Terug naar Platland

TERUG NAARPLATLAND

ZOEKEN NAAR DE ANTWOORDEN

OP GROTE VRAGEN

B O E K E N C E N T R U M

TERUG NAAR PLATLAND

Een spannend en eerlijk boek over de grote levensvragen, van

het ontstaan van het leven tot de opstanding van Jezus.

Dit boek bestaat uit een serie verrassend gesprekken tussen

een docent en enkele studenten. Daarin komen allerlei thema’s

aan de orde: de onvoorstelbare afmetingen van het heelal, de

wondere wereld van de quarks, de evolutietheorie, wonderen,

de Bijbel, het probleem van het kwaad enzovoort.

De studenten bestoken de leraar met hun vragen. Om duidelijke

antwoorden te geven, gaat de docent terug naar het bekende

verhaal ‘Flatland’ van Edwin Abott. Deze roman vertelt over

een wereld met slechts twee dimensies: Platland. Wanneer zich

verschijnselen voordoen die wijzen op een andere dimensie,

staat de wereld van de Platlanders op zijn kop. Vanuit deze

metafoor zoekt de docent naar een theorie voor alles, die alle

vragen met elkaar verbindt.

Eric Middleton is natuurkundige, psycholoog en filosoof.

Dr. Arjan Markus is missionair predikant te Utrecht en schreef

een proefschrift over de transcedentie van God en de zin van

het leven.

www.uitgeverijboekencentrum.nl

9 789023 923923

ISBN 978 90 239 2392 3

NUR 700/910

Plantland_Platland omslag1 09-09-09 14:37 Pagina 1

Dit boek is opgedragen aan allen die bereid waren om ‘Platlanders’ te worden, die ons verrijkt hebben met hun verhalen en die me

hebben aangemoedigd om dit boek te schrijven.

Terug-naar-Platland_DEF.indd 2Terug-naar-Platland_DEF.indd 2 30-09-2009 15:16:5930-09-2009 15:16:59

T E R U G N A A R P L A T L A N D

Zoeken naar de antwoorden op de grote vragen

E R I C M I D D L E T O N

Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer


www.uitgeverijboekencentrum.nl

Ontwerp omslag: Studio Anton Sinke

Deze uitgave is oorspronkelijk verschenen onder de titel Th e New Flatlanders bij Highland Books, Surrey, UK 2002.

Vertaling: Tineke Yürumez-KroonMet dank aan Martijn Schaafsma en Remko Muis voor hun deskundige en kritische commentaar.

ISBN 978 90 239 2392 3NUR 700/910

© 2009 Uitgeverij Boekencentrum, ZoetermeerAlle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveel-voudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schrift elijke toestemming van de uitgever.


Zoektocht uit Platland 7

Woord van dank 11

Inleiding 13

1. Het universum en daarbuiten – hoe is het allemaal begonnen? 17

2. Mysterie, modellen en kwantumtheorie 32

3. Quarks, supersnaren en M-branen: een ‘theorie van alles’ voor de eenentwintigste eeuw? 46

4. Wat is de werkelijkheid? 59

5. Het verhaal van Platland 65

6. Het antropische principe 82

7. Evolutie: hoe passen wij in het plaatje? 93

8. Bewustzijn en wat daarna komt 111

9. Wonderen en missies 125

10. Chaos en de verborgen orde 141

11. Maar waarom? Het probleem van het kwaad 154

12. Het uitzicht van hier 169

13. M-theorie in elf dimensies: het spirituele universum 177

Woordenlijst 191

Index 199

Inhoud


Of je nu gelovig bent of niet, het boek dat hier voor je ligt is een inspirerend boek. Al was het alleen maar omdat je je al

lezend begint te verwonderen over de complexiteit en grootsheid van de wereld en het universum waarin wij leven. Voor leken op natuur-kundig gebied is misschien niet alles te volgen, dat was in elk geval mijn ervaring. Het duizelt je als je leest over kosmologische ontdek-kingen of kwantummechanica, over zwarte gaten en over meerdere dimensies, quarks en supersnaren. Maar je begrijpt genoeg om niet meer als vanzelfsprekend aan te nemen dat er alleen maar dingen bestaan die je even empirisch kunt aantonen.

