1

Themamap - lespakket

Praktijk 3

Sidney Muyllaert

Bachelor Kleuteronderwijs

Praktijk

2

Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE ................................................................................................................................. 2 1 STAP 1: VERANTWOORDING THEMAKEUZE ..................................................................... 3

1.1 VANUIT GEOBSERVEERDE INTERESSES EN NODEN ............................................................................ 3 1.2 VANUIT DE KLEUTERS ......................................................................................................................... 3 1.3 VANUIT MEZELF ................................................................................................................................... 3 1.4 VANUIT DE OMGEVING ........................................................................................................................ 3

2 STAP 2: THEMAMAP EN BRAINSTORM/WEBSCHEMA .................................................. 4 2.1 THEMAMAP – ACHTERGRONDINFORMATIE OP EIGEN NIVEAU .......................................................... 4

2.1.1 Over het coronavirus ............................................................................................................... 4 2.1.2 Algemene maatregelen ........................................................................................................... 7 2.1.3 Openbare dienstverlening ...................................................................................................... 8 2.1.4 Handelszaken en winkels ....................................................................................................... 8 2.1.5 Maatregelen voor culturele en sportactiviteiten .......................................................... 10 2.1.6 Maatregelen voor vieringen en levensgebeurtenissen .............................................. 10 2.1.7 Transport en verplaatsingen ............................................................................................... 10 2.1.8 Werkomstandigheden in bedrijven ................................................................................... 12 2.1.9 Kinderopvang ........................................................................................................................... 12 2.1.10 Maatregelen voor de medische zorg ........................................................................... 13 2.1.11 Dieren ..................................................................................................................................... 14 2.1.12 Internationaal ...................................................................................................................... 15 2.1.13 Belangrijke personen binnen dit Covid-19 virus .................................................... 17 2.1.14 Hygiëne tips voor in de kleuterklas ............................................................................. 18 2.1.15 Solidariteit in België .......................................................................................................... 19 2.1.16 Hoe covid-19 virus uitleggen aan kinderen ............................................................ 19

GERAADPLEEGDE BRONNEN: ......................................................................................................... 24 BIJLAGE ................................................................................................................................................... 27 IDEEËNLIJST VOOR DE KLASPRAKTIJK .................................................................................... 31

2.2. BRAINSTORM ..................................................................................................................................... 45 2.3. WEBSCHEMA ...................................................................................................................................... 47

3 STAP 3: BETEKENISVOLHEID ............................................................................................... 48 3.1 VOOR DE KLEUTERS .......................................................................................................................... 48 3.2 VOOR MEZELF .................................................................................................................................... 48

4 STAP 4: ONTWIKKELINGSWAARDE ................................................................................... 49 5 STAP 5: THEMALIJNEN ZOEKEN .......................................................................................... 51 INHOUDELIJKE CLUSTERS ZOEKEN – THEMALIJNEN ........................................................ 52

3

1 Stap 1: Verantwoording themakeuze

1.1 Vanuit geobserveerde interesses en noden

Deze stap is moeilijk uit te voeren binnen dit thema. Het onderwerp Covid -19 is niet weg te denken op de dag als vandaag. We moeten hier rekening met houden en elkaar steunen/helpen. Kleuters zullen dan ook nood hebben aan uitleg over wat dit juist inhoudt. De kleuters zijn erg nieuwsgierig en zullen dan ook veel vragen stellen en willen hier dan ook zeker een antwoordt op. Ook vinden ze het enorm fijn om samen met de juf activiteiten te doen. Vooral beeldend werken/knutselen vinden ze erg fijn om te doen. Daarnaast zijn ze ook erg zelfstandig in de klas.

1.2 Vanuit de kleuters

Deze situatie is ook nieuw voor de kleuters. Ze mogen van de ene dag op de andere dag niet meer naar school. Daardoor valt hun dagelijkse routine weg. Ze mogen geen contact meer hebben met familie en vrienden, die ze in deze tijd extra hard missen/nodig hebben. Sommige kleuters zullen hier en daar wel wat informatie meekrijgen over dit gebeuren van de ouders of kennen iemand die misschien wel ziek is geworden door het virus. Maar ik kan mij ook inbeelden dat dit niet overal zo is. Er zullen kleuters zijn die amper of zelfs niets weten van deze situatie. Dit zal dan voor die kinderen aanvoelen als een vakantie met eventueel beperkingen. Ze moeten niet meer naar school, maar moeten enkel binnen blijven. Ze zullen het begrip Covid-19 niet vatten, maar wel ervaren dat er overal extra wordt ingezet op hygiëne.

1.3 Vanuit mezelf

Het thema is opgelegd vanuit de opleiding kleuteronderwijs Thomas More te Vorselaar. Ik vind het zelf een heel interessant thema om mee aan de slag te gaan. Ook vind ik het een uitdaging om mezelf hierin meer te verdiepen. Dit is ook omdat het een nieuw thema is. Ik vond de hele situatie in het begin vrij eng en erg vaag. Ik kan me inbeelden dat dit voor sommige kleuters ook zo kan zijn. Door mezelf meer te informeren en extra te verdiepen in dit thema werd het duidelijker. Zo kreeg ik er een beter zicht op. Ik zou voor de kleuters ook een bron van informatie willen zijn waar ze hun vragen aan kunnen en durven stellen. Om zo samen opzoek te gaan naar antwoorden op allerlei vragen die vanuit de kleuters komen.

1.4 Vanuit de omgeving

Het is een actueel thema, corona is er over heel de wereld. Kinderen beleven ook echt deze corona–tijd anders dan dat ze gewend zijn. Elke dag komt er weer iets nieuw in het nieuws over het Covid-19/Corona virus. De omgeving is ook anders: afstand houden en er is veel gesloten enkel de efficiënte winkels die nog open mogen blijven. Het Covid-19 virus is nu niet weg te denken in onze samenleving. We moeten er allemaal rekening met houden en samen ons inzetten om deze epidemie te verslagen.

4

2 Stap 2: Themamap en brainstorm/webschema

2.1 Themamap – Achtergrondinformatie op eigen niveau

2.1.1 Over het coronavirus

Wat is Corona? Coronavirussen zijn een familie van virussen die een infectie veroorzaken bij mensen en verschillende dieren, waaronder vogels en zoogdieren zoals kamelen, katten en vleermuizen. Sommige coronavirussen van dieren zijn zoönotisch, dit betekent dat ze kunnen overdragen worden tussen dieren en mensen. Coronavirussen zijn gewone verkoudheidsvirussen. Alleen zijn er ook bijzondere vormen van. SARS en MERS zijn bijvoorbeeld allebei ziektes die door een coronavirus worden veroorzaakt. Aan dat rijtje kan nu ook Covid-19 worden toegevoegd. Dit komt omdat het overgedragen is van dier op een mens. Waar is het nieuwe coronavirus à Covid-19 ontstaan? Covid-19 is een nieuwe samenstelling van de coronavirussen die nog niet eerder bij de mens is vastgesteld. Deze uitbraak is begonnen in de Chinese stad Wuhan. Initieel leek de uitbraak gelinkt aan South China Seafood City. Op deze markt worden zeevruchten, kippen, vleermuizen, marmotten en andere wilde dieren verkocht. Het wijst er dan op uit dat het virus waarschijnlijk van een dierlijke bron afkomstig is. Het virus is zo van mens tot mens overgedragen en heeft zich ondertussen ook verspreid in de andere landen. Wat zijn de symptomen? De symptomen variëren van milde tot ernstige luchtwegaandoeningen met koorts, hoesten en ademhalingsmoeilijkheden. Deze kunnen oplopen van zo’n twee dagen tot zelfs twee weken na de besmetting. Deze symptomen voelen ook wel aan als een griep. Deze symptomen zijn het voornaamste: een diepe/harde hoest, keelpijn en koorts. Zeldzamer hier bij hoofdpijn, diarree en ophoesten van bloed en slijmen. Deze gaan dan ook gepaard met moeheid en lusteloosheid. Als het ernstiger wordt voelen deze personen zich meer en meer benauwdheid en hebben hogere koorts en kan dat leiden tot een longontsteking. Hoelang dat dit virus duurt hangt sterk af van persoon tot persoon. Het gemiddelde is ongeveer 5-6 dagen. Een illustratie van de symptomen kan je in de bijlage onder Figuur 3 vinden. Wie behoord tot de risico groep? Je behoort tot de risico groep als je de leeftijd van 65+ hebt. Ook mensen met andere ernstige gezondheidsproblemen zoals; chronische obstructieve longziekte (= een aandoening waarbij de kleine luchtwegen langdurig ontstoken zijn. Omdat deze ontsteking de luchtwegen vernauwt, wordt het ‘obstructieve longziekte’ genoemd of een verminderde weerstand. Ook mensen die aan diabetes, hartziektes, long-of nieraandoeningen en een zwak immuunsysteem hebben vallen onder deze categorie. Wat moet ik doen als ik een risicopersoon ben? Blijf zoveel mogelijk thuis. Dit geld ook voor iedereen. Vermijd contact met andere buiten je eigen gezin. Zet je extra in op het aspect hygiëne. Moest er in je gezin mensen zitten die af en toe wel naar buiten gaan. Probeer dan ook voor die mensen zo weinig mogelijk contact te hebben met andere mensen buiten het gezin.

5

Wat betekent een besmetting met het Covid-19 virus voor een gezonde twintiger, dertiger of veertiger? De kans dat een gezonde persoon het virus oploopt is even groot als de kans dat iemand anders het virus krijgt. Wat wel erg hard opvalt aan deze leeftijdsgroepen is dat er weinig complicaties optreden. Dit betekend dus weinig ziekenhuisopnames nodig zijn. Lopen kinderen meer kans op besmetting? Kinderen kunnen ook besmet geraken, maar ze lopen minder kans om erg ziek te worden. Ze kunnen wel het virus makkelijk doorgeven aan andere personen. Dit kan zelf als ze geen symptomen vertonen/zijn. Het is daarom erg belangrijk dat kinderen contact vermijden met de risicogroepen. Coronavirus facts:

- Corona betekent ‘kroon’ in het latijn. - Onder een microscoop, lijkt Corona op een kroon met piekjes met kleine

bobbeltjes erop.

Hoe verspreid het coronavirus zich? De coronavirussen verspreiden zich via kleine druppeltjes (vochtdruppeltjes) die in de lucht terecht komen bij het niezen of hoesten. Die druppeltjes kunnen tot wel één meter ver vliegen. Ze worden dan zo doorgegeven via de slijmvliezen van de neus, mond en de ogen. Na het in contact komen met je handen. Het risico op besmetting kan verkleind worden, door meer dan een meter afstand te houden van zieke/andere personen buiten je eigen gezin. Ook is het daarom extra belangrijk om aandacht te hebben voor een goede handhygiëne. Mondmasker dragen als bescherming tegen het Covid-19? Het heeft geen meerwaarde om mondmaskers te dragen als je buiten komt. Het is voornamelijk bedoeld voor ziekenhuizen waar patiënten met het covid-19 virus verzorgd worden. Ook in laboratoriums waar het lichaamsmateriaal van de patiënte onderzocht worden. Kan ik besmet raken door in contact te komen met voorwerpen en oppervlakten? Het risico kan bestaan, maar deze is wel kleiner dan het rechtstreeks contact met een besmet persoon. Als een besmet persoon hoest of niest kunnen deze druppels tot één meter ver vliegen. Als ze op een persoon terecht komen kan deze persoon besmet geraken. Maar het kan ook zijn dat deze druppels op de oppervlakte vallen. Als iemand dan in contact komt met dat stuk oppervlakte en zijn/haar gezicht aanraakt kan deze persoon ook besmet worden. In de ideale omstandigheden kan het gemiddeld 3 uur overleven op gladde oppervlakte en materialen. Op plastic en roestvrij staal kan het zelfs tot wel 3 dagen overleven. Het is daarom erg belangrijk dat je oppast bij palen in de bus of tram of met je plastic smartphone hoesje. Op absorberend materiaal zoals, karton, papier en textiel kan het virus niet zo goed overleven. Het virus is zeer gevoelig voor uitdroging, warmte en zonlicht. Zal het verdwijnen in de lente? Dit zijn ze nog aan het onderzoeken, hier hebben ze op de moment nog geen bewijs van. Als ze deze vergelijken met de andere coronavirussen zou het mogelijk zijn dat het virus een seizoensgebonden virus zal vertonen. Zo zou de lente de verspreiding kunnen afremmen door de hogere tempraturen en jet Uv-licht. Als dit zo moest zijn dan kan het virus wel na enkele maanden terugkomen. Het is nog echter vroeg om het patroon van dit nieuwe virus al te herkennen. Hier is dus meer onderzoek en tijd voor nodig. Kan ik besmet geraken via voedsel? Deze kans is enorm klein en is nog niet aangetoond.

