Tilburg University

De gezondheidsepidemie

Polder, Johan; Kooiker, S.; van der Lucht, F.

Published in:TSG: Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen

Document version:Publisher's PDF, also known as Version of record

Publication date:2012

Link to publication

Citation for published version (APA):Polder, J. J., Kooiker, S., & van der Lucht, F. (2012). De gezondheidsepidemie. TSG: Tijdschrift voorGezondheidswetenschappen, 90(3), 127-128.

General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

- Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research - You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain - You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal

Take down policyIf you believe that this document breaches copyright, please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Download date: 23. Apr. 2018

De gezondheidsepidemie

Of we het nu willen of niet: anno 2012 worden Neder-landers gezonder en zieker.1 Niet zomaar gezonder,evenmin alleen maar zieker, maar gezonder en ziekertegelijkertijd. Gezonder, want nooit eerder werden we zooud als tegenwoordig. Zieker, want nooit eerder waren erzoveel mensen met een chronische ziekte of op zijn minstmet een of andere diagnose. Meer mensen en meer ziekemensen. Meer levensjaren en meer ziektejaren. En tochworden we gezonder. Hoe zit dat eigenlijk?

Gezondheid is net zo’n begrip als schoonheid. ‘‘Beauty’’,schreef Shakespeare, ‘‘is in the eye of the beholder.’’ Wan-neer we zomaar aan allerlei Nederlanders gaan vragen watgezondheid is, krijgen we de meest uiteenlopende ant-woorden. Voor de een is gezondheid een accu die je kuntopladen, voor de ander is het een batterij die langzaamleegloopt. Maar als we alle reacties van deze beholders opeen rij zetten, komt er toch wel iets van een definitie uit.Waarschijnlijk geen definitie die in de annalen van deWorld Health Organization zal worden bijgeschreven.Maar dat geeft niet, zolang hij de kern maar raakt en in depraktijk bruikbaar is. En dan gooit deze omschrijvinghoge ogen, beholders oordeel zelf: gezondheid is lekker in jevel zitten en in staat zijn om de dingen te doen die je graagwilt doen.

We worden gezonder, want de levensverwachting stijgt ende jaren die erbij komen zijn gezond ervaren jaren zonderbeperkingen. En toch worden we ook zieker, want delevensverwachting zonder ziekte daalt.

Waarom worden we steeds zieker? Vier oorzakennoemen we hier, twee positieve en twee negatieve. Deeerste oorzaak is dat we steeds beter in staat zijn omziekten in een vroeg stadium op te sporen. Dat geldt nietalleen voor kanker en hart- en vaatziekten, maar ook voordiabetes. Dit is positief, want door er eerder bij te zijnkunnen patienten beter behandeld worden. Meer ziekte,meer gezondheid. De tweede oorzaak ligt in het verlengdehiervan. Door effectieve behandeling leven mensen lan-ger. Wanneer een diabetespatient goed is ingesteld, leefthij veel langer dan wanneer dat niet zo is. Maar die extralevensjaren zijn wel jaren met ziekte. Ander voorbeeld:sinds de jaren zeventig is de sterfte aan hart- en vaat-ziekten spectaculair gedaald, maar in dezelfde beweging ishet aantal patienten met chronisch hartfalen spectaculairgestegen. Door medische successen worden we gezonderen zieker!

Nu de negatieve kant. De derde oorzaak kent iedereen.Dagelijks wordt het ons ingewreven: we leven ongezond.De helft van de Nederlanders is te zwaar, een op de vierrookt en een op de tien kijkt te vaak en te diep in het

glaasje. De normen voor ongezond gedrag worden aanalle kanten overschreden, maar de normen voor gezondgedrag - bewegen, groente en fruit eten - worden doorbijna niemand gehaald. De toename van veel chronischeaandoeningen is mede het gevolg van onze leefstijl. Dooral die nadruk op een gezonde leefstijl hebben we onszelfaangeleerd om er steeds over na te denken of we met onsgedrag iets voor onze gezondheid doen of juist niet.Steeds opnieuw wegen we ons eigen en elkaars gedrag aftegen maatstaven die soms wel heel streng worden. Devierde oorzaak is wat ingewikkelder, maar toch ook welgoed herkenbaar. We sporen niet alleen ziekten eerder op,maar we labelen mensen ook eerder als iemand met eenziekte. Neem ADHD, vroeger had niemand daar van ge-hoord, en tegenwoordig zitten er in iedere schoolklas weleen paar kinderen met deze stoornis. En dat is ook omdatdergelijke labels praktische en financiele voordelen bie-den. Obesitas is ook al een ziekte genoemd, en wat tedenken van prediabetes? Medische en maatschappelijkeontwikkelingen versterken elkaar, en het zou ons nietverwonderen wanneer Gezondheid 2.0 ons niet alleen ge-zonder maar ook zieker zal maken. Het wordt tijd omoog te krijgen voor de onbedoelde effecten van de ge-zondheidshype.