Wij leven in een cultuur waarin de kans bestaat dat onze bele-ving van de werkelijkheid dichtslibt met vanzelfsprekendheid. In po-pulairwetenschappelijke columns en artikelen zit vaak de suggestie dat we alles wel wetenschappelijk kunnen verklaren en als we het nu nog niet kunnen, dan zal dat nog wel komen. Voor allerlei spraakma-kende intellectuelen blijkt de werkelijkheid vooral nog te bestaan uit de materiële, driedimensionale wereld. Dat maakt het leven erg plat. Er is weinig of geen ruimte meer voor ‘meer tussen hemel en aarde’. Sommige fi losofen beklagen zich er daarom over dat de wereld z’n betovering heeft verloren. Het is vergelijkbaar met de ontdekking die je doet bij het volwassen worden: dat de wereld niet zo fantasierijk en sprookjesachtig (en misschien ook bedreigend) is als je als kind dacht. Voor een kind is de wereld eindeloos wonderlijk. Maar als je ouder wordt, verdwijnen er samen met Sinterklaas steeds meer din-gen waar je je als kind, soms huiverend, over verheugde. De dingen verliezen hun betovering. Zijn we in onze cultuur op een vergelijk-bare manier volwassen geworden en verliezen we daarom ook het geloof in ‘meer’, het geloof in God?

Zoektocht uit Platland


zoektocht uit platland8

Ik denk dat dit boek met zijn zoektocht langs wetenschappelijke ont-dekkingen kan helpen om weer iets van de betovering van de wereld terug te vinden. Of in elk geval, om verwondering terug te vinden. Die verwondering is niet hetzelfde als geloof, maar heeft wel een ver-wantschap met geloven. Wetenschap hoeft geloof niet uit te sluiten, maar kan juist ook een open nieuwsgierigheid aanreiken die lijkt op de zoektocht van het geloof.

Dat is nog een reden waarom dit boek inspirerend is. Want gaan-deweg wordt wel duidelijk dat wetenschap en geloof elkaar niet hoe-ven uit te sluiten. Eric Middleton is iemand die uitgaat van allerlei algemeen aanvaarde wetenschappelijke hypothesen. Hij laat zien hoe je overtuigingen uit bijvoorbeeld de fysica, de biologie en de neu-rologie in verband kunt brengen met christelijke opvattingen over mens, persoonlijkheid, bewustzijn en opstanding uit de dood. Over de vraag of Middletons betoog overtuigend is, kun je van mening verschillen. In elk geval laat hij duidelijk zien dat wetenschap en ge-loof geen elkaar uitsluitende werelden hoeven te zijn.

Middleton behandelt vragen die zeker ook voor gelovigen erg spannend zijn. Hij laat bijvoorbeeld zien hoe volgens hem de weten-schappelijke theorie van evolutie samengaat met wat God in de Bijbel openbaart over de schepping van de wereld en de schepping van de mens. Daarbij gaat hij in op vragen als ‘Moet je Genesis 1 en 2 letter-lijk nemen?’ ‘Als letterlijk lezen niet het belangrijkste zou zijn, wat is dan de boodschap van deze tekstgedeelten?’ ‘Wat betekent het in dat geval dat de mens naar Gods beeld geschapen is?’Hij laat zien dat er in de chaos van de wereld een verborgen orde is en dat dat te maken kan hebben met een God die handelt in deze wereld. Maar als die God er is, waarom komt in die orde dan zoveel lijden voor?

Misschien is de grootste kracht van dit boek nog wel de manier waarop de auteur zijn ideeën uiteenzet. Als een Socrates legt hij vra-genderwijs een zoektocht af met een aantal kritische studenten. De open manier waarop de discussie wordt gevoerd is een verademing na alle verhitte debatten in het Darwinjaar (2009) tussen christenen en atheïsten en tussen gelovige evolutionisten en creationisten. Dit is een voorbeeld dat navolging verdient.


zoektocht uit platland 9

Veel interessanter dan elkaar verketteren is samen een zoektocht be-ginnen en daarbij de verbeelding gebruiken. Stel nu eens dat er meer is dan je kunt zien en wetenschappelijk kunt aantonen; een werke-lijkheid die groter is dan wij en dan onze driedimensionale werke-lijkheid. De werkelijkheid van God. Stel dat God contact zou zoeken met ons, hoe zou Hij zich in de beperking van onze dimensies ken-baar kunnen maken? Stel je eens voor dat er een tweedimensionale wereld zou bestaan, Platland, geschapen door een driedimensionaal wezen. Denk je dan eens in dat… En zo begint de zoektocht vanuit Platland, een zoektocht waarbij misschien nog niet duidelijk is waar je uitkomt. Een inspirerende reis gewenst!

Arjan MarkusUtrecht


Ik ben dank verschuldigd aan allen die bereid waren om ‘Platlan-ders’ te worden. Het was hun verhaal dat ze me gevraagd hebben

op te schrijven, en dat uitwaaierde naar vele anderen. Deze opeen-volgende onderzoekers ontrafelden het mysterie op hun eigen ma-nier, maar het patroon bleek opmerkelijk gelijk voor studenten van alle leeft ijden, gevangenen en mensen met mooie titels, jong en oud. De naam ‘Platland’ komt uit een negentiende-eeuwse parabel.