6

Kan ik opzoeken hoeveel besmettingen er zijn in mijn gemeente? Ja, dit kan. Op de site van de standaard staat dit vermeld met de tittel: ‘UPDATE. Bekijk het aantal coronabesmettingen in uw gemeente’ Kan een huisdier mij als mens besmetten, als ze met besmette personen in contact zijn geweest? Het virus wordt voornamelijk overgedragen van mens tot mens. Hoewel het vermoeden er is dat deze van een dier (vleermuis) afkomstig is. Het dier kan wel drager zijn van het virus voor een korte tijde en dit houdt dan in dat de klassieke regels van de hygiëne erg belangrijk is. Als u ziek bent vermijdt dan nauw contact met u huisdier of andere dieren. Anders heb je kans dat u huisdier andere mensen of de omgeving kunnen besmetten. Na in contact komen met het besmet dier en je gezicht. Hoe kan je coronavirusinfecties herkennen? Meestal begint deze infectie met plots opkomen van hoge koorts (>38,5 °C) en hoesten. Met het gevolg van de andere mogelijke symptomen. Bekijk hiervoor het puntje symptomen. Deze symptomen zijn niet echter aan dit virus. Zo kan je ook deze symptomen hebben en dat het wijst op een andere ziekten. Hier moet je dan even goed nadenken en opsommen of dat je in een risico gebied geweest bent of met besmette personen in contact bent gekomen. Als dit zo is moet je de huisarts contacteren. Dit kan je best doen via de telefoon. Ga zeker niet rechtstreeks naar de huisarts of het spoed. Anders ga je waarschijnlijk meerdere mensen aansteken. Hoe wordt deze aandoening vast gesteld? Hier zal je arts je kunnen bij helpen. Vertel telefonisch aan de arts wat je voelt, welke symptomen je hebt en waar je bent geweest. Aan de hand van je uitleg zal de arts een vermoeden hebben. Maar een vermoede is natuurlijk niet goed genoeg. Om het zeker te weten zal een laboratoriumonderzoek de diagnose bevestigen. Een staalname duurt ongeveer 20 seconden. Hierbij wordt een wattenstaafje in één neusholte ingebracht. Dit staal wordt vervolgens opgestuurd naar het labo van viroloog Marc van Ranst aan de KU Leuven, dat voor ons land als refentielabo is aangeduid. Het transport van het staal naar Leuven niet meegerekend, kent ongeveer 4 à 5 uur later de uitslag.” Is die negatief, dan stopt de procedure. Wijst de analyse uit dat u waarschijnlijk met corona bent besmet, volgt een tweede definitieve test, die opnieuw zo’n 4 à 5 uur in beslag neemt. Mag iedereen zo een test ondergaan? COVID-19: Laboratoriumonderzoek wordt voorbehouden voor personen waarbij een opname in het ziekenhuis noodzakelijk is en voor zorgverleners die naast luchtwegklachten ook koorts ontwikkelen. Alle andere mogelijke gevallen worden niet meer getest. Iedereen met luchtwegklachten, griepachtige klachten en koorts wordt heden als een verdacht geval beschouwd. Als de klachten blijven toenemen of klachten krijgt moet je telefonisch contact opnemen met u huisarts. Wat kan je arts doen? Momenteel bestaat er nog geen specifiek medicijn. De behandeling is gericht op de klachten te verminderen. Bij koorts en pijn is paracetamol de eerste keuze van de geneesmiddelen. Het kan ook zijn dat een ziekenhuisopnamen nodig is. Dit is dan om de ademhaling beter te ondersteunen. Af en toe wordt er antibiotica gegeven, hoewel deze niet echt efficiënt zijn tegen virussen. Ze kunnen wel helpen in het geval van een extra besmetting met bacteriën.

7

Preventie: Alle mensen die contact hebben gehad met het virus worden opgevolgd. Zo kunnen ze nieuwe gevallen op het spoor komen. Huisgenoten, personen of personeel die mogelijk in contact kwamen met een besmette persoon. Krijgen informatie over de overdracht en de symptomen van de aandoening. We raden wel aan om hun behandelde arts telefonisch te contacteren. De arts kan dan advies geven, het kan ook zijn dat je drager bent van het virus en daarom gedurende 14 dagen thuis te blijven. Hoe kan ik voorkomen om mijn naaste omgeving niet te besmetten of zelf besmet te geraken? Deze tips kan u in de bijlage vinden, onder de naam figuur 1. Hoe was ik mijn handen? Was je handen liefst met stromend water, bij voorkeur warm of lauw, en vloeibare zeep. Als je onderweg bent en je handen niet kan wassen, raak je gezicht dan zo weinig mogelijk aan en was je handen meteen bij aankomst. Als je geen water, zeep en handdoek in de buurt hebt en je handen toch wil reinigen, kan je alcoholgel gebruiken. De aanbevelingen kan u in de bijlage vinden, onder de naam figuur 2. Wat met het rust- en verzorgingstehuis? Deze mensen behoren meestal tot de risicogroep, dus we moeten hier extra voorzichtig mee zijn. Deze personen hebben meer kans op het ernstige vorm van het coronavirus te ontwikkelen. Op 15 april is er een nieuwe maatregel uitgesproken deze houd in dat de mensen die in een rusthuis zitten van 1 dezelfde persoon bezoek mogen krijgen. Deze persoon mag in de tijd van twee weken geen symptomen hebben gekregen. Deze maatregelen worden steeds duidelijk gemaakt in het nieuws. Waarom wordt niet iedereen verplicht om mondmaskers/handschoenen te dragen in de supermarkt en bij het buitenkomen? Overdracht van COVID-19 gebeurt via druppeltjes en contact met besmette oppervlakten, niet door de lucht. Daarom biedt het dragen van een mondmasker geen bescherming tegen infectie, indien men geen nauw contact (binnen een afstand van 1,5 meter) heeft met een zieke persoon. Dragen van handschoenen wordt niet aangeraden omdat dat een vals gevoel van veiligheid geeft, je raakt nog steeds neus, mond en ogen aan als je handschoenen aan hebt waardoor men toch besmet kan raken. Veel beter is het om de handen regelmatig te wassen met water en zeep.

2.1.2 Algemene maatregelen

Wat kan ik zelf doen? - Was en ontsmet regelmatig je handen met zeep en water. - Vermeid contact met andere dieren, dieren kunnen drager zijn van

coronavirussen. - Vermeid contact met mensen die symptomen hebben. - Vermeid zoveel mogelijk u gezicht aan te raken. - Als je moet niezen en hoesten de mond te bedekken met een papieren zakdoek.

Gooi de zakdoek vervolgens weg en was je handen. Als je geen zakdoek bij de hand hebt in de holte van je elleboog te hoesten of te niezen, en niet in je handen.

- Thuis te blijven als je ziek bent! - Hou voldoende afstand van andere mensen minstens 1,5 meter. - Vermijd contact met andere leeftijdsgroepen. - Vermijd contact met mensen die zichtbaar ziek zijn.

8

Wanneer mag ik buiten komen? Het beste is om zoveel mogelijk thuis te blijven. Dit wordt ook van ons verwacht. Je mag enkel buitenkomen voor:

- Te gaan werken. - Een verplaatsing in het kader van je werk. - Naar de winkel gaan. - Naar de bankautomaat of een postkantoor gaan. - Naar de dokter gaan. - Naar de apotheek gaan. - Hulp bieden aan minder zelfredzame personen: minderjarigen, ouderen,

gehandicapten, kwetsbare personen. - Een fysieke activiteit in openlucht maar met aandacht voor de

hygiënemaatregelen.

2.1.3 Openbare dienstverlening

Wordt het vuilnis nog opgehaald? Deze worden nog voortgezet, als er voldoende afhaalpersoneel is. Als dit niet het geval is dan wordt er voorrang gegeven aan de inzameling van het restafval en organisch afval met uitzondering voor het groenafval. Dit wordt via gewesten gecommuniceerd. Krijg ik nog brieven? Ja, de poestbodes en de postbedeling blijven werken. Ze moeten wel extra aandacht hebben voor de hygiënemaatregelen en social distancing. Kan ik nog boeken in de bibliotheek ontlenen? Ja, de bibliotheken zijn nog geopend, maar dit is enkel voor een boek af te halen. Je kan ze reserveren via u plaatselijke bibliotheek. Als je deze gaat afhalen is het belangrijk om te zorgen voor een afstand van 1,5 meter tussen de personen. Wat met parken en bossen? De recreatieve delen van deze parken moeten sluiten zoals een speeltuin. De parken en bossen mogen openblijven met respect voor de fysieke afstand van 1,5 meter. Hierop moet worden toegezien. Moet de OCMW-dienst voedselbedeling blijven organiseren of niet? Ja, maar dit moet ook volgens de maatregelen gaan. Met fysieke afstand van 1,5 meter, dit hoort bij de gezondheidzorg. Mogen zwerfvuilacties nog doorgaan? In groep is dit niet toegestaan. Het is wel toegestaan om alleen, met één gezinslid of vriend(in) te gaat wandelen en dit te combineren met het oprapen van zwerfvuil. Het mag enkel in de hoeveelheid wat de wandelaar zelf kan dragen. Draag wel handschoenen, dit is erg belangrijk of neem een grijptang mee. Blijven callcenters voor mensen in nood bereikbaar? Ja, dit blijft beschikbaar.

2.1.4 Handelszaken en winkels

Welke winkels mogen nog open blijven? - Voedingswinkels - Dierenvoedingswinkels - Apotheken - Krantenwinkels - Nachtwinkels tot 22 uur

9

- Tankstations en brandstofleveranciers - De telecomwinkels met uitsluiting van winkels die enkel accessoires verkopen,

maar enkel voor noodgevallen, waarbij ze slechts één klant per keer mogen ontvangen en dit op afspraak.

- Winkels voor medische hulpmiddelen, maar enkel voor noodgevallen, waarbij ze slechts één klant per keer mogen ontvangen en dit op afspraak.

- Alle andere winkels (kledingwinkels, elektrowinkels, papierwarenwinkels, parfumeries, drogisten, meubelwinkels, speelgoedwinkels, fotografen, carwash, babywinkels…) zijn gesloten, maar deze winkels mogen indien mogelijk hun telefonische en onlineactiviteiten verderzetten als levering aan huis gegarandeerd kan worden.

- Alle andere fysieke winkels en handelszaken zijn gesloten. - Op 15 april is er besloten dat doe-het-zelfzaken en tuincentra onder de strikte

voorwaarde mogen open blijven. Voedingswinkels gecombineerd met non-foodproducten Voedingswinkels die non-food producten als bijzaak verkopen, blijven open zonder de non-foodafdeling te moeten sluiten. Ok slagerijen, bakkerijen, chocolatiers, ijsjeszaken, traiteurwinkels, wijnzaken en winkels waar alcoholhoudende dranken worden verkocht mogen openblijven. Het is niet toegestaan om wijndegustaties te houden. Winkels die voeding slechts als secundair product aanbieden, moeten sluiten. Wat zijn de voorwaarden waar de winkels die openblijven zich moeten aan voldoen? De maatregelen moeten worden gerespecteerd, zodat een fysieke afstand van 1,5 meter gegarandeerd kan worden. Voor de supermarkten geld de regel dat er maximaal 1 klant per 10m² en voor maximaal 30 minuten aanwezig zijn. Deze winkels blijven open op de normale tijden. Betalen in de winkels gebeurt elektronisch. Kan ik nog op restaurant of een terrasje gaan doen? Nee, dit is allemaal gesloten. Restaurants kunnen wel afhaal maaltijden voorzien. Hier moeten ze ook rekening houden met de maatregelen zoals 1,5 m afstand en de hygiënemaatregelen respecteren. Ter plaatse consumeren mag niet. Kan ik nog iets online bestellen? Je kan nog steeds online blijven winkelen. Deze blijven open en kunnen de bestelde pakjes blijven brengen. Dit gebeurt zonder contact van de tussen personen. Kan ik nog verhuizen zonder verhuisfirma? Als het niet noodzakelijk is wordt het aangeraden om dit uit te stellen. Een dringende verhuizing is toegelaten als de fysieke afstand van 1,5 meter wordt gerespecteerd indien mogelijk. “Dringend” verwijst naar: de ongezondheid van de woning of het gevaar voor de gezondheid van de bewoners, de financiële situatie van de bewoners die niet in staat zijn om twee woningen tegelijk te betalen, het feit dat een nieuwe huurder bij gebrek aan een ander huisvestingsalternatief, de bewoonde woning moet betreden om door de verhuizing in kwestie te worden ontruimd. Mogen wassalons openblijven? Deze wassalons zijn open, zorg wel voor de afstand van 1,5 meter tussen de klanten. Respecteer ook de hygiëne maatregelen. Mag ik nog mijn haar laten knippen? Nee al de kappers moeten sluiten.

