TimeCapsule: technologische problematisering

Frans WieringDepartement InformaticaUniversiteit Utrecht

f.wiering@uu.nl

Context en digitalisering

• historische documenten / objecten ontlenen veel van hun betekenis aan hun context

• ‘contextualiseren’ is kernbegrip in geesteswetenschappen

• digitaliseren leidt gemakkelijk tot contextverlies– gedigitaliseerd materiaal als losse objecten– fysieke ordening gaat verloren– minimale noties van tijd, plaats en betrouwbaarheid– begrippen uit Information Retrieval als ranking en

relevantie houden weinig rekening met context

Ligt hier ook een kans?

• gevaar:– ontwikkelingen in erfgoeddigitalisering (contextverlies) en

geesteswetenschappen (contextualisering) gaan in tegengestelde richtingen

– Digital Humanities kan hierdoor in een spagaat raken

• kans:– documenten en objecten hebben (fysiek) een statische context– in de digitale wereld kunnen we de context manipuleerbaar maken

• voorbeelden– context herstellen / expliciteren– context verrijken– meerdere relevante contexten aanbieden

• minimaal: productie en receptie

Time Capsule

• Een Time Capsule is in dit project een gecontextualiseerde, geïntegreerde presentatie van historisch materiaal

• nog een vage notie; ik verwacht een langdurig proces van concretisering– dat is goed– dialoog informatica geesteswetenschappen over wat

context nu eigenlijk is

Interoperabiliteit

• computationele contextualisering vraagt om interoperabiliteit

• in de gedroomde digitale wereld kan alles probleemloos aan alles gekoppeld worden tot een groot kennisnetwerk

• de praktijk is buitengewoon weerbarstig door bij voorbeeld– ontbrekende informatie – vage of ambigue informatie– verschuivende begrippen– verschillende wereldbeelden

• niet alles zal 100% correct, volledig en transparant kunnen zijn

Wat hebben we al klaarliggen?

• Projectaanvraag bevat lange lijst

– Thesaurus Nederlands Farmaceurisch Museum– Chronologisch woordenboek – PLAND (PLAntennamen in de Nederlandse Dialecten) – BRAHMS (Botanical Research And Herbarium Management System) – Economic Botany Database – RADAR – Monumentenregister – Erfgoedthesaurus – ErfgoedSuite – Natuurbeelden

• maar eens kijken wat dat allemaal is

Thesaurus NFM

• in opbouw; doorontwikkelen tot basisontologie van TimeCapsule

• ca. 4000 termen• preferred terms

– simplicia: ongemengde (plantaardige) grondstof– stamplanten: waaruit simplicia gewonnen worden

• non-preferred terms voor beide• relaties tussen termen

Thesaurus NFM

Chronologisch woordenboek

• http://dbnl.org/tekst/sijs002chro01_01/• onderliggende database niet online,

wel beschikbaar voor TC• veel plantennamen, bv.

• Het dertiende-eeuwse steenbreek is een vertaling van Latijn saxifraga (de plant heette zo omdat hij gebruikt werd tegen nierstenen: hij zou deze stenen breken).

Ruwe data (fragment)• [metadata]

