke en minder sterke punten en tot vlotte verbeterslagen komen. Als logisch vervolg op het gebruik van prestatie-indicatoren zullen in de komende jaren normen voor de revalidatiezorg worden ontwikkeld. Hiermee kunnen de prestaties van de revalidatiecentra worden afgezet tegen de eisen die patiënten en zorgverzekeraars stellen aan verantwoorde revalidatiezorg en kun-nen beter afgewogen keuzes worden gemaakt bij inkoop en gebruik van zorg.

Eisen van patiënten en zorgverzekeraars ten aanzien van de kwaliteitsstruc-tuur vinden hun weg in het HKZ-certificeringsschema voor revalidatiezorg, dat momenteel ontwikkeld wordt. Waar de revalidatiecentra de afgelopen tien jaar hun kwaliteitsbeleid lieten toetsten door auditteams met expets uit de revalida-tiesector, kunnen zij zich vanaf 2008 door een extern bureau laten certificeren volgens de normen van het HKZ-schema. Ook dit biedt een kwaliteitsgarantie voor patiënten en verzekeraars bij hun keuze voor een zorgaanbieder. In dit

50


51

kader wordt door de sector hard gewerkt aan de ontwikkeling van behandelka-ders. De behandelkaders schrijven per patiëntendoelgroep een set met organi-satorische en professionele eisen voor, wanneer een revalidatiecentrum aan een bepaalde doelgroep revalidatiebehandeling wil geven. Hiermee wordt duidelijk waar de zorg minimaal aan moet voldoen. Ten slotte biedt het investeren in revalidatieonderzoek de mogelijkheid om de revalidatiezorg waar mogelijk te voorzien van voldoende ‘evidence’. Al deze maatregelen dragen bij aan effec-tieve, efficiënte en kwalitatieve revalidatiezorg.

Nu en in de toekomst.

Landelijk INnovatieprogramma Kinderrevalidatie (LINK)

Jaarlijks revalideren circa 10.000 kinderen bij revalidatie-instellingen. De kinderrevalidatie is complex door het grote scala aan beperkingen, de groei en de ontwikkeling van het kind maken dit nog ingewikkelder.

Er gebeurt veel op het gebied van de kinderrevalidatie studies, (innovatie-)pro-jecten. In 2006 is het Landelijk INnovatieprogramma Kinderrevalidatie (LINK)* van start gegaan, met als doel om optimale afstemming en kennisuitwisseling tussen de diverse ontwikkelingen / activiteiten op het gebied van zorg voor gehandicapte kinderen te bevorderen.



LINK is een initiatief van de Vereniging van motorisch gehandicapten en hun ouders (BOSK), Landelijke Vereniging Cluster 3 (LVC3), MEE-Nederland, Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), Nederlandse Vereniging van pedagogen en Onderwijskundigen (NVO), Revalidatie Nederland (RN) en Nederlandse Vereniging van Revalidatie-Artsen (VRA)

Binnen LINK is het Landelijk Servicepunt Kinderrevalidatie opgericht. Dít is de plek waar kennis bij elkaar wordt gebracht en de mogelijkheid wordt geboden om van elkaar te leren. Het Servicepunt Kinderrevalidatie is er voor iedereen die werkzaam is binnen de kinderrevalidatie in brede zin. Iedereen kan gebruik maken van de diensten van het Servicepunt Kinderrevalidatie en wordt uitgeno-digd om (aanvullende) informatie aan te dragen.

Het Landelijk Servicepunt Kinderrevalidatie organiseert onder andere de vol-gende activiteiten:• Het opzetten van een databank met projecten gerangschikt naar

“wetenschappelijk onderzoek” en naar “innovatieprojecten”• Het uitbrengen van een Nieuwsbrief met de stand van zaken• Het opzetten van een forum voor vragen en uitwisseling• Het organiseren van themabijeenkomsten gericht op specifieke doelgroepen

binnen de kinderrevalidatie of specifieke groepen behandelaars• Het opzetten en onderhouden van de website (vanaf 2007)

Meer informatie: www.kinderrevalidatie.info

* Gefinancierd door JKF. NSGK, Kinderfonds Adriaansstichting en de Phelpsstichting.