10

2.1.5 Maatregelen voor culturele en sportactiviteiten

Mag ik nog buiten gaan wandelen of joggen? Een luchtje buiten scheppen is toegelaten. Je mag dit alleen doen met mensen van je gezin die onder hetzelfde dak wonen of met 1 vriend/vriendin. Je dient wel de fysieke afstand van 1,5 meter te respecteren. Kan ik nog naar mijn theater en film voorstellingen? Deze zijn momenteel allemaal gesloten. Kan ik nog naar de teken- en muziekles? Deze zijn gesloten, er is wel een mogelijkheid om online lessen te volgen. Wat dan met de pretparken en de recreatie centra? Attractieparken, dierenparken, binnen- en buitenspeeltuinen, kinderboerderijen, casino’s, gokkantoren, recreatieve centra zijn gesloten tot en met 3 mei. Mag ik nog gaan sporten? Sport bijeenkomsten, evenementen en trainingen van sportploegen worden geannuleerd tot de periode van 3 mei. Mag ik dan nog alleen gaan sporten? Als deze activiteiten alleen of met gezinsleden die onder hetzelfde dak wonen zijn kan dit. Als dit steeds met de dezelfde vriend(in) is kan dit ook met de fysieke afstand van 1,5 meter. Kan ik nog naar het zwembad of naar de sporthal? Nee, het zwembad en de sporthal moeten sluiten tot en met 3 mei.

2.1.6 Maatregelen voor vieringen en levensgebeurtenissen

Mogen ze nog trouwen? Ja, maar enkel in de aanwezigheid van het bruidspaar, de getuigen en de ambtenaar van de burgerlijke stand. Feesten met deze gelegenheid is dus verboden. Wat als er een overleiden is? Voor begrafenisceremonies, alleen in aanwezigheid van maximaal 15 personen, met behoud van een afstand van 1,5 meter tussen elke persoon en zonder de mogelijkheid van blootstelling van het lichaam. Mag ik nog naar het kerkhof? Ja, met respect voor de fysieke afstand 1,5 meter.

2.1.7 Transport en verplaatsingen

Wanneer mag ik naar buiten gaan? Je moet zoveel mogelijk thuis blijven. Deze maatregelen zijn van toepassing tot 3 mei. Je mag alleen naar buiten om:

- te gaan werken - ergens naartoe te gaan voor u werk - naar de winkel te gaan - naar de bankautomaat - naar het postkantoor te gaan - naar de dokter te gaan - personen helpen die hulp nodig hebben zoals: gehandicapten, personen in

moeilijke situaties

11

Wat zijn de uitzonderingen op het verplaatsen? - Professionele verplaatsingen met inbegrip van woon-werkverkeer. - Absoluut noodzakelijke verplaatsingen zoals, dokter, eten komen, apotheker, … - Fysieke activiteiten en wandelingen worden aangemoedigd met de nodige

maatregelen. Na deze activiteit is het wel verplicht om rechtstreeks terug te keren naar je huis. Als je even wilt uitrusten door op een bank te gaan zitten, picknicken of zonnebaden is verboden.

Verplaatsingen met een auto zijn toegestaan voor:

- gezinnen met kinderen jonger dan 5 jaar. - personen met een beperkte mobiliteit. - zwangere vrouwen. - mensen met een beperkte mobiliteit - mensen met een mentale handicap.

Wat als ik niet onder hetzelfde dak woon met mijn partner of kinderen in het kader van co-ouderschap? Je moet het contact beperken tot je gezin en eventueel één extra persoon. Je partner of kinderen in functie van het co-ouderschap bezoeken is een essentiële verplaatsing. Mogen kinderen van gescheiden ouders nog van de ene ouder naar de andere worden gebracht? Ja, maar probeer alle niet-essentiële verplaatsingen te beperken. Mag ik nog samenkomen met mijn vrienden? Met meer dan 2 personen samenkomen, is verboden. Alleen leden van een gezin die in dezelfde woning wonen, mogen met meer personen naar buiten gaan. Mag ik nog naar mijn familie gaan, die niet bij mij wonen? Een samenkomst met familie die niet onder hetzelfde dak woont, is niet toegelaten. Behalve om hulp te bieden aan kwetsbare familieleden zoals: ouderen, mindervaliden, minderjarigen en andere kwetsbare personen. Wij hebben een buitenverblijf, mag ik hier nog naar daar gaan? Dit is niet toegestaan. Een uitzondering kan zijn:

- Mensen die formeel ingeschreven zijn in het vakantie- of weekendverblijf ongeacht of ze over een woonrecht beschikken in het weekend- of vakantieverblijf, waar ze worden aangetroffen.

- Mensen die over een referentie-adres beschikken en nergens anders wettig ingeschreven zijn zoals: woonwagenbewoners, mensen zonder eigen woning door een gebrek aan voldoende bestaansmiddelen.

- Belgen die wettig verblijven in het buitenland, terugkeerden naar België, maar, bij gebrek aan een eigen woning (nog) nergens ingeschreven zijn en momenteel aangewezen zijn op een mobilhome of woonwagen.

- Mensen ingeschreven in België, die tijdelijk onmogelijk kunnen verblijven op de plaats waar ze zijn ingeschreven wegens bv. verbouwingswerken aan de eigen woning, familielid in quarantaine moet worden bewezen met een doktersattest om misbruik te voorkomen door mensen met een 2de verblijf in een toeristisch gebied.

- Buitenlanders die voor de ingang van de maatregelen verbleven in een recreatiegebied en aantoonbaar in de volstrekte onmogelijkheid zijn om terug te keren naar hun land en dit voor zover en voor zolang die onmogelijkheid duurt. Zij blijven ertoe gehouden om zo snel als mogelijk terug te keren naar het land waar ze wettig verblijven en/of naar het land waarvan ze de nationaliteit hebben.

12

Kan ik nog mijn rijbewijs halen? Deze worden uitgesteld. Oh wat als onze keuring van de auto bijna vervalt? De regio’s hebben zich er politiek toe verbonden elk “keuringsbewijs” dat na 13 maart 2020 verloopt, te verlengen. Als wij nu een deelauto hebben, kan ik die nog gebruiken? Ja want deze worden beschouwd als een transportmiddel en zijn dus niet verboden, maar de hygiënemaatregelen en de sociale afstand moeten wel nageleefd worden. Mogen persoonlijke assistenten voor personen met een handicap hun activiteiten voortzetten? Absoluut, maar dan wel met maximaal 1 persoon extra naast de chauffeur. De passagiers moeten de sociale afstand respecteren. Kan ik nog rekenen op het openbaar vervoer? Ja deze rijden, maar dan moet er een afstand van 1,5 meter zijn tussen de passagiers. Als deze afstand er niet is kan de chauffeur of conducteur beslissen dat je niet mag instappen. Probeer dit ook echt te beperken enkel als het echt nodig.

2.1.8 Werkomstandigheden in bedrijven

Moeten alle werksectoren en diensten deze regels volgen? Nee, essentiële sectoren kunnen openblijven en moeten proberen zo goed mogelijk telewerk en fysieke afstand te garanderen. Voor ondernemingen in de essentiële sectoren en waar telewerken vanuit thuis niet mogelijk is, zijn deze ondernemingen verplicht zich maximaal in te spannen om de social distancing maatregelen in acht te nemen. De complete lijst van deze cruciale sectoren en essentiële diensten werd samengesteld en bijgevoegd aan het ministerieel besluit van 23 maart 2020. Deze ondernemingen zullen hiervan geen attest van de overheid ontvangen.

2.1.9 Kinderopvang

Blijven de scholen open? Al de lessen van kleuter, lager en middelbaar onderwijs worden geschrapt alsook buitenschoolse activiteiten. Er moet wel opvang aangeboden worden voor:

- Ouders die werken in de gezondheidszorg en/of de hulpverleningssector. - Ouders die werken in een essentiële publieke sector. - Ouders die geen andere mogelijkheid hebben dan de kinderen naar de

grootouders, ongeacht hun leeftijd te laten opvangen. Scholen waar kinderen opgevangen worden, versteken en zetten zich extra in op de hygiënische maatregelen. Deze zijn dan onder andere: geen activiteiten met meerdere klassen tegelijkertijd, blijven inzetten op het wassen van handen, reinigen van schoolmeubilair en het regelmatig verluchten van de lokalen. De opvang wordt verzekerd eveneens tijdens de paasvakantie. Voor de scholen waar de kinderopvang tijdens de paasvakantie onmogelijk blijkt, wordt een andere vorm van opvang georganiseerd, met naleving van de volgende voorwaarden:

- De kinderen die tot op heden in dezelfde groep in opvang hebben gezeten, moeten in die groep blijven en mogen dus niet samen worden gezet met kinderen uit een andere groep.

- De kinderen worden bij voorkeur opgevangen door personen waarmee ze de voorbije weken reeds contact hebben gehad.

13

Mogen we nog op schoolreis? Deze maatregelen gelden t.e.m. 3 mei. Deze maatregelen kunnen verlengd worden met twee weken na evaluatie. Schoolreizen van meerdere dagen zijn verboden tot 30 juni 2020. Blijven de Crèches open? Ja, de crèches en onthaalouders blijven open voor kinderen van maximum 3 jaar. Hoe moeten de onthaalmoeders aan social distancing doen? De nodige hygiënische maatregelen moeten gevolgd worden, maar de sociale afstand is hierbij moeilijk ten aanzien van de kinderen. De sociale afstand moet wel strikt gerespecteerd worden door de ouders. Wat met kinderen van (vermoedelijk) besmette ouders? Indien de ouder vermoedelijk besmet is, dan moeten de kinderen thuisblijven. Kleine kinderen vertonen nauwelijks symptomen bij besmetting en worden zeer uitzonderlijk ziek, maar ze geven de ziekte gemakkelijk door. Blijven het buitengewoon onderwijs en internaten open? De internaten en het bijzonder onderwijs blijven open, maar schrappen de lessen. Mag mijn kind met een beperking nog naar het dagcentrum? Ja, deze blijven open.

2.1.10 Maatregelen voor de medische zorg

Zijn er speciale maatregelen genomen in de ziekenhuizen? Alle afspraken, testen en niet dringende medische ingrepen worden geannuleerd. Enkel dringende en/of levensnoodzakelijke consultaties, onderzoeken en interventies mogen plaatsvinden. Alle noodzakelijke therapieën zoals: chemo, dialyse… kunnen doorgaan. De patiënten kunnen begeleid worden door slechts een persoon. Ondanks de algemene maatregelen met betrekking tot de sociale afstand, blijft de zorg voor hulpbehoevenden prioritair en moet die gegarandeerd blijven. Kan ik nog bezoek krijgen in het ziekenhuis? Bezoeken zijn verboden. Wie mag wel patiënten bezoeken? Ouders van kinderen jonger dan 18 jaar en de naaste familie van patiënten in kritieke toestand of in palliatieve fase. Begeleiding van patiënten bij noodzakelijke consultaties of onderzoeken wordt beperkt tot maximum één persoon. Hebben onze ziekenhuizen en gezondheidsdiensten wel voldoende plaats om vele zieken op te vangen? Ja, onze ziekenhuizen zijn voorbereid. Alle ziekenhuizen in ons land weten hoe ze coronapatiënten moeten verzorgen in veilige omstandigheden. Voor ernstige gevallen beschikken we over twee referentieziekenhuizen deze zijn: het Sint-Pieters ziekenhuis in Brussel en het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Als er toch te weinig capaciteit zou zijn, kunnen de ziekenhuizen niet-dringende gevallen tijdelijk weigeren. Bij nog meer besmettingen kan de minister van Volksgezondheid nog meer afdwingen, zoals opleggen dat gezondheidswerkers tijdelijk geen vakantie nemen. Wat als ik moet bevallen? Ja, je kan uiteraard nog bevallen in een ziekenhuis. Je ziekenhuisverblijf is wel best zo kort mogelijk, dit wordt bepaald in overleg met je behandelende arts. Je partner mag bij de bevalling aanwezig zijn en enkel bezoek van je partner is toegestaan. Je volgt verder de richtlijnen van het ziekenhuis.