Gezonder en zieker. Nog niet zo lang geleden hoorde jeoveral de leus ‘van zz naar gg’. Louis Overgoor, huisarts inAmsterdam en voorman van de succesvolle BigMove be-weging, kwam er het eerste mee: van ziekte en zorg naargezondheid en gedrag. De Raad voor de Volksgezondheiden Zorg (RVZ) omarmde deze leus en gaf hem extrabekendheid in rapporten en debatten. En laten we eerlijkzijn, de boodschap werkt als een magneet. Wie wil dat nuniet? Ziekte en zorg achter zich laten, lekker in zijn velzitten en de dingen doen die hij graag wil doen. En toch,helaas, hoe krachtig de leus ook is, hij klopt niet helemaalen zet menigeen op het verkeerde spoor. We worden ge-zonder en zieker. En de zorg zorgt niet alleen voor ziekenmaar gelukkig ook nog steeds voor gezondheid. Hoeveelgezondheid hebben de cardiologie, de diabeteszorg, depsychiatrie en alle andere vormen van zorg inmiddels nietopgeleverd? Het is een illusie dat we ziekte en zorg achterons kunnen laten, en wat de zorg betreft moeten we datzeker ook niet willen.

En dan gedrag. Willen mensen wel leven voor hungezondheid? De quote van Mark Twain heeft anno 2012nog niets van zijn zeggingskracht verloren: ‘‘The only wayto keep your health is to eat what you don’t want, drinkwhat you don’t like, and do what you’d rather not... .’’ Enzelfs waar de wil om gezond te leven er wel is, kan de wegdaarheen eindigen in de moerassen van ervaren onmacht

Redactioneel

TSG 90 / nummer 3 127

tsg jaargang 90 / 2012 nummer 3 redactioneel - pagina 127 / www.tsg.bsl.nl

en gevreesde betutteling. Om nog maar te zwijgen van deepidemiologische verwarring (‘‘wat is nu eigenlijk ge-zond?’’) en institutionele verstarring (‘‘wie tilt preventievan de grond?’’).Veel mensen willen wel afvallen maar zekrijgen het domweg niet voor elkaar. In iedere roker ziteen stopper, aldus Stivoro in een van haar campagnes,maar dat is te simpel. Ook dat wist Mark Twain al: ‘‘Gi-ving up smoking is the easiest thing in the world. I knowbecause I’ve done it thousands of times.’’

Niet ‘van zz naar gg’ heeft de toekomst, maar ‘van zz engg naar mm’. De toekomst krijgt alleen een goede diag-nose als ziekte en zorg, gezondheid en gedrag wordenbenaderd vanuit mens en maatschappij. Waar we nu metziektelabels benadrukken wat mensen niet meer kunnen,moeten we naar een benadering waarin menselijke com-petenties centraal staan. Gezond zijn is immers kunnendoen wat je wil doen. En waar mensen anno 2012 nogaleens worden gezien als een optelsom van de relatieverisico’s die hun leefstijl met zich meebrengt zal in detoekomst de gehele mens centraal moeten staan willenpreventie en zorg echt aan hun doel beantwoorden. Ge-zond zijn is immers ook lekker in je vel zitten. Dat luktvervolgens alleen als we rekening houden met de socialeen fysieke omgeving waarin mensen leven, wonen enwerken. De maatschappij maakt ons namelijk niet alleenzieker maar ook gezonder. En laten we dan meteen na-denken over wat we in onze samenleving onder gezond-heid en ziekte verstaan. Misschien moeten we maar eenswat labels gaan verwijderen en vanuit een mens- en

competentiegerichte benadering meer de maatschappe-lijke participatie centraal gaan stellen. Daar wordt ieder-een - mens en maatschappij - beter van.

Of we het nu willen of niet: ook in de toekomst zullenNederlanders gezonder en zieker worden. Maar door van‘zz en gg’ naar ‘mm’ te gaan kunnen we er voor zorgendat Nederland toch beter wordt. Het zou ons niet ver-wonderen wanneer Volksgezondheid 2.0 daarin een cru-ciale rol gaat spelen. De congresfolder van het NederlandsCongres Volksgezondheid (NCVGZ) meldt ambitieus:‘‘Sociale media kunnen een actievere rol spelen bij hetvoorkomen van en omgaan met ziekten. Onder de titelVolksgezondheid 2.0, wil het NCVGZ 2012 de problemen enmogelijke kansen onderzoeken voor de toekomst van dezeandere omgang met gezondheid en zorg.’’ Dit biedt onge-twijfeld ook mogelijkheden om in te springen op de ge-zondheidsepidemie en wellicht helpt het om de stap tezetten van zz en gg naar mm!

Wij wensen u een inspirerend congres!

Johan PolderSjoerd KooikerFons van der Lucht

Literatuur1. Polder J, Kooiker S, Lucht F van der. De gezondheidsepidemie -

Waarom wij gezonder en zieker worden. Amsterdam: Reed

Business, 2012.

TSG 90 / nummer 3 128

tsg jaargang 90 / 2012 nummer 3 redactioneel - pagina 128 / www.tsg.bsl.nl