TIJD VOOR KUNST

03. VOORWOORD - ASTRID ALBERS & BEA BISSELING

04. UIT DE KUNST! - MARIËTTE WOLBERS

06. DE KRACHT VAN CULTUUREDUCATIE - NIEKJE, ASTRID EN AMANDA

09. VAN DE SCHOONHEID EN DE TROOST - FRITS LITMAATH

10. KUNST - NINA

12. MIJN FAVORIETE KUNSTWERK - PERSONEEL

14. WAT IS KUNST? - KINDEREN

16. KUNST, DAT WIL WAT ZEGGEN - LIA VAN AALSUM

21. KINDERKUNST - KINDEREN AAN DE SLAG

23. LIDMAATSCHAP CHRONOS

INHOUDSOPGAVE

“Het geheim van de kunst is daar in gelegen, dat men niet zoekt maar vindt’’. Pablo Picasso

Een uitgave van Chronos over kunst! Een mooier thema kan ik mij niet voorstellen. Want wat is het leven zonder

kunst? Beeldende kunst, muziek, dans, theater en cultureel erfgoed, zonder dit alles ziet de wereld er kleurloos uit.

Door de globalisering leven we in een snel veran-derende wereld. Technische en communicatieve ontwikkelingen gaan snel. De invloed van andere culturen wordt steeds groter op onze leefwereld. Kunst en cultuur zijn in onze multiculturele wereld bindende factoren. Het ministerie van OCW spreekt over het belang van sociale cohesie en dicht de kunstvakken daarin een belangrijke taak toe.

Hoe krijgen kunst en cultuur een plaats in het pri-mair onderwijs en op de pabo?

De laatste vijf jaar is veel geïnvesteerd door basis-scholen en Pabo’s in het formuleren van een visie op cultuureducatie. Vakken als taal, erfgoed, kunst, geschiedenis en aardrijkskunde krijgen een beteke-nisvolle plaats in het cultuuronderwijs. Cultuureducatie ontwikkelt creativiteit en denkver-mogen, maar bevordert ook persoonlijke en sociale ontwikkeling en vergroot communicatieve en ex-pressieve vaardigheden. De effecten van cultuureducatie zijn omvangrijk: de culturele omgeving wordt in het onderwijs geïnte-greerd. Daardoor wordt het onderwijs betekenis-voller en interessanter. Dit draagt bij aan zichtbaar plezier, verwondering en voldoening in leren. Het bevordert de cultuurparticipatie van de kinderen nu en in de toekomst.

Studenten van Pabo Groenewoud Nijmegen zijn cultuurdragers. Vanuit deze rol is het belangrijk dat studenten zelf culturele ervaringen opdoen en daarmee hun cultuurdragerschap ontwikkelen. Een leerkracht is cultuuroverdrager: het is zijn/haar taak om kinderen enthousiast en deskundig met

cultuur in aanraking te brengen, creativiteit en cre-atieve denkprocessen te stimuleren door onderzoe-kend leren.Een van de speerpunten in het beleid van Pabo Groenewoud Nijmegen is ‘kennisontwikkeling’. Ken-nis hebben van cultuurinhouden en het overdragen daarvan zijn noodzakelijk voor de beroepsontwikke-ling van studenten tot startbekwame leerkrachten. In een leerlijn “cultuurdrager/ cultuuroverdrager” betrekken we de culturele omgeving van de pabo in het onderwijs, waardoor we een stimulerend cultureel klimaat realiseren voor studenten en docenten.

Kunst maakt het leven rijker en mooier.

Astrid AlbersDocent beeldende vormingPabo Groenewoud Nijmegen

Voorwoord “We moeten onze kinderen leren dromen met hun ogen open” H. Edwards Kunst verbindt, kunst maakt nieuwsgierig, kunst inspi-

reert, kunst reikt verder, kunst is verbeeldings-kracht, kunst is leven…

Wij leiden onze studenten op tot leerkrachten die het als hun taak zien om kinderen in aanraking te brengen met kunst en cultuur. De student als cul-tuurdrager inspireert, is enthousiast, is nieuws-gierig en kijkt verder. Als je goed onderwijs wilt geven, is het noodzakelijk om de schoonheid van

kunst te zien. Kinderen kijken, kinderen dromen, en kinderen verwonderen zich over wat ze zien in hun omgeving. Het steentje op straat, de mooie kleur oranje, de tekening aan de muur of het rare getal 3 op het schoolbord in de klas. Kunst is overal en van iedereen. Het zou jammer zijn als we hier-aan voorbij gaan omdat we niet durven dromen met onze ogen open.

Op Pabo Groenewoud worden regelmatig activitei-ten georganiseerd om studenten en docenten te in-spireren voor kunst en cultuur. In de multiculturele week verzorgt Stichting InterArt workshops over het cultureel burgerschap waarin studenten en docenten met elkaar in dialoog gaan. Naast thema-weken kennen we de inspiratiedagen, waarin stu-denten de educatieve mogelijkheden onderzoeken van instellingen voor cultureel erfgoed of musea.

Leuk is het om te zien hoe kinderen, studenten en docenten samen genieten van voorstellingen bij ons op de opleiding. De jeugdtheatergroep Kwatta heeft een prachtige kindervoorstelling voor ons ge-speeld. Dat was fantastisch.

kunst maakt blij, kunst zoekt de dialoog, kunst laat je nadenken, kunst is taal,kunst houdt ons wakker…

Onderwijs is kunst!

Veel leesplezier

Bea Bisseling Bestuurslid ChronosDocent Pedagogiek & OnderwijskundePabo Groenewoud Nijmegen

(03

Kleuters en kunst; kleuterkunst; kleuters in de kunst;

kunstkleuters…

Zomaar een paar ingevingen die ik kreeg bij de opdracht “schrijf

een stukje over kunst”. Een kunststukje?!

In mijn vorige bijdragen heb ik inspiratie gehaald uit de onder-

wijspraktijk. Ook deze keer blijken jonge kinderen een gewel-

dige inspiratiebron.

Op een ochtend leg ik de groep de volgende vraag voor:

wat is kunst?