14

Mogen tandartsen, kinesisten en osteopaten hun werk blijven uitvoeren? Ja, tandartsen, kinesitherapeuten en osteopaten mogen hun werk blijven uitoefenen, maar niet-dringende zorg moet uitgesteld worden. Sciensano voorziet specifieke informatie hierover op hun website. Mogen dienste voor thuis/familiehulp doorgaan? Ja, voor:

- Ouderen - Thuiszorg - Personen met een beperking - Opvangtehuizen voor mishandelde vrouwen - Voedselhulpbedeling - Schuilplaatsen - Nachtopvang voor mensen met sociale problemen - Nachtopvang - Coördinatiecentra voor thuiszorg en ondersteuning

Mogen de geplande vaccinaties nog worden voorgezet? Ja, absoluut.  De stopzetting van vaccinaties op sommige plaatsen is van zeer tijdelijke aard. Deze worden zo snel mogelijk terug opgestart. Wie wordt er allemaal getest? De staalafnames zijn voorzien voor twee categorieën van personen:

- Alle personen van wie de klinische toestand een hospitalisatie vereist en waarvan de behandelende geneesheer een vermoeden heeft van COVID-19.

- Elke gezondheidsmedewerker die voldoet aan de definitie van “mogelijk geval”, en die koorts heeft.

Kunnen gezondheidsmedewerkers blijven werken wanneer ze symptomen vertonen? Gezondheidsmedewerkers kunnen hun beroep blijven uitoefenen indien ze milde symptomen vertonen, mits het gebruik van een beschermend mondmasker. In geval van koorts, ≥ 37.5°C, kunnen ze niet langer blijven werken en dienen ze thuis te blijven. Kunnen patiënten met COVID-19 worden behandeld met ontstekingsremmende middelen? Dit wordt momenteel onderzocht. In afwachting is paracetamol de eerste keuze van behandeling bij koorts en pijn. Worden serviceflats gelijkgesteld aan woonzorgcentra? Ja, serviceflats moeten behandeld worden als woonzorgcentra wanneer ze beschikken over een gemeenschappelijke ingang. Wat met de zorg buiten het ziekenhuis? Er wordt de burgers aangeraden om enkel voor dringende en noodzakelijke zorg ambulant op raadpleging te gaan. Als zij die inschatting moeilijk kunnen maken, moeten ze contact opnemen met hun zorgverlener. Het is aan de zorgverleners om te bepalen wat dringende en noodzakelijke zorg is die niet kan uitgesteld worden.

2.1.11 Dieren

Kan ik nog bij de dierenarts terecht? Ja, dit kan. Uitstelbare zorg moeten uitgesteld worden. Dringende zorg kan plaatsvinden met het respecteren van de fysieke afstand van 1,5 meter. Het is aan de dierenarts om te bepalen wat dringende en noodzakelijke zorgen zijn en die indien eventueel uitgesteld kunnen worden.

15

Zijn de dierenasielen no open? Dierenasielen zijn gesloten. Bezoek wordt niet toegelaten. Adoptie en afstaan van dieren kan wel en enkel op afspraak en met respect van de fysieke afstand. De opvang en essentiële verzorging van de dieren is cruciaal en dus toegelaten. Ook vrijwilligers mogen hieraan bijdragen. Mogen dierencrematoria open blijven? Ja, dit gebeurt enkel op afspraak. Met respect voor de social distancing. Mogen diereneigenaars hun dieren in de wei of op stal blijven bezoeken? Ja, de essentiële zorg van het dier is belangrijk en moet gegarandeerd blijven. Je moet hierbij de fysieke afstand respecteren. Is de verkoop van dieren toegestaan? De aankoop van dieren kan enkel op afspraak. Bezoekers worden niet toegelaten. De contacten verlopen enkel telefonisch of via videoconferentie. Pups en kittens kunnen vanaf de leeftijd voorzien in de dierenwelzijnswetgeving naar hun nieuwe eigenaar vertrekken, mits de verkoop in orde is met de dierenwelzijnsregels. De nieuwe eigenaar mag de dieren komen ophalen, voor zover deze contacten beperkt zijn tot het strikte minimum, waarbij de eigenaar zich alleen verplaatst, enkel op afspraak en mits inachtneming van de social distancing maatregelen. Mag ik nog paardrijden op mijn eigen paard? Paardrijden op de eigen weide/piste is toegestaan Paardrijden op eigen paard in de manege is toegestaan enkel in het kader van het welzijn van het dier, als de manege dit niet zelf kan voorzien en mits inachtneming van de social distancing maatregelen. Men mag de wagen nemen om zich te verplaatsen tussen de woonplaats en de manege en ook het paard te vervoeren.

2.1.12 Internationaal

Mag ik nog naar België reizen vanuit het buitenland? Het algemeen geldende principe is dat elke persoon met de Belgische nationaliteit met of zonder hoofdverblijfplaats in België, residenten van lange duur in België en personen met wettelijke verblijfplaats in België naar België kunnen terugkeren, als ze twee voorwaarden respecteren. De twee voorwaarden zijn dat:

- De persoon zich gedurende 14 dagen in thuisisolatie plaatst - De persoon een verbod heeft op buitenshuis werken tijdens die 14 dagen (zelfs

indien hij/zij tewerkgesteld is in een essentiële sector), maar dat telewerken daarbij wel nog is toegestaan.

Deze twee voorwaarden zijn altijd van toepassing op de terugkeerden en slaan op alle mogelijke gebruikte transportmodi (lucht, land en zee) bij zijn/haar terugkeer. Mag ik vanuit België nog naar het buitenland? Reisadviezen zijn de bevoegdheid van Buitenlandse Zaken. Op dit moment worden alle niet-essentiële reizen naar het buitenland verboden. Als essentiële redenen om naar het buitenland te reizen worden momenteel de volgende verplaatsingen hernomen:

- Verplaatsingen naar het buitenland in het kader van professionele activiteiten, met inbegrip van woon-werkverkeer.

- Verplaatsingen om medische zorgen verder te zetten. - Verplaatsingen om bijstand of zorgen te verlenen aan een oudere, minderjarige,

gehandicapte of kwetsbare persoon. - Verplaatsingen om zorg te dragen voor dieren. - Verplaatsingen in het kader van co-ouderschap. - Verplaatsingen om personen met Belgische nationaliteit met of zonder

hoofdverblijfplaats in België, residenten van lange duur in België en personen met

16

wettelijke verblijfplaats in België op te halen in het buitenland en naar België terug te brengen.

- Verplaatsingen om familieleden weg te brengen naar het buitenland om werkzaamheden voor essentiële redenen te kunnen uitvoeren.

- Verplaatsingen van Belgische onderdanen naar hun hoofdverblijfplaats in het buitenland.

- Verplaatsingen naar een partner die niet onder hetzelfde dak woont. - Verplaatsingen in het kader van het verlijden van aktes, indien noodzakelijk en

niet digitaal kan gebeuren. - Verplaatsingen in het kader van begrafenissen / crematies. - Verplaatsingen in het kader van burgerlijke / religieuze huwelijken. - Verplaatsingen naar een tweede verblijfplaats in het buitenland zijn hierbij

uitgesloten. Hoe zit het met het co-ouderschap voor kinderen tussen ouders die aan beide zijden van de grens wonen? Co-ouderschap van ouders woonachtig in de grensstreek kan blijven. Coronavirus: annulatie door de reisorganisator, de luchtvaartmaatschappij of de hotelhouder U kocht enkel een vliegticket Als u een “losse” vlucht hebt geboekt en die vlucht wordt geannuleerd door de luchtvaartmaatschappij, dan valt dat onder rechten van luchtreizigers. In toepassing van de Europese verordening (EG) 261/2004 heeft de reiziger in principe recht op terugbetaling of een ticket voor een andere vlucht, wat de reden van de annulatie ook is. Bovendien kan een passagier een bijkomende compensatie eisen, behalve wanneer de vlucht wordt geannuleerd door een buitengewone omstandigheid, zoals het coronavirus. U heeft zelf een hotelkamer geboekt, een vakantiewoning of een huurauto gereserveerd Het Belgisch burgerlijk wetboek bepaalt dat overmacht een einde maakt aan de verplichtingen van alle partijen zonder enige schadevergoeding. Er zijn echter geen specifieke bepalingen die voorzien in opschorting van het contract, van betalingen of een verplichting tot terugbetaling in geval van overmacht, zoals de coronacrisis. U moet de annuleringsvoorwaarden van uw contract raadplegen, met name om te weten wat er wordt voorzien in geval van overmacht:

- Indien in de overeenkomst niets is geregeld en u ontvangt geen terugbetaling, is het aangeraden om samen met de wederpartij tot een minnelijke oplossing te komen, of het nu gaat om een professioneel of een particuliere eigenaar.

- Als u een overeenkomst met een professionele verkoper heeft gesloten en u niet tot een oplossing kunt komen, dan kunt u laten bemiddelen via de consumentenombudsdienst.

Wanneer u tot geen minnelijke oplossing kunt komen, kunnen enkel de hoven en rechtbanken beslissen. Coronavirus: annulatie door de reiziger U kocht enkel een vliegticket: Wanneer de reiziger zelf beslist om zijn geboekte vlucht te annuleren, moet hij nagaan of de contractvoorwaarden die verbonden zijn aan zijn ticket, hem bepaalde rechten toekennen, zoals de gratis omruiling van zijn ticket voor een vlucht op een andere datum. Als zijn ticket hem die rechten niet toekent, heeft hij geen recht op terugbetaling. Als de reiziger wil annuleren en hij heeft een annulatieverzekering afgesloten, kan het zijn dat de verzekering tussenkomt in de kosten van de annulering. De annulatieverzekering dekt echter enkel de gevallen omschreven in de overeenkomst. De tussenkomst hangt dus af van de gekozen dekking. Het is dus essentieel om de

17

algemene voorwaarden en de in de verzekeringsovereenkomst opgenomen uitzonderingen te controleren. Neem eventueel contact met uw verzekeraar of met uw verzekeringstussenpersoon. U heeft zelf een hotelkamer geboekt, een vakantiewoning of een huurauto gereserveerd: Als u een annulatieverzekering hebt afgesloten, raden we u aan eerst de algemene voorwaarden en de uitzonderingen die in dit verzekeringscontract zijn opgenomen te controleren. De tussenkomst hangt dus af van de gekozen dekking. Neem eventueel contact op met uw verzekeraar of uw verzekeringstussenpersoon. Het Belgisch burgerlijk wetboek bepaalt dat overmacht een einde maakt aan de verplichtingen van alle partijen zonder enige schadevergoeding. Er zijn echter geen specifieke bepalingen die voorzien in opschorting van het contract, van betalingen of een verplichting tot terugbetaling in geval van overmacht, zoals de coronacrisis. U moet de annuleringsvoorwaarden van uw contract raadplegen, met name om te weten wat er wordt voorzien in geval van overmacht:

- indien in de overeenkomst niets is geregeld, is het aangeraden om samen met de wederpartij tot een minnelijke oplossing te komen, of het nu gaat om een professioneel of een particulier.

- Als u een overeenkomst met een professionele verkoper heeft gesloten en u niet tot een oplossing kunt komen, dan kunt u laten bemiddelen via de consumentombudsdienst.

