TEL_03-2015

Vakblad voor de groenvoorziening | 37e jaargang |

29 januari 2015

Noviteiten HardenbergVaste planten in wintertooi

Vitura natuur als heelmeester

Bruisend hart voor Erasmus

Voorplaatindd 1 26-01-15 1207

URHQHNDQ7_=ZROOH7_ZZZYHOGKXL]HQHX_LQIRYHOGKXL]HQHX

(6amp+792251(85-(-6(9RONVZDJHQampUDIWHU7WUHNJHZLFKW

6HPL6FKXLQ7DIPHWLQJ[PWUDVNJPHWVFKLMIUHPPHQODDGYHUPRJHQ7

SemiSchuinTuinenLandschapindd 1 20-1-2015 114212

Vraag onze brochure aan via de website wwwgardentoursnl en bekijk ons reisaanbod 2015James Wattstraat 2a 3261 MB Oud Beijerland Tel 088 - 0071300e-mail infogardentoursnl website wwwgardentoursnl

7X L Q U H L ] H Q Q D D U D O O H Z L Q G V W U H N H Q

620650indd 2 26-1-2015 123254

TuinenLandschap 2015| 3 |

| I$

N$ampamp rsquoAanbestedingswet zet rem op groeninnovatiersquo Minister Schultz geeft ocieumlle aftrap voor

het Jaar van de Ruimte( Minder deelnemers voor groencompetitie Entente) rsquoDe tijd van grote organisaties is voorbijrsquo Priveacutetuinen zijn bouwstenen voor veerkrachtige

samenleving en omgeving+ Tuin en Landschap online

S()+- Wintersilhouet in de vasteplantenborder Quercus suber

B-) O)01amp1( In Vitura is natuur de beste leermeester+ Zo-zit-dat Moet overwerkvergoeding worden

doorbetaald- rsquoIn-companyrsquo groenopleiding houdt rekening met praktijk

O)2 I)340 Plantenpark Verstappen prikkelt met plantcombinaties( Een strategisch plan voor Erasmus

A150 O-)4($-- Goede inrichting essentieel bij beheer op

kwaliteitsniveau C

M134amp G)-amp3412amp Nieuws uit Hardenbergamp Werk in uitvoering Verplaatsen roekennesten

S)63ampamp Leveranciersnieuwsamp( Agenda en cursussenamp) Groene Gast Marco Ho7man

-

(

(

amp

Foto

voo

rpla

at R

alph

Men

s

29 januari 2015Nummer 3

Inhoudindd 3 26-01-15 1343

4 TuinenLandschap 2015 | 3 |

N$

Camp()+

De vijfde editie van de Tuinprofessionaldagen die 20 en 21 januari werden gehouden bij boomkwekerij Van den Berk in Sint-Oedenrode trok veel hoveniers Over twee dagen bezochten meer dan zeshonderd hoveniers de beurs en workshops die werden verzorgd door diverse leveranciers van tuinproducten De groene vakmensen kwamen niet alleen uit de regio Brabant maar uit heel Nederland De hoveniers konden gerichte informatie inwinnen en kennis opdoen over diverse producten zoals verlichting vijvers keramische tegels en kunstgras Ook kon er een excursie over de uitgestrekte kwekerij van Van den Berk worden gemaakt lt

Tuinprofessionaldagen trekt veel hoveniers

Foto

Ral

ph M

ens

rsquoAanbestedingswet zet rem op groeninnovatieDe Aanbestedingswet is een rem-mende factor bij het behouden en verder uitbouwen van de baten en waarden van groen Dat schrijft VHG in een position paper naar aanleiding van een evaluatie van de nieuwe wet

implementatie verdient nadere aandacht Vooral in de relatie tussen aanbestedende dienst en opdrachtnemer valt veel te verbeteren Angst en kramp-achtigheid lijken te regeren Bo-vendien leiden onduidelijkhe-den en fouten tot juridisering van de aanbestedingspraktijkrdquoOm aanbestedingen beter te laten verlopen is volgens VHG meer aandacht nodig voor ken-nisvergaring door inkopers in het voortraject en duidelijkheid over het plan van aanpak als onderdeel van de gunning Ook zijn onderscheidende en rele-vante EMVI-criteria van belang Daarin zou kwaliteit zwaarder moeten wegen en meer ruimte moeten zijn voor innovatie Er is een tool gemaakt voor EMVI-criteria in bestekken voor boomonderhoud Zorsquon leidraad komt er ook voor inkoop van groenvoorzieningen Verder wordt gedacht aan een markt-dossier groenvoorziening met analyses en verkenningen en aan voorlichting en training lt

De markt voor openbaar groen staat onder grote druk Hoewel het belang van groen breed wordt erkend is daarvan in de dagelijkse praktijk weinig terug te zien Om niet meer maat-schappelijk kapitaal te vernie-len zou volgens VHG moeten worden ingezet op behoud en uitbouw van de baten en waarden van groen Daarvoor is ruimte om te innoveren nodig maar die komt in de huidige markt niet uit de verfVHG trekt haar conclusies op basis van praktijkervaringen en rondetafelgesprekken met ver-tegenwoordigers van aanbeste-dende diensten en opdrachtne-mers uit de groene sector bdquoDe nieuwe Aanbestedingswet ziet er op papier goed uit maar de