Daar moeten de kinderen wel even over nadenken, maar niet

lang daarna volgen de reacties elkaar snel op en buitelen als

een waterval over elkaar heen.

Kunst. Voor kleuters een woord met een brede betekenis zoals

uit onderstaande interpretaties blijkt die op zichzelf al ware

kunststukjes zijn…

“als je een koprol kunt doen op de mat!”

“dan houden ze in het zwembad een hoepel vast en dan moeten

de dolfijnen daar doorheen springen.”

“het kunstje van mijn broer is dat hij al over een cirkel kan springen!”

“handstand tegen de muur.”

“een moeilijk beeld.”

“de raamschildering die de juf heeft gemaakt.”

“dat je hele moeilijke kunsten maakt.”

“er staat een koe op en we hebben het in de winkel gekocht.”

“papa heeft ons geschilderd en het lijkt ook nog!”

“een goocheltruc.”

“de nepzonnebloemen in de klas die voor het raam hangen.”

“een schilderij.”

Vervolgens vraag ik bij wie thuis een schilderij hangt en in

welke ruimte. Vele vingers gaan de lucht in en nu blijkt dat

verschillende huiskamers worden opgesierd door een schil-

derij. Maar niet alleen in de huiskamer hangt kunst. “Bij ons

hangt een schilderij op de wc omdat mama het niet mooi vindt”,

vertrouwt een oudste kleuter ons toe.

Over wie kunst maakt, is iedereen het eens: een kunstenaar.

Tenslotte wil ik weten of het moeilijk is om kunst te maken.

Met een uitdrukking van eerbied en ontzag op haar gezicht zegt

een vierjarige dat het wel héél knap is.

Anderen reageren daarop met:

“wij hebben ook kunstwerken gemaakt en die hangen in de klas.”

“mijn babyzusje kan dat nog niet.”

“maar ik wel, want ik ben al vier.”

Ook voor grote mensen valt het niet altijd mee om een heuse

kunstenaar te zijn…

“Papa probeerde een schilderij te maken, maar dat lukte niet

omdat mama niet meehielp.”

Mariëtte Wolbers

leerkracht groep 1-2

(04

Woensdagochtend 13 juni………Een grote vrachtwagen vol decorstukken staat voor de deur van Pabo Groenewoud. De voorstelling ‘Koffers op reis’ van theater-groep Kwatta wordt voor alle eerste- en tweedejaars studenten opgevoerd.In de hal ontstaat een vrolijke drukte. Er is alleen één probleem…. het hele decor moet drie trappen omhoog naar de aula. Na wat ge-mopper en met hulp van vele spierbundels lukt het dan toch. Vier goedbezochte voorstellingen later klinkt het applaus nog door de school. Studenten en docenten hebben genoten en denken nog vele dagen lang aan koffers vol geheimen, koffers vol geluk en koffers die je beter dicht kunt laten. We dromen over liefde op het eerste gezicht en liefde die eerst wat moet groeien. Zo komen wij de zomer wel door!

De afgelopen 5 jaar heeft Pabo Groenewoud een aantal program-maonderdelen uitgevoerd binnen het project ‘Cultuur en School’. De verkregen subsidiegelden zijn vooral ingezet voor het ontwik-kelen van programma’s in de differentiatielijn: het profiel ‘Coördi-natie Cultuureducatie’ dat wordt voortgezet in de nieuw te ontwik-kelen minor ‘Kunst en Cultuur’. De kunstvakken, die hiermee zijn begonnen, zijn uitgebreid met erfgoed en wellicht komen er nog meer vakgebieden bij. Studenten die de afgelopen jaren voor deze differentiatie ‘Coör-dinatie Cultuureducatie’ hebben gekozen, hebben ons laten zien hoe cultuureducatie in het basisonderwijs en in cultuurinstellin-gen gestalte krijgt. Bovendien hebben zij leerarrangementen ont-worpen. Dit heeft de volgende producten opgeleverd: educatief materiaal bij een jeugdvoorstelling van Introdans; fototochten rond monumenten over de oorlog en architectuur bij Het Archief in Nijmegen; studenten zijn meegereisd met de voorstelling ‘Koffers op reis’ van theatergroep Kwatta; een onderzoek naar bezoekers-

aantallen bij het Lindenbergtheater; lessen bij het project ‘Zin-zones’ van Edu-Art. Daarnaast hebben alle studenten onderzoek gedaan naar cultuureducatie op een basisschool.

Tijdens het schooljaar 2006 – 2007 heeft Pabo Groenewoud het accent gelegd op het formuleren van een visie op cultuureducatie, het verbeteren van het culturele klimaat en het zichtbaar maken van een lijn cultuureducatie in het curriculum. Dit wordt de ko-mende jaren voortgezet.Tijdens de komende jaren zullen de landelijke projecten zich rich-ten op de kwaliteitsverbetering van cultuureducatie. Pabo Groe-newoud participeert als één van 4 Nederlandse pabo’s in het lan-delijke project “cultuurmonitor” onder leiding van Cultuurnetwerk Nederland

Sinds een jaar is er op Pabo Groenewoud een werkgroep cultuur-educatie. Zij stelt zich ten doel om een lijn cultuureducatie in de major en minor gestalte te geven. Uit ervaring blijkt dat studenten over het algemeen nog niet zoveel culturele bagage hebben. Daar-om is het belangrijk dat zij culturele ervaringen blijven opdoen en daarmee hun cultuurdragerschap ontwikkelen. Een aankomend leerkracht wordt cultuuroverdrager. Zijn taak is om kinderen en-thousiast en deskundig met cultuur in aanraking te brengen. Hij stimuleert creativiteit en creatieve denkprocessen door onder-zoekend leren en heeft hierbij speciale aandacht voor de culturele omgeving.