Wanneer u tot geen minnelijke oplossing kunt komen, kunnen enkel de hoven en rechtbanken beslissen.

2.1.13 Belangrijke personen binnen dit Covid-19 virus

Steven Van Gucht Steven Van Gucht is voorzitter van het Wetenschappelijk Comité en werkt als diensthoofd van de dienst ‘virale ziekten’ bij Sciensano, het Belgisch Instituut voor Gezondheid. Hij is viroloog met een specialisatie in opduikende virussen en zoönosen, ziekten die kunnen worden overgedragen van dier op mens. Marc Van Ranst Marc Van Ranst is arts en viroloog en epidemioloog. Hij is hoofd van het labo van de KU Leuven dat mensen test die mogelijk zijn getroffen door het Coronavirus. Dit labo is het Nationaal Referentielaboratorium voor het coronavirus. Nathalie Bossuyt Nathalie Bossuyt is arts en epidemiologe. Ze is verantwoordelijk voor de surveillance van luchtweginfecties bij de dienst ‘Epidemiologie van infectieziekten’ van Sciensano, het Belgisch instituut voor gezondheid. Deze dienst volgt de verspreiding van het coronavirus op de voet. Erika Vlieghe Erika Vlieghe is diensthoofd algemene inwendige geneeskunde, infectieziekte en tropische geneeskunde bij het UZ Antwerpen, een van de referentieziekenhuizen voor het coronavirus. Zij maakt deel uit van het Wetenschappelijk comité door haar expertise in het onderzoek infectieziekten en behandeling van patiënten. Charlotte Martin Charlotte Martin infectioloog, plaatsvervangend klinisch directeur in het Sint-Pieterziekenhuis in Brussel, dat ook het referentiecentrum is voor zeer besmettelijke en opkomende ziekten.

18

2.1.14 Hygiëne tips voor in de kleuterklas

- Tussen de kleutertoiletjes een wand zetten. Zo hebben ze meer plek en staan de toiletten niet zo op elkaar.

- Wc bril steeds ontsmetten. - Verlucht meermaals per dag de leslokalen. - Poest regelmatig harde oppervlakken en voorwerpen met gewoon schoonmaak

middel. - Papieren zakdoeken gebruiken om je neus te snuiten en deze onmiddellijk

weggooien. - Je kan een handwasoppasser van de dag gebruiken. Deze ziet dan dat iedereen

goed zijn/haar handen heeft gewassen. - Plaats het fonteintje in de toiletruimte. - Zorg voor een stappenplan, zodat dit visueel wordt voor de kleuters. - Gebruik (gewone) vloeibare zeep, deze heeft het beste effect.

Goede handhygiëne is erg belangrijk. Richtlijnen van handhygiëne zijn: Wanneer moeten de handen gewassen worden?

- Voor: - het eten - wondverzorging - Na: - toiletgebruik / billen afvegen - contact met lichaamsvochten zoals, speeksel, snot, braaksel, ontlasting,

wondvocht of bloed - wondverzorging - zichtbare verontreiniging van de handen - hoesten, niezen en snuiten - buiten spelen - contact met vuil textiel of de afvalbak - schoonmaakwerkzaamheden

Handen wassen gaat als volgt:

- Gebruik stromend water - Maak de handen nat en doe er vloeibare zeep op - Wrijf de handen gedurende 10 seconden over elkaar en zorg ervoor dat water en

zeep over de gehele handen worden verdeeld. - Let op kritische punten - was ook de vingertoppen goed, tussen de vingers en vergeet de duimen niet - Spoel de handen al wrijvend af onder stromend water - Droog de handen af met een schone droge handdoek. Gebruik papieren

handdoeken.

Indien er geen papieren maar katoenen handdoeken worden gebruik, moeten deze minstens elk dagdeel worden vervangen. Als de handdoek vuil of nat is geworden, is tussentijds verschonen noodzakelijk. Gebruik in geval van een besmettelijke ziekte die via ontlasting en handen wordt overgedragen (bijvoorbeeld diarree) altijd papieren wegwerphanddoeken. Indien er geen gelegenheid is om handen te wassen, kunnen de handen ook ingewreven worden met handalcohol. Let op: handalcohol heeft geen reinigende, maar een desinfecterende werking en kan alleen gebruikt worden bij zichtbaar schone handen. De werkwijze met handalcohol is als volgt: gebruik net zoveel handalcohol als er in de holte van de handpalm past. Wrijf de handen hier helemaal mee in en laat het vervolgens drogen aan de lucht.

19

Richtlijnen voor nies en hoesthygiëne: Om risico’s te beperken zijn de volgende zaken van belang:

- Hoest of nies niet in de richting van een ander - Draai het hoofd weg of buig het hoofd - Houd tijdens het hoesten of niezen de binnenkant van de elleboog voor de mond - Was de handen na hoesten, niezen of neus afvegen - Voorkom snottebellen door de kinderen op tijd de neus af te laten vegen

Richtlijnen voor toilethygiëne: Om risico’s te beperken zijn de volgende zaken van belang:

- Plaats toiletten en wasbakken op kind hoogte - Was de handen na toiletbezoek - Plaats het fonteintje in de toiletruimte - Gebruik vloeibare zeep en papieren handdoeken

Ook heb ik nog verder opgezocht over de hygiëne in de kleuterklas. Die vindt u in een apart document onder de naam “Hygiëne in de kleuterklas - Welzijn op school”.

2.1.15 Solidariteit in België

- Mensen maken massaal mondmaskers voor te doneren aan de zorg. - Applaus voor het zorg elke avond om 20 uur. Zo laten we merken dat we aan hen

denken. - Ronde tegen corona met de helikopter van VTM. - Al het werkend personeel bedanken met zelf geschreven brieven, tekeningen, … - Witte lakens uit de raam hangen. - Buren/familie helpen met boodschappen doen, hond uitlaten,... die tot de

risicogroep behoren. - Koffie te drinken vanop je balkon. - Koken en babysitten voor zorgkundigen. - Werkend personeel van het ziekenhuis kan beroep doen om voorwerpen opzij te

laten leggen in de winkel. Dit zou zijn als ze door hun winkeluren niet op tijd in de winkel geraken.

- Spandoeken maken voor te laten merken dat we ze steunen. - Koks koken voor andere mensen zoals, mensen van de zorg, woonzorgcentrum, … - Optredens aan woonzorghuizen. - Vrijwilligers die hun steentje bij dragen in deze moeilijke tijd. - Zing mee tegen corona, dit zijn bekende zangers/zangeressen die om de beurt

elke avond een lied zingen voor heel België. - Liedje van Suzan en Freek – juf en meester – Dat de school dicht is. - …

2.1.16 Hoe covid-19 virus uitleggen aan kinderen

Het is belangrijk om met de kinderen te praten over het nieuwe virus. Ze zullen ook al opvangen dat er veel over gepraat wordt in hun omgeving. Dit komt omdat het een nieuw virus is. Als je praat met een kind stel zelf vragen en laat je kind zelf vertellen. Geef emoties een plek. Het is normaal dat een kind angstig, onrustig of wantrouwig is. En het is ook belangrijk dat ze die gevoelens kunnen uiten, dat die gevoelens er mogen zijn. Minimaliseer die gevoelens niet! Benoem en erken die angst. Zeg niet: "Je hoeft niet bang te zijn", dan zeg je dat dat niet mag, terwijl dat gevoel er wel is. Die angst ís er. Je kan iets zeggen als "Ik zie dat je bang bent. Zullen we samen zoeken naar waar je mee bezig bent en wat we kunnen doen?" Zo kan je bijvoorbeeld je kind laten praten door te laten tekenen wat hij/zij er van weet en waar ze mee worstelen.

20

Wat is het coronavirus? Iedereen is wel eens verkouden of krijgt wel eens de griep. Dat komt door een virus. Een virus is iets klein onzichtbaar. Dit kunnen we met ons blote oog niet zien. Het reist tussen de mensen. Sommige virussen zijn goed en doen mensen geen kwaad, andere virussen zijn slecht en maken mensen ziek. Griep is ook zo’n virus waar mensen ziek van worden. Maar waar ook veel mensen vanzelf weer beter van worden. Het Coronavirus is ook een griepvirus. Het is eigenlijk gewoon een nieuwe soort griep. Kinderen kunnen het Coronavirus wel krijgen, maar worden er meestal niet heel ziek van. Je krijgt bijvoorbeeld koorts en gaat hoesten en vaak gaat het vanzelf weer over. Heel veel mensen praten nu over het Coronavirus omdat het een nieuw virus is. Het nieuwe Coronavirus kan voor sommige mensen wel gevaarlijk zijn. Vooral voor oudere mensen en mensen die al wat zieker zijn. Die mensen moeten dus extra voorzichtig zijn dat ze het virus niet krijgen. Voor gewone griepvirussen die we al wel kennen hebben onderzoekers een vaccin gemaakt waardoor oudere of zieke mensen geen griepvirus meer kunnen krijgen. (net als dat jij wel eens prikjes hebt gehad om niet ziek te worden, dat was ook een vaccin voor een ziekte) Maar omdat het Coronavirus een nieuw virus is, is er nu nog geen vaccin voor. De onderzoekers zijn natuurlijk wel heel druk bezig om een vaccin en medicijnen voor het Coronavirus te maken. Doktoren kunnen in het ziekenhuis nog wel andere dingen doen om te helpen. Een groot probleem van een virus is dat het van je lichaam naar het lichaam van iemand anders reist zonder dat je dat ziet of merkt. Via je handen, of door te niezen of te hoesten kun je het virus aan iemand anders doorgeven. Daarom moeten we heel voorzichtig zijn en er alles aan doen om onszelf en anderen te beschermen, zodat zo min mogelijk mensen ziek worden. We willen dat alle mensen goed opletten en zoveel mogelijk thuis blijven zodat het virus zich niet te snel verspreidt. Hierdoor hebben de dokters en de onderzoekers genoeg tijd om zieke mensen te helpen en medicijnen te maken. Het is belangrijk dat alle mensen hier goed op letten. Ook jij kan hier iets aan doen, want jij kan ook helpen:

- Als je moet hoesten of niezen dan doe je dat in je elleboog. - We wassen onze handen vaker: altijd voor het eten of als we ergens binnenkomen

of geweest zijn. - Als je verkouden bent gebruik je een papieren zakdoekje die je kunt weggooien. - De scholen zijn voorlopig dicht, zodat kinderen niet ziek worden en het virus door

kunnen geven aan oudere of al zieke mensen. - We blijven zoveel mogelijk thuis zodat we andere mensen niet ziek maken. We

kunnen het virus namelijk zonder dat we het merken doorgeven. Nieuws: Het gewone nieuws journaal is niet altijd geschikt voor kinderen. De beelden die hier soms opkomen kunnen de kinderen als schrik ervaren. Je kunt wel een kind naar het jeugdjournaal laten kijken. Hier wordt op een heldere manier het nieuws naar de kinderen overgebracht. Wat wel erg belangrijk is voor kinderen is dat ze ook de positieve kant bekijken, dat de mensen weer herstellen. Het is belangrijk dat het kind dat ook realiseert. Geruststellen en duidelijkheid: Al het ‘bekende’ voor je kind is nu ineens anders. Niet naar school, niet naar de sportclub of hobby, vaker binnen blijven en papa of mama die thuis werkt. Het kan zijn dat je zelf ook niet op alle vragen een antwoord weet, wees daar ook eerlijk in. Zeg dat je het antwoord niet weet, of dat je het misschien even moet opzoeken.