52


53

Revalidatiecentra ontwikkelen EPD

De 24 revalidatie-instellingen in Nederland hebben besloten gezamenlijk een elektronisch patiëntendossier voor de revalidatiesector te ontwikkelen. Begin 2009 beschikken de instellingen over een elektronisch dossier waarin alle relevante patiëntgegevens kunnen worden geregistreerd. Dit EPD voor de revalidatiesector voldoet straks aan de landelijke normen voor EPD’s. Hierdoor behoort digitale gegevensuitwisseling met andere zorgprofessionals, dus ook buiten de revalidatiesector, tot de mogelijkheden.

Uit onderzoek blijkt dat de huidige manier van vastleggen en overdragen van gegevens van de cliënten die in behandeling zijn teveel risico’s met zich meebrengen. De informatie is te veel verspreid. Professionals en cliënten hebben hierdoor onvoldoende overzicht over de behandeling. Zij hebben geen zekerheid over de tijdigheid, de juistheid en de volledigheid van de beschikbare informatie. Dat heeft ongewenste gevolgen voor de cliënt, de professional én de organisatie. Een digitaal patiëntendossier biedt uitkomst.

Voordelen EPDEen EPD biedt vele voordelen voor alle betrokken partijen, want alle relevante patiëntinformatie is continu beschikbaar en gegevens hoeven slechts éénmaal te worden geregistreerd. Daarnaast garandeert een digitaal dossier een zorgvuldige en veilige manier voor de overdracht van persoonlijke gegevens. De uniforme wijze waarop gegevens in het EPD worden geregistreerd, levert niet alleen tijdwinst op, maar maakt het ook mogelijk om gegevens makkelijker te vergelijken en uit te wisselen. Zorgverleners kunnen in het EPD altijd beschikken over actuele en volledige informatie over een patiënt, mits de betreffende persoon daartoe bevoegd is en daarvoor toestemming heeft van de patiënt. Dit is vooral van belang voor aandoeningen waarbij verschillende hulpverleners betrokken



zijn, zoals bij revalidatie vaak het geval is. Door uitwisseling van informatie kunnen dubbele onderzoeken en conflicterende behandelingen voorkomen worden en is afstemming en samenwerking van verschillende hulpverleners een stuk eenvoudiger.

Projectaanpak Revalidatie Nederland is verantwoordelijk voor het project Revalidatie EPD. De inbreng van de gebruikers en van partners staat in het project centraal. Het meerjaren EPD-project bestaat uit zes fasen en duurt tot begin 2009. Stap voor stap werkt een projectgroep samen met vertegenwoordigers van revalidatie-instellingen aan de realisatie van het dossier. Verschillende werkgroepen leveren belangrijke informatie aan over de precieze inhoud van het Revalidatie EPD. Op deze manier is gegarandeerd dat alle professionals straks op een goede manier kunnen werken met het digitale dossier. Als er eenmaal een basisversie van het digitale dossier is ontwikkeld, dan wordt deze versie uitgebreid getest binnen drie pilot-instellingen. Het Revalidatie EPD zal voldoen aan strenge kwaliteitseisen en aan de landelijke standaarden van het Nationaal ICT Instituut in de Zorg (Nictiz).

54


55

4.3. Drie nieuwe revalidatiebehandelingen

Revalidatieprogramma Herstel & Balans®

Het revalidatieprogramma Herstel & Balans voor mensen met kanker omvat componenten van lichaamstraining en educatie. Dit is gericht op minder klach-ten na kankerbehandeling en een betere kwaliteit van leven. Herstel & Balans vindt u op meer dan 50 locaties.

Goede nazorg Nederland telt naar schatting 400.000 mensen die leven met de gevolgen van kanker. Dit aantal en de overlevingsduur na kanker nemen toe. Daarom is goede nazorg bij kanker steeds belangrijker. Herstel & Balans is het eerste pro-gramma dat, ingebed in de gezondheidszorg, hierop inspeelt.

Het innovatieve programma Herstel & Balans speelt in op de ingrijpende lichamelijke en psychosociale gevolgen van de ziekte kanker. Kanker en de behandelingen daarvan geven vaak restklachten die het dagelijks functioneren en de kwaliteit van leven beperken. Met een bewegingsprogramma en psycho-educatie werken patiënten na kankerbehandeling aan hun herstel. Met goede resultaten: kankerpatiënten bereiken door de revalidatie een blijvend betere kwaliteit van leven en een sterke vermindering van restklachten zoals vermoeid-heid. Herstel & Balans is inmiddels op ruim vijftig locaties in Nederland en België beschikbaar.