• [Plantenglossarium uit Vlaams Artesië of Frans-Vlaanderen] Agrimonia; Artemesia (biuot); Acerra; Aquileia (aquileia); Alleluia (kukuckes loc); Asidula (surcle); Atriplex (melde); Arundo (rid); Anetum (dile ); Apium (merka); Alleum (loc); Absintium (alsne); @Apirrisium; 5 Balsamita; Bacca$ (baia); Beta (romescol ); Biblus (bise); bitannus; celidonia (scelworte); Carica (mure); Cauda caballina (cattenstert); Cepe (uniun); Canaps (canep); Carix (scaf bise); Cirpus (beze); Cirmus; Citisus (clauere); Cardus (ditel ); Corimbus (fructus edere); Ciminum (cunmin ); Colliandrum ; Cerfolium (keruele); Camamilla (hundeblome); Cicuta; Daucus (pastanaca); 10 cenescion (scinsun); enula; edera (dresna); erucus (walric); ebulum (adic); fragum (erdbeire); fragifolium (erdbeir blat); feniculum (uenecal); fungus (banet); filix (uaren); Gingiber (gigeberre ; gilconum (mire); galbanum (galegan & galange); genista (bram); gladiolus (lisc); hinnula; Jusquiamum (belne); ysopum (ysopo); iuncus (bize); Amigdalus (madalbom ); Auellana 15 (aselnote); Acer (sledorn); Acrile (sle); Alnus (els); Abies (dan); gariofileta; lanciolata (ribbe); labrusca (bouerella); lactuca (latue); lappa (clithe); lactarides (melquid); lupinum; lilium (lilie); ligustrum (widebinde); libiscus (louesca); lentiscus; Muscus (mos); mandragora (alruna); moysica (museke); malua (papla); mirica; madiger (col scot ); maratrum (ueinekol ); menstriastrum 20 (ersminte); morum; marubium (marubie); mille folium (garwe); nepita (daunettla ); pilosella (mushore); piretrum (petra );porrum (poret); petrosilinum (persele); potentilla (mille folium); primula; polipodium (bom uarn); papirus (bize); plantago (wegabreda); pulegium album (boge); papauer (mecopin); rafanum (radic); saxifraga (sten breca); sarpillum (kunnella); saluea 335 (salge); sauina (sauelbom); sure (brade); veretri (ters).

PLAND

• PLAntennamen in de Nederlandse Dialecten

• http://www.meertens.knaw.nl/pland/

• Gebroken hartje, Dicentra spectabilis (L.) Lem. [Dielytra spectabilis Lem.]

• database van vindplaatsen van de dialectnaam

• kaart

BRAHMS• Botanical Research And Herbarium Management System • Nationaal Herbarium Nederland, http://vstbol.leidenuniv.nl/• zoekopdracht: ‘Saxifraga’

Economic Botany Database• Database, niet op web, in Excel, meer dan 8000 items• Het zijn plantaardige producten die bij Naturalis in onze Economic Botany

collecties zitten, dus potjes met zaden, flesjes olie, stukken boombast, etc. Veel uit Indonesie, Suriname en andere kolonien. Sommige producten zijn al > 100 jaar oud.

RADAR• RADAR is een computer database voor botanische macroresten uit

opgravingen op Nederlands grondgebied• nog niet online, wel data beschikbaar uit RNA-omgeving

(ReferenceNetworkArchitecture), http://rce.rnaviewer.net/nl/structures; thesaurus

Monumentenregister

• Deze website bevat gegevens van alle monumenten in Nederland die door het Rijk zijn aangewezen als beschermd monument.

• http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php• ook (voormalige) apotheken, bij mijn weten 16 stuks

Erfgoedthesaurus en Erfgoedsuite

• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, http://www.erfgoedthesaurus.nl/

• Het Referentienetwerk Erfgoed bevat de gestructureerde verzamelingen van begrippen van het Cultureel Erfgoed in Nederland. Elk begrip is onderdeel van een hiërarchie. Van ieder begrip wordt een korte beschrijving, in veel gevallen voorzien van een illustratie, opgenomen. Daarnaast worden synoniemen en gerelateerde termen getoond

• De ErfgoedSuite is het nieuwe kennissysteem dat het erfgoed in Nederland verbindt. Gegevens over erfgoed blijven hiermee duurzaam digitaal beschikbaar– online basisvoorziening voor digitaal cultureel erfgoed– verbonden aan thesaurus

Erfgoedthesaurus

Natuurbeelden

• http://www.natuurbeelden.nl/• samenwerkingsverband 11 organisaties, w.o. Beeld en

Geluid, en Natuurmonumenten• ongemonteerd videomateriaal over nederlandse natuur

– dieren– planten– landschappen

• 3360 video’s, ook aantal uit Caribisch gebied

Problematisering

• bij elkaar brengen van het beschikbare gedigitaliseerde materiaal• is dit voldoende materiaal voor het historische onderzoek?• redeneren over ontbrekende en onzekere informatie• benutten van de heterogeniteit van het materiaal

• dialoog tussen GW en INF over– aard en mate van contextualisering– mogelijkheden en beperkingen van interoperabiliteit– performance of verklaring?– keuze van meest geschikte technologieën– nieuw te ontwikkelen technologie

• modelleren van de Time Capsules– inhoud– visualisatie– interactiviteit