Terugblik Verkiezingsconferentie Cultuur & Gemeenten 2018

Op 2 februari 2018 kwamen 250 deelnemers naar Leeuwarden Fryslân, de Culturele Hoofdstad van

Europa, om te debatteren over kunst en cultuur in aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezingen op 21

maart. Onder hen burgemeesters, wethouders, kunstenaars, culturele instellingen, die elkaar

inspireerden met betrekking tot de kracht van kunst, cultuur en erfgoed voor de gemeente. De

Verkiezingsconferentie Cultuur & Gemeenten speelde zich af in De Harmonie in Leeuwarden en werd

geleid door Ruben Maes.

Kunst, cultuur en erfgoed kunnen de lokale eigen kracht van de gemeente naar voren halen. Welke

dilemma’s komen daarbij kijken? Op welke manier kan een gemeente zich onderscheiden, wat maakt

een gemeente aantrekkelijk?Oplossingen voor deze opgaven werden gezocht aan de hand van zeven

centrale vragen, op het gebied van 1 Cultuureducatie. 2 Talent. 3 Arbeidsmarkt. 4 Cultuur in politiek.

5 Regionalisering. 6 Participatie. 7 Omgevingsvisie.

Na de opening door Commissaris van de Koning in Fryslân Arno Brok en en keynote door

programmaleider van LF2018 Sjoerd Bootsma, gingen in de plenaire zaal allereerst wethouders met

elkaar in gesprek. Zij poneerden elk hun ‘centrale vraag’. Vervolgens werden tijdens de zeven

deelsessies antwoorden en oplossingen geformuleerd. Ter afsluiting reflecteerden in de plenaire zaal

enkele burgemeesters op de aangedragen oplossingen.

U kunt de volgende verslagen lezen

* Openingstoespraak Commissaris van de Koning in Fryslân Arno Brok

* Keynote Sjoerd Bootsma, programmaleider van LF2018

* Verslag plenaire bijeenkomsten met wethouders en burgemeesters

* Verslag Deelsessies:

> 1 Cultuureducatie

> 2 Talent en broedplaatsen

> 3 Arbeidsmarktagenda

> 4 Cultuurwijzer

> 5 Regio, Stad, Land

> 6 Participatie

> 7 Omgevingsvisie

1

ToespraakCommissarisvandeKoninginFryslân

VerkiezingsconferentieCultuur&Gemeenten,Kunsten‘92,Leeuwarden2februari2018

Goeiemoarn,wolkomyndeKultureleHaadstêdfanEuropa.Hetisditjaar150jaargeledendatdeFriesedichterdesvaderlandsObePostmageborenis.VandaagishierinLeeuwardendeopeningvanOBE,hetnaardedichtergenoemdetaalgebouw.Vanuitdepaviljoengaatdeaandachtuitnaarmeertaligheid.Datraaktcultuur,identiteitenhetsociaalwelbevindenvanmensen.Eenmooiedagvoordetaal.ObePostmabereiktedeleeftijdvan95jaar.Bijzijnoverlijdenhaaldendekrantennogeensaandatdedichteraltijdafkeringwasvantegenstellingen.Hijzaglichaamenziel,levenendood,hemelenhelnietalsapartegrootheden.DaarbestondenvolgensPostmaookgeentegenstellingentussen.Dieverschillendezakenhoordenjuistbijelkaar.ZokijkenweinFryslânookaantegencultuur.Hetisnietcultuuraandeenekanteneconomieaandeanderekant.Cultuurstaatnietlosvanhetsociale.Cultuurstaatniethaaksopsport.Cultuurenlandbouwzijngeentegenpolen.Cultuurisverwevenmetaldiesectoren.Samenvormenzeonzesamenleving,onzemienskip.DatiswatweditjaaralsCultureleHoofdstadwillenlatenzien.Methulpvancultuurtonenwewaaronzeregiovoorstaat.Prachtigevoorstellingendievertellenhoewemetonslandschapomgaan.Dielatenzienhoedesamenwerkinghierdoorallelagenvandebevolkingheenloopt.Diedeschoonheidvanhetpaarderen,maarookhoeweopeenduurzamemanierkunnenleven,verplaatseneneten.Cultuurbrengtmensenbijelkaar.Zorgtvoorcreativiteit,opveleterreinen.Versterktdeidentiteitendesocialerijkdom.DiekennisenervaringenwillenwedelenmetEuropaendewerelderomheen.Ookomtelerenvanervaringenvananderen.Uheefthetongetwijfeldmeegekregen:afgelopenweekeindewasdeopeningvanLeeuwarden-Fryslân2018.Metgastenuitdiverselanden.VoorafgaandaandeopeninghaddenweeenminiconferentiemetgastenuitWales,Ierland,deFaröereilanden,MaltaenSpaansBaskenland.Metervaringsdeskundigenuitdewereldvandeculturelehoofdsteden.Hetwasboeiendomteervarenwatzijmetcultuurdoen.Datbrengtonsookweertotnieuweideeënennieuweinzichten.Voordieideeëneninzichtenbentuhierookgekomen.DeheerBootsmagaatzodieperinopwatwehierdoenalsculturelehoofdstad.Ugaatingemeentelanddeverkiezingsperiodein.Metdaarnahetopstellenvannieuwecoalitieakkoordenennieuwecolleges.Daarinhoortcultuuruiteraardookeenroltekrijgen.Indezetijdwaarinhetsocialedomeinvooralbijzondereaandachtvraagt.

2

Alsweergensdewaardevancultuurinbeeldkunnenbrengen,danisdatweldeafgelopenperiodeindezeprovincie.VorigjaarhaddenweinhetFriesMuseumdegroteoverzichtstentoonstellingvanhetwerkvandeinFryslângeborenschilderAlmaTadema.Bijna160.000bezoekersmeteenwaarderingvan8,6.Hetleverdedeeconomievandestad7,6miljoenop.Eenveelvoudvandekosten.DetentoonstellingdingtvolgendemaandinNewYorkmeenaareenGlobalFineArtsAward,deOscarvandemuseumwereld.DeafgelopenwekenschreefdeenenadeanderelandelijkekrantbijlagenvoloverLeeuwardenenFryslânalsCultureleHoofdstad.Warenerprogramma’soptvenradioaangewijd.Daarbijginghetnietalleenoverdevoorstellingendieerditjaarkomen.Maarookdeboodschapdiewealsregiowillenmeegeven.Ookdatisvangrotewaardeenhaddenwezondercultuurnietkunnenbereiken.Eenbruikbareervaring.Geachteaanwezigen,InFryslâniseengrootdeelvandeinwonersinnovemberalnaardestembusgegaan.Vanwegedeherindeling.Indedriegrotegemeentenzijndeakkoordenklaarendecollegesinmiddelsaandeslag.Watisdaarmetcultuurgebeurd?Isdateenindicatieofmisschieneeninspiratievooru?DegemeenteWaadhoeketrektmeergelduitvoorhettheater,alsknooppuntvancultuurbeoefeningvanamateursenprofessionals.DegemeenteSúdwest-Fryslân–degrootstegemeentevanNederland-gaatnietverderbezuinigenopcultuur.EnindegemeenteLeeuwardeniscultuuraangemerktalshefboomenaanjagervoorsociale,economischeenduurzamegroei.Cultuurheefthierindezegemeenteeenbredefunctiegekregen,aangewakkerddoordeuitgangspuntenvanculturelehoofdstad.Hetlandelijkecoalitieakkoordheeftunatuurlijkeveneensgezien.Daarinstaanbemoedigendewoordenvoorhetbelangvancultuur,bijvoorbeelddeextra325miljoeneurovoorcultureelerfgoed.Desamenlevingisnuaanzetomdatgeldeengoedebestemmingtegeven.Inaldieakkoordenheeftcultuurdewindinderug.Hetkannietandersofugaatopdiewegvoort.DatpastookbijhetjaarvanCultureleHoofdstad,wantdatisnieteenLeeuwarderofeenFriesfeestje,datvierenwenationaal.WekunneninditjaarvanCultureleHoofdstadalsNederlandlatenzienhoecultuurdesamenlevingversterkt.Datbegintlokaal,indegemeenten.Hetisnietcultuuraandeenekantensociaaldomeinaandeanderekant.Dietegenstellingiserniet.IndegeestvanObePostma:desamenlevingisééngeheel,metcultuuralséénvandepilaren.

�

Keynote Kunsten ‘92 Verkiezingsconferentie 2018, 2 februari 2018Sjoerd Bootsma, programmaleider Leeuwarden-Fryslân European Capital of Culture 2018

Inleidend een programma-impressie van LF2018: http://bit.ly/2FBMBYk

Goedemorgen, mijn naam is Sjoerd Bootsma, ik ben sinds 2011 betrokken bij Leeuwarden-Fryslân, Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Eerst als kritisch inwoner van Leeuwarden, toen als bidbookschrijver, en sinds 2014 als programmaleider. Dankjewel Kunsten ‘92 om op dit mooie podium ons verhaal te mogen vertellen. Ik heb ervoor gekozen in mijn verhaal vooral te vertellen over wat een kunst- en cultuur manifestatie op deze schaal kan betekenen in het bij elkaar brengen van mensen. In een tijd dat de media berichten over een samenleving die elke dag verder uit elkaar lijkt te vallen, kwamen in Fryslân 30.000 mensen bij elkaar om samen aan één missie te werken. Ik zou evengoed kunnen vertellen over de intrinsieke, artistieke waarde van kunst, of de economische waarde. Maar kies omwille van tijd er nu vooral voor om te vertellen over de maatschappelijke waarde van kunst die hier voor een grote beweging heeft gezorgd.

Ik raakte in 2011 betrokken bij de kandidaatstelling voor Culturele Hoofdstad, op een moment dat die op een dieptepunt was: het was een periode van strenge cultuurbezuinigingen, de crisis was nog maar net begonnen en ik woonde in een stad die ronduit cynisch was. Het officieuze volkslied van Leeuwarden ging ongeveer als volgt: “Het het nooit wat weest, het sil nooit wat wurde. As’t in Liwwadde geboren bist, kan’st it wel skudde”. En je moest hier vooral niet wat nieuws proberen, want dat was in de jaren ‘60 of ‘80 ook al een keer gebeurd. En toen werd het ook niks.

Het idee om met Fryslân, daarna met Leeuwarden en uiteindelijk met Leeuwarden-Fryslân culturele hoofdstad van Europa te worden stamt uit het Provinciale Staten coalitieakkoord van 2007. Het begon met één vrouw, de gedeputeerde van cultuur Jannewietske de Vries. Daar kwam een paar ambtenaren bij, zo rond 2010 werd een kleine organisatie opgetuigd om het bid voor te bereiden. Die voorbereiding moest ettelijke tonnen gaan kosten, en ik heb u net de tijdsgeest geschetst, dus u kunt zich voorstellen hoe enthousiast de staten en gemeenteraad zijn geweest. Laat staan het journaille: men was ronduit cynisch.