De grote inzet en de bereidheid tot samenwerken en kennis delen bij de uitvoe-rende instellingen staan garant voor de kwaliteit van het programma. De grote spreiding van het programma en de verdere ontwikkeling ervan vergen lande-lijke coördinatie, afstemming en kwaliteitsbewaking. Hiervoor is de Stichting Herstel & Balans opgericht, waarin de integrale kankercentra, revalidatie-instel-lingen en patiëntenverenigingen hun krachten bundelen.



ToegankelijkheidMet Herstel & Balans is een effectieve en kwalitatief goede kankerrevalidatie gecreëerd om aan de toenemende vraag naar nazorg voor patiënten te kunnen voldoen. Helaas ontbreekt vooralsnog een structurele financiering voor kanker-revalidatie via de basisverzekering. Een aantal zorgverzekeraars biedt vergoeding via de aanvullende verzekeringen. Ondanks pogingen daartoe is kankerrevalida-tie niet opgenomen in het pakket van de basisverzekering. Ook vindt slechts een klein deel van de patiënten de weg naar revalidatie. De verwijzing van artsen blijft achter bij de behoefte van patiënten. Hierdoor ondervinden mensen met kanker, meer dan nodig is, hinder van restklachten en beperking van levens-kwaliteit.

Meer informatie over Herstel en Balans is te vinden op: www.herstelenbalans.nl

56


57

VroegeInterventie:eenlandelijknetwerkvooronafhankelijkediagnosetenaanzienvanarbeidsrevalidatie.

Snel ingrijpen voorkomt hoog ziekteverzuim. Dit is wetenschappelijk aangetoond door het Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap (iRv).Vroege Interventie is ontworpen om op een snelle, efficiënte manier (Quickscan genaamd) te beoordelen of een werknemer bij (dreigende) uitval een re-integratietraject dient te volgen of een zorgtraject) krijgt. Zo kan langdurig ziekteverzuim binnen de organisatie worden beperkt.

Tegenwoordig heeft de werkgever een grote verantwoordelijkheid als het gaat om zieke medewerkers. Snel ingrijpen is van belang. Geen actie ondernemen kan grote gevolgen hebben, vooral financiële. Verzuim van meer dan zes weken leidt over het algemeen tot langdurig verzuim. Het grootste deel van medewerkers met langdurig verzuim komt uiteindelijk in een WIA-situatie terecht. Genoeg reden om op een vroeg moment in actie te komen. Met deskundige en onafhankelijk ondersteuning kunnen de gevolgen beperkt blijven.

Waarom verwijzen?Voor werknemers die langdurig ziek dreigen te blijven is de aanpak succesvol en leidt in 80% naar duurzame re-integratie. Terugkeer naar werk is het primaire uitgangspunt van de Vroege Interventie methodiek.

VerzuimbesparingOnderzoek heeft aangetoond dat snelle aanpak en specifieke begeleiding een verzuimbesparing oplevert van gemiddeld ruim 5.000, - euro per werknemer die langer dan vier weken ziek is.



De samenwerking tussen re-integratiebedrijf, Arbo-dienst, werkgever en werknemer blijkt succesvol wanneer het gaat om het reduceren van het aantal arbeidsongeschikten.

Aanmelden Vroege InterventieDe bedrijfsarts, huisarts en medisch specialist kunnen de werknemer verwijzen voor de Vroege Interventie methodiek.

De arts beoordeelt of een werknemer in aanmerking komt voor de Vroege Interventie methodiek. De kandidaat zal eerst worden gezien door de revalidatiearts. De revalidatiearts bepaalt in deze fase of een zorgtraject (alsnog) geïndiceerd is of dat er een indicatie voor een re-integratietraject bestaat. De Quickscan biedt de mogelijkheid om binnen één dag duidelijkheid te krijgen over de beperkingen en belastbaarheid van de kandidaat.

De Quickscan wordt bekostigd door de zorgverzekeraars. De Quickscan vormt een onderzoek op medisch, psychologisch en arbeidsdeskundig gebied dat door verschillende deskundigen wordt uitgevoerd. Hiermee krijgt u op een snelle manier inzicht in de mogelijkheden en onmogelijkheden van een medewerker. Na aanmelding ontvangen de kandidaat en verwijzer de rapportage met een onafhankelijk advies voor een te volgen re-integratietraject.