Een van de speerpunten in het beleid van Pabo Groenewoud is ‘kennisontwikkeling’. Kennis hebben van cultuurinhouden en het overdragen daarvan vindt de opleiding noodzakelijk voor de be-roepsontwikkeling van studenten tot startbekwame leerkrachten. In dit kader vat zij het begrip “cultuur” breed op: inhouden van

De kracht van cultuureducatieDe kracht van cultuureducatie

(06

veel (vak)gebieden kunnen gerekend worden tot het begrip cul-tuur. Om uitingingen in onze culturele omgeving te begrijpen is kennis nodig. Kennis die de student verkrijgt door de culturele om-geving vanuit meerdere perspectieven te onderzoeken. Dit biedt mogelijkheid voor vakkenintegratie. Cultuureducatie biedt hier-voor kansen. Pabo Groenewoud heeft een leerlijn cultuureducatie voor ogen die ze koppelt aan onderwijseenheden en beroepstaken.Het zal duidelijk zijn dat de opleiding cultuureducatie zich niet wil beperken tot het domein kunst en erfgoed alleen, maar dat meer-dere vak- en ontwikkelingsgebieden daarin zullen participeren.

Om de lijn cultuurdrager, cultuuroverdrager in het pabo curri-culum te implementeren is het boek Cultuur InZicht ontwikkeld.Hieraan hebben Amanda Hendriks en Niekje van de Lavoir, twee docenten van Pabo Groenewoud, een belangrijke bijdrage gele-verd. Het boek levert studenten een handvat om zich te ontwikke-len tot rijke cultuurdragers en competente cultuuroverdragers met een heldere visie op cultuureducatie. Dit boek wordt het komend studiejaar ingezet.

Cultuureducatie: wat is dat en waartoe dient het?Het gaat om alle vormen van educatie waarbij kunst en cultuur als doel of middel worden ingezet. In de beleidstermen van OCW is het de verzamelnaam voor kunst-, erfgoed-, media- en literatuureducatie.In beleidsstukken uit de afgelopen regeringsperioden kwam steeds het begrip sociale cohesie bovendrijven. Dit begrip heeft een belangrijke rol gespeeld in de verantwoording van cultuuredu-catie als speerpunt van beleid. Er is de overheid veel aan gelegen openheid en respect te stimuleren tussen mensen in onze multi-culturele samenleving.Ze beoogt middels cultuureducatie kinderen op te voeden tot goed cultureel (wereld)burgerschap. De raad voor cultuur vult dat be-grip als volgt in: “De culturele burger beschikt over een geheel aan kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee hij zich bewust kritisch en actief kan verhouden tot en participeren in de huidige ingewikkelde, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerdesamenleving” (advies: Innoveren en Participeren 2007).Anders gezegd en toegepast: wanneer je kinderen de culturele om-geving vanuit meerdere perspectieven leert onderzoeken, draag je bij aan het opvoeden van een nieuwe generatie mensen die op grond van een brede kennisbasis verantwoorde beslissingenkunnen nemen; mensen die gedachten van anderen begrijpen, respecteren en waarderen.

Maar de effecten van cultuureducatie zijn veel omvangrijker. Kinderen leren in verschillende contexten, met verschillendeonderwerpen binnen en buiten de school.Dit draagt bij aan zichtbaar plezier, verwondering en voldoening in leren. Het bevordert de cultuurparticipatie van de kinderen nu en in de toekomst.Cultuureducatie ontwikkelt creativiteit en denkvermogen, maar bevordert ook persoonlijke en sociale ontwikkeling en vergroot communicatieve en expressieve vaardigheden.

Mijn ogen dwalen door de met lampjes versierde zaal. De vloer is bezaaid met koffers van allerlei vormen en formaten. In het mid-den zit een innemende meneer aan een tot tafel uitgeklapte koffer uitgebreid en demonstratief te genieten van een heerlijke lunch. Aan de andere kant van de zaal zit een dame, haar onzekerheid verbergend, in een rood mantelpakje haar schrale boterhammetje met een vorkje te eten uit een trommeltje. De meneer nodigt haar met een breed gebaar uit bij hem aan tafel te komen zitten. In haar hart wil ze wel maar… Het publiek kijkt ademloos toe. Ze krijgen wéér ruzie.

‘Zo gaat het nou altijd!’, zegt iemand lachend terwijl hij de zaal verlaat.

Niekje van de LavoirAstrid Albers Amanda Hendriksdocenten beeldende vorming Pabo Groenewoud

Bronnen:- Taakgroep primair onderwijs, (2004), Hart(d) voor cultuur. Eindrapport.- Versterking cultuureducatie in primair onderwijs, (2005 – 2006), Sardes.- Publicatie, (2007), Innoveren en participeren; raad voor cultuur .- Een basis voor burgerschap, publicatie (2006), Een basis voor burgerschap; SLO, Enschede.- Vos, F. de, Asselman, E., Mast, G. (2007), XS over kinderen, cultuur en communicatie; Cultuurnet Vlaanderen. Brussel.- Nagel, I. (2004), proefschrift cultuurdeelname in de levensloop; Utrecht 2004.- Prieckaerts, M. (2005), Verlangen naar de eindeloze zee, doctoraalscriptie universiteit Maastricht.

- Website http://tule.slo.nl/M-Start.html

(08

VAN DE SCHOONHEID EN DE TROOST

Beeldhouwkunst vraagt gevoel en kracht,

schilderkunst vereist penseelvoering,

geen woordkunst ontstaat zonder zwoegen,

componeren verlangt harmoniekennis.

Creativiteit vraagt altijd weer om arbeid,

die aan welk kunstwerk ook voorafgaat.

Echte schoonheid kan de troost geven,

als dat harde labeur maar gedaan is.

Kunstwerken zijn maar zo zelden als was

in de handen van welke kunstenaar ook;

eigenlijk zijn ze er nimmer zomaar ineens.

Pas na studie, oefening en noeste arbeid,

komt er schoonheid in pennenstreek, beeld,

noten op schrift of penselen op het doek.

Frits Litmaath, 1 april 2007

(09

Bijna iedereen denkt dat kunst een

schilderij is of een beeld. Maar ach-

ter kunst zit nog veel meer! Het kan

een foto zijn of een dans of een mu-

ziekstuk en nog veel meer dingen.

In kunst ziet iedereen wat anders.