Toch sneed die droom hout. Friesland worstelde met problemen die groter waren (en zijn) dan de eigen regio: een kleine economie, een forse brain drain, een sterk verschraalde biodiversiteit, lage opkomst bij verkiezingen, een samenleving waarin mensen steeds meer op zichzelf komen te staan, een lokale taal en identiteit - het Fries - onder druk van een globaliserende wereld, en ga zo maar door. Deze uitdagingen zijn niet exclusief Fries, ze komen op heel veel perifere plekken voor in Europa.

Om de kandidaatstelling te steunen schreven we eind 2011 met zo’n tien mensen, bijna allemaal rond de dertig en op enigerlei maatschappelijk of cultureel actief, een manifest. Hierin hielden we een pleidooi om Fryslân niet te laten verpieteren, of te laten verworden tot een soort aanbieder van neo-pittoresk ruraal woongenot voor de Randstedelijke grijze golf. We stelden dat Fryslân buitengewoon veel kwaliteiten heeft: rust, ruimte, een doe-maar-normaal-houding en een vanzelfsprekendheid om elkaar te helpen. We wilden hier niet weg. Sterker nog, we wilden hier onze kinderen grootbrengen. Maar dan moest er wel wat gebeuren...

Jan Rotmans (hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid) zei het treffend toen hij stelde dat we niet in een tijdperk van verandering leven, maar in een verandering van tijdperken. We verhuizen letterlijk naar een nieuwe tijd. Er was en is dus een sterke behoefte aan nieuwe creativiteit, nieuwe ideeën, een nieuwe aanpak. Wie blijft doen wat ie deed, krijgt wat ie kreeg. Een nieuw Fryslân vraagt om nieuwe vooral creatieve oplossingen. We zagen in dat het Europese Culturele Hoofdstadprogramma wel eens zo’n grote magneet zou kunnen zijn, dat het boven alle partijen, boven de vierjarenakkoorden, boven persoonlijke of organisatiebelangen kon staan. En bovenal, onze problemen waren immers niet uniek, ze komen overal in Europa voor. Konden we met Culturele Hoofdstad ons in een netwerk van Europese regio’s, makers, doeners en denkers begeven om gezamenlijk die uitdagingen aan te gaan? Wij dachten van wel en zagen in die Europese droom een nieuw perspectief.

Ons manifest werd gepubliceerd en omarmd als een geluid van een nieuwe generatie. Er ontstond een meer positieve beeldvorming. De stad moest formeel de kandidaatstelling van de provincie overnemen, er kwam geld om met een bid aan de eerste ronde mee te doen. Den Haag, Utrecht, Maastricht en Eindhoven stelden zich ook kandidaat. Burgemeester Crone vroeg ons als manifestschrijvers om dat eerste bidbook te gaan schrijven. Er was denk ik verder ook niemand die het echt wilde doen. Inmiddels waren er al wat meer mensen enthousiast.

Wat we vervolgens hebben gedaan is simpelweg een paar duizend gesprekken voeren. In café’s, tijdens open lunches, op de markt met een kraampje, één-op-één met politici, journalisten, beleidsmakers, ondernemers, cultuurmakers, voorbijgangers. We stelden mensen niet de vraag wat er morgen in de stad anders moest, want dan begon men toch over de recente sluiting van het kunstencentrum, of over parkeerproblemen. Maar we stelden de vraag hoe Fryslân er in 2030 zou moeten uitzien. Hoe zijn we dan mobiel? Wat is ons landbouwbeleid? Kennen we de buren? Aan de hand van al die gesprekken kregen we voorstellen voor projecten of hebben we zelf projecten geformuleerd voor in het bidbook. Eén voor één overtuigden we mensen van de noodzaak om met cynisme af te rekenen en gezamenlijk de schouders onder een nieuw Fryslân te zetten, met kunst en cultuur als katalysator, met de kunstenaar in het hart van de kwestie. Waar we in januari 2012 met hooguit vijftig man waren, kwamen in september 2012 - in deze schouwburg - 1500 mensen af op de bidbookpresentatie. Afgeladen vol, veel enthousiasme.

De eerste ronde kwamen we door, de jury was vooral onder de indruk van ons vrolijke activisme en de grassroots aanpak. In de tweede ronde hebben we alle projecten door de artistieke mangel gehaald en hulp van buiten ingeroepen om te werken aan een betere Europese dimensie. De rest is geschiedenis. In 2013 wonnen we de wedstrijd.

Over hoe we ons programma organiseerdenDe veertig projecten in ons bidbook hadden gemeen dat de verantwoordelijkheid van die projecten niet bij ons als organisatie lag. Wij hebben altijd gesteld dat de erfenis van culturele hoofdstad in het werkveld moet zitten. Die manier van werken past hier goed. Het heeft in Friesland geen zin om als een aap bovenop de rots te gaan zitten. Zit denk ik in ons DNA. In de 9e eeuw leefden we hier op terpen, honderden terpen. Die terpen waren niet zelfvoorzienend, dus er bestond een levendige onderlinge ruilhandel. Fryslân heeft vervolgens nooit een kathedraal gebouwd, want al die terpen hadden al hun eigen kerk gebouwd. Tot op de dag van vandaag vind je hier de hoogste kerkdichtheid van Europa per vierkante kilometer.

Die decentrale aanpak kenmerkt ons programma. De verantwoordelijkheid ligt bij de producenten van projecten zelf. Maar wij hebben als organisatie wel eisen gesteld daar waar wij financierden: projecten moesten vertrekken vanuit lokale en Europese urgenties, we hielden de projecten langs een meetlat met zes E’s: Europe, Empowerment, Entrepreneurship, Ecology en Experience. Daarbij formuleerden we kpi’s die gaan over percentage deelnemende kinderen die onder de armoedegrens leven, deelnemers uit minder

krachtige wijken, hoeveelheid vrijwilligers, banen, mediawaarde, bezoekersaantallen, et cetera. Hierop voerden we 0, 1, 2 en volgend jaar een 3-meting. We spraken vervolgens met de overheden af dat hun bijdrage aan culturele hoofdstad niet een eenmalige bijdrage was, maar maakten afspraken tot 2028. Daarmee is culturele hoofdstad geen dikgepakte vrolijke ejaculatie aan feestjes in 2018, maar een duurzame beweging die kunst en cultuur als ruggegraat van de samenleving formuleert en van daaruit - met vaak een kunstenaar aan het roer - actuele maatschappelijke uitdagingen aansnijdt. Kunst en cultuur zijn voor ons de katalysator om tot nieuw denken voor een gezamenlijke toekomst te komen.

Onze projecten delen we tegenwoordig op in drie verhaallijnen:Durf te dromen, over de noodzaak als perifere regio groot te durven dromen. Voorbeelden: De reuzen van Royal de Luxe, de kwalitatief waanzinnig mooie 11 fonteinen, het kindercircusfestival Adje LambertDurf te doen, allerhande projecten die handelen over duurzaamheid en biodiversiteit. Voorbeelden: De nieuwe film WAD van de makers van De Nieuwe Wildernis, Joop Mulder’s Sense of Place, maar ook een groot initiatief om als provincie fossielvrij te worden zoals Fossielvrij Fryslân.Durf anders te zijn, over een kleurrijke en inclusieve samenleving. Voorbeelden: Under de toer, Lân fan taal, of het opbouwen van een internationaal theaterprogramma in deze stad met Strangers on stage

Ons doel was niet alleen om de Friese mienskip te activeren om mee te doen, we streefden ook naar een meer flexibele mienskip, een mienskip die open staat voor nieuwe mensen en denkwijzen. Een iepen mienskip, zoals we dat hier noemen, is nodig om naar een nieuwe tijd te gaan. Ik noemde net de aanpak met die verschillende E’s, door hiervoor te kiezen moesten producenten buiten hun comfort zone treden en in elke hoek van de samenleving samenwerkingen zoeken, met kennisinstellingen, bedrijfsleven, bewonersverenigingen, beleidsmakers, of met Europese partners.

Resultaat van die aanpak is nu een programma met projecten die elk veel vermenging kennen van amateurs en professionals en die een ongekende hoeveelheid wonderlijke samenwerkingen in zich hebben: In King of the meadows werken boeren, melkcoöperaties, beleidsmakers en kunstenaars samen aan een nieuwe visie op landschapsbeleid. In Welcome to The Village bouwen breiende oma’s, startups, nieuwkomers en hipsters samen een festival en in Sense of Place bouwt Joop Mulder landschapskunst aan de waddenkust met kunstenaars, natuur- beschermers en de inwoners van Holwerd.

In alle gevallen is het de kunstenaar of cultuurmaker die vragen stelt, is de verbeelding aan de macht. En dat raakt mensen in het hart en in het hoofd. Kunstenaars weten mensen in hun hart te raken, in beweging te krijgen. Die kracht van kunst is in deze tijd broodnodig. We hebben de kunstenaar, of de ‘maker’ zo je wilt, nodig om tot nieuwe visies op samenleven te komen, daarom moeten kunst en cultuur in het hart van je beleid staan. Cultuur is immers ‘wie we samen zijn’, dat leert elke leerling op de middelbare school in zijn eerste les maatschappijleer. Cultuur overstijgt alle sectoren en alle domeinen.

Iedereen doet mee, LF2018 als bewegingSinds we wonnen in 2013 hebben we gezegd dat iedereen deel mag uitmaken van ons programma. Niet per sé in het hoofdprogramma, maar wel in wat wij ons ‘iepen mienskipprogramma’ noemen. Het belangrijkste criterium is dat je samen met je buren iets organiseert om van je eigen straat, dorp of wijk een mooiere plek te maken. Want als de mensen een straat of dorp verderop dat ook doen, dan leven we met z’n allen in een mooie wereld.

We hebben geïnstigeerd, op de kansel gestaan, mensen opgeroepen om bij te dragen met plannen die pasten bij onze uitgangspunten. Dat heeft in 2018 geleid tot niet alleen dat hoofdprogramma met daarin 60 projecten bestaande uit zo’n 300 evenementen, maar ook tot honderden projecten uit de gemeenschap. Wat schetste onze verbazing? Mensen kwamen

daarbij helemaal niet om geld vragen, maar om erkenning, of om netwerk, of om te horen of hun idee wel goed genoeg was. We organiseerden driewekelijks een workshopdag waarbij ervaren makers mensen hielpen met de conceptuele uitgangspunten van hun idee. Met als doel te zorgen dat je aan het einde van de dag je idee in een minuut kan pitchen. Daarnaast maakten we samen met de provinciale cultuurkoepel Keunstwurk een toolkit voor zakelijke vragen.