Voorwaarden:Om te kunnen deelnemen aan één van de trajecten dient er sprake te zijn van:• Een werkgever-werknemer relatie.• Ziekteverzuim vanaf zes weken of recidiverende problematiek van frequent

ziekteverzuim in de afgelopen periode.• A-specifieke klachten aan het houdings- en bewegingsapparaat al dan niet

gecombineerd met psychosociale problematiek.• Eerdere behandelingen hebben niet het gewenste resultaat opgeleverd.• Geen indicatie voor behandelingen • Geen indicatie voor psychiatrische stoornissen.

58


59

ArbeidstrainingDe arbeidstraining vormt een belangrijk onderdeel van een re-integratietraject. Training die zowel fysiek als mentaal sterker maakt. Alles is gericht op de arbeidssituatie van de kandidaat met als doel snelle en duurzame werkhervatting. Tijdens de trainingen ontstaat er een bewustzijn over de relatie tussen gedrag, prestaties en ziekteverzuim. Daarnaast blijft de medewerker werken als dat mogelijk is.

Meer informatie: www.vroegeinterventie.nl

Diabetesrevalidatie

Sinds 2000 is het aantal mensen met diabetes meer dan verdubbeld. Elk jaar komen er wereldwijd zeven miljoen diabetici bij. Diabetes is een wereldwijde epidemie met ingrijpende menselijke, sociale en economische gevolgen: iedere tien seconden overlijdt er iemand aan diabetes en komen er twee mensen met de ziekte bij. In Nederland zijn circa 600.000 mensen met diabetes en de prog-nose is dat toeneemt tot ruim 900.000 mensen in 2025.

Omgaan met diabetesOmgaan met Diabetes vereist een dagelijkse en levenslange inspanning. Door allerlei medische ontwikkelingen is het meer mogelijk geworden om de behan-deling van diabetes aan te passen aan iemands persoonlijke situatie. Dit bete-kent echter niet automatisch dat het gemakkelijk is geworden om te leven met diabetes. Mensen met diabetes moeten in steeds wisselende omstandigheden hun medicatie, voeding en inspanningen of activiteiten op elkaar afstemmen, en steeds de motivatie vinden om zich aan de behandeling te houden.

DiabetesrevalidatieGoede begeleiding en educatie is zeer belangrijk voor goede diabetes zelfzorg. Wanneer mensen op enig moment vastlopen in de behandeling van hun dia-betes blijken er binnen de normale zorg onvoldoende mogelijkheden om iets



60

extra’s te doen om mensen met diabetes weer op de rails te krijgen. Daarom is een aantal jaar geleden in het UMCG (Centrum voor Revalidatie, locatie Beatrixoord in Haren) diabetesrevalidatie behandeling ontwikkeld voor patiën-ten met langdurige zelfmanagement problemen. Een multidisciplinair team van behandelaars ondersteunt de deelnemers bij het aanpakken van de problemen en het overwinnen van hindernissen. Ook helpt het team de deelnemers vol-doende kennis en praktische vaardigheden te krijgen voor het zelfmanagement.

Effect van diabetesrevalidatieNa revalidatie gaan mensen meestal anders tegen hun diabetes aankijken. Ze hebben meer het idee dat ze zelf de touwtjes in handen hebben en “de baas zijn over hun diabetes”. Daarnaast hebben mensen na revalidatie minder de neiging problemen te vermijden of zich terug te trekken uit mogelijk lastige situaties. Bovendien is de kans op complicaties ook lager geworden. Onderzoek laat zien dat diabetesrevalidatie een nuttige aanvulling vormt op de gebruikelijke diabeteszorg.

Toekomst De verwachting is dat het diabetesrevalidatie programma in de toekomst door meer revalidatie-instellingen aangeboden wordt.


Bijlage 1

Meer over scenario’s13

Scenario Planning is a tool for ordering perceptions about alternative future environments in which today’s decisions might be played out. In rapidly changing and complex environments, no one can predict the future accurately enough to plan intelligently or creatively. Strategic thinking becomes a process of working out disciplined yet imaginative understandings of what is possible in alternative worlds - each of which is plausible, relevant and challenging to the organization that is acting strategically. Multi-stakeholder problems add a level of complexity to thinking strategically about the future. The pharmaceutical industry sits at the focal point of a variety of conflicting pressures coming from many different sources – scientific, political, financial, social, global and environmental. There are too many uncertainties to describe all at once, or even one at a time. Thus, we develop scenarios around permutations of different possibilities on the two most important and most uncertain variables, that the participants in the project together will conceptualize. We use that framework to generate logical, internally consistent stories about the future that make sense of additional uncertainties. The theory behind scenarios rests on three core propositions. The first is that strategic surprise is almost always a consequence of unexpected permutations between seemingly disconnected or unrelated forces. The second is that at least some of these forces will come from diverse places outside the tactical environment where organizations have adequate internal knowledge. The third is that organizations benefit from a disciplined way to explore those kinds of permutations, study their implications, and sustain