Bijv. bij een schilderij denkt de één

dat het een gewoon huis met een to-

ren en de ander een kerk. Sommige

mensen zien ergens helemaal niks

in, maar het is toch kunst.

De leukste kunst vind ik een dans. En

van schilderijen vind ik het leuk als

er iets beweegt. Van sommige dingen

van kunst ben ik niet zo geïnteres-

seerd. Want dan denk ik dit is toch

gewoon een plaatje. Muziek als kunst

vind ik soms wel leuk. Ik hou zelf niet

zo van klassiek maar volgens mij zit

daar de meeste kunst in.

Ik dacht eerst dat kunst van die oude

schilderijen waren. Maar het kun-

nen ook moderne schilderijen zijn.

Ik vind moderne schilderijen leuker

want dat is met allemaal dingen uit

deze tijd en op die oude staan alle-

maal dingen uit de oude tijd.

Ik heb wel respect voor de mensen

die het wel mooi vinden. Ik vind het

ook knap dat die mensen zo goed

konden schilderen of een gebouw

maken. Het gebouw waar de meeste

kunst in zit is de kerk want daar zijn

mooie beelden en glas in lood en nog

hele mooie bouwstukken!

Dus kunst is veel meer dan je denkt

en je moet nooit tegen iemand zeg-

gen, van haha dat jij daar kunst in

ziet want het is wél zo.

door: Nina

Mijn complimenten voor het betoog van Nina.

Nina onderzoekt in haar betoog het begrip Kunst.

Ze verwoordt daarbij heel mooi haar eigen mening,

maar geeft ook aan wat kunst volgens anderen nog

meer kan zijn. Daarnaast is het betoog goed geschreven:

vlot geformuleerd, een pakkende inleiding en in het slot

komt ze nog eens terug op haar eerste opmerking.

Juryrapport

(10

Groep 8 van Basisschool De Klokkenberg in Nijmegen kreeg de opdracht om een opstel te schrijven over kunst:

Wat versta jij onder kunst? Uit de serie opstellen heeft Marijke Bouwhuis, docent taal en taaldidactiek, het beste

opstel gekozen en daar een juryrapport bij geschreven. Nina kan als winnaar van deze opstelwedstrijd een mooi

kinderboek tegemoet zien.

Ik word meer ontroerd door muziek dan door beeldende kunst. Favoriet is “Het Agnus Dei uit de Hohe Messe van Bach”. Dezelfde muziek komt ook voor in, ik meen, Cantate nr. 12. Hans Cornelissen.

De door Bach (onbedoeld) in gang gezette muzikale kettingreacties, die door de eeuwen heen, tot in het hui-dige millenium ontelbare zielen, blijft inspireren, zowel op papier, doek, beeld, geluid als wel in gevoelens…onsterfelijke schoonheid.Harry Jager

Zijn beelden in hout drukken kwets-baarheid en dramatiek uit. Ik vind het razend knap dat hij deze ge-voelens in dit stugge materiaal kanuitbeelden. Astrid Albers

Zwaan op rode achtergrond;Emile van der Kruk , (1996)

Ik vind dit een mooi kunstwerk voor in de pabo-catalogus. Erg sober kleur-gebruik en mooie compositie!Maaike Nap

”Enfants” van de Franse kunstenaar Pierre Marie Brisson.

Deze installatie/dit beeld staat in het Afrika museum en hoort bij de vaste collectie. Het heet ‘Yo desplegué las velas’ (ik ontvouwde de zeilen) van Santiago Rodriquez Olazabal. Ik word door dit beeld gefascineerd. De ogen van de man zijn zo echt, dat het lijkt alsof ze dwars door je heen kijken. Toen ik in het Afrika museum werkte ging ik, als ik moest werken, altijd bij dit beeld kijken. Ook om te zien of hij niet weg-gelopen was. Als ik nu nog weleens het museum bezoek, ga ik altijd nog naar dit beeld kijken. Margriet Kalwij

Ik blijf naar dit wonderlijke schilderij kijken. Ik zie steeds nieuwe dingen en heb steeds nieuwe vragen.De kleuren vind ik erg mooi en subtiel en versterken de mysterieuze sfeer.Erny Holla‘Inwijding’ Alexander Bobkin (1952)Russische schilder en fotograaf

(12

Misschien niet helemaal gepast tussen de Dali’s, Picasso’s en Van-Gogh’s....Ik vind ze prachtig... maar-ja.... kom niet aan de kunst van m’n kind....! Masja van HoofDubbele glimlach ”Meer werk van Wieke (en Moos als aanstormend talent) is geëxposeerd in onze keuken.”

Mijn meest recente favoriet is dit beeld van Jörg Bach, omdat het oogt als keramiek, iets weg heeft van een stuk houten speelgoed met door het gebruik afgesleten randen, maar in feite een sierlijk gebogen, parelgrijs geschilderde metalen vorm is. Nooit mooier bedrogen.Jan Tijshen

Mijn

favo

riet

e ku

nstw

erk

Prachtige compositie, mooie kleu-ren en spannend in beeld gebracht. Een foto waarnaar je blijft kijken!Het maakt nieuwsgierig… Wat ziet ze? Wat doet ze? Waar is ze? Wat denkt ze?Bea Bisseling

Be The First To See What You See As You See It (2004) , Runa Islam (1970, Bangladesh)

Op mijn omzwervingen door Am-sterdam moet ik altijd even langs bij dit indrukwekkende beeld ‘de violist’ die dwars door de marme-ren vloer van de Stopera omhoog r ijst. Het beeld is gemaakt door een kunstenaar die anoniem wil blijven en verspreid door Amster-dam prachtige beelden heef t ge-plaatst.Jan Veen

Geen mens kan u iets openbarendat niet reeds half slapendin de dageraad van uw kennis ligt.

De leraar die wandeltin de schaduw van de Tempelte midden zijner leerlingen,geeft niet van zijn wijsheid,maar veeleer van zijn geloofen zijn liefde.

Zo hij inderdaad wijs isnodigt hij u niet uitbinnen te treden in het huis van zijn wijsheid,maar leidt u veeleernaar de drempel van uw eigen geest.