21

Er is geen wereld waarin ‘ziek zijn’ niet hoort, dus ga geen positiever verhaal verzinnen dan de werkelijkheid. Duidelijkheid kan je kind juist gerust stellen. Daarnaast het is ook helemaal niet erg om te zeggen dat jij je als ouder ook soms zorgen maakt. Voor kinderen is het fijn om te weten wat ze zelf kunnen doen. Geef dus ook uitleg over de hygiëne maatregelen. Leuke proefjes doen: Om kinderen uit te leggen hoe virussen en bacteriën zich verspreiden zijn de volgende proefjes leuk om te doen. Ze leggen spelenderwijs uit waarom de hygiëne maatregelen zo belangrijk zijn. Glitters verspreiden: Pak een beetje vloeibare zeep of gel, meng er een theelepel glitters door. Doe een beetje in je hand en een beetje in de hand van je kind. Raak een donker gekleurd oppervlak aan bijvoorbeeld een donker kastje of een theedoek en vraag of je kind de glitters ziet. Leg uit dat wanneer je in je handen niest en dingen aanraakt, dit kleine onzichtbare ziektekiemen achterlaat. Doe alsof de glitters de ‘ziektekiemen’ zijn die achterblijven op de dingen die ze aanraken. Hierdoor ziet je kind hoe gemakkelijk dit verspreid door alles wat je aanraakt. Zeep en peper proefje: Het volgende experiment laat kinderen zien hoe handen wassen met zeep het virus van hun handen kan verwijderen. Je kunt hierbij uitleg geven dat de peper het virus is wat zich op hun handen verspreid. Laat ze zien hoe de gemalen peper van hun vinger weg beweegt zodra ze er wat zeep op doen. Dat is precies hoe het virus van je handen verdwijnt wanneer je je handen wast. Zeep is dus eigenlijk je beste vriend en je helper! Deze afbeelding vindt u terug bij de bijlage onder de naam: figuur 4. Hang een visueel stappenplan tegen de muur in de klas voor:

- Hoe we onze handen goed moeten wassen. Deze afbeelding vindt u terug bij de bijlage onder de naam: figuur 5.

- Hoe we onze neus moeten snuiten. Deze afbeelding vindt u terug bij de bijlage onder de naam: figuur 6.

- Hang ook de hygiënetips van Jules tegen de muur in de klas. Deze afbeelding vindt u terug bij de bijlage onder de naam: figuur 7.

à Zo kunnen de kinderen hier altijd beroep op doen.

Flip, grote vriend en corona: Dit is een informatief prentenboek gericht op jonge kinderen. Hier wordt het onderwerp corona op een leuke en originele manier naar de kinderen overgebracht. Deze vindt u terug in het apart document genaamd: … Het ingesproken filmpje kan u vinden bij de klasideeën bij het onderdeel: media – luisterverhaal Flip, grote vriend en corona. Wel of geen hand voor je mond houden tijdens het niezen? Dit wordt visueel voor de kinderen uitgelegd aan de hand van een leuk proefje. Dit filmpje kan u vinden bij de klasideeën bij het onderdeel: media – Filmpje laten bekijken: wel of niet een hand voor je mond als je niest. Hier wordt op kinderniveau uitgelegd waarom we een zakdoek of onze elleboog moeten gebruiken. Wat is een vaccin: Een spuitje dat je beschermt tegen het virus. In dat spuitje zitten er verschillende stoffen die dat virus bestrijden. Maar gek genoeg zit er een beetje van het virus in het vaccin, want zo kan je lichaam leren hoe het er tegen moet vechten zonder echt ziek te worden.

22

Tips voor het geven van uitleg aan de kinderen: - Luister actief - Stel ook vragen aan het kind en maak hardop een samenvatting wat je besproken

hebt. Maak dit dan ook visueel zo kunnen de kinderen erop terug komen. - Neem tijd voor de vragen en om te luisteren naar elkaar. - Neem een open houding aan. - Zeg enkel wat je zeker weet. - Laat zien dat geen enkel opmerking ‘dom’ of ongepast is. - Wees bewust van je niet-verbale communicatie. Je lichaamshouding en

gelaatsuitdrukking zeggen meer dan je woorden. Ga dus niet alleen maar gerust stellen, wanneer je je niet gerust voelt.

- Blijf bij de feiten. - Zeg zeker niet alles negatief, haal vooral positieve dingen naar boven.

Hoe kunnen we contact houden? We kunnen op verschillende manieren nog contact houden met de mensen die we missen. Zo kunnen we digitaal contact houden alsook op papier. Als we digitaal contact houden dan kan dit via de telefoon, skype, face time, WhatsApp, … Natuurlijk kunnen we elkaar ook nog bellen en berichten sturen naar elkaar. Als je op papier contact wilt houden dan moet je een brief sturen naar iemand. Deze brief doe je dan naar de postbus en als er een adres en een postzegel op kleeft, wordt deze verstuurd naar de persoon die je mist. Wat is iemand missen? Iemand missen is moeilijk om uit te leggen. Het is een gevoel dat je hebt als je iemand niet meer hebt of niet kan zien. Dit kan soms erg veel pijn en verdriet doen bij mensen. Als ze dan iemand terug kunnen zien zullen ze heel gelukkig zijn. Iedereen kan missen, zowel groot als klein. Is het belangrijk dat we ons speelgoed poesten? Waarom is het belangrijk? Het is natuurlijk leuk om je speelgoed mooi en proper te houden. Naast dat is het enorm belangrijk dat het speelgoed schoon wordt gehouden. Dit is heel belangrijk voor de gezondheid van de kinderen. Heel wat kinderen stoppen van alles in hun mond en raken alles aan en dat kan zorgen dat ze eerder vatbaar zijn voor besmetting of ziekte. Hoe vaak doe je dit? Natuurlijk kan je dit best doen na een vakantieperiode. Na deze moeilijke tijd is het ook erg aanbevolen want, we zijn al een lange tijd niet in de klas mogen zijn. In de normale omstandigheden is het voldoende om dit 1-2 keer per maand te doen. Vriendschap: Jonge kinderen van 2-3 jaar Spelen vooral naast elkaar maar nog niet met elkaar. Kinderen van rond de twee, drie jaar zie je vaak naast elkaar spelen met ieder hun eigen speelgoed. Speelgoed van elkaar afpakken en moeite hebben om te delen, hoort erbij. Kinderen van 4-7 jaar Kinderen kiezen vriendjes op basis van dat ze allebei dezelfde activiteit leuk vinden. Vriendschappen staan niet vast een vast vriendje hebben is daarom iets moeilijker. Wat doet vriendschap bij een kind Elk kind beleeft vriendschap anders. Waar je wel zeker van mag zijn: een kind wil iets delen of zichzelf terugvinden in een ander.

23

Vriendschap doet ook iets met kind. Op 3 vlakken:

- Je wordt blij van vrienden. Het zijn speelkameraadjes met wie een kind samen

lacht, leuke dingen doet, kattenkwaad uitsteekt, ervaringen deelt, …

- Vrienden steunen en troosten je als je het moeilijk hebt. Ze zorgen dat een kind

minder prettige ervaringen beter aankan. Denk aan een scheiding of een verhuis.

- Dankzij vrienden leer je hoe je met anderen kunt omgaan. Noem de vrienden van

een kind gerust ‘oefenmaatjes’, want ze leren een kind zaken als delen, je eigen

plekje veroveren, omgaan met je gevoelens, compromissen sluiten, je aanpassen

aan anderen, …

Wat als vrienden maken niet vanzelf gaat? Als een kind verlegen is:

- Dwing het kind niet - Toon begrip voor het kind - Geef je vertrouwen aan het kind

Sociaal- emotionele ontwikkeling: De relatie die het kind heeft met zijn ouders, beïnvloedt dan ook zijn relatievorming met zijn leeftijdsgenoten. Als die ouder-kindrelatie hecht en goed is, is de kans groot dat het kind eenzelfde soort relatie aangaat met leeftijdsgenoten. Een veilige gehechtheid werkt dus bevorderend voor de kwaliteit van de latere sociale relaties. Voor een kleuter is een vriend iemand die aardig is tegen je met wie je leuk kunt spelen. vriendschappen zijn (nog) niet duurzaam en blijven oppervlakkig. Kleuters kunnen wel een voorkeur hebben voor bepaalde vriendjes, al kan deze van tijdelijke aard zijn.

24

Geraadpleegde bronnen: Berebrouckx , A. (z.d.). Hygiënetip van Jules 1 [Foto]. Geraadpleegd van https://i.pinimg.com/originals/de/e2/00/dee200d874fae8e7e07c7d7b1207ad5a.jpg Berebrouckx, A. (z.d.-a). Hygiënetip van Jules 2 [Foto]. Geraadpleegd van https://i.pinimg.com/originals/de/9d/64/de9d64c711deb87fa5852368ee375279.jpg Berebrouckx, A. (z.d.-b). Hygiënetip van Jules 3 [Foto]. Geraadpleegd van https://i.pinimg.com/originals/d4/ce/6e/d4ce6ea33721f085ce69f10b408f7b13.jpg Blake, A. (2015, 18 september). Germs Preschool Science Experiment. Geraadpleegd op 26 april 2020, van http://thenerdswife.com/germs-preschool-science-experiment.html C. (2016, 12 april). Hoe en hoe vaak maak je speelgoed schoon? Geraadpleegd op 23 april 2020, van https://blog.babypark.nl/hoe-en-hoe-vaak-maak-je-speelgoed-schoon/ Chovanova, H. (2008). Handhygiëne bij kleuters op school . Geraadpleegd van https://www.zorg-en-gezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/Handhygi%C3%ABne%20bij%20kleuters%20op%20school%20-%20Interuniversitaire%20Manama-opleiding%20jeugdgezondheidszorg.pdf Coronavirus: u bent nog niet vertrokken | FOD Economie. (2020, 19 maart). Geraadpleegd op 18 april 2020, van https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/coronavirus/informatie-voor-reizigers/coronavirus-u-bent-nog-niet E. (2020a, 18 maart). Oproep tot massaal applaus voor zorgpersoneel: ‘Laat merken dat we aan hen denken’ Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20200318_04893541 Een goede handhygiëne op school? (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://www.zorg-en-gezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/Aanbevelingen%20voor%20schooldirecties%20en%20leerkrachten%20-%20goede%20handhygi%C3%ABne%20op%20school.pdf Gebroeders Romijn. (2020). Juf & Meester - Dat De School Dicht Is (Remake van “Als Het Avond Is” van Suzan & Freek) [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=3eCQUcUnqGE Geef me de 5. (2020). Coronavirus: uitleg geven & angst relativeren [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=vdejjO-PxzQ Gezondheid en wetenschap. (2020, 20 maart). Coronavirusinfecties · Gezondheid en wetenschap. Geraadpleegd op 11 april 2020, van https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/mers-en-andere-coronavirusinfecties H. (2020b, 20 maart). #SamenTegenCorona: zingen, musiceren, applaudisseren en andere hartverwarmende acties. Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://www.hln.be/nieuws/binnenland/-samentegencorona-zingen-musiceren-applaudisseren-en-andere-hartverwarmende-acties%7Ea176ebe8/ Het Klokhuis. (2019). Wel of geen hand voor je mond tijdens het niezen? | NOJ | Het Klokhuis [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=wbz8QzZfg_M

25

Heylen, K. (2020, 13 maart). "Mama, waarom gaan de scholen dicht?" Tips over hoe je met kinderen over het coronavirus praat. Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/13/hoe-praat-je-met-kinderen-over-het-nieuwe-coronavirus/ Karrewiet: Wat is een vaccin? (2020, 9 april). Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://www.ketnet.be/karrewiet/9-april-2020-wat-is-een-vaccin Noë, A. (2020, 6 april). Het coronavirus uitgelegd voor kleine kinderen. Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://www.goedgezind.be/jonge-kinderen/het-coronavirus-uitgelegd-voor-kleine-kinderen/ Nuyts, J. (2020, 20 maart). Samen sterk: van "Bedankt, postbode én vuilnisman!" tot (veilig) met buren koffie drinken op het balkon. Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/19/solidariteit-tijdens-de-coronacrisis/ Onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Hoe spreek je met kinderen over het coronavirus? Geraadpleegd op 24 april 2020, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/hoe-spreek-je-met-kinderen-over-het-coronavirus Parijs, K. (2011, 29 april). Ervaringen in verband met pictogrammen, gebaren,... in de kleuterklas. Geraadpleegd op 20 april 2020, van http://integratieallochtonekleuters.blogspot.com/2011/04/ervaringen-in-verband-met-pictogrammen.html Redactie. (2020, 4 april). ‘De Ronde tegen Corona’: check hier wanneer onze helikopter zondag boven jouw gemeente vliegt. Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://www.hln.be/de-krant/-de-ronde-tegen-corona-check-hier-wanneer-onze-helikopter-zondag-boven-jouw-gemeente-vliegt%7Ea63bffb7/ Redactie: Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie. (2020, 25 maart). Hoe praat je met je kinderen over het coronavirus? Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://www.kenniscentrum-kjp.nl/wp-content/uploads/2020/03/Handreiking-Hoe-praat-je-met-je-kind-over-corona.pdf Rommers, W. (2020, 3 maart). Zo lang duurt het om je te laten testen op coronavirus. Geraadpleegd op 19 april 2020, van https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200302_04872755 Santermans, M. (2020, 11 maart). Griep: zo verminder je de kans op besmetting op school. Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://www.klasse.be/73087/griep-zo-verminder-je-kans-op-besmetting-op-school/ Shelby, J. (2020, 30 maart). Hoe leg je het Coronavirus uit aan kinderen? | Juf Shelby legt uit | Squla. Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://www.squla.nl/coronavirus-kindertaal Solidariteit in corona-tijd: vrijwilligers maken mondmaskers. (2020, 2 april). Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://www.bewustverbruiken.be/artikel/solidariteit-corona-tijd-vrijwilligers-maken-mondmaskers Stappenplan - handen wassen met Jules . (z.d.). Geraadpleegd op 19 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035836731/