61

Bijlagen

13 www.pharmafutures.org


over time a strategic conversation that renders uncertainty into a set of manageable opportunities for action.Actionable opportunities will be the core focal point and the anchor for all of our discussions. Through the workshops, engagement and consultation, Pharma Futures aims to provoke all who engage in the project to think creatively about new ways to provide global health to a global set of stakeholders and to do so in ways that support the profitability and continued – indeed, enhanced – innovation in the pharma sector. The outputs of this project will be made available to trade associations, specialist media and commentators and others in order to maximize the chances of a successful sector wide outcome. Our guiding assumption is two fold – that change is possible and that it can lead to sustainable, profitable, desirable outcomes for the industry and for its customers and constituents. Unlike traditional forecasting or market research, scenarios present alternative images instead of extrapolating current trends from the present. Scenarios also embrace qualitative perspectives and the potential for sharp discontinuities that econometric models tend to exclude. Consequently, creating scenarios requires decision-makers to question their broadest assumptions about the way the world works so they can foresee decisions that might be missed or denied. To do this effectively requires a high degree of engagement with the process on the part of participants involved in the process. We are explicitly not engaged in an effort to try to predict the future. The test for a good scenario set is not whether it portrays the future accurately but instead whether it enables our organizations, and the industry as a whole, to learn, adapt, and perform more effectively as it moves into an uncertain future. We are confident that this work will be of immediate and separate value to each of the companies and organizations involved in the project. More important, the scenario set will provide a joint and agreed foundation on which to build and test creative business model experiments that are not being tested today.

62


Bijlage 2

Revalidatie Nederland werkgroep Marktwerking

drs. J. van Amstel, vz. Raad van Bestuur Revalidatiecentrum Het Roessingh, Enschede

F.A. van den Broek MHA, vz. Raad van Bestuur Rijnlands Revalidatiecentrum, Leiden

J.G.M. Buijs MHA, vz. Raad van Bestuur Revalidatiecentrum Amsterdam (voorzitter)

drs. G. Eikelboom, vz. Raad van Bestuur Revalidatie Friesland, Beetsterzwaag

G.C. van de Logt RA, vz. Raad van Bestuur Revalidatiecentrum Groot Klimmendaal, Arnhem

drs. E.P. Rolink beleidsmedewerker Revalidatie Nederland

ir. H.J.B.M. Abeln, Twijnstra en Gudde, (extern adviseur)

63

1 RVZ: 1998: advies: Naar een meer vraaggerichte zorg Trends zijn niet of slechts beperkt te beïnvloeden. Daarmee fungeren de trends als ondergrond voor alle scenario’s / toekomstbeel-den. Om tot een stevige onderbouwing van trends te komen, wordt in dit hoofdstuk gevaren op de bevindingen van het RIVM, SCP, CPB, en een rapport van onder andere de NVZ/NFU.


64



























??


























11

12

24

12

59

7

10

15 16

14

23

2 2

21

2019

18

17

136

4

3

8

• Revalidatiecentrum hoofdvestiging

• Ziekenhuis waar poliklinische

en/of consultaire revalidatie wordt

geboden

(Bron: werkadressen VRA)

omslag.indd 2 30-11-2006 14:15:38

Hoe kunt u Revalidatie Nederland bereiken?Revalidatie Nederland, Oudlaan 4, Postbus 9696, 3506 GR Utrecht

T 030 2739384 F 030 2739406 [email protected] www.revalidatie.nl

COLOFONUitgave van Revalidatie Nederland

Tekst: Revalidatie Nederland

Fotografie: Inge Hondebrink

Vormgeving: AC+M, Maarssen

Drukwerk: Tailormade, Buren

© Revalidatie Nederland, december 2006

Revalidatie

Download de Revalidatie Toekomstverkenning 2015

Documents

Transcript of Download de Revalidatie Toekomstverkenning 2015