Kahlil Gibran

Al jaren heb ik dit gedicht van Kahlil Gibran in mijn agenda omdat het pre-cies weergeeft waarom ik ooit voor dit vak heb gekozen. Bert Claessens

Mijn dochter Merlijne maakte dit schil-derij toen ze 17 was. Het is in balans maar de tegenstellingen erin trekken toch de aandacht. Zoek het realisme, de fantasie, de symboliek, de … het blijft intrigerend.Jos Marell

(13

Iedereen die mij kent, kent ook mijn passie: Het Sinterklaasfeest. Het siert mijn huiskamer als symbool van de “altijd nieuwe kansen”.Peter van Hasselt

Speciaal voor mij heeft de IJssel-steinse beeldhouwer A.Veldhuizen in 1986 dit beeld gemaakt.

Dit kunstwerk heet Cruciaal en is ge-maakt door Trinette van Schijndel. Ik heb het gekregen als cadeau toen ik weg ben gegaan op Pabo Groe-newoud. Het staat nu in een apart hoekje van de tuin. Het meditatie-hoekje. De naam en vorm van het beeld straalt kracht en rust uit waar ik me goed bij voel. Ik geniet er nog iedere dag van.Fief Bleeser

Wat is kunst?Uitspraken van kinderen over Kunst

‘Kunst is niet zomaar een kunstje. Kunst is iets wat jezelf mooi vindt en ik vind dat kunst apart moet zijn.’Maxime

‘Een stripverhaal vind ik niet echt kunst omdat het uit meerdere stukken bestaat. Als er één plaatje is, vind ik het wel kunst.’Dagmar

‘Schilderen vind ik een kunst omdat ik het mooi vind maar ook knap want ik schilder zelf ook wel eens maar dan komt er lang niet zoiets moois uit als wat Rem-brandt heeft gemaakt. Maar ik ben wel nog een kind.’Franca

‘Sommige beelden vind ik echt

supermooi en bijzonder, ook de

betekenis erbij. Maar al die mo-

derne beelden van nu vind ik echt

helemaal niks.’

Carmen

‘Kunst kan heel simpel zijn, maar ook heel moeilijk.’

Dirk

‘Ik vind kunst niet echt interessant. Ik hou meer van gewoon tekenen.

Graffiti is ook kunst, dat vind ik dan weer wel leuk.’

Tim

‘Als ik langs een oud gebouw loop gaat er geen knopje bij

me om zo van: Wat mooi! En hoe hebben ze dat gemaakt?’

Eva

‘Ik vond kunst eerst super onbelangrijk en

echt niet voor mij geschikt om leuk te vinden

(dus saai), maar nu ik begrijp dat andere men-

sen ook een eigen menings- en uitingsvorm

hebben, vind ik kunst leuker dan eerst.’

Rezki ‘Ik ga niet zo heel vaak naar museums, maar als ik ga vind ik het wel leuk.’Jale

‘Theater vind ik geen echte kunstvorm omdat ik het niet echt veel met

kunst te maken vind hebben. Ik versta onder kunst schilderijen en

tekeningen, omdat daar volgens mij meer moeite wordt ingestoken.’

Leonardo van Os

‘Ik vind schilderijen met veel details leuk. Iets dat je heel erg bezig-

houdt. In een klein voorwerpje op een schilderij kan ik me helemaal

verdiepen…….. zo kun je best lang nadenken over kunst.’

Madelien(14

KUNST, DAT WIL WAT ZEGGEN

ONTMOETING MET EEN KUNSTWERKOp een zomerse zondag in juni fiets ik naar het museumpark Orientalis (voorheen het Bijbels Museum) in Heilig Landstichting bij Nijmegen, om daar een tentoonstelling te bezoeken van de joodse, in Amsterdam le-vende kunstenaar Joseph Semah. Met het project “Thou Shalt Love thy Neighbour as Thyself (An Introduction to the Principle of Relative Expression)” wil de kunstenaar de betekenis van het jodendom en christen-dom voor de westerse culturen verhelde-ren. Bij de kassa aangekomen, koop ik een brochure, waarna ik naar de tentoonstel-lingsruimten loop, onderweg geobserveerd door een eenbultige kameel die rustig zijn wintervacht laat wegkammen door een Nij-meegse scholier in bedoeïenenkledij. Later zal blijken dat ik de eerste ‘installatie’, zo-als men dat in dit geval noemt, heb gemist. Zeker afgeleid door die kameel.De installatie die ik bezoek bevindt zich in een klein gebouwtje, dat onderdeel uit-maakt van het dorpje Beth Juda. In een stenen, vrij lage ruimte van circa vier bij drie meter bevinden zich vijf hekwerken van ijzer, gemonteerd op koperen buizen. Ik begrijp niet wat het voorstelt. De hek-werken lopen diagonaal omhoog en doen denken aan heuvels. De koperen buizen schieten als bliksemschichten alle kanten op. De vijf onderdelen staan in relatie tot elkaar, dat is duidelijk. Heeft dit te maken met de bijbelse openbaringen die zich vaak op een berg afspelen en met vuur gepaard gaan? Ik weet het niet. Ik vind het niet lelijk, het heeft wel iets moois. Het liefst zou ik er tussen door lopen. Het beeld in-trigeert, maar ik begrijp het niet. Dit is

het moment om de brochure erbij te halen. Daar lees ik: “Deze elementen begrenzen een oppervlakte die qua vorm overeen-komt met het grondplan van de stadsmu-ren van de oude stad Jeruzalem. Tussen de vijf hekwerken zijn openingen gelaten, zo-dat Jeruzalem staat voor een open en uni-versele stad. Aan het koper kan, als goed geleidend materiaal, eenzelfde beteke-nis worden toegekend.” Vervolgens wordt de mogelijke betekenis van het getal vijf toegelicht, bijvoorbeeld verwijzend naar de eerste vijf bijbelboeken, de Thora, naar de vijf broden waarmee Jezus vierduizend mensen te eten gaf en naar de vijf centrale elementen van de islamitische geloofsleer.1 Dit kan ik volgen en ook waarderen. Verbeeld in een constructie van ijzer en ko-per gaat het hier om het eeuwenoude, zo vaak bezongen Jeruzalem, de stad die vol-gens drie wereldgodsdiensten de stad van vrede zou kunnen zijn, maar die vandaag de dag vooral een plaats is van wederzijdse destructie. Met behulp van de brochure en reeds aanwezige kennis, kom ik tot een eerste verstaan van dit beeld, waarna ik het ook in alle rust verder op me kan laten inwerken.

