TERUGBRENGEN VAN EEN GROENBLAUWE KWALITEIT IN VEGHEL …€¦ · het centrum die past bij de...
7
1 TERUGBRENGEN VAN EEN GROENBLAUWE KWALITEIT IN VEGHEL AAN DE AA
Transcript of TERUGBRENGEN VAN EEN GROENBLAUWE KWALITEIT IN VEGHEL …€¦ · het centrum die past bij de...
1
TERUGBRENGEN VAN EEN GROENBLAUWE KWALITEIT IN VEGHEL AAN DE AA
2
VOORWOORD
Met het project Veghel aan de Aa wil Meierijstad de zichtbaarheid en de groenblauwe kwaliteit van rivier de Aa in de
kern Veghel vergroten. De Aa is op veel manieren met de historie van Veghel verbonden. Behalve de aanwezigheid
op oude foto’s en kaarten, valt ze in historische verslagen bijvoorbeeld op door wateroverlast of haar functie als
militaire buffer. Het huidige college kiest voor het versterken van de Aa als kwaliteit in het centrum. Deze
cultuurhistorische vormgever verdient een prominentere plek in het centrum. Met het zichtbaar maken van het water
De Laak ‘omarmt’ de Aa opnieuw het dorp en wordt de eigenheid van Veghel versterkt.
Heemkundekring Vehchele
Januari, 2018
“De rivier de Aa stroomt zeer vermaaklijk langs dit Dorp, en de wandelwegen, die de korte tijd mij toeliet te bezigtigen,
bevielen mij zeer wel.”
Koster Brock, 1825
3
DE KRACHT VAN EIGENHEID
Weinig Veghelaren herinneren zich de naam Laak. Dat is niet vreemd, want deze deels natuurlijke waterloop is rond
1964 gedempt en verdwenen onder de stedelijke bebouwing van parkeerplaats Vlas en Graan. Maar de Aa en Veghel
zijn onlosmakelijk verbonden. Als je weet hoe het water liep, snap je ook waarom Veghel is, zoals het is. De Aa maakt
de eigenheid van Veghel. Veghel moet niet willen lijken op andere plaatsen, maar haar eigen unieke structuren
koesteren. Op oude kaarten en foto’s leeft de Laak voort en is zij onmiskenbaar deel van het DNA van Veghel. In
het project Veghel aan de Aa hebben we de kans om De Laak terug te brengen in het straatbeeld.
De Laak op de kadasterkaart van 1832. Bewerking door Martien van Asseldonk (www.oudzijtaart.nl)
DE LAAK
De naam ‘Laak’ is verwant aan het werkwoord ‘lekken’ en betekent ‘waterloop’. Het grillige verloop laat zien, dat het
om een natuurlijke waterloop gaat die later enigszins gekanaliseerd werd. Vermoedelijk gebeurde dit in de twaalfde
eeuw toen de beemden werden ontgonnen. In de vijftiende eeuw bestond de Laak in ieder geval. De huizen in Veghel
liggen dan “Aan de Plaats strekkende van de straat tot ’t water die Laeck”1. De Laak behoorde daarmee tot de oudste
cultuurhistorische lijnen in het landschap rond Veghel. Al viel ze door haar ligging aan de achterzijde van de straat
minder op. In 1426 is sprake van Achter bij die Laeck2 en in 1624 van Achter de Straet by de Laeck3. In 1683 verbood het
schepenbestuur het vissen met stolpkorven in de Laak4. De Laak was gemeenschappelijk eigendom en had een
watervoerende functie. Om die reden werd de Laak ook gebruikt als brandsloot of -graaf en moest zij watervoerend
blijven. In 1802 kregen de eigenaren van belendende percelen 14 ½ kan jenever betaald voor het uitdiepen van de
brandsloot achter de zuidzijde van de Straat5.
1 1447 BP1217.65v 2 BP1196.224 3 Bewerking Maatboek 1624. Asseldonk, M. van. www.oudzijtaart.nl 4 BHIC 7697.66 folio 66-66v. 5 Onderhoud van Waterlopen. Asseldonk, M. van. www.oudzijtaart.nl
4
De kaart die de Boxtelse landmeter Hendrik Verhees in 1789 maakte, toont de Laak als ‘Sloodt’ ten zuiden van de
Hoofdstraat. Ook de kadastrale kaart uit 1832 laat de Laak zien. (BHIC)
De luchtfoto uit de jaren ’20 laat zien dat de Laak nog deels watervoerend is. (NIMH)
5
EEN GEDEMPTE REGENSLOOT
Met de normalisatie van de Aa rond 1938 in de kern Veghel verdwenen de natuurlijke oevers. De Aa werd opgesloten
tussen steile oevers. De natuurlijke verbinding van de Laak met de Aa kwam daarmee droog te liggen. Wat resteerde
was een regensloot. In de jaren ’50 gaat Veghel als industriekern bijzonder hard groeien. Stedelijke uitbreiding gaat
gepaard met nieuwe voorzieningen en infrastructuur. De Laak wordt gedempt om plaats te maken voor de
Vogelbeemdenlaan (nu Vlas en Graan) en ontsluiting van De Blauwe Kei. Sindsdien doet het gebied dienst als
parkeerplaats.
Op de plek van de Laak ligt nu Parkeerplaats Vlas en Graan. (GoogleMaps)
6
HERSTEL VAN EIGENHEID
In andere steden met water in het centrum is veel geïnvesteerd om waterlopen te herstellen. Denk aan Den Bosch
(Binnendieze), Breda (Mark) of Boxtel (Binnendommeltjes). De Structuurvisie Veghel 2030 streeft voor Veghel naar
een robuust groenblauw casco als ruimtelijk beeldmerk voor de toekomst. De Aa en bijbehorende beekdalen vormen
de basis voor de groene en ecologische kwaliteiten van de gemeente. Die groenblauwe ruggengraat dient versterk te
worden en als kwaliteit naar buiten uitgedragen. Er liggen kansen om gebiedsopgaven voor natuur, waterbeheer,
cultuurhistorie en recreatie slim met elkaar te combineren.6
Met het terugbrengen van de Laak verandert de parkeerplaats Vlas en Graan van een ongastvrije achterkant in een
uitnodigende voorkant. Een groenblauwe en cultuurhistorische structuur die de bezoeker naar het centrum leidt. Ze
geeft een doorkijk naar de Aa en laat de rivier letterlijk contact maken met het stedelijk gebied. Een verbetering van
het centrum die past bij de ambities van Veghel aan de Aa.
- De Laak zal de eigenheid van Veghel benadrukken en de kwaliteit van het centrum versterken.
- De Laak fungeert als natuurlijke waterafvoer en biedt mogelijkheden voor het duurzaam afkoppelen van
regenwater van panden langs de Hoofdstraat.
- De Laak versterkt de functie van het centrum als verblijfsgebied.
Herstel van de Laak betekent ook een ingreep in het Veghelse centrum. Dat moet zorgvuldig worden voorbereid.
Deze tijd stelt nieuwe eisen en de oorspronkelijke situatie dient te worden ingepast in de wensen en mogelijkheden
van nu.
6 Zie ook: WaterBeheerPlan 2016-2021, Waterschap Aa en Maas.
7
REFERENTIEBEELDEN
De Demer in Heusden (Heusdens Bureau voor Toerisme)
De Beekgraaf in Nistelrode (Funda)