Dank ben ik ook verschuldigd aan Isobel Stevenson vanwege haar zorgvuldig redigeren van de tekst.

Zeer veel dank ben ik verschuldigd aan St. John’s College, Dur-ham University (waar dominee Dr. David Wilkinson het hoofd van is), voor de niet-afl atende steun en bemoediging al zolang ik lid ben van het wetenschappelijk genootschap aldaar.

Woord van dank


Het uitzicht vanuit de stenen kring

Angus leunde comfortabel achterover tegen de warme steen. ‘Weet je, deze plek heeft iets heel vreemds. Toen ik een keer-

tje hier boven was, begon het te gieten van de regen, maar zodra ik buiten deze stenen cirkel stapte, was het droog. En die grenslijn die daar over het veld loopt – waarom blijft de sneeuw daar niet liggen en waarom staan de schapen er op die manier omheen?’

Melissa knikte. ‘Ik heb gehoord dat paarden en honden hier niet in de buurt komen, tenzij je hen ertoe dwingt.’

Maar Richard was zoals gewoonlijk sceptisch. ‘Hou toch op, zeg. Het is gewoon een stel merkstenen die zijn neergelegd rond een oud graf voor slachtoff ers van de pest, of misschien alleen maar een rij stenen op de helling van een heuvel.’

‘Het moeten meer zijn dan alleen maar stenen,’ zei Ruth. ‘Ze zijn volgens een bepaald patroon gerangschikt. Als je goed kijkt, kun je zelfs iets zien wat lijkt op een soort laan van stenen die leidt naar die bron daar. Waarschijnlijk was dit een soort heiligdom of zo, waar ze off ers brachten – misschien wel mensenoff ers! Ik ben zo blij dat de wetenschap alles wat met religie te maken heeft , heeft ontzenuwd, zodat we hier nu tenminste kunnen komen zonder het risico te lopen dat onze keel wordt doorgesneden!’

‘Dus jullie zeggen dat het gewoon stenen zijn waar mensen wat mee gerommeld hebben,’ wierp Melissa tegen. ‘Maar waarom voelen Angus en ik hier dan vreemde dingen? De wetenschap verklaart niet alles. Ik kan niet verklaren hoe mijn ouijabord en mijn tarotkaarten werken, maar ze helpen me echt om beslissingen te nemen.’

Inleiding


inleiding14

‘Zoals wanneer je een andere neuspiercing moet nemen of je haar weer een andere kleur moet geven,’ plaagde Angus.

‘Dat is niet eerlijk,’ viel Richard hem in de rede. ‘Ze bedoelt meer dan dat. Er gebeuren echt vreemde dingen. Let maar eens op.’ Hij haalde een lang stuk ijzerdraad tevoorschijn dat hij in de vorm van een L had gebogen. ‘Kijk.’ Hij liep langzaam om de cirkel van stenen heen, en hield de hoek van de L losjes vast. De uiteinden van het ij-zerdraad gingen omlaag toen hij dichter bij het middelpunt kwam.

‘Je hebt je handen bewogen,’ zei Angus.‘Nee hoor! Probeer het zelf maar.’‘Oké.’ Angus pakte de roede voorzichtig aan en hield hem op de-

zelfde manier vast als Richard had gedaan en begon door de cirkel te lopen. Plotseling boog het draad omlaag.

‘O, laat mij het ook eens proberen,’ riep Melissa. Zij voelde even-eens hoe de draden bogen toen ze het middelpunt van de cirkel na-derde. ‘Het werkt,’ zei ze. ‘Jullie hebben het gezien. Dat is een oeroude kracht, meer dan wetenschap.’

‘Dat hoeft niet per se,’ zei Richard, die de roede oprolde en weer in zijn zak stopte. ‘Wetenschap is ook een “oeroude kracht”, als je erover nadenkt, en wetenschappers kunnen meten wat we hier ge-voeld hebben. Ik heb gehoord dat ze bij de Rollright Stones bij Ox-ford verschillen in elektromagnetische straling gevonden hebben op bepaalde plekken in de cirkel – hoewel ze nog niet weten waarom. En sommige biologen zeggen dat herten hun gewei gebruiken als wi-chelroede om water op te sporen. Ik weet niet hoe dit allemaal werkt, maar ik denk dat de wetenschap op een dag wel in staat zal zijn om het te verklaren.’