Afgelopen week was onze opening. Het was absoluut hondenweer, maar toch stonden er veertigduizend mensen op de pleinen. Toen we laatst eens een optelsom maakten van hoeveel mensen er nu betrokken zijn bij LF2018-projecten, kwamen we op 30.000 mensen die van de bank zijn gekomen en actief meehelpen, amateurs en professionals door elkaar. Dat is waanzinnig. Van 1 persoon toen tot 30.000 nu. We ontdekten de afgelopen jaren dat als je een stip op de horizon zet, er veel mensen, bedrijven, organisaties of instellingen willen bijdragen. Daarbij heb je niet een heel leger aan experts nodig: mensen kunnen het zelf. Geef je dromers en pioniers ruimte en vertrouwen, organiseer een systeem waarin je kleine initiatieven kunt ondersteunen, niet alleen stichtingen moeten subsidie kunnen aanvragen, maar ook natuurlijke personen. Het Iepen Mienskipsfonds van de provincie Fryslân is een mooi voorbeeld.

De beweging van Leeuwarden-Fryslân laat zien dat nu het moment is om als gemeenten samen met het rijk structureel te investeren in kunst en cultuur en kunst en cultuur te erkennen als de ruggegraat van onze samenleving, en niet als sluitpost of als enkel entertainment. Onderschat mensen niet, men is echt geïnteresseerd om buiten de eigen kaders te kijken en te denken, maar daarvoor moeten wel aanleidingen worden gemaakt. Als kunstenaars of makers in het hart van je beleid staan, kom je tot nieuwe visie, niet beleid maar bovenal tot gezamenlijkheid.

2018 is met dit alles niet alleen een jaar vol evenementen en activiteiten, maar ook een maatschappelijke beweging waarin mensen samen met hun buren, van dichtbij en ver, werken aan een duurzame gezamenlijke toekomst. Met altijd kunst en cultuur in het hart of als vertrekpunt. En ook al is dit Culturele Hoofdstadjaar nog maar zeven dagen oud, voor ons is het nu al een succes…

Dankjewel.

Verslag plenaire sessies

Verkiezingsconferentie Cultuur & Gemeenten Kunsten ‘92 Op 21 maart gaat heel Nederland naar de stembus om de richting van het gemeentebeleid te

kiezen voor de komende vier jaar. Kunst, cultuur en erfgoed kunnen de lokale eigen kracht

van de gemeente naar voren halen. Welke dilemma’s komen daarbij kijken? Op welke manier

kan een gemeente zich onderscheiden, wat maakt een gemeente aantrekkelijk? Maar ook: Hoe

breng je kunst en cultuur op de agenda, naast andere belangrijke thema’s zoals bijvoorbeeld

sociaal domein en zorg?

Kunsten ‘92 organiseerde op vrijdag 2 februari 2018 een verkiezingsconferentie in

Schouwburg De Harmonie in Leeuwarden. Wethouders, ambtenaren van gemeenten,

raadsleden en culturele instellingen werden uitgenodigd om met elkaar constructieve

oplossingen te bedenken voor het beleid voor de komende vier jaar.

Het programma met een introductiefilmpje over Leeuwarden-Fryslân 2018 Culturele

Hoofdstad van Europa (hierna LF2018). Het publiek werd welkom geheten door dagvoorzitter

Ruben Maes, Commissaris van de Koning in Fryslân Arno Brok en Programmaleider van

Leeuwarden-Fryslân 2018 Culturele Hoofdstad van Europa Sjoerd Bootsma.

Nadien sprak Maes met zeven wethouders, uit verschillende delen van Nederland, die allen

een centrale vraag wilden beantwoorden om hun beleid handen en voeten te geven.

Cultuureducatie, broedplaatsen, arbeidsmarkt, cultuur in het politieke debat, regionalisering,

participatie en omgevingsvisie waren de onderwerpen van vandaag. In deelsessies daarna

splitste de zaal van 250 aanwezigen zich op in de zeven groepen om dieper in te gaan op deze

thema’s en mee te denken met de wethouders. Later op de middag schoven vier

burgemeesters aan om te reageren op de informatie die de wethouders uit de deelsessies

hebben opgehaald.

Aanwezig op deze dag waren voornamelijk wethouders, ambtenaren van gemeenten, een

enkel Tweede Kamerlid en in iets mindere mate raadsleden en culturele instellingen.

Cultuur is niet on top of mind bij

veel gemeenten. De zaal roept dat

zorg, werk en veiligheid dat wel

zijn. Maar met een totaal van 6

miljard extra voor de gemeenten

vanuit het Rijk kan mogelijk extra

geld worden uitgegeven aan

cultuur: Hoe kunnen we dit

besteden? En hoe zorgen we

ervoor dat cultuur geen sluitpost

meer wordt op de

gemeentebegroting?

Op deze en andere vragen hoopt

Maes op het einde van de dag

antwoorden te hebben.

Commissaris van de Koning in Fryslân Arno Brok Als voormalig wethouder kunst en cultuur van Leeuwarden blikt Brok terug op Obe Postma,

de dichter uit Friesland die dit jaar 150 jaar geleden is geboren. “Postma geloofde niet in

tegenstellingen: hij gelooft dat cultuur verbindt. Zowel Valetta (Malta) als

Leeuwarden/Fryslân laten de verbinding in de samenleving zien. Duurzaamheid is een

belangrijk thema. Niet alleen het milieu, maar ook qua economische investeringen in de

stad. Door de stip op de horizon die LF2018 bracht, kregen bestuurders, inwoners en

ondernemers zin om te investeren in een betere infrastructuur en productie.

Bij de start van het project werd gedacht: Wat willen we de Fryslanders meegeven? Zonder

kunst en cultuur was LF2018 onmogelijk geweest. De kracht van cultuur werd duidelijk bij de

herindelingsverkiezingen van 6 november jongstleden. Waarin de coalities hebben besloten

meer te investeren in cultuur.

Maar LF2018 is niet alleen een Frysk feestje, ook op landelijk gebied heeft cultuur de wind in

de rug. Met alleen al 325 miljoen voor Cultureel Erfgoed zal minister Ingrid van Engelshoven

meer te verdelen hebben dan voorheen. Maar cultuur begint lokaal. Het is niet tegengesteld

van andere factoren.” En daarmee sluit Brok zijn inleiding af met Obe Postma, die de

samenleving als geheel ziet met cultuur als een van de pilaren.

Ruben Maes vraagt hoe culturele instellingen meer kans maken op subsidie van de gemeente.

Brok: “Door samenwerking te laten zien, door de netwerksamenleving voorop te stellen.” Hij

merkt ook dat bij bestuurders de toon is veranderd binnen het Openbaar Bestuur. “Vier jaar

geleden was cultuur het sluitstuk op de portefeuilleverdeling, nu gaat cultuur ook over het

debat over identiteit en samenleving. Op zowel landelijk als lokaal niveau een kansrijk

thema.”

Met deze inleiding is de toon gezet: samenwerking en het opzetten van netwerken komt

vandaag nog veel terug.

Sjoerd Bootsma Een van de initiatiefnemers van Culturele Hoofdstad van Europa is Sjoerd Bootsma, daarvoor

organisator van kleine festivals in Leeuwarden. Hij vertelt in geuren en kleuren over het

proces van de aanvraag om LF2018 te worden en hoe Leeuwarden is veranderd door de

toekenning.

Bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2007 stond in het coalitieakkoord dat

werd gevreesd voor een braindrain en keek men met lede ogen naar de kleine economie. In

2010 heeft Bootsma een manifest geschreven; over een regio waar veel is. Er is rust, ruimte

en mensen doen normaal. Er moest echter wel wat veranderen. Hij quote daarbij Jan Rotmans:

“We leven niet in een tijdperk van veranderingen, maar in een verandering van tijdperken.”

In 2011 stapte hij naar de gemeente met een projectplan. Dit was in de tijd van de

bezuinigingen, er heerste cynisme over het investeren in cultuurprojecten, er was immers net

besloten om het kunstencentrum te sluiten.

Bootsma pleitte dat Leeuwarden magneten nodig had die groter waren dan zijzelf. Voor het

bidboek hebben zij een oproep gedaan aan iedereen, gevraagd bij cafés, markten, optredens,

dialogen aangegeven. Met een antwoord op de vraag: Wat wil jij dat Leeuwarden in 2030 is?

Wat is ons verhaal?

In alle projecten is kunst en cultuur de katalysator van iets groters. De regie van de projecten

lag niet bij Bootsma zelf, maar bij de projectindieners.

Er werden een aantal voorwaarden gesteld aan de projecten, de zogenaamde zes E’s: Europe,

Empowerment, Entrepeneurschip, Ecology en Experience.

Er moest onder andere sprake zijn van participatie, duurzaamheid en ondernemerschap en zet

de kunstenaar in het hart van je beleid.

Verloop middagprogramma

Na deze twee bevlogen inleidingen vraagt Ruben Maes de wethouders naar voren te komen

voor de eerste plenaire sessie. Hieronder in dit verslag volgen de stellingen die de wethouders

wilden voorleggen in de deelsessies en de uitkomst daarvan.

In de zeven verschillende deelsessies ging het publiek in gesprek met de wethouders en over

oplossingen: in kleine groepjes, staand of zittend in een grote kring of buiten. In het

onderstaande verslag wordt van de deelsessies alleen een korte quote opgenomen. Op

verschillende plaatsen in de tekst kunt u doorklikken naar het verslag van de betreffende

deelsessie.

Bij de tweede plenaire sessie werden vier burgemeesters naar voren gehaald om te reageren

op de ideeën van de wethouders. De burgemeester hebben eerder die dag een rondleiding

gehad door de stad Leeuwarden. Er wordt ook door burgemeester Ferd Crone teruggeblikt op

het proces om LF2018 te worden. Zijn samenvatting: Het zorgde ieder jaar en op steeds

grotere schaal voor meer reuring. Leeuwarden heeft bewust ook gekozen voor kunst met een

kleine C, om de mienskip te verbinden.

Daarmee maakt Crone het verhaal rond waar Brok mee was gestart: de mienskip als centraal

thema.

Vraag 1. Wat kunnen gemeenten doen om toegankelijkheid voor iedereen te realiseren en

de kracht van cultuur meer te benutten? Marcelle Hendrickx (wethouder Tilburg) trapt af: zij ziet gesprekspartners als gelijken en

probeert in de belevingswereld van de cultuurmakers te kruipen.

Bertien Houwing (wethouder Amersfoort) geeft aan van een systeemwereld naar een

leefwereld te willen gaan en dat culturele instellingen de urgentie van hun bestaan meer aan

de orde moeten brengen bij de Gemeenteraad. Ook geeft zij als advies om op pad te gaan en te

experimenteren. Kunst is nodig voor een aantrekkelijke stad, we hebben elkaar nodig. Het is

haar rol als wethouder om culturele instellingen zo goed mogelijk te kunnen faciliteren, zodat

culturele instellingen de inhoud kunnen invullen.