STILSTAAN OF DOORLOPEN?De kunstzinnige installatie van Semah be-gint voor mij betekenis te krijgen, omdat ik me inspan om iets van dit beeld te begrij-pen en omdat ik informatie gebruik. Beide zijn nodig, zo blijkt uit het gedrag en de opmerkingen van de mensen die het beeld ook bezoeken. Eerst komen er twee Duitse jongelui, midden twintig. “Ik zou het toch

zo graag willen begrijpen. Maar hoe doe je dat?”, hoor ik de een tegen de ander zeg-gen, terwijl ze zich met hun lange licha-men door de lage deuropening werken, een blik werpen en de lage ruimte weer verla-ten. Vervolgens komt er een jonge vader, gevolgd door twee meiden van een jaar of negen. Pa mompelt: “Tsja, wat moet ik hier nu van zeggen?” De meiden kijken, draaien zich meteen weer om, terwijl een van hen, met een intonatie waarvan ik niet weet of het waarderend of afwijzend bedoeld is, zegt: “Kunst!” Tot slot komt er een derde persoon, die in volle vaart naar binnen loopt, door het beschermende koord wordt tegengehouden, kijkt en zonder een woord rechtsomkeert maakt. Driemaal een ge-miste kans, zowel voor het kunstwerk als voor deze vluchtige bezoekers.

KUNST IN VELE VORMENDe kunstenaar Semah concentreert zich in dit project op het bijbelse (Lev.19:18) en interreligieuze gegeven van de naasten-liefde en op de consequenties daarvan. Hij werkt met installaties, een vorm van moderne beeldhouwkunst waarbij de toe-schouwer opgenomen wordt in de ruimte van het werk. De moderne beeldhouwkunst ontstond toen Europese kunstenaars in het begin van de 20e eeuw geboeid raakten door de ‘primitieve’ Afrikaanse kunst en door de expressieve kracht van abstractie. Maar kunst kent vele vormen. Er is de meer klas-sieke beeldhouwkunst, met bijvoorbeeld de grote beelden van geïdealiseerde menselijke vormen van de oude Grieken en Romeinen. In het Kröller Müller museum op de Veluwe

KUNST, DAT WIL WAT ZEGGEN

(16

Kuns

tins

tall

atie

Jos

eph

Sem

ah: T

he W

ande

ring

Jew

/ T

he W

onde

ring

Chr

isti

an, 2

0.08

.199

7

36 g

ieti

jzer

en s

choe

nlee

sten

, wijn

glas

, ver

zilv

erde

kaa

rsen

snui

ter,

2

bron

zen

afgi

etse

ls v

an d

e kl

eppe

n va

n ee

n ve

nuss

chel

p, h

oute

n w

ande

lsto

k.17

0 x

80

x 1

60 c

mCo

llect

ie S

tich

ting

Cad

re/F

ound

er F

rits

Bec

ht

of dichterbij in Kleef vinden we sculpturen van Henry Moore en Barbara Hepworth, krachtig in hun abstractie. We kennen de schilderkunst van Michelangelo (die ove-rigens ook beeldhouwer en architect was), van Vincent van Gogh, Paul Klee, de teken-kunst van iemand als Rembrandt, en pren-ten via houtsnede of zeefdruk. Meer recent is er de fotografie en de videokunst, of de ‘performance’ die zich veelal op straat afspeelt, met bijvoorbeeld de honderden naakte mannen en vrouwen die in juni 2007 fietsend door Amsterdam werden gedirigeerd, door de performer Spencer Tunick die iets dergelijks vier jaar eerder in New York tot stand had gebracht.Maar kunst beperkt zich niet tot de beel-dende kunsten. Onnoemelijk veelzijdig en rijk toont zich de kunst in de muziek, in dans, taal, drama en in de architectuur.

KUNST, WAT WIL DAT ZEGGEN?Wat is dat nu eigenlijk precies, kunst? Waar komt het vandaan, waartoe dient het, wanneer is iets kunst? Het zal duidelijk zijn dat het onmogelijk is om dit ‘precies’ te be-noemen. De verschillende kunstdisciplines worden bepaald door eeuwenoude ontwik-kelingen waarin culturen, godsdiensten

en individuen elkaar beïnvloeden. Ook zijn er binnen de verschillende kunsten met hun vele scholen en stijlen diverse en zelfs uiteenlopende opvattingen over wat kunst is. Maar in het algemeen – en daarbij vooral kijkend vanuit spiritualiteit – kun-nen we denk ik veilig zeggen dat kunst iets toevoegt aan het dagelijkse leven. Het is meer dan ambachtelijke beheersing van techniek en materiaal, het is meer dan informeren over een thema in de cultuur, de godsdienst of het persoonlijke leven, het is meer dan een uiting van creativiteit. Kunst heeft iets te zeggen – al dan niet religieus gevoed – over het leven zelf. Ze vestigt onze aandacht op zowel de schoon-heid als op de onvolkomenheid van het le-ven. Kunst brengt een verdieping aan door contact te laten maken met de kracht en de broosheid, het vreugdevolle en het pijnlij-ke, de volheid en de leegte in ons leven als individu en als gemeenschap. Kunst doet waarnemen en waarderen.Door de eeuwen en culturen heen zijn kun-stenaars vaak door koningen, godsdien-stige leiders of instellingen ingeschakeld, om een bepaalde boodschap kracht bij te zetten.2 Piramiden en paleizen, moskeeën en kerken, mozaïeken en schilderijen, ge-dichten en muziek moesten andere macht-hebbers en het volk overtuigen van de macht van farao, bisschop of kalief, van de boodschap van koran of bijbel. Leidingge-venden benutten kunst om te leiden en te inspireren. Maar zij kunnen haar ook mis-bruiken om te indoctrineren, zoals we dat gezien hebben bij de propagandacampag-nes van keizer Augustus en Hitler. Omge-keerd geldt dat veel kunstenaars met hun penseel of fotocamera mensen niet alleen willen bezielen, maar ook aan het denken willen zetten over bijvoorbeeld een gods-dienstig gegeven of een misstand in de samenleving. Kunst is zo gezien niet alleen

bezielend, maar ook onderrichtend en cul-tuurkritisch.

