Terugblik op vastgoedseminar ‘Tekens van de tijd’Op dinsdag 10 maart organiseerde Loyens & Loeff een vastgoedseminar met als titel ‘Tekens van de tijd’. Bijna honderd cliënten en relaties van de vastgoedpraktijk van Loyens & Loeff waren aanwezig. Een aantal sprekers van de verschillende divisies van de vastgoedpraktijk van Loyens & Loeff signaleerden in het kort de recente ontwikkelingen in de markt. Ook Rob Vroom, financieel directeur van BPF Bouwinvest, en Peter Göbel, de CEO van ING Real Estate Finance, gaven hun input en visie. Paul Kerckhoffs (notaris en partner op de sectie Vastgoed) was de dagvoorzitter en trok verbanden tussen de verschillende bijdragen van de sprekers.

‘Distress’ en wat eraan te doenAllereerst gaf Willem Jarigsma (advocaat en partner van de sectie Bank & Effectenrecht) aan dat een loan to value van 90/10, zoals we die jaren hebben gezien, tot het verleden is verdrongen. Jarigsma signaleerde een deleverage naar 70/30 of zelfs 60/40. Voor bestaande financieringscontracten biedt deleverage echter niet altijd een toepasbare uitkomst. Jarigsma stipte aan dat zowel de partij die het vreemd vermogen verstrekt, als de partij met het eigen vermogen in zwaar weer water bij de wijn moeten doen. Jarigsma stelde enkele constructies voor waarbij deze aanvullende investering (of afschrijving) door partijen in de toekomst mogelijk iets zou kunnen opleveren.

Distressed property fundsRonald Wijs (fiscalist en partner van het team Investment management & Funds) onderscheidde typen vastgoedfondsen en sprak over het zoeken naar balans tussen liquiditeit en governance. De discretionaire bevoegdheid van de fondsmanager staat op gespannen voet met het verlangen naar governance. Enkele bepalingen van de fondsdocumentatie verdienen in dit verband bijzondere aandacht, zoals de bepalingen betreffende de investment objective, investment restrictions, defaulting investor en change of control. Naast de ‘fault divorce’-bepaling gaf Wijs de toehoorders in overweging ook te denken aan implementatie van een ‘no fault divorce’- of ‘no fault termination’-bepaling en een ‘key man clause’: bepalingen die in de huidige markt een uitkomst zouden kunnen bieden, maar veelal niet in de contracten zijn opgenomen omdat daar in eerdere tijden geen behoefte aan bestond.

Integriteit: ‘What to do when the shit hits the fan?’Annemarije Schoonbeek, advocaat-belastingkundige en lid van het team Sanctierecht, ging in op integriteit en de gevolgen van fraude. De overheid beschouwt de vastgoedsector als risicobranche en toezicht op malafide transacties en witwassen is een speerpunt van het overheidsbeleid. Juist deze tijd biedt echter een kans voor bonafide deelnemers aan de vastgoedmarkt om zich te onderscheiden met zichtbaar integriteitsbeleid, zo merkte Schoonbeek op.

Huurders en verhuurders in zwaar weerPaul Visser, voorzitter van het team Huurrecht van Loyens & Loeff, gaf aan welke verschuivingen hij waarnam in de markt ten aanzien van de onderhandelingsposities van huurders en verhuurders. Behalve het signaleren van dergelijke ontwikkelingen, gaf Visser ook enkele tips voor het continueren van een huurovereenkomst ondanks zwaar weer. Creativiteit is daarbij het sleutelwoord, in tegenstelling tot rigide vasthouden aan contractuele bepalingen. Omdat continuïteit niet in alle situaties reëel is, ging Visser ook in op het faillissement van de huurder en de waarde van een garantie voor de verhuurder in die situatie.

De veranderende rol van pensioenfondsen & Financieren van vastgoed in 2009Na deze bijdragen van de sprekers van Loyens & Loeff was het woord aan de gastsprekers. Als eerste sprak Rob Vroom, financieel directeur van BPF Bouwinvest, over de veranderende rol van pensioenfondsen bij vastgoed. Vervolgens gaf Peter Göbel, de CEO van ING Real Estate Finance, zijn verwachtingen aan betreffende het financieren van vastgoed anno 2009. Het was interessant om te constateren dat alle elementen van de door de juristen gehouden presentaties terugkwamen in deze twee presentaties van de sprekers uit de markt.

ConclusieDe algemene conclusie van het seminar was dat de nadruk weer komt te liggen waar deze altijd heeft moeten liggen: kennis van vastgoed. Het kritisch bepalen van de waarde van de ‘stenen’ en het maken van creatieve of flexibele contracten die op de casus zijn toegesneden, is daarbij van groot belang. Kerckhoffs sloot af met de opmerking dat ‘tekenen bij het kruisje’ in geen enkele fase van een vastgoedtransactie meer aan de orde zal (mogen) zijn. Crisis heeft een negatieve connotatie, maar de sprekers wilden benadrukken dat die negativiteit doorbroken kan worden door naar mogelijkheden te zoeken. Zonder de ogen te willen sluiten voor de realiteit, eindigde het seminar toch met een positieve noot.

Meer informatieAls u een kopie van de sheets die de sprekers bij deze presentaties hebben

gebruikt wilt ontvangen en/of als u aan de lijst van genodigden voor Loyens & Loeff vastgoedseminars toegevoegd wilt worden, kunt u een

e-mail sturen naar seminar@loyensloeff.com. Meer informatie over de vastgoedpraktijk, de sprekers en de teams van Loyens & Loeff

vindt u op onze website www.loyensloeff.com onder de kopjes ‘Praktijk’ en ‘Onze mensen’.

advocaten ● belastingadviseurs ● notarissen