Waar Hendrickx tegen aan loopt is dat zij niet alle kinderen in Tilburg kan bereiken, zij wil

ervoor zorgen dat kinderen op verschillende plekken in de stad komen en in contact komen

met makers (of kunstenaars). De cultuurgemeenschap in Tilburg is elitair/wit (zij wijst erop

dat de zaal van vandaag helaas datzelfde beeld geeft), kortom cultuur wordt niet door de

gehele bevolking beoefend. Aan de andere kant is er ook veel kunst en cultuur waar

Hendrickx geen vat op heeft, in buurthuizen op wijkniveau. Cultuureducatie gaat bij haar

goed in het onderwijs, maar Hendrickx vindt het nogal braaf. Het mag wat minder tuttig en

iets meer schuren, zodat kinderen echt gelukkig gemaakt kunnen worden.

Deelsessie

Quote van de deelsessie: “Hoe kun je cultuureducatie meer laten schuren?”.

Plenaire sessie met de burgemeesters

Hendrickx: “Hoe krijg ik een draaiend huis in de cultuureducatie? In de deelsessie merkte

iemand op dat er heel veel culturele, creatieve organisaties zijn die denken dat creatief te zijn,

maar dat zij dat niet altijd zijn. Een ander gaf, na afloop in de wandelgangen, aan dat zij het

ook hebben geprobeerd, maar dat het niet lukte totdat zij 15 ‘schurende’ kunstenaars hebben

gevraagd om mee te doen. Zo ontstond beweging, een opening. In het verhaal van Sjoerd van

vanmorgen kwam ook naar voren: het maakt niet uit hoe je het doet, hier moet het aan

voldoen. Het moet voldoen aan de zes E’s.”

Houwing noemt het gemeenschapsfonds als goed instrument om meer voor elkaar te krijgen,

zowel op regionaal niveau als op opgaveniveau. “Door verkokerd werken, wat niet alleen bij

gemeenten is, maar ook bij culturele instellingen, raken we elkaar kwijt. Hoe gaan we dit

tegen? Welke uitdagingen liggen er dan om daarmee aan de slag gegaan?”

Maes: “Hoe is het burgemeester Fred Crone (Leeuwarden) gelukt om LF2018 schurend te

maken, maar tegelijkertijd de hele stad te bereiken?”

Crone: “Een combinatie van toeval, geluk en mensen. Je moet aansluiten op de wortels die je

in de stad hebt. Deels uit de cultuursector, maar ook aanpalende sectoren. Ik heb mazzel

gehad met Sjoerd en de groep. Als je dat toeval niet hebt, probeer dan het toeval te helpen,

door bijvoorbeeld netwerken op te zetten.

LF2018 zorgt voor reuring, maar zonder wrijving geen glans. Zorg ervoor dat je die stip op de

horizon hebt om naar toe te werken.”

Burgemeester Ina Adema (Lelystad) complimenteert Crone met de manier waarop men het in

Leeuwarden voor elkaar heeft gekregen dat haar eigen familie uit Friesland ook dolgraag

wilde dat Leeuwarden-Fryslan de LF2018 zou worden.

Burgemeester Roel Sluiter (Harlingen) zegt dat dit komt door een mix van achterstelling en

trots. “We worden onderschat, maar we overschatten onszelf. Die mix samen, geeft een

explosieve mix en dan barst het los.”

Vraag 2. Hoe bied ik ruimte aan talent in mijn gemeente? Wethouder Jeroen Hatenboer (Enschede) geeft aan dat verandering begint bij jezelf, niet bij

de wereld om je heen. Als jij gaat, dan gaat de rest mee. Hatenboer zou ook graag af willen

van portefeuilles van wethouders, maar meer indelen op doelen, want op die manier word je

in werkwijze minder beperkt. “Of laat de wethouders weg: laat het aan de directeuren van de

culturele instellingen en volg de droom van de politieke partijen.”

Hatenboer stuurt aan op het feit dat broedplaatsen geen geïnstitutionaliseerde plekken moeten

worden, maar hun flexibiliteit moeten behouden. Er zijn onlangs bij hem 9 buurtcentra met

daarin voornamelijk welzijnsorganisaties gesloten, maar door nieuwe combinaties zouden zij

wel kunnen overleven. Hatenboer roept herhaaldelijk op om bestaande structuren en lijnen los

te laten en nieuwe combinaties te maken. “Er zijn verschillende vormen van faciliteren van

broedplaatsen. Wil je als wethouder een sociale hypotheek? Nee, want ik ben een wethouder,

geen makelaar.” Directeur van het Mondriaanfonds en verantwoordelijke voor de deelsessie

Birgit Donker geeft aan dat zij graag de maker aan de macht brengt.

Deelsessie

Quote van de deelsessie: “Door niet toe te eigenen, maar wel te faciliteren, zorg je voor een

multiplier. Geef ook ruimte aan de schaduw en heb meer vertrouwen in elkaar.”

Plenaire sessie met de burgemeesters

Hatenboer: “We kregen in de sessie een manifest aangeboden van de Kunstenbond voor een

beter broedplaatsenbeleid. In de groep zaten drie wethouders die nog geen beleid hebben, zij

gaan ermee aan de slag. Daarnaast is de vrijheid van kunstenaars heel belangrijk en moet je

gezamenlijk durven te dromen. Birgit Donker verwoordde het in de deelsessie als volgt: Je

bent als gemeente een telefooncentrale die de juiste poppetjes met elkaar verbindt. Beleid

moet je pas maken als het nodig is.”

Crone reageert: “Cultuur is in het geval van LF2018 onderdeel van een netwerk en dat is

zowel halen als brengen.” Hij illustreert deze woorden met een voorbeeld:

Het project met de 11 fonteinen (in elf steden) werd voorgezeten door 11 verschillende

burgercomités. Dat was wennen voor de kunstenaars, maar ze vonden het ook interessant en

daardoor versterkend voor de mienskip. “Het draagvlak ervoor is groter dan wanneer je dat

niet had gedaan. Dit was een vorm van moderne participatie.”

Adema vult aan met een voorbeeld uit haar vorige gemeente Veghel: “Buurtbewoners wilden

een monument voor de kinderen die omgekomen waren tijdens de Tweede Wereldoorlog in

1944. De bewoners liepen helemaal vast in de ambtelijke organisatie, wie moet dat betalen?

Toen was er een landkunstproject, waar ik als burgemeester de verbinding legde tussen het

Rijk en de bewoners. Dat is je functie als burgemeester. Qua uitwerking was de uitkomst ook

interessant. Wie moest het monument maken? Er was een Duitse kunstenaar die zij hebben

uitgezocht. Hij heeft uiteindelijk het monument gemaakt, dat zou je als gemeente nooit

kunnen bepalen. De bewoners hebben gekozen en daardoor is er draagvlak.”

Vraag 3: Hoe zorg ik op lokaal niveau voor een goede arbeidsmarkt binnen de kunst en

cultuursector? Maes vraagt om te beginnen: “Heeft Kees Diepeveen (wethouder Utrecht) de Fair Practice

Code ondertekend?” Dat heeft hij nog niet, maar hij ondersteunt wel wat erin staat. Hij vraagt

zich af hoe de gemeente kan bijdragen aan de discussie.

Wat hij kan doen is voorwaarden scheppen: bijvoorbeeld het indexeren van salarissen.

“Verder moet vooral het veld met elkaar in gesprek gaan.” Hij heeft zelf ervaring als

stichtingbestuurder en weet hoe weinig tijd er is. Hij vraagt zich af of er niet meer kan worden

samengewerkt onderling en of de culturele instellingen ook uit hun hokje kunnen komen,

verbinding zoeken met de hele samenleving.

Hendrickx voegt daaraan toe dat je als gemeente hierin wel een actieve rol kunt spelen.

Diepeveen geeft aan dat je niet alles apart moet doen, maar samen moet optrekken, ook als

college, zoals bijvoorbeeld het Sociaal Domein dat erop toeziet dat de CAO’s onder

werknemers worden nageleefd.

Deelsessie

Quote van de deelsessie: “Beloon de kunstenaar naar waarde.”

Plenaire sessie met burgemeesters

Wethouder van Haren, Mathilde Stiekema, hield een pleidooi over de houding van Nederland

ten opzichte van de cognitieve ontwikkeling van het kind en ten opzichte van de VS en

België. Die kijken hier anders naar; volgens haar met veel meer respect voor kunst en de

kunstenaar. Sport en cultuur is op school onderdeel van het vaste curriculum en wordt

uitgevoerd door professionele makers /docenten. Als in Nederland in een dergelijke visie

wordt geïnvesteerd, is er ook weer meer werkgelegenheid en professionaliteit voor en door de

makers. Door meer nadruk te leggen op cognitieve vaardigheden, zal een cultuurverandering

ontstaan.

Maes: “Of je besluit direct iedereen fatsoenlijk te betalen zodat er een cultuurverandering

ontstaat.”

Stiekema: “De kunstenaars kunnen niet bestaan van wat zij krijgen. Neem die Fair Practice

Code over. Als je als gemeente iets organiseert; kijk dan of je stakeholders een fatsoenlijke

bijdrage krijgen. Dat doe je ook met de loodgieter en de bouwvakker, waarom niet voor een

kunstenaar?”

Vraag 4: Hoe breng ik Kunst & Cultuur in het politieke debat? Wethouder Hein Kuiken (Harlingen) pleit ervoor dat meer bestuurders oog moeten hebben

voor het cultuurdebat. Het is echter niet eenvoudig om dit onderwerp tussen zorg, economie

en onderwijs te krijgen.

Deelsessie

Quote van de deelsessie: “Er wordt met een beperkt publiek debat gevoerd, namelijk met

degenen met de grote mond, maar ik zou graag meer mensen wil bereiken.”

Plenaire sessie met burgemeester

Maes: “Wat vindt u van het niveau van het politieke debat?”

Sluiter: “Niet het niveau van het debat, maar de vorm waarin dat gebeurt is achterhaald, zoals

Jan Rotmans zei: dat we niet in een verandering van tijden, maar verandering van tijdperken

leven. Wat zich buiten de politieke arena ontwikkelt aan debatten is ‘concurrerend’ met de

debatten in de raad. Wat al sinds Thorbecke op dezelfde manier gevoerd wordt. Maar ergens

vindt het elkaar ook wel weer.

Adema: “Er worden ontzettend veel verschillende onderwerpen in de Gemeenteraad

besproken: daarom dient de raad kaders op hoofdlijnen te stellen, om ruimte te geven aan de

cultuursector om iets te ontwikkelen en daar hoort ook vertrouwen bij.”