26

Stevens, A. (2020, 23 april). UPDATE. Bekijk het aantal coronabesmettingen in uw gemeente. Geraadpleegd op 25 april 2020, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20200331_0490836 1 Struyven, K., & Baeten, M. (2009). Groot Worden (17de editie). Tielt, België: Lannoo. T. (2020b, 18 april). Coronavirus. Van symptomen tot incubatietijd. Dit zijn alle feiten op een rij. Geraadpleegd op 19 april 2020, van https://www.demorgen.be/nieuws/coronavirus-van-symptomen-tot-incubatietijd-dit-zijn-alle-feiten-op-een-rij~b3b69d18/ Verdonck, J., & KnapLab. (z.d.). Je KnapLab Corona Boekje. Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://mcusercontent.com/17d2a3d8158b867cb12f60756/files/326ccbf7-758a-45af-8194-59f66ff7e538/Je_Knappe_Corona_Boekje_algemene_versie.pdf Vlaeminck, S. (2020, 15 maart). Video: met dit trucje leg je kinderen uit waarom ze hun handen moeten wassen. Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://radio2.be/corona/video-met-dit-trucje-leg-je-kinderen-uit-waarom-ze-hun-handen-moeten-wassen Vragen en antwoorden | Coronavirus COVID-19. (z.d.). Geraadpleegd op 15 april 2020, van https://www.info-coronavirus.be/nl/faq/?fbclid=IwAR3vx8QvU_OWv4Pp-zH3ixDG3uwZM7dliVEstuHM4HTqQ0QVYOVYmbNjLYo Vriendschap en vrienden maken. (z.d.). Geraadpleegd op 24 april 2020, van https://www.groeimee.be/vriendschap Vriendschappen: hoe werkt dat eigenlijk bij kinderen? (2017, 30 maart). Geraadpleegd op 23 april 2020, van https://www.apetrotsekinderen.nl/vriendschappen-hoe-werkt-dat-eigenlijk-bij-kinderen/ Wat doet de overheid? | Coronavirus COVID-19. (z.d.). Geraadpleegd op 19 april 2020, van https://www.info-coronavirus.be/nl/wat-doen-de-gezondheidsautoriteiten/ Welzijn op school vzw Coprant. (z.d.). Hygiëne in de Kleuterklas. Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://dms.oost-vlaanderen.be/download/469706a9-32a6-4f82-985c-0634be14fdd4/Hygi%C3%ABne%20in%20de%20Kleuterklas.pdf

27

Bijlage

Figuur 1

28

Figuur 2

29

Figuur 4

Figuur 3

30

Figuur 7

Figuur 6

Figuur 5

31

Ideeënlijst voor de klaspraktijk Ideeën + bijlage Bron Begeleide activiteiten: Beeld:

- Postkaarten maken met verschillende technieken - Schilderij maken - Schilderen op muziek - Zeep maken met verschillende texturen - Kunstwerk met alle kleuters samen maken - Kaarten maken voor de bejaarde mensen in een

rusthuis - Samen een regenboog maken - Mondmaskers maken - Spandoeken maken - Medicijnen maken uit zoutdeeg en nadien verven - Eigen virus maken uit klei/kosteloos

materiaal/zoutdeeg/… - Een kunstwerk maken met heel de klas samen

Virussen maken met behulp van een blaastechniek/ Dit kunnen ook onze niezen zijn

T, S. (2020b, 24 april). Make This Cute Germ Blow Painting Art With Straws. Geraadpleegd op 26 april 2020, van https://www.simpleeverydaymom.com/germ-blow-painting-art/?utm_medium=social&utm_source=pinterest&utm_campaign=tailwind_tribes&utm_content=tribes&utm_term=424927330_14380496_176782

32

Kringmomenten: - Handen wassen

- Spel rond de gevoelens met een gevoelensdobbelsteen - Emoties raden van elkaar - Spel dat er 1 kleuter uit de kring verdwijnt en een

andere kleuter moet raden wie er weg is - Spel regels - Kringgesprekken wie heb je gemist, wat vond je? - Ra ra ra wat mis ik? (De juf legt een aantal

voorwerpen in het midden met een doek erover. Ze neemt 1 voorwerp weg, de kleuters raden welk voorwerp verdwenen is.)

Hygiëne tips ophangen in de kring:

Stappenplan - handen wassen met Jules . (z.d.). Geraadpleegd op 19 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035836731/ Berebrouckx , A. (z.d.). Hygiënetip van Jules 1 [Foto]. Geraadpleegd van https://i.pinimg.com/originals/de/e2/00/dee200d874fae8e7e07c7d7b1207ad5a.jpg Berebrouckx, A. (z.d.). Hygiënetip van Jules 2 [Foto]. Geraadpleegd van https://i.pinimg.com/originals/de/9d/64/de9d64c711deb87fa5852368ee375279.jpg Berebrouckx, A. (z.d.-b). Hygiënetip van Jules 3 [Foto]. Geraadpleegd vanhttps://i.pinimg.com/originals/d4/ce/6e/d4ce6ea33721f085ce69f10b408f7b13.jpg

33

Kring gesprek wat mochten we niet doen?

Wat moeten we wel doen?

Hoe met onze neushygiëne een stappenplan

Wat mogen we niet doen. (z.d.). [Foto]. Geraadpleegd van https://i.pinimg.com/originals/5b/06/0e/5b060ef93e6e00f25987e17da62e634b.jpg Pin van M a r i ë l op School * in 2020. (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/480337116511215253/ Parijs, K. (2011, 29 april). Ervaringen in verband met pictogrammen, gebaren,... in de kleuterklas. Geraadpleegd op 20 april 2020, van http://integratieallochtonekleuters.blogspot.com/2011/04/ervaringen-in-verband-met-pictogrammen.html

34

Onze handen lijken niet vuil, maar met behulp van een blacklight ontdekken we dat ze wel vuil zijn

Uitstappen:

- Naar de post gaan - Naar het bos wandelen - Naar het rusthuis gaan - Bezoek ziekenhuis - Bezoek dokter

Taal: Verhalen voorlezen:

- De dokter – Liesbet Slegers - Anna in het ziekenhuis – Kathleen Amant - Anna is ziek – Kathleen Amant - Nellie & Cezar ziek – Jan van Coillie Ingrid Godon - Kas is ziek – Pauline Oud - Ik mis je – Paul verrept - Ik kan je niet missen – Moritz Petz - De verpleegster – Liesbet Slegers - Kikker is ziek – Max Velthuijs - Kikker vindt een vriendje – Max Velthuijs - Kikker en zijn vriendjes - Max Velthuijs - Het kleurenmonster – Anna Llenas

Blacklight bacteriën. (z.d.). Geraadpleegd op 26 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035836881/

35

- Kas bij oma en opa- Pauline Oud - Mag ik meedoen? – John Kelly - Klein wit visje heeft veel vriendjes – Guido van

Genechten - Rikki en zijn vrienden – Guido van Genechten - Ik hou ook van mij – Danielle Schothorst - Bij oma en opa – Guido van Genechten - Een hoop vrienden, samen sterk – Kerstin Schoene - Een hoop vrienden – Kerstin Schoene - Een hoop vrienden blijft samen - Kerstin Schoene - Samen kunnen we alles – Ingrid & Dieter Schubert - Ik wil een dikke knuffel – David Melling - Hoera naar school - David Melling - Raad eens hoeveel ik van je hou – Sam Mc Bratney - De tovernies – Jolanda van Dijk - Ik kan je niet missen! – Moritz Petz - Prentkjken met een prent van

(ziekenhuis/thuis/school/vriendjes/ziek zijn/samen zijn …)

- Uitspraakspel - Pictogrammen handen wassen - Rustig lees en luisterhoekje - Verhaal: Hallo ik ben corona + verwerkingsactiviteiten

Wiskunde:

- Speelgoed sorteren/classificeren/serierën volgens een bepaald eigenschap

- Pillen potjes sorteren volgens kleur - Pillen sorteren volgens grootte - Tijd hoelang heeft het geduurd voor dat we terug naar

de klas konden - Flessen vullen tot het lijntje zoals een siroopje

Scaut, L., & De wegwijzer. (z.d.). Hallo ik ben corona! Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://dewegwijzer.org/wp-content/uploads/2020/03/hallo-ik-ben-corona.pdf

36

Patronen volgen

Virus schauwen verbinden (kan ook met mensen die we gemist hebben)

Drama:

- Toneeltje over Corona - Poppenkast rond het verhaal van Lotta - Voorstelling van het verhaal van Lotta

Beweging:

- Zakdoek leggen - De klas poesten (groot motorisch) - Dingen verstoppen en nadien gaan zoeken - Afstand spelletjes - Omloop je mag de grond niet raken - Tikkertje, één kindje is het virus

T, S. (2020, 22 april). Free Printable Germ Worksheets For Kindergarten. Geraadpleegd op 24 april 2020, van https://www.simpleeverydaymom.com/free-printable-germ-worksheets-for-kindergarten/ Virussen schaduwen. (z.d.). Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035836771/

37

- Dansen, vreugde dansje Fijne motoriek

Muziek:

- Muzikaal verhaal - Muziek van bij iemand die je mist

Liedjes zingen - Liedje hatsjoet

Kleuren spel. (z.d.). Geraadpleegd op 23 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035855825/ Hatsjoe! | Muziek In School Thuis. (z.d.). Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://www.muziekinschool.net/hatsjoethuis Bosch, I. V. D. (z.d.). Liedje/Versje : Gevoelens | Gevoelens, Emoties, Sociale vaardigheden. Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://www.pinterest.com/pin/314055773997216429/

38

Gedichtjes:

Dokadi. (z.d.). Vuile handen? [Foto]. Geraadpleegd van https://i.pinimg.com/originals/16/b8/ce/16b8cea2b626cf46c3f34f73e2268f0d.jpg Het coolste peuterklasje | Knutselen thema ziek zijn, Thema, Peuter thema. (z.d.). Geraadpleegd op 23 april 2020, van https://www.pinterest.ca/pin/544654148679407778/ Pin van Natascha moens op Jules | Gevoelens, Emoties, Sociale vaardigheden spelletjes. (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/485333297344696500/

39

Oma en opa ... versje | Grootouderdag, Grootouders, Knutselen opa en oma. (z.d.). Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/573083121307128050/ D1fe35ce45a61c28ba8c648aa5194584.jpg 370×630 pixels | Vriendschap, Thema, Verliefd zijn. (z.d.). Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/678284393855516525/

40

Wereldoriëntatie: - Zeep maken - Iets bakken voor de familie of mensen in het rusthuis - Leren handen te wassen

Experiment wat doet zeep met onze handen Speelgoed wassen met water en zeep

Media:

- Ingesproken verhaal - Filmpjes op de computer over ziek zijn, iemand

missen, …

Burnett, C. (2020, 14 maart). Teaching Kids About Hand Washing: Free Handwashing Poster. Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://childhood101.com/teaching-kids-about-germs-hand-washing/ Vlaeminck, S., & Radio 2. (2020, 15 maart). Video: met dit trucje leg je kinderen uit waarom ze hun handen moeten wassen. Geraadpleegd op 21 april 2020, van https://radio2.be/corona/video-met-dit-trucje-leg-je-kinderen-uit-waarom-ze-hun-handen-moeten-wassen

Shelby. (2020). Zeep en peper proefje [Foto]. Geraadpleegd van https://www.squla.nl/coronavirus-kindertaal

J. (2018, 25 september). Preschool: Healthy Habits. Geraadpleegd op 20 april 2020, van https://mrsplemonskindergarten.com/2017/10/preschool-healthy-habits.html

41

- videochatten met iemand - Karrewiet kijken - Het nieuws kijken - Digitaal verhaal: corona’s op vakantie - Luisterverhaal: Een geschenk voor Onki - Luisterverhaal: Nijn en het corona virus - Luisterverhaal Flip, grote vriend en corona - Filmpje laten bekijken: wel of niet een hand voor je

mond als je niest. Hier wordt op kinderniveau uitgelegd waarom we een zakdoek of onze elleboog moeten gebruiken.

