Tinus Jongertlector Haagse Hogeschooldirecteur NPi

1

Innovatieve beweegstimulering in de praktijk en thuis

van begeleid naar zelfstandig bewegen

2

Innovatieve beweegstimulering in de praktijk en thuis

3

Uitdaging: langer gezond zelfstandig wonen

ZelfmanagementEmpowermentTechnologische ondersteuning

Bewegen als aangrijpingspunt

Bewegen is gezond: wetenschappelijke inzichten

Mate van bewijs

Gezondheids-parameters

Ontstaan van ziekten(primaire preventie)

Beloop van ziekten(tertiaire preventie)

Overtuigend bewijs positief effect (+++)

Lichaamsgewicht Vetpercentage BloeddrukHDL/LDL cholesterolGlucosetolerantie Insulinegevoeligheid BotdichtheidSlaappatroon

Hart- en vaatziektenDiabetes mellitus IIOvergewichtOsteoporose

Coronaire hartziektenDiabetes mellitus IIOvergewicht

Sterke aanwijzingen positief effect (++)

BeroerteDepressieColonkankerBorstkanker

COPDOsteoporoseBeroerteAngst en depressieReumatoïde artritisEpilepsieCystic fibrosis

Specifieke effecten bewegen voor ouderen

• ↑ zelfredzaamheid (Barry& Carsson, 2004, Lathman, 2004)

• ↑ participatie (Barry& Carsson, 2004, Lathman, 2004, Vreede 2005)

• ↓valangst (Klieman, 2007)

• ↑ cognitieve functies (Klieman, 2007)

• ↓ depressies (Klieman, 2007)

5

Exergames als oplossing ???

• 48 miljoen uur gamen per week• 75% van bevolking speelt computergames• 57% vd ouderen speelt games• Plezier • Persuasive technology• Adherence

6

voorbeelden

7

voorbeelden

8

Games moeten functioneel zijn

• geen technology push • Games moeten zinvolle bijdrage leveren• Beweegactiviteiten moeten zinvol zijn • Voldoende intensiteit• Gericht op de juiste grondmotorische

eigenschappen• Functioneel • Juiste doelgroep bereiken• Structureel veranderen van gedrag: aansluiten op

gedragsdeterminanten

9

Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB)

Jongeren: - 1 uur/dag matig intensieve lichamelijke activiteit (5-8 MET),

inclusief ≥ 2x/week activiteiten gericht op verbeteren/ handhaven van lichamelijke fitheid.

Volwassenen:- ≥ 30 min matig intensieve lichamelijke activiteit (4-6,5 MET) op

≥ 5 dagen / week.

55-plussers:- ≥ 30 min matig intensieve lichamelijke activiteit (3-5 MET) op

≥ 5 dagen/week.

- Trend: meer aandacht voor fitheid/vitaliteit, sedentair gedrag, normen voor specifieke groepen ouderen

Beweegnormen

• Ned Norm Gezond Bewegen (NNGB): 30 minuten per dag tenminste matig intensieve lichaamsbeweging op tenminste 5 dagen van de week

• Fitnorm: minimaal 3x/week 20 minuten intensieve lichaamsbeweging

• Combinorm: voldoet aan NNGB en/of fitnorm• Specifiek voor ouderen: ≥ 2x/week

krachtoefeningen

Actieve leefstijl

(Bron: Department of Nutritional Sciences)

Plan van aanpak

Maatschappelijk probleem: zelfredzaamheid ouderen

Probleemanalyse: aard/omvang

Oorzaken: gedragsdeterminanten

Oplossingen: inventarisatie

Plan van eisen en voorwaarden

Interventie/innovatie : > ontwerpen, effectevaluatie > realisatie

implementatie

Achtergronden beweeggedrag

Norm % volwassen bevolking

% ouderen (65+)

Inactief 5,5 14

NNGB 60,9 52,8

Fitnorm 23,5 10,4

Combinorm 68,2 58,4

14

Ouderen blijven achter bij het landelijk gemiddelde

Chorus, in Hildebrandt et al, 2010

Soorten activiteiten ouderen: gem 103 min /dag (alle activiteiten)

05

1015202530354045

minuten per dag

spor

t

fiets

enw

ande

len

tuin

iere

nhu

isho

uden

ouderen 65+: 2009

Hildebrandt et al, 2010

Bewegingsarmoede: relatie met achtergrondkenmerken ouderen

• Leeftijd : 75 + bewegen minder• Geslacht : vrouwen voldoen minder aan

beweegnormen• Sporten : sporters voldoen vaker aan normen• Etniciteit : Nederlandse afkomst voldoen vaker

aan normen• Chronische aandoeningen: mensen met

chronische aandoeningen voldoen minder aan beweegnormen

16

Beweegstimulering: determinanten van beweeggedrag

• Attitude tav bewegen is goed; zelfs bij inactieve ouderen bij 54%

• De sociale omgeving is weinig stimulerend; bij inactieve ouderen is er slechts bij 6% veel stimulans uit directe sociale omgeving