Wethouder Kuiken: “Je moet tegen elkaar aankruipen, het contact met elkaar onderhouden.

Het debat wordt effectiever voor de cultuursector op het moment dat je het verbindt met

beleidsterreinen. Het functionele moet je echter niet leidend maken.”

Maes: “Is zorg een domein waarin zij op zoek gaan naar culturele instellingen om beter te

kunnen functioneren?”

Dit fenomeen is bij Kuiken niet bekend, maar uit de zaal geeft iemand een voorbeeld over het

ziekenhuis in Leeuwarden; zij hebben gezegd: Alle mensen die hier binnen komen hebben

hun eigen verhaal over hoe ze hier terecht zijn gekomen. Zouden wij daarvoor niet iets

kunnen doen? Vervolgens hebben zij kunstenaars uitgenodigd om hot issues van het

ziekenhuis te bespreken.

Vraag 5: Hoe benut ik de kracht van de regio? De verkenning van de Raad voor Cultuur gaat onder meer in op samenwerkingsverbanden in

regio’s. Wethouder Hans Broekhuizen (Heerenveen) benadrukt dat Culturele Hoofdstad van

Europa een Frysk evenement is geworden: “De kracht van zo’n evenement is lang onderschat

geweest. Voor de LF2018 werkten 20 gemeenten samen en na 2018 zullen we meer dan

voorheen de samenwerking opzoeken. Bijvoorbeeld in gesprekken met het Posthuistheater in

Heerenveen, was de vraag: hoe kunnen we de drie theaters van Friesland meer verenigen en

hoe kun je met de komst van de festivals elkaar meer gunnen? Door los te laten of te

differentiëren?”

Maes: “Regio’s veranderen, worden ook steeds flexibeler. Dat is het moeilijke eraan; want zit

de differentiatie in specialisatie?”

Deelsessie

Quote van de deelsessie: “Wil je de energie in de regio’s handhaven, dan is maatwerk nodig”.

Plenaire sessie met burgemeesters

Wethouder Broekhuizen: “Uiteindelijk ging de sessie vooral over hoe je het rijksgeld neer

kunt laten dalen in de regio? Wat heb je daarvoor nodig, hoe moet je het doen? Is het verkapte

dwang om je erbij te voegen? Ik vond het interessant en ben er niet eerder mee in aanraking

gekomen.”

Hij is als wethouder ook tegen de ontkokering, hij ziet dat Kunst en Cultuur ook regionaal

beter geregeld kan worden. Zijn suggesties is om een jaarlijkse nationale wedstrijd voor

culturele gemeente van Nederland op te zetten, waarin kunst en cultuur als vanzelfsprekend

voorop staat. In deze plenaire sessie is geen burgemeester op dit onderwerp bevraagd.

Vraag 6: Cultuurparticipatie, oke maar dan? Wethouder Anja van den Dolder (Hellendoorn) geeft haar gemeente als voorbeeld. Zij hebben

een cultuurkaravaan opgericht (in een caravan) en een cultuurburgemeester aangesteld als

verbinder. De raad wilde namelijk de top van de participatieladder weghalen. Van den Dolder

was als wethouder verantwoordelijk. Zij merkte bij het oproepen van ideeën bij bewoners dat

zij aan verwachtingsmanagement moest doen: “Ik stelde vragen als: wat wil jij als bewoner?

Karbitschieten is bijvoorbeeld één van de activiteiten dat de inwoners niet kwijt wilden. Deze

ideeën zijn gebundeld en daar is prioriteit op aangebracht via een 100plusspel met honderd

man verdeeld over groepjes van negen aan tafels die de belangrijkste ideeën selecteerden,

waarbij minstens drie mensen aan tafel hetzelfde moeten hebben gekozen.

Deelsessie

Quote van de deelsessie: “Laat een roulerende gemeenschapsraad – met cultuuraanjagers en

rond elk nieuw thema andere stakeholders uit verschillende domeinen – mensen opzoeken in

de wijk en de verbinding leggen tussen de raad en relevante initiatieven”.

Plenaire sessie met burgemeesters

Van den Dolder vond het een leuke sessie, voor haar een bevestiging dat Hellendoorn goed

bezig is. “Door vertrouwen ontstaan draagvlak, verbindingen en overbruggingen. We hebben

het ook gehad over de gemeenschapsraad, dorpsbezitters. Door het met elkaar erover te

hebben, maak je daar ook weer deel van uit.”

Maes: “Eigenaarschap, hoe moet je dit als bestuurder goed te organiseren?”

Gerdo van Grootheest, burgemeester van Culemborg reageert: “Dit is een belangrijke vraag

waar iedereen mee worstelt. Van wie is de stad/gemeente? Niemand heeft hier het antwoord

op. Wat opvalt is dat kunst en cultuur als motor kunnen fungeren om het succes op gang te

brengen. LF2018 is daarvan een voorbeeld. Belangrijk onderdeel van het programma is Kunst

& Cultuur.”

Vraag 7: Hoe bepaal je de kernwaarde van jouw gemeente? Maes: “Omgevingsvisie, wat is het nu precies?” Marianne de Bie (wethouder Breda) licht toe:

“Het debat over de omgeving is het vliegwiel voor het inrichten van de buurt. Dat gesprek

gaat niet over stenen, maar over leefgebied. Hoe kun je als overheid spiegelen aan diegene die

het betreft?”

Maes: “Is kunst en cultuur een van de vliegwielen?”

De Bie: “Het belang van cultuur wordt geborgd in bijvoorbeeld de gezondheidsvisie: dit gaat

ook over culturele voorzieningen. Dit zijn mooie instrumenten voor het gesprek over welke

stad je wilt zijn. De Omgevingswet is een ingrijpend, bureaucratisch plan. Hoe kun je vanuit

het hart van de bewoners een visie creëren, regels opstellen en deze naleven en hoe benoem je

die kernkwaliteiten?”

Deelsessie

Quote van de deelsessie: “Het benoemen van de kernwaarden de eerste stap is richting een

beeld voor de toekomst en het opstellen van een omgevingsvisie. In de samenleving is veel

kennis die je kunt inzetten bij het omschrijven van kernwaarden”.

Plenaire sessie met burgemeesters

Marianne de Bie steekt van wal: “De verhalen bepalen de waarde en het eigenaarschap van de

stad, om de verhalen te vertellen hebben we cultuur nodig.

Je doet dat door de verhalen levend te maken. Bij de historische binnenstad hoort een ander

verhaal aan dan achter het station, waar veel industrieel erfgoed staat. De urban culture heeft

zowel in Tilburg als in Breda kunnen ontstaan door de combinatie sport en cultuur in

regelarme zones te bundelen, dit spreekt vooral jongeren heel erg aan. Voor tijdelijke

voorzieningen is het een ideale manier van place making.

Maes vraagt of de burgemeesters hier mogelijkheden voor zien.

Van Grootheest: “Het spreekt mij heel erg aan om op deze manier identiteit te geven aan jouw

gemeente. Kunst en cultuur kunnen de smeerolie zijn tussen de verschillende domeinen.” Hij

noemt een voorbeeld: bij de vorming van het stadspark hadden zij iemand achter de tekentafel

kunnen zetten, maar in plaats daarvan hebben zij verhalen opgehaald uit de stad.

Maes: “Hoe kun je van toegevoegde waarde zijn als bestuurder?”

Adema noemt Lelykracht: “Culturele instellingen die samenwerken hebben een aanbod bij de

Gemeenteraad neergelegd: hoe kunnen wij het verhaal van de stad vertellen? Hoe kunnen wij

cultuur brengen naar mensen die er niet veel mee in aanraking komen? Uit dit programma

komt onder andere uit Lelystad fit en een programma voor stoppen met roken, opgezet door

culturele instellingen. Dit is bij het VSB Fonds opgevallen en zij hebben hier 1 miljoen voor

gekregen om dit verder te ontwikkelen.”

Sluiter wil kort wijzen op de haken en ogen aan de omgevingswet. “Als het gaat om kunst en

cultuur moet je ook de autonomie van kunst op waarde weten te schatten.”

Betwist Erfgoed

Maes sluit de dag af met een extra onderwerp, dat nu in de actualiteit staat. Unesco heeft een

adviesrapport geschreven voor bestuurders hoe om te gaan met betwist erfgoed: Wat kan

cultuur betekenen en hoe om te gaan met cultuur en erfgoed dat snel een brandhaard is voor

grotere discussies en tegenstellingen. Het rapport kan online geraadpleegd worden: Unesco.nl

Tot slot

De bijeenkomst zit er bijna op, maar niet voordat Ruben Maes nog een rondje langs de

burgemeesters maakt om hen een samenvatting te vragen van de middag en hoe we de dialoog

tussen gemeentepolitiek en cultuur op kunnen zetten en vast kunnen houden.

Van Grootheest: “Leg verbanden met partijen waar je op het eerste gezicht niet aan zou

denken, wacht niet af.”

Adema: “Samenwerking met andere domeinen zoeken, ga uit van eigen kracht. Als je een

goed plan hebt, vraag dan niet eerst om subsidie, maar probeer het uit”.

Sluiter: “Culturele Hoofdstad is een kans en die komt ook in andere gedaanten voorbij. Blijf

steeds op zoek naar kansen waarin je cultuur onder de aandacht kan brengen. We hebben het

steeds over kunst en cultuur en hoe belangrijk dat is, maar de makers daarvan, die zitten hier

niet. En die afstand is vrij stevig. De band met de makers mis ik en die moet worden gelegd.”

Crone: “Ik zou graag een optelsom van deze drie maken: Maak de mix tussen verschillende

initiatieven. Wij proberen als Leeuwarden zoveel mogelijk op te zetten in Noord-Nederland

met Groningen, Drenthe en Friesland. Gezamenlijk gaan wij naar Den Haag. En in november

gaan we geen sluiting van het jaar doen, maar een re-opening, om onze legacy voort te zetten.

Het woord mienskip is precies wat we willen bereiken: samen projecten doen en er samen van

genieten. Daardoor wordt het woord mienskip een Europees woord. En komt allen naar de

lichtshow van Daan Roosegaarde op het plein vanavond.”

Maes: “Dank aan de burgemeesters, wethouders en de mensen in de zaal. Succes en op naar

21 maart!”

VERSLAG PLENAIRE SESSIES DOOR SARAH BERCKENKAMP

Deelsessie 1 – Cultuureducatie

WAT KUNNEN GEMEENTEN DOEN OM TOEGANKELIJKHEID VAN CULTUUR

VOOR IEDEREEN TE REALISEREN EN DE KRACHT VAN CULTUUR MEER

BENUTTEN?