Hoeken: Poppenhoek:

- Apotheker - De huiskamer, elkaar verzorgen, terug op bezoek gaan

bij elkaar - De dokterspraktijk - De wachtzaal - Gevoelens nadoen in de spiegel of tegen elkaar - Apotheker - Verkleden zoals de mensen die ze missen

Zandbak

- Ontdekbak maken met moesjes/popponnetjes, deze kunnen ze dan sorteren en classificeren

- Experimenteren met scheerschuim - In de zandbak spelen met plastieken handschoenen

Virussen nemen met een wasknijper of een pincet

Ansje De Meyer. (2020). De corona’s op gezinsvakantie (ingesproken) [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=KSJzYfbRx3I Laki Mila. (2013). Hopla Nederlands Gesproken. Luister Mee! Een geschenk voor Onki [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=lOdFheIA-b8 Sven Moens. (2020). Nijntje en het coronavirus [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=7BylHy2PFuU Sjors Miltenburg. (2020). Flip, grote vriend en corona [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?time_continue=147&v=HkutqzW7xjM&feature=emb_title Het Klokhuis. (2019). Wel of geen hand voor je mond tijdens het niezen? | NOJ | Het Klokhuis [Videobestand]. Geraadpleegd van https://www.youtube.com/watch?v=wbz8QzZfg_M

42

Vrije tafels:

- Zoek de virussen - Siroop maken - Memory van allerlei personen die we missen - Domino van de personen die we missen - Ketting van oma maken met kralen - Verwijder de virussen - Vriendenboek maken

Zakjes met virussen

Virussen nemen. (z.d.). Geraadpleegd op 23 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035837193/ Voelzakjes bacteriën. (z.d.). Geraadpleegd op 26 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035837133/ Voelzakjes virussen . (z.d.). Geraadpleegd op 26 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035837135/

43

Sensorische handschoenen met verschillend materiaal

Oma en opa maken of iemand anders dat je gemist hebt Bouwhoek/autohoek:

- Omvormen voor bewegingshoek - Huis van iemand bouwen die ze gemist hebben

Sandy. (2011, 5 november). Sensory Hands. Geraadpleegd op 23 april 2020, van http://mrssandysfamilychildcare.blogspot.com/2011/11/sensory-hands.html katrotje. (z.d.). Mijn oma en opa (voor peuterhanden). Geraadpleegd op 23 april 2020, van https://www.katrotje.com/products/mijn-oma-en-opa-voor-peuterhanden

44

Zoek de weg naar de personen die je gemist hebt Leeshoek:

- Gezellig rustige hoek met kussens, dekens en lampjes - Sensory bottles

Zithoek:

- Gevoels-meter: zo kunnen de kleuters aangeven hoe ze zich voelen na deze moeilijke tijd.

Zoek de juiste weg. (z.d.). Geraadpleegd op 22 april 2020, van https://nl.pinterest.com/pin/570690584035837264/ Sensory Bottles for Little Ones. (2016, 14 mei). Geraadpleegd op 23 april 2020, van http://plainvanillamom.com/2012/05/sensory-bottles-for-little-ones.html

45

2.2. Brainstorm

46

47

2.3. Webschema

48

3 Stap 3: Betekenisvolheid

3.1 Voor de kleuters

De kleuters kunnen bijleren over deze corona tijd. Zo kunnen ze naast hun belevingen ook nog extra kennis op doen binnen het thema. Het is een actueel thema die ons toch voor een lange periode anders heeft doen leven. De kleuters van mijn stage klas zijn 3-4 jarige. Over het algemeen zitten er momenteel veel 3 jarige kleuters in de klas omdat, de meeste vanaf de zomervakantie verjaren. Ze hebben in de klas al eens rond het thema dokter gewerkt. Daardoor ga ik mij focussen op het deel missen/eindelijk elkaar terug kunnen terug zien. Dit zullen kleuters echt ervaren hebben na deze moeilijke tijd. Ook wil ik mij verdiepen in het stukje hygiëne. Ik heb dit met mijn mentor besproken en zij vond dit ook een goed idee. Dit sluit ook het meeste aan op hun ervaringen en leefwereld. Ik heb na de aantal geobserveerde dagen gemerkt dat samen spelen voor sommige kleuters moeilijk is. Daarom wil ik mij ook wat verdiepen in elkaar terug te zien/elkaar gemist hebben. Samen spelen zal dus voor sommige kleuters ook weer moeilijk worden omdat ze een tijdje niet meer naar school zijn kunnen gaan. Ook is het een groep waar nog veel basisaanbod nodig is. De meeste kinderen in de klas hebben extra tijd/ruimte nodig om dingen te leren/kunnen. Daarnaast heb ik wel gemerkt dat deze kleuters erg zelfstandig zijn.

3.2 Voor mezelf

Ik vind het wel belangrijk om zelf actueel te zijn. Daarnaast vind ik het eens zo belangrijk om de kleuters op de hoogte te houden wat er in deze tijd juist gebeurt. Het is naast dit ook heel belangrijk om meer op de elementen zoals hygiëne in te spelen bij de kleuters. Ik vind dit persoonlijk heel belangrijk en het is ook van essentieel belang voor klein en groot.

49

4 Stap 4: ontwikkelingswaarde

Deze ontwikkelingswaarden kunnen allerlei mogelijke suggesties zijn binnen het thema Covid -19, die kunnen gebruikt worden met het verwerken van het thema. Deze keuze hangt af van welke activiteiten u voor ogen hebt. Deze ontwikkelingswaarde zijn gebaseerd op de OVSG doelen. HOOFD: (weten) De kleuters komen door: impressies, experimenteren, exploreren, spel meer te weten over het onderwerp Corona. De kleuters herkennen dat er mensen ziek zijn en dat deze weer beter kunnen worden. De kleuters kunnen bij zichzelf en bij andere het verschil tussen gezond en ziek zijn herkennen. De kleuters kunnen een mondelinge boodschap verwerken. De kleuters kunnen in concrete situaties als onveilig, gevaarlijk of ongezond herkennen. De kleuters kunnen de verschillende gevoelens herkennen en benoemen. de kleuters kunnen op een efficiënte manier informatie en leerervaringen opnemen, verwerken, weergeven (delen) en deze onthouden en inzetten bij nieuwe ervaringen en in complexere situaties. De kleuters kunnen omgangsvormen en leefregels voor het samenleven in groep begrijpen. De kleuters beroepen en bezigheden van bekende volwassenen eenvoudig beschrijven. De kleuters kunnen Alleen en met anderen kritisch reflecteren op ervaringen en bevindingen en daaruit leren. De kleuters kunnen enkele verwantschapsrelaties binnen de familie en gezin verwoorden. HART: (voelen) De kleuters ervaren het gevoel van iemand te moeten missen. De kleuters kunnen flexibel omgaan met andere omstandigheden De kleuters ervaren verbondenheid met: anderen, omgeving/gemeenschap en natuur. De kleuters kunnen aan een volwassenen vertellen hoe ze zichzelf voelen in een situatie. De kleuters ervaren dat ze verschillende gevoelens hebben. De kleuters kunnen gevoelens van angst, blijheid, boosheid of verdriet bij anderen herkennen en uitdrukken. De kleuters kunnen de functie en de waarde van media in de eigen leefwereld ervaren en illustreren De kleuters kunnen zich inleven in en meeleven met gevoelens van anderen. De kleuters ervaren dat anderen situaties op een verschillende manier beleven. De kleuters ervaren dat er verschillende redenen zijn om bang, boos, blij of verdrietig te zijn. De kleuters kunnen genieten van de hulp die aangeboden wordt. De kleuters kunnen eigen gevoelens, gedachten en verlangens verwoorden. De kleuters kunnen gevoelens van een persoon verwoorden. De kleuters kunnen genieten van het spreken met elkaar. De kleuters kunnen zorgen voor zichzelf en anderen. De kleuters tonen op een unieke wijze en eigen manier hun vriendschap voor elkaar. De kleuters durven communiceren. HANDEN: (doen) De kleuters kunnen de eigenheid en mogelijkheden van verschillende mediamiddelen en hun toepassingen ontdekken en begrijpen. De kleuters kunnen de gevolgen van ziek zijn te verwoorden. De kleuters kunnen goede gewoonten inzake dagelijkse hygiëne aannemen. De kleuters kunnen zorg dragen voor hun eigen omgeving. De kleuters zijn bereid om hygiënisch te handelen. De kleuters kunnen hun eigen gevoelens van angst, blijheid, boosheid of verdriet herkennen, uitdrukken en benoemen.

50

De kleuters spontaan en respectvol omgaan met anderen. De kleuters kunnen samenwerken om een bepaald doel te bereiken. De kleuters kunnen de regels naleven. De kleuters kunnen respect tonen voor verschillende vormen van arbeid. De kleuters kunnen pictogrammen herkennen en deze toepassen. De kleuters kunnen zich concentreren bij het luisteren naar teksten. De kleuters kunnen beluisterde informatie onthouden en er betekenis aan geven. De kleuters kunnen een mondelinge boodschap over gebeurtenissen begrijpen. De kleuters kunnen een verhaal begrijpen zonder visuele ondersteuning. De kleuters kunnen een beschrijving geven over ervaringen en gebeurtenissen. De kleuters kunnen openstaan voor nieuwe dingen uit de omgeving. De kleuters kunnen praten over ervaringen om de visuele waarneming te versterken. Mijn gekozen ontwikkelingswaarde: Hoofd: De kleuters komen door: impressies, experimenteren, exploreren, spel meer te weten over het onderwerp Corona/Covid-19. De kleuters kunnen de verschillende gevoelens herkennen en benoemen. Hart: De kleuters ervaren het gevoel van iemand te moeten missen. Ze ervaren verbondenheid met: anderen en omgeving/gemeenschap. Handen: De kleuters kunnen goede gewoonten inzake dagelijkse hygiëne aannemen. De kleuters tonen op een unieke wijze en eigen manier hun vriendschap voor elkaar.

51

5 Stap 5: themalijnen zoeken

Mogelijke themalijnen binnen het thema Covid-19: - Pas op! Hier komt een haaa-haaa-haatsjoe - Later word ik dokter - Tuutttaaa taaaaa tuuttaaa taa, hier komen we aan! - Ik mis je zo... - Hé help je mee? - Wat heb ik je zo gemist! - Hygiëne hygiëne wie zijn best doet zal het leren - Beschermd ben ik! - Dikke knuffel, wat heb ik jullie gemist! - Samen staan we sterk!

Op de volgende pagina vindt u mijn webschema. Vanuit dit webschema heb ik mijn focus gelegd op de themalijn:

- Wat heb ik je zooooo gemist! Voor dit lespakket koos ik ervoor om een aantal activiteiten binnen de themalijn: “Wat heb ik je zooooo gemist” uit te werken. Ik koos dit omdat het voor de kleuters in mijn stageklas ervaringen/belevingen zijn die ze echt ervaren hebben in hun leefwereld. Ze hebben allemaal iemand moeten missen en zullen erg blij zijn om elkaar terug te zien. Zo kan ik ook inzetten op het genieten om weer samen te kunnen zijn en het samenspel. Ook heb ik dit met mijn mentor besproken en zij vond dat een hele goede keuze. De verdere uitwerking van mijn themalijn vindt u in het document ‘Uitwerking themalijn – lespakket - Sidney Muyllaert’.

52

Inhoudelijke clusters zoeken – Themalijnen