KUNST BRENGT IN BEWEGINGWanneer we vanuit spiritualiteit kijken naar kunst, zijn we vooral geïnteresseerd in die bezielende en openbrekende werking van kunst, waardoor kijker of hoorder op-nieuw contact maakt met het leven en zijn plaats daarin. Kunst brengt in beweging. Vanuit spiritualiteit klinkt dan de vraag of en hoe deze persoon zich laat bewegen. Die beweging ontstaat niet zomaar. Be-langrijk is dat er een samenspel ontstaat tussen het kunstobject – bijvoorbeeld een muziekwerk of een schilderij – en de luiste-raar of toeschouwer. De kunstenaar zelf is in de meeste gevallen verdwenen, wat wij zien of horen is zijn werk. In het geval van muziek, dans en drama ligt het complexer, omdat daar ook een uitvoerende instantie aan het werk is, in de vorm van een solist of groep. Wil het kunstwerk in ons leven gaan spreken, dan wordt er van ons aan-dacht en ontvankelijkheid gevraagd. Even kijken of luisteren en weer verder gaan, volstaan dan niet. Er is tijd nodig om het beeld op mijzelf – op mij met mijn geschie-denis, karakter, kennis en gedachten – in te laten werken. Er zijn gegevens nodig om de beeldtaal te kunnen begrijpen en te interpreteren. Bovenal wordt er eer-bied gevraagd, opdat in mijn aandachtige kijken, luisteren en bestuderen iets van de zeggingskracht van het werk kan gaan spreken. De Sixtijnse Madonna van Rafaël, de abstracte boom van Karel Appel, de ‘minimal music’ van Erik Satie, de Matte-uspassion van Bach: het zijn kunstwerken die je bij de eerste ontmoeting al kunnen raken. Vaak is dit al veel en is het voor veel mensen genoeg. Maar willen we ons door de wereld van de kunsten laten vormen,

(18

dan vraagt dit om een toewijding die veel-zijdiger en duurzaam is. Zo gezien heb ik zelf met Semah op die zondagmiddag slechts een enkele stap gezet in een langer durend traject.

KUNST IN DE KLASEr zijn talloze manieren om studenten en kinderen met kunst in aanraking te bren-gen.3 Wil het werkelijk betekenisvol zijn, dan is regelmaat belangrijk. Uiteraard kan men denken aan excursies naar beroemde musea en concertzalen in het land. Maar onze stad Nijmegen heeft ook het nodige te bieden, met onder meer programma’s die op kinderen of jongeren zijn afgestemd (de Vereeniging, het Valkhofmuseum, mu-seumpark Orientalis, Afrikamuseum). Een rondleiding door de stad of bezoek aan enkele gebouwen en kerken kunnen het

gevoel voor architectuur en schoonheid op gang brengen. Bijzonder kan het zijn om rond te dwalen in de indrukwekkende ruimte van de Stevenskerk. Voedend kan de stilte worden in de Titus Brandsma Ge-dachteniskerk, onder de glas-in-loodra-men van Jan Toorop en omgeven door mo-derne wandpanelen van Arie Trum en Coen Tuerlings. Maar schoolgebouw en klas zijn ook ruimten waar we kunstenaars en hun kunst naar toe kunnen halen en waar we, met name via de creatieve vakken, onze kinderen en studenten kunnen uitdagen hun beeldende, muzikale en literaire cre-ativiteit tot kunstzinnigheid te laten om-vormen. De leraar vormt in dit alles de spil, wanneer hij voldoende vertrouwen heeft in de kracht van de kunst en zich realiseert dat het hier gaat om een proces dat wel-iswaar tijd en aandacht vraagt, maar ook alleszins de moeite waard is. Wanneer er

wekelijks een kwartier de tijd wordt geno-men voor een kunstgesprekje bij een grote foto of reproductie van een kunstwerk, of voor het rustig beluisteren van klassieke muziek, is de kans groot dat de gevoelig-heid en interesse voor kunst bij de leerling voor altijd gewekt is.4

ENKELE KUNSTENAARS EN SPECIALISTEN AAN HET WOORDDe kalligraaf Arie Trum over het proces.“Voor mij is het maken van een kunstwerk behalve een artistiek proces ook een ‘spiri-tuele reis’, met als reisdoel: het binnentre-den in de ruimte van het kunstwerk zelf. (..) Betekent het feit dat ik een volgende stap niet wil berekenen, geen logisch-analytische afwegingen wil maken, dat ik een reeks intuïtieve, min of meer bewuste handelingen toelaat, dat ik eigenlijk

(19

zomaar wat doe? Ik denk van niet. (..) Al werkend, zoekend en kijkend, ga ik een gesprek aan met de diverse betekenislagen van woorden en teksten en voeg daar mijn eigen betekenis aan toe. Daarna is het de taak van de toeschouwer om dit proces ten slotte te voltooien. (..) Misschien zouden we wat meer moeten leren kijken met ons innerlijk.” 5