Deelnemende wethouders: Marcelle Hendrickx (Tilburg), Bertien Houwing (Amersfoort) en

Alex Wekema (Noordenveld).

Moderator: Sanne Scholten (directeur LKCA)

Organisator: LKCA Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst

Speciale vermelding: Campagne ‘Cultuur deel je’ en Handreiking voor gemeentelijk beleid

voor cultuureducatie en –participatie

Verslag: Marlies Tal (LKCA)

Cultuureducatie & cultuurparticipatie: breedte cultuur Ce = leren van, over en door kunst op school en in vrije tijd

Cp = kunst maken op jouw niveau, doen 6,4 miljoen Nederlanders

#CultuurDeelJe

Cultuur is belangrijk voor: creatieve kracht van samenleving vergroten, identiteit ontwikkelen

en vinden voor het individu en effect van verbinding en ontmoeting via cultuur voor de

gemeenschap

Alex Wekema – gemeente Noordenveld – inzet creatieve kracht van de inwoners

Geen subsidies voor instellingen, budget naar onderwijs. Doorgaande leerlijn voor de jeugd

en betrekken van de gemeenschap daarbij. Pijn bij instellingen? Stimuleerde om anders te

denken.

Dilemma: cultuureducatie is verankerd in het po – hoe kan het vo erbij worden betrokken?

zoek contact met de doelgroep

kijk naar andere sectoren, leer bijvoorbeeld van de sport

Ellen ten Damme vragen om als boegbeeld op te treden

Bertien Houwing Gemeente Amersfoort – inclusieve samenleving

Moest fors bezuinigd worden. Focus op intrinsieke waarde van kunst. Cultuurvisie 2030,

samen met de stad gemaakt, plan op hoofdlijn en voor de komende paar jaar. Verbonden en

aantrekkelijke stad: inclusieve samenleving. Verbindingen tussen beleidsterreinen, met

sociaal domein, met sport en dicht in de wijk.

Speerpunt 2018: cultuurparticipatie. Kwam niet uit de lucht vallen, was er al, maar zichtbaar

gemaakt. Doordat er nu ingezet wordt op de verbonden stad zien verschillende

beleidsterreinen het nut ervan in en willen er geld in steken.

Dilemma: kunst en cultuur zijn katalysator voor de inclusieve samenleving –hoe kun je als

wethouder het opgave gericht werken niet alleen binnen de gemeente maar ook in het veld

realiseren?

gemeenschapsfonds: wat zijn de mogelijkheden, hoe doe je dat

ketenaanpak uit Nijmegen: naast keten ook beleidsterreinen combineren – vlechtaanpak

gemeentemuseum Den Haag: bussen inzetten om mensen uit wijken die normaal niet

komen naar het museum te brengen

technologische mogelijkheden benutten om cultuur beleven voor iedereen mogelijk te

maken.

Marcelle Hendrikx Gemeente Tilburg – maker centraal

Kunst en cultuur is altijd gewoon een belangrijk onderwerp geweest in het politieke debat.

Desondanks sloegen bezuinigingen gaten in de culturele sector. Niet alleen instellingen en

gebouwen maar in de hele talentketen. Stadsgesprekken om gaten/blinde vlekken vinden.

Maker centraal: nadenken over hoe een maker zich kan ontwikkelen, werken en uitvliegen.

Wijkgerichte aanpak, buurtcultuurfonds, cultuur in publieke domein biedt steun aan kleine en

grote initiatieven.

Dilemma: wat voor type organisatie heb je nodig om cultuureducatie te organiseren? Welke

rol neem je als wethouder/gemeente hierin? Hoe krijg ik een draaiend huis voor

cultuureducatie waarbij maker en kinderen worden verbonden?

creatieve organisaties denken zelf altijd dat ze creatief zijn – maar dat is lang niet altijd zo

het houten huis in de klas: niet alleen theater de klas inbrengen, maar creativiteit in de

onderwijsomgeving brengen

maak een bondje met andere partijen die educatief bezig zijn: natuureducatie,

techniekeducatie

maak het aantrekkelijk er te zijn.

hoe maakt niet uit, maar dat je het doet

Fysieke afstand, financiële drempels en thuissituatie bepalen wie mee doet aan cultuur – dit

verdient aandacht.

Scheiding van groepen in stad groter, in dorpen makkelijk in contact met elkaar.

Zichtbaarheid cultuurparticipatie

Iktoon – kunst van iedereen: juni 2018 is weer iktoon-maand. Kijk

op http://www.iktoon.nl hoe je als gemeente mee kunt doen. Dit jaar wordt in juni voor het

eerst de BNG Bank Cultuurparticipatieprijs uitgereikt tijdens het VNG jaarcongres in

Maastricht.

VNG, LKCA, Cultuurconnectie en Raad van twaalf werken momenteel aan een nieuwe

handreiking voor beleid Cultuur… op school en in de vrije tijd en wordt begin maart

gepresenteerd op http://www.lkca.nl.

Deelsessie 2 – Talent & broedplaatsen

HOE BIED IK RUIMTE AAN TALENT IN MIJN GEMEENTE?

Deelnemende wethouders: Jeroen Hatenboer (Enschede), Stella van Gent (Sudwest Fryslân),

Jacco Knape (Katwijk).

Moderator: Birgit Donker (directeur Mondriaanfonds)

Organisatoren: Platform BK en Kunstenbond

Speciale vermelding: Tweede Kamerlid Vera Bergkamp (D66) aanwezig. 5-puntenplan van

de Kunstenbond.

Verslag: Birgit Donker

De wethouders leken wel radicaler dan de kunstsector op de bijeenkomst over de noodzaak

van een deugdelijk gemeentelijk atelierbeleid. ‘Wij hebben helemaal geen beleid, we geven

volgende week alle ateliers aan de kunstenaars’, zei Jeroen Hatenboer, VVD-wethouder

cultuur én ruimtelijke ontwikkeling van Enschede. Het gaat om drie gebouwen met enkele

tientallen ateliers. ‘Ik ben voor vrijheid voor kunstenaars: het gaat om de mensen die het doen,

niet om de gebouwen.’ Zijn collega Stella van Gent van Súdwest-Fryslan en van de PvdA zei

dat haar gemeente evenmin een atelierbeleid heeft. Maar er zijn zo veel geschikte leegstaande

gebouwen, zoals oude scholen, dat het volgens haar ook niet nodig is. En dan had ze het nog

niet eens over het aantrekkelijke prachtige Friese licht. Datzelfde betoogde haar SGP-collega

Jacco Knape uit Katwijk.

De wethouders brachten dit naar voren afgelopen vrijdag tijdens een debat georganiseerd door

Kunsten ’92 in de aanloop naar de Gemeenteraadsverkiezingen. Aan het begin van de

bijeenkomst presenteerden Kunstenbond en Platform BK hun

manifest ‘Geen stad zonder kunst’

; een pleidooi om bij atelierbeleid kunstenaars het heft in eigen hand te geven. Dat is precies

wat Hatenboer wil doen met het overdragen van de ateliers aan de kunstenaars. Van de

weeromstuit kwam er uit vanuit het publiek de vraag of kunstenaars niet recht hebben op

beleid en regels en niet te vergeten: visie. Maar volgens de wethouders ging het om resultaten

en niet om papieren plannen.

Wethouder Van Gent intussen zei dat Platform BK en Kunstenbond de titel van hun manifest

moeten veranderen in: ‘Geen gemeenschap zonder kunst’. Het geldt toch zeker ook voor niet-

stedelijke gemeenten! Een samenleving kan niet zonder kunst. Kijk naar het succes van de elf

fonteinen in Friesland.’

Is dan alles al perfect geregeld? Nee, natuurlijk niet, in steden is er immers wél een grote druk

op betaalbare ruimtes voor kunstenaars. Vera Bergkamp, D66-Kamerlid, die het manifest in

ontvangst nam, bepleitte een stevig gemeentebeleid voor broedplaatsen in steden en het

betrekken van kunstenaars bij het ontwikkelen van nieuwe stadsplannen. ‘Ateliers en

atelierwoningen moeten onderdeel uitmaken van stadsvernieuwing en

stadsontwikkelingsplannen.’

En ook de wethouders van Enschede en Súdwest-Fryslân zeiden dat er nog wel wat kan

verbeteren, met name wat betreft opdrachten aan kunstenaars. Daar doen ze nog veel te

weinig aan, gaven ze ruiterlijk toe.

Het laatste woord was aan de aanwezige kunstenaar, Bart Stuart, die opriep: ‘Geef

kunstenaars tijd en schaduw, de condities van mos, zo krijgt je patina.’ Want immers:

Kunstenaars eigenen zich een ruimte toe, voegen iets toe en maken deze weer publiek. Zoals

hij dat kreeg op de voormalige NDSM-werf, die dankzij kunstenaars behouden bleef en nu

een rijksmonument is geworden.

Het Mondriaan Fonds speelt geen directe rol bij atelierbeleid. Wel kan het bijdragen aan

opdrachten die gemeenten aan kunstenaars geven. Want hoe mooi is het niet als kunstenaars

niet alleen wonen en werken in een stad of dorp, maar er ook hun werk kunnen tonen,

bijvoorbeeld in opdracht van de gemeente?

Deelsessie 3 – Arbeidsmarkt | Fair Practice Code

HOE ZORG IK OP LOKAAL NIVEAU VOOR EEN GOEDE ARBEIDSMARKT BINNEN DE

KUNST EN -CULTUURSECTOR?

Deelnemende wethouders: Kees Diepeveen (Utrecht), Claudio Bruggink (Hengelo).

Moderator: Erik Akkermans (voorzitter werkgroep Arbeidsmarktagenda voor de culturele en

creatieve sector)

Organisatoren: Werkgroep Arbeidsmarktagenda en Kunsten ‘92

Speciale vermelding: Gemeente Utrecht, die de Fair Practice Code al implementeert, debatteert mee.

Verslag: volgt

Arbeidsmarktagenda voor de culturele en creatieve sector

Wel kan het volgende worden gemeld: In Arbeidsmarktagenda staan 21 agendapunten. Bij elk

agendapunt staat vermeld wie of welke organisatie de ‘aanjager’ is, oftewel wie degene is die zorgt dat

het agendapunt ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. De regiegroep onder voorzitterschap van de SER

‘jaagt’ vervolgens de aanjagers ‘op’. Op 7 februari jl. heeft een eerste bijeenkomst met de regiegroep

en alle aanjagers plaatsgevonden. Naast inventarisatie van de stand van zaken bij een ieder (bevraging

op plannen, doelstellingen, al in gang gezette zaken, en samenhang) en het uitwisselen van goede

voorbeelden, werd het verdere verloop van de uitvoering besproken.

Deelsessie 4 – Cultuurwijzer

HOE BRENG IK KUNST EN CULTUUR IN HET POLITIEKE DEBAT?