‘Heel interessant allemaal,’ zei Angus. ‘Mel en ik zijn geïnteres-seerd in al deze oeroude krachten en magische dingen, en jij en Ruth denken dat de wetenschap het allemaal wel zal ontmaskeren. We hebben steeds zulke discussies, maar we komen er nooit echt uit. Ik wou dat we eens diepgaander over die dingen konden doorpraten, niet alleen over stukjes en beetjes zoals we nu steeds doen.’

‘Ik heb gehoord dat er een man is die Eric heet of zo, en die soms een paar seminars geeft over het soort dingen waar wij het nu over


inleiding 15

gehad hebben. Het gaat over van alles, van veelvoudige dimensies tot wat Mel voelt, het paranormale, supersnaren en relativiteit. Ik zal eens kijken of ik er wat informatie over kan vinden, en of het de moeite waard is om dat met elkaar te gaan doen.’

* * *

En zo is onze groep begonnen. Onze eerste bijeenkomst was een brainstormsessie. De studenten stonden wat wantrouwend tegenover me vanwege de grote verzameling boeken over religie in mijn stu-deerkamer. Ze wilden meepraten over het bepalen van de basisregels voor ons seminar.

‘We willen niet over religie praten,’ benadrukte Richard. ‘Met we-tenschap weet je waar je aan toe bent. Je kunt aanraken, zien, meten, visualiseren, testen, feiten hanteren, experimenten herhalen en idee-en gemakkelijk bewijzen. Met religieuze opvattingen kun je nooit iets zeker weten.’

‘Ja,’ stemde Ruth in, maar Melissa en Angus leken wat te aarzelen. Ze hadden niets met religie, zo legden ze uit, maar ze waren wel ge-interesseerd in de spirituele dimensie. Hoe sloot die aan bij Richards visie op de wetenschap?

Ik was het met hen eens dat ‘religie’ een woord was dat we moes-ten vermijden, maar ik opperde dat een van de vragen die we onder de loep zouden kunnen nemen, was of er misschien meer achter de wetenschap zat dan Richard dacht. Ik wees hem erop dat zijn visie op de wetenschap tenslotte nogal gedateerd was, geworteld in de negen-tiende eeuw, en dat hij zijn manier van denken misschien wel moest updaten.

Bovendien, zo voegde ik er aan toe, was Richards aanvaarding van de wetenschap tot op zekere hoogte ook een geloofsuitspraak. De wiskunde die bij de moderne fysica komt kijken is zo verbazing-wekkend ingewikkeld, dat we een heleboel van wat wetenschappers zeggen gewoon maar van hen moeten aannemen. Mijn studenten zouden sommige aspecten van de wetenschap zelfs zo raar kunnen vinden dat ze hun ongeloof opzij zouden moeten zetten wanneer ze


inleiding16

die bespraken. Ze zouden waarschijnlijk moeten overwegen of we iets dergelijks ook zouden zien in relatie tot het type dingen dat we transcendent zouden kunnen noemen, dingen die verder gaan dan het fysieke.

In de loop van de brainstormsessie werd ook duidelijk dat de vra-gen die de studenten wilden bespreken niet puur intellectueel waren. Ze hadden persoonlijke zorgen over zaken als het leven na de dood – was er nog iets anders? Hielden we gewoon op met bestaan? Als we in een ander leven verdergingen, wat maakte dat voor verschil voor ons leven hier en nu? En hoe zat het met het gevoel dat ze soms had-den dat bepaalde dingen ‘moesten gebeuren’ – hoe was dat mogelijk als alles gewoon willekeurig plaatsvond?

Langzaam maar zeker omschreef de groep zijn kernpunt als zoe-ken naar het verstaan van de fysieke realiteit, dat hen zou helpen omgaan met het feit dat hun ervaring van het leven meer omvatte dan alleen het fysieke. De deelnemers wilden dat hun leven meer was dan willekeurige ervaringen van biologisch leven dat toevallig op een duistere planeet was ontstaan, maar ze waren geneigd te denken dat hier de wens de vader was van de gedachte – tenzij de spirituele di-mensie op een bepaalde manier realiteit was.

We begonnen al snel met onze pogingen om te zoeken naar een werkbare theorie van ‘alles’ .

In wat hier volgt, zal ik onze discussies niet neerzetten als een dialoog met bepaalde stemmen. In plaats daarvan zal ik de vragen pakken die uit de groep naar voren kwamen en deze gebruiken om vorm te geven aan wat we geleerd hebben in de tijd dat we samen-werkten. Ik heb mijn achtergrond in verschillende takken van we-tenschap en mijn geloof in de discussie ingebracht. Zij brachten hun onderzoekende intelligentie mee, en een bereidheid om op zijn minst te overwegen dat er misschien meer tussen hemel en aarde is dan we kunnen zien.


Terug naar Platland

Documents

Transcript of Terug naar Platland