• Zelf effectiviteit is laag; 25% van de inactieve ouderen denkt dat het lukt om meer te gaan bewegen

• Chronische aandoeningen leveren drempels/barrieres (door klachten, angst)

17

Beweegnormen en chronische aandoeningen

Nor-men:

Alge-hele bevol-king

Chro-nischZieken

H&vZiek-ten

LongCOPD

DM kanker

inactief 3,5 % 12,3 21,5 15,6 14,1 15,3

NNGB 61,7 54,9 40,7 48,7 51,2 49,3

Fitnorm 21,8 16,7 11,0 15,7 10,8 13,8

Combi-norm

69,1 61,3 46,2 55,5 56,6 58,9

182006-2009, Chorus, in Hildebrandt 2010

Determinanten beweeggedrag chronisch zieken

• Attitude tav bewegen is slechter • Meer bewegen wordt minder prettig ervaren• Eigen effectiviteit tav bewegen is laag• Ervaren sociale steun is relatief laag• Klachten symptomen agv aandoening vormen

drempel • Idem tav (beweeg)angst

19

Registraties ouderen verpleeghuis : gem 5 min lich activiteit/dag

(1953 counts= 3 MET’s)

Bron: Leni de Ligny 2007

10/24/06

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

TIME

AC

TIV

ITY

Light

Moderate

Krachtnorm :≥2x/week krachtoefeningen

Belang krachttraining (Chorus in Hildebrandt, 2010, Nelson, 2007):

• Tegengaan functionele achteruitgang• Tegengaan verlies aan zelfstandigheid

• NB 23% van de ouderen• (65+) voldoet aan krachtnorm(Hildebrandt, 2010)

21

Trainingen om dagelijks functioneren te verbeteren zijn in te delen in (de Vreede, 2002, 2005):

1. Training voor basisfuncties (=motorische grondeigenschappen);

2. Training gericht op het verbeteren van handelingen uit het dagelijks leven, ofwel functionele trainingen;

Vergelijkend onderzoek (Skelton, 1995, Meijer, 1999, de Vreede, 2005):

Trainen van motorische grondeigenschappenleidt:-Wel tot een verbetering van motorische

grondeigenschappen;-Niet tot een verbetering van adl-functioneren.

functioneel trainen is noodzakelijk voor verbetering in adl-functioneren (de Vreede, 2002,2005)

Gemiddelde Totaal score ADL (ADAP score)

**

40

42

44

46

48

50

52

54

56

Baseline 3 maanden 9 maanden

ADAPunits

KrachtFunctieControle

* p<0.05 vs baseline De Vreede et al, J Am Geriatric Soc 2005;53(1):2-10

Zelfmanagement: regie in eigen handen

• Teamwork waarbij de cliënt stuurman is

• Ondersteuning bij zelfmanagement: - aanmoedigen - aanreiken - adviseren - afspreken - assisteren

25

Zelfmanagement vraagt om

• Kennis• Eigen aandeel• Self-efficacy

– eigen doelen– actieplan– Vaardigheden om zelf problemen op te lossen

• Leven met beperkingen

26

Bewegstimulering voor ouderen

• Case finding / verwijzing / instroom • Intake • Doelen formuleren• In/exclusie• Plan van aanpak maken • Wegnemen drempels barrières • Structureel werken aan gedragsverandering

rekening houdend met determinanten, individuele kenmerken, versterken zelfmanagement

• Afbouw begeleiding / opbouw eigen activiteiten27

Is innovatieve beweegstimulering / gaming een optie?

• Beweeggames zijn leuk • Beweeggames kunnen leiden tot voldoende

trainingsintensiteit• Ouderen kunnen games spelen• Games voor thuisgebruik zijn (steeds meer)

beschikbaar voor ouderen

• Effectiviteit voor specifieke doelen is onvoldoende bekend

• Lange termijn effecten (tr effecten, adherence) zijn onvoldoende bekend

28

Goede games (plan van eisen)

• Zijn praktisch bruikbaar (oa qua bedieningsgemak)• Zijn beschikbaar en betaalbaar voor de doelgroep• Sluiten aan op fysieke, mentale eigenschappen doelgroep• Richten zich op specifieke effecten bv vergroten spierkracht/

functioneel trainen, vergroten zelfredzaamheid, valpreventie• Zijn in staat om het gebruik, de belasting en prestaties te

monitoren • Sluiten aan op gedragsdeterminanten zoals- Vergroten zelf effectiviteit- Vergroten sociale steun- Stimulerende omgeving

29

Toekomst (lectoraat IBS)

Game toepassingen van bewezen effectieve programma’s die ouderen zelfstandig thuis kunnen uitvoeren en die monitoren oa

• Functioneel trainen (Funtex-achtig)• Valpreventie (Vallen verleden tijd)

30

www.paramedisch.orgjongert@paramedisch.org

31

Bedankt