Deelnemende wethouders: Hein Kuiken (Harlingen), Fouad Sidali (Culemborg).

Moderator: Berend Schans (directeur VNPF, Vereniging Nederlandse Poppodia en –Festivals)

Organisatoren: VSCD, VNPF, Cultuurconnectie

Speciale vermelding: De Cultuurwijzer (stemwijzer op het gebied van cultuur t.b.v. de

Gemeenteraadsverkiezingen) wordt getest.

Verslag: Kees Lamers (VNPF)

De centrale vraag werd aan de deelnemers. door wethouder Hein Kuiken van gemeenten Harlingen.

Een levendig gesprek leidde tot antwoorden in de volgende richtingen. Een grote verantwoordelijkheid

ziet de kunst- en cultuursector voor zichzelf. Ondanks verschillen in organisatie, kunstvorm,

doelgroep, belangen, of de grote van de gemeente, zorg ervoor dat je in gezamenlijkheid optreedt.

Schrijf kort en bondig op wat je als kunst- en cultuursector te bieden hebt. Gebruik daarbij, zonder

jezelf te verloochenen, het idioom van de gemeente en sluit aan bij het dominante taalgebruik.

Wanneer dit in orde is, benader dan wethouders, ambtenaren en raadsleden. Nodig ze uit in je

organisatie. Voed bestuurders met kennis en informatie. Laat zien dat je bestaat! Wees wel realistisch

over prioriteiten die er bestaan: zorg, wonen, werken en veiligheid zijn en blijven zaken die mensen

het meest belangrijk vinden. Zoek daarom verbindingen met andere beleidsterreinen. Vanuit de

gemeentelijke organisatie moet er ook bereidheid zijn om bv. een cultuurdebat te organiseren of, als

anderen dat organiseren, daaraan mee te doen. Wellicht de belangrijkste tip: zorg er als kunst- en

cultuursector dat het debat niet begint vlak voor de verkiezingen en eindigt na de collegevorming!

De Cultuurwijzer Het tweede deel van de bijeenkomst ging over de Cultuurwijzer. Is dat mogelijk een middel om het

politieke debat te stimuleren? De Cultuurwijzer is een stemwijzer die kiezers in aanloop naar de

gemeenteraadsverkiezingen (21 maart 2018) helpt bij het kiezen van de juiste partij als het gaat om

kunst en cultuur. Tijdens de sessie liet men een korte animatie zien met uitleg. Het is bedoeling dat

zoveel mogelijk kunst- en cultuurinstellingen en festivals in de gemeente gezamenlijk de stemwijzer

vullen met stellingen. De Cultuurwijzer moet per gemeente worden gevuld met minimaal 10 en

maximaal 15 stellingen. Deze stellingen worden voorgelegd aan de politieke partijen. Vervolgens is de

stemwijzer gereed om ingevuld te worden door de kiezer. De resultaten kan men gebruiken in de

lokale lobby.

Om de werking van De Cultuurwijzer te laten zien, lagen twee stellingen voor:

1. Voor een goed kunst- en cultuurklimaat zijn geen cultuurgebouwen nodig.

2. Kunst en cultuur moeten altijd een maatschappelijk probleem oplossen.

Zoals het goede stellingen betaamt, hadden ze veel weerstand, oproer en een goed gesprek tot gevolg!

Je had er bij moeten zijn…

Deelsessie 5 – Regio, stad & land

HOE BENUT IK DE KRACHT VAN DE REGIO?

Deelnemende wethouder: Hans Broekhuizen (Heerenveen)

Moderator: Ruben Maes (Bureau @Maes)

Organisatoren: Kunsten ’92 en diverse culturele organisaties

Speciale vermelding: Verkenning Raad voor Cultuur en reacties uit het veld en van IPO/VNG

Verslag: Maike van Warmerdam (Bureau &Maes)

Twee deelvragen staan centraal in deze sessie:

1. Is er een goede afstemming tussen stad en regio? Welke rollen worden door wie gespeeld?

2. Hoe maak je gebruik van de kracht van de regio? Hoe kun je het goed organiseren?

Waarom bent u bij deze sessie gekomen?

Op zoek naar goede voorbeelden en valkuilen in regionale afstemming.

Hoe kan de gemeente hierin faciliteren?

Vanuit de financiering en regelgeving is meer ruimte voor verschil nodig: ongelijke gevallen niet

gelijk behandelen.

Hoe kan de eigenheid van de stad/regio optimaal worden ingezet?

Waarom regionale samenwerking?

Samenwerking en bundeling voorzieningen is op zich geen nieuwe discussie. Waar komt de

maatschappelijke urgentie vandaan dat het nu weer centraal staat in de discussie?

Heel erg top down gevoel bij de urgentie, terwijl cultuur juist van onderop moet beginnen.

Cultuurbeleid dat zich fijnmazig vormt vorm vanuit de haarvaten van de samenleving.

Regio is flexibel begrip: in verschillende settingen ontstaan er verschillende regio’s. (Gemeente-

)grensoverschrijdende regio’s niet uit de weg gaan.

Jeroen Bartelse

Raad van Cultuur (RvC) is op zoek gegaan naar die fijnmazigheid, als voorwerk voor een nieuwe

structuur.

Binnen de huidige structuur liepen we tegen grenzen aan, culturele instellingen werden niet gelijk

gewaardeerd. Zoektocht RvC is naar mogelijkheden om daar meer rekening mee te houden. De

discussie rond cultuur is ook altijd een discussie over geld.

We hebben gekeken naar hoe de verschillende lagen zich tot elkaar verhouden, waar de energie zit

en hoe daar recht aan kan worden gedaan. Het advies is een voorzet om de discussie te voeren hoe

de beschikbare middelen op een andere manier kunnen worden verdeeld.

Welke rol wordt verwacht van de centrale overheid?

De kracht (en ambitie) van de regio is enorm toegenomen, samenwerkingen niet alleen met overheden,

instellingen maar vooral ook met makers. Welke rol (taken en verantwoordelijkheden) moet de

centrale overheid spelen om dit optimaal te faciliteren? Of anders gesteld: doet het kader dat RvC

voorstelt recht doet aan de diversiteit en flexibiliteit die regionaal nodig is?

Er zijn al veel goede voorbeelden tot stand gekomen binnen de huidige structuur (of ondanks de

huidige structuur): de samenwerking binnen de noordelijke regio, de totstandkoming van

Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad 2018. De dynamiek voor samenwerking zit in de regio’s.

De roep om de inhoud leidend te laten zijn is groot. Samenwerking moet niet alleen geïnitieerd

worden om middelen zeker te stellen. De motivatie moet intrinsiek zijn, wil er echt iets blijvends

tot stand gebracht worden.

Cultuur was in de maatschappelijke opgaven altijd een ondergeschoven kindje. De erkenning voor

de grote maatschappelijk bijdrage die cultuur levert op alle domeinen, waaronder de primaire

aandachtsgebieden zoals veiligheid en zorg, is aanzienlijk gegroeid, naast de erkenning van het

belang van op zichzelf staande cultuur.

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat regio’s ontstaan en bloeien, niet uit schaarste, maar uit

rijkdom?

Er is zorg over de focus op de regionale samenwerking: het brede perspectief op kunst en cultuur

moet hierbij niet uit het oog worden verloren.

De discussie kan alleen worden gevoerd als de makers betrokken zijn bij de discussie.

Mensen weten elkaar wel te vinden, maar om het te kunnen borgen zijn ook middelen nodig, dat

(b)lijkt toch een basisbehoefte.

Wil je de energie in de regio’s handhaven, dan is maatwerk nodig.

De centrale overheid moet lokale behoefte faciliteren: ruimte geven en overdragen aan makers en

artistieke en maatschappelijke wensen centraal stellen. ‘Van maakdwang naar maakbehoefte’.

Op weg naar de bloeiende regio?

Suggesties aan wethouder Broekhuizen:

Zorg voor een meerjarenperspectief;

Neem de makers als uitgangspunt;

Garandeer makers een werkplek en (start)inkomen;

Werk aan zichtbaarheid in de regio;

Zet in op verbindingen, ook en met name met individuen (voorbeeld Leeuwarden-Fryslân 2018);

Faciliteer de samenwerking en stel budget beschikbaar (mini culturele steden, jaarlijks);

Voer de dialoog blijvend en ga uit van co-creatie.

Ontkoker het ambtelijk apparaat.

Deelsessie 6 – Cultuurparticipatie

CULTUURPARTICIPATIE OKÉ, MAAR DAN…….?

Deelnemende wethouders: Anja van den Dolder (Hellendoorn), Rob Jonkman (Opsterland),

Christien van Wijk (Almelo).

Moderator: Josien Pieterse (Netwerk Democratie)

Organisatoren: European Cultural Foundation ECF en Netwerk Democratie

Speciale vermelding: Voorbeelden van praktische handvatten voor volksvertegenwoordigers,

bestuurders, actieve inwoners en professionals die samen aan een betere democratie willen werken in

hun gemeenten.

Verslag: Anne de Zeeuw, Netwerk Democratie

In de deelsessie ‘cultuurparticipatie oké, maar dan…?’ vroegen we ons samen met de aanwezige

wethouders, ambtenaren en enkele burgers en kunstenaars af hoe de gemeente burgers succesvol

inspraak kan bieden in cultuurbeleid. Veel gemeenten zijn er inmiddels over uit dat het belangrijk is

om de samenleving te betrekken bij het maken van (cultuur)beleid en er bestaat een wereld aan

verschillende inspraakmethoden. Maar hoe zorg je ervoor dat een democratisch proces ook echt

gedragen wordt, zowel intern in de organisatie als door burgers?

Om deze vraag te beantwoorden nodigden de European Cultural Foundation en Netwerk Democratie

niet alleen wethouders en ambtenaren uit om hun visie te delen maar ook initiatiefnemers uit het

culturele veld. Veel verschillende barrières en succesfactoren kwamen aan bod die kunnen worden

samengevat in de volgende drie pijlers: vertrouwen, verbinden & overbruggen en een lange

termijnvisie.

Creëer vertrouwen Tijdens de introductie vertelde Anja van den Dolder, wethouder in Hellendoorn, dat er tijdens de co-

creatie van hun meerjarige cultuurvisie in eerste instantie ook veel angst ontstond. Er was vanuit de

raad en de provincie wel draagvlak voor een bestuurlijk experiment, maar culturele instellingen zelf

waren bang dat er wellicht veel verloren zou gaan als bewoners de nieuwe cultuurvisie zelf mochten

invullen. “Men wilde loslaten, maar aan de andere kant kwam er weerstand, want wat als de bewoners

geen bioscoop of cultuureducatie willen?” vertelde Van den Dolder. Een oplossing was om vanaf de

start zowel ambtenaren en raadsleden als culturele organisaties te betrekken in een kernteam zodat ze

hier hun expertise konden delen en samen de centrale vraag konden formuleren. Dit kernteam zorgde

voor een goede balans tussen sturen en loslaten.