TuinprofessionalsVerbaasd was ik dat ik op de Tuinprofessionaldagen in Brabant een hovenier tegenkwam die ik een week eerder nog in Hardenberg had ontmoet Zijn FC Gro-ningen-sjaal verraadde dat hij niet uit de regio kwam

Sowieso kwamen er opvallend veel rsquonoorder-lingenrsquo op de Tuinprofessionaldagen die dit jaar bij boomkwekerij Van den Berk in Sint-Oedenrode werd gehouden Er waren er zelfs die zeiden Hardenberg te hebben overgeslagen om in plaats daarvan naar de Tuinprofessionaldagen te komen Zorsquon kleine kennis-gerichte bijeenkomst voorziet klaarblijkelijk in een behoefte

Persoonlijk was ik ook positief verrast door het grote aantal deelnemers en de vakinhoudelijke work-shops Tot de laatste minuut bleven de deelnemers blauwbekkend van de kou geiumlnteresseerd luisteren naar de uitleg van leveranciers over de installatie van zwemvijvers de aanleg van kunstgras en de ins

en outs van drainagesystemen voor in de tuinBlijkbaar is de hovenier op zoek naar dit soort

praktische vakgerichte kennis Niet iedereen kan im-mers overal in gespecialiseerd zijn en overal verstand van hebben Zo bleek de gemiddelde hovenier in 2014 anderhalve vijver te hebben aangelegd En iedereen doet dat ook nog eens op zijn eigen manier Dat ver-klaart waarschijnlijk het grote aantal deelnemers bij de workshop rsquoHoe wordt water in de tuin weer een spetterend succesrsquo Maar ook de workshops over ver-lichting keramische tegels en combineren met mate-rialen werden uitstekend bezocht

Natuurlijk blijft Hardenberg heacutet jaarlijkse tref-punt voor de groensector met zijn brede aanbod aan nieuwe machines en apparaten en grote hoeveelheid deelnemers Maar ik voorspel een mooie toekomst voor kleinschalige kennisgerichte evenementen Mits er gratis eten en drinken is uiteraard

Ralph Mensvakredacteur

NieuwsPag_4-5_A_defindd 4 26-01-15 1231

5TuinenLandschap 2015 | 3 |

Minister Schultz geeft o cieumlle aftrap voor het Jaar van de RuimteOnder het motto rsquoWie maakt Nederlandrsquo heeft minister Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu op 15 januari in de Beurs van Berlage de o cieumlle aftrap gegeven voor het Jaar van de Ruimte Dit wordt vormgegeven middels meer dan vijftig bijeenkomsten publica-ties en onderzoeken Doel is om tijdens de slotbijeenkomst op 15 december een breed gedragen manifest te presenteren

Minister Schultz schetste een aantal mogelijke ontwikkelin-gen die grote invloed kunnen gaan hebben op de ruimte in Nederland Denk aan slimme verkeersinformatiesystemen die onderling communiceren de groei van thuiswerken eacuten ndashproduceren en het delen van spullen en ruimtes Gevolg zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat er minder parkeerplek nodig is

en die ruimte kan dan worden ingericht voor groen ontmoe-ting of spelen In de praktijk zet het minis-terie in op concrete trajecten concrete kennis en uiteraard op de nieuwe Omgevingswet Neelie Kroes oud-minister van Verkeer en Waterstaat sprak van fascinerende ontwikke-lingen en hoopt dat met 2040 als nieuw punt op de horizon Nederland een leidende rol zal gaan spelen vooral op het gebied van smart cities

VinexwijkenDat dit themajaar in 2015 valt is niet toevallig Het is namelijk 25 jaar geleden dat de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening uit-kwam gevolgd door de Vinex de Vierde Nota Extra Deze no-tarsquos hebben grote invloed gehad op de ruimtelijke kwaliteit van ons land De focus lag vooral op

woningbouw en economische groei in dit kader zijn onder andere vele Vinexwijken de haven van Rotterdam en de uitbreiding van Schiphol ontstaanOmdat 2015 de planning-horizon was van de Vinex lijkt dit jaar een goed moment om terug eacuten vooruit te kijken Ook omdat Nederland wederom voor een aantal belangrijke ruimtelijke vraagstukken staat zoals krimpgebieden klimaat-verandering en de kansen die ICT en robotisering bieden Duidelijk is dat het de ko-mende periode anders dan 25 jaar geleden niet over groei en nieuwbouw zal gaan maar over transformatie met name in de stad

Nieuwe perspectievenHet Jaar van de Ruimte wordt ondersteund door een groot

aantal partijen De initiatief-nemers willen nieuwe per-spectieven ontwikkelen voor de leefomgeving Hoewel de minister fi jntjes opmerkte dat de vijfhonderd genodigden in de zaal een nogal homogeen gezelschap vormden en dat voorkomen moet worden dat het een rsquoonderonsjersquo wordt hopen de initiatiefnemers dat een breed debat op gang komt over de ruimtelijke toekomst van Nederland

AgendaDaarmee lijkt de vraag rsquoWie maakt Nederlandrsquo meteen ook beantwoord rsquoWij maken Nederlandrsquo Iedereen wordt dan ook uitgenodigd mee te doen Op de website wiemaaktneder-landnl staat de agenda van de diverse activiteiten door het jaar heen lt

Foto

Per

sbur

eau