De musicoloog Wil Kox over het werk van Anton Bruckner en de interpreet.“Een componist, wiens noten, niet alleen voor mij, hun eigen geheim hebben en zo de religieuze ontvankelijkheid tot leven kun-nen wekken, is de Oostenrijkse componist Anton Bruckner (1824-1896). (..) Men gaat uit van de veronderstelling, dat deze muziek verwijst naar iets of iemand anders dan de muziek zelf. In het beluisteren (en geduldig analyseren) van de symfonieën van Bruckner hebben deze schrijvers er-varen dat hun religieuze ontvankelijkheid ontwaakte. Kunst, muziek heeft die macht! Ieder, die ooit met aandacht (!) luisterde naar de muziek van Bach, Mozart, Beet-hoven, Verdi en Fauré (de lezer mag zelf wijzigen of aanvullen) weet intuïtief wat ik bedoel. Daarbij denk ik bij ‘religieus’ in ieder geval aan: de zin voor de diepte van dingen en gebeurlijkheden. Gelovig gezegd: de werkelijkheid beleefd als geschenk, als genade.” 6

De Iraakse dichter Sherko Beka, in 1987 gevlucht uit het Koerdische deel van Irak, over het belang van poëzie. Het gedicht is getiteld “Scheiding”.7

Nemen ze uit mijn poëzie de bloemendan sterft een van mijn seizoenenNemen ze uit mijn poëzie de liefdedan sterven twee van mijn seizoenenNemen ze uit mijn poëzie het brooddan sterven drie van mijn seizoenenNemen ze uit mijn poëzie de vrijheid

dan sterft mijn hele jaar en ik daarbij

Lia van Aalsum, juni 2007*Lia.vanaalsum@han.nlDe foto’s bij dit artikel zijn beschikbaar ge-steld door Museumpark Orientalis.

1 Het gaat hier om het werk “An Introduction to the Principle of Relative Expression (Jerusalem Surrounded by Mountains)” 1990. Het maakt deel uit van een langlopend traject, dat in de komende jaren in Museumpark Orientalis te zien is. Genoemde installatie is afgebeeld bij dit artikel, met dank aan Museumpark Orientalis.2 De moeite waard zijn in dit verband de vijf dvd’s “How Art Made the World” (producent Mark Hedgecoe, BBC-documentaire), verkrijgbaar bij de Volkskrant. Op zeer boeiende en heldere wijze wordt uiteengezet hoe de beeldende kunst zich ontwikkelde, via rotstekeningen van 32.000 jaar geleden, het oude Egypte, de Griekse, hellenistische en Romeinse cultuur, om uiteindelijk in de ons meer bekende Europese kunst vorm te krijgen. Met dank aan collega Jo Brouwers! De kijker zij echter gewaarschuwd. Kunst wordt hier nogal functioneel benaderd, als functie van hersenen en psyche, in dienst van samenleving en machthebber. Dat kunst evenzeer of meer nog te maken heeft met de innerlijke aandrang om de schoonheid en weerbarstigheid van het leven te benaderen, komt nauwelijks aan de orde.3 Dat de aandacht voor kunst (en voor spiritualiteit) geen luxe behoort te zijn, kan men opmaken uit de toenemende waardering voor de vormende waarde van deze gebieden. Zie bijvoorbeeld het inter- nationale project “Arts Meets Science and Spiritua- lity in a Changing Economy”, dat in 1990 te Amster- dam opgestart is. Zie K. Waaijman, Spiritualiteit. Vormen, grondslagen en methoden, Kampen-Gent 2004 (4e druk), pag. 168-169.4 Er verschijnen steeds meer boeken die de kunsten toegankelijk maken voor kinderen, jongeren en het brede publiek. Kijk eens in de goede (kinder)boekhandel of muziekwinkel.5 Arie Trum, Het artistieke proces als een spirituele reis, in: Speling jrg.50 (1998), nr. 3.6 Wil Kox, Over de religieuze ervaring van de muziek en het Te Deum van Anton Bruckner, in: Speling jrg.40 (1988), nr.3.7 In: Vrijheid hoe maak je het, Breda 1997 (samen- gesteld door Amnesty International).

(20

KINDERKUNSTKinderen aan de slag

KINDERKUNSTKinderen aan de slag

(21

LIDMAATSCHAP ALUMNIVERENIGING CHRONOS Alumnivereniging van Pabo Groenewoud Nijmegen en haar rechtsvoorgangers.

Iedereen die zich heeft aangemeld voor de reünie van juni

2004 en daarbij geen bezwaar heeft gemaakt tegen opname

in het bestand is automatisch lid van de Alumnivereniging

Chronos. Dat geldt ook voor alle afgestudeerden van 2004

t/m 2007. Het lidmaatschap is gratis.

Chronos heeft een eigen website. Je kunt die vinden onder

http://www1.han.nl/restyle/shpo-pn/content/Alumni_

Chronos.xml. Op de website staat een link waar je je per-

soonlijke gegevens kunt inzien. Daarvoor hoef je alleen je

eigen e-mailadres in te voeren en dan op wijzigen te klikken.

Je ontvangt dan een e-mail met daarin een link naar ‘update

alumnus’.

Vervolgens kun je daar je gegevens controleren en eventu-

eel aanpassen. Om redenen van privacy is voor deze pro-

cedure gekozen. We willen eenieder verzoeken om in ieder

geval even na te gaan of de ingevoerde gegevens nog klop-

pen. Voor de meeste mensen die ingeschreven staan, is ge-

bruik gemaakt van de gegevens die aangeleverd zijn bij de

aanmelding voor de reünie van juni 2004.

We roepen eenieder die mooie ideeën heeft op zich te melden

bij het bestuur. We zijn een vereniging in ontwikkeling, vol

met sprankelende ideeën maar dat neemt niet weg dat we

graag horen waaraan behoefte is bij de leden. Meld ze ons,

dan kunnen we kijken wat we ermee kunnen doen.

Ook roepen we leden die graag zitting willen nemen in het

bestuur op zich te melden bij het huidige bestuur.

Als je contact met het bestuur van Chronos wilt, stuur dan

een e-mail naar alumni.pabogroenewoud@han.nl.

We zien uit naar reacties...

Bestuur van Chronos:

Voorzitter: Fief Bleeser

Vice-voorzitter: Peter Adriaansen

Penningmeester: Kees Bosman

Leden: Bea Bisseling

Bert Claessens

Hans Cornelissen

Laura Fransen

Erny Holla

Jos Marell

(23