Uiteindelijk bleek uit het participatieproces in Hellendoorn dat bewoners de bestaande

cultuurinstellingen en infrastructuur heel waardevol vonden en dat er juist maatschappelijk draagvlak

bestaat om deze te behouden. Door met een duidelijke vraagstelling te werken kregen bewoners ook

meer vertrouwen in het participatieproces. Uit de opstartfase bleek dat als het niet duidelijk is wat je

eigenlijk gaat doen met wat je ophaalt, er al gauw veel enthousiastelingen afhaken. Voor goede

participatie is het daarom belangrijk dat je een heel goed verwachtingspatroon hebt bij de mensen met

wie je participeert.

Niet alleen bewoners moeten het vertrouwen hebben dat er iets te kiezen valt, ook ambtenaren moeten

openstaan voor nieuwe perspectieven. Zo vertelde Edwin Stolk, beeldend kunstenaar en

initiatiefnemer van Basiskamp Entre Nous in gemeente Westerveld, dat ambtenaren vaak waardevolle

input mislopen doordat ze niet inzien dat kunstenaars en initiatiefnemers kunnen bijdragen aan hun

beleid. Veel bottom-up initiatieven vinden geen ingang in de gemeente en lopen daardoor vast. Een

belangrijke uitdaging is dus om ervoor te zorgen dat het geluid van bewoners wel echt gehoord wordt.

Leg nieuwe verbindingen Een van de oplossingen die tijdens de deelsessie werd aangedragen om meer open te staan voor de

bijdrage vanuit het veld is door nieuwe verbindingen aan te gaan. Voor de interne organisatie van de

gemeente betekent dit dat er meer in cross-overs tussen afdelingen en budgetten gedacht moet worden.

Zo moet er vanuit het cultuurbudget vaak een ‘nee’ verkocht worden. Door echter verbindingen te

creëren vanuit andere afdelingen, ontstaan er veel meer mogelijkheden.

Naast nieuwe verbindingen in de interne organisatie wordt er door de aanwezige initiatiefnemers ook

gezocht naar nieuwe verbindingen met het maatschappelijk veld. Een voorbeeld hiervan werd

aangedragen door Jan-Willem van Kruyssen, een van de betrokkenen bij de Friese initiatiefgroep

Democratische Vernieuwing. Deze initiatiefgroep van enthousiaste burgers en kunstenaars stelt voor

om een ‘gemeenschapsraad’ te creëren die een brug kan vormen tussen het domein van overheid en

kunstinstellingen en het kunstveld. Dit is te vergelijken met een sociale raad of een coöperatieve

wijkraad waarin bewoners thematisch kunnen aanhaken om samen aan een vraagstuk te werken. Door

aan de ene kant overheid en politiek, en aan de andere kant kunst, dorpsbelangen en wetenschap te

betrekken kan de gemeenschapsraad een nieuw middenveld creëren waarin op maatschappelijke

vraagstukken kan worden samengewerkt.

Vanuit de deelnemers werd aangekaart dat er naast verbinden dus ook een taak ligt om te overbruggen.

Een constructie zoals een gemeenschapsraad kan ervoor dienen om over sectoren heen met elkaar

samen te werken. Juist kunstenaars kunnen een belangrijke rol spelen om dit soort nieuwe

samenwerkingen te starten die maatschappelijke problematiek in een ander perspectief plaatst en

ruimte creëert om te experimenteren.

Maak inspraak structureel De vraag blijft hoe burgers op de lange termijn ingang kunnen blijven vinden in gemeentebeleid. Het

eenmalig ophalen van input is namelijk funest voor het eigenaarschap van bewoners over het

uiteindelijk uitgevoerde beleid. Ook het voorbeeld uit Hellendoorn toonde dat als je iets ophaalt je ook

op constante wijze moet blijven terugkoppelen. Zo worden er in Hellendoorn meerdere bijeenkomsten

georganiseerd om samen met bewoners de opgehaalde ideeën te verwerken in een prioritering en om te

kijken wat mensen nodig hebben om zelf, wel of niet met steun van de gemeente, met de ideeën aan de

slag te gaan.

Een andere manier die werd aangedragen om van eenmalige inspraak naar iets structureels te komen is

door geld vrij te maken en de verschillende kernen in de gemeente of wijkinitiatieven hun eigen

budgetten te laten besteden. Hierin is het belangrijk dat er zekere autonomie bestaat door niet te veel

vooraf gestelde normen aan de besteding van de budgetten te verbinden. Hierin kunnen digitale tools

dienen om transparant te maken hoe het geld verdeeld wordt.

Bij de discussie over geld kwam ook naar boven dat het doel van inspraak in cultuurbeleid niet alleen

moet zijn dat burgers worden betrokken bij beleid, maar ook dat zij meer eigenaarschap verwerven

over culturele uitingen. Participatie dient er in dit opzicht dus ook voor om het cultureel aanbod beter

te laten aansluiten bij het publiek en eigenaarschap te creëren over culturele uitingen.

Tenslotte bleef er de zorg bestaan dat de ambtenaar en burger of kunstenaar elkaar bij de afwezigheid

van een Culturele hoofdstad zoals in Leeuwarden of een participatieproces zoals in Hellendoorn maar

moeilijk weten te vinden. Op de lange termijn vraagt dit om een andere verhouding tussen gemeente

en samenleving. Twee oplossingen werden tijdens de deelsessie aangedragen om inspraak in

cultuurbeleid toch op de lange termijn te kunnen borgen:

1. En roulerende gemeenschapsraad met cultuuraanjagers

De gemeenschapsraad kan op de lange termijn functioneren door rond elk nieuw thema andere

stakeholders uit verschillende domeinen te laten aanschuiven. Hier heb je (cultuur)aanjagers voor

nodig die mensen opzoeken in de wijk en verbindingen kunnen leggen tussen de raad en relevante

initiatieven en organisaties. Zo kan er per thema op een gelijkwaardige manier besproken worden wat

belangrijk wordt gevonden binnen dat thema en wat elk domein in het vraagstuk kan betekenen.

2. Verbind participatie met lange termijn doelen

Een belangrijke tactiek om inspraak van burgers en organisaties in beleid te borgen is door deze te

verbinden met een lange termijnvisie. Een duidelijke stip op de horizon kan verbindend werken,

terwijl de politiek elke vier jaar wisselt. Zo werden de Sustainable Development Goals geopperd als

een manier op lange termijn samen de ambities te bepalen. Stel bijvoorbeeld voor tien jaar een lange

termijnvisie vast waarin alle domeinen en instellingen worden betrokken.

Deelsessie 7 – Omgevingsvisie

HOE BEPAAL IK MIJN KERNWAARDE ALS GEMEENTE?

Deelnemende wethouders: Marianne de Bie (Breda), Miriam van Dijk (Tynaarlo).

Moderator: Flip ten Cate (directeur Federatie Ruimtelijke Kwaliteit)

Organisator: Federatie Ruimtelijke Kwaliteit

Speciale vermelding: Sessie vindt deels buiten plaats | Schetsboek voor een Omgevingsplan Op

Kwaliteit

Verslag: Christian Braak (Federatie Ruimtelijke Kwaliteit)

Omgevingswet In 2021 zal de omgevingswet in werking treden. Deze wet dwingt gemeenten om een omgevingsplan

en een omgevingsvisie te maken. Dit is een enorme klus waar gemeenten of mee begonnen zijn of in

een oriënterende fase zitten. In deze sessie richten wij ons op de omgevingsvisie.

Ook denken wij hierbij na over de kracht en rol van cultuur bij de totstandkoming van deze visie en

hoe cultuur een goede plek kan krijgen in dit toekomstbeeld.

Omgevingsvisie In een omgevingsvisie moeten de kernkwaliteiten van de fysieke leefomgeving worden beschreven.

Voor veel deelnemers aan deze sessie is de omgevingsvisie nog erg nieuw. In de sessie zoeken wij

daarom vooral naar hoe je kernkwaliteiten kunt ontdekken en benoemen, maar vooral hoe je dit samen

met inwoners doet. We zijn de sessie begonnen met een wandeling door een deel van de binnenstad

van Leeuwarden. Doel hiervan was om stil te staan bij herkenbare en karakteristieke

aspecten/kenmerken van de stad die je zou kunnen benoemen als kernwaarden. Samen met de

aanwezige wethouder Marianne de Bie (gemeente Breda) herkenden we bijvoorbeeld

stedenbouwkundige structuren, culturele aspecten, historische waarden etc. We zijn het met elkaar

eens dat het benoemen van de kernwaarden de eerste stap is richting een beeld voor de toekomst en het

opstellen van een omgevingsvisie.

Dialoog met de inwoners Het ontwikkelen van de visie doe je samen met de inwoners van de stad. In de samenleving is veel

kennis die je kunt inzetten bij het omschrijven van kernwaarden. En natuurlijk vind je daar ook

wensen en ideeën over waar het met de gemeente naar toe moet. Samen met elkaar werken aan deze

visie verbreedt ook het draagvlak voor de verdere besluitvorming en dat is een prettige bijkomstigheid.

Een nieuwe blik op participatie is hierbij wel nodig, want hoe zorg je dat een brede en diverse groep

zich hierbij betrokken voelt. Deze betrokkenheid is geen vanzelfsprekendheid. Als gemeente is het van

belang om een dialoog met de samenleving te organiseren. Dit werd nog eens extra bevestigd door

wethouder Miriam van Dijk (gemeente Tynaarlo), die hier volop mee aan de slag gaat. Naast

bijeenkomsten zal de inzet van andere communicatievormen ook nodig zijn, zoals bijvoorbeeld het

gebruik van Instagram en Facebook. Dit vraagt tijd en menskracht. Het is goed denkbaar dat

bestuurders/ambtenaren hierbij gebruik maken van kunstenaars en professionals met een creatieve

achtergrond. Het gaat tenslotte ook vaak om het zoeken naar culturele waarden en lagen.

Culturele kracht Kunstenaars en personen met een creatieve insteek kunnen de dialoog interessant maken en inspireren

bij het formuleren van de verhalen van een gebied, wijk of dorpskern. Verhalen die vervolgens

vertaald en omgezet kunnen worden in kernwaarden.

Afsluitend In ieder geval leent de zoektocht naar omgevingskwaliteit zich goed voor een dialoog met de

samenleving. Het is nog wel een ontdekkingstocht hoe je dit proces op een goede manier kunt

vormgeven. Deze sessie gaf in ieder geval een aanzet om hier verder over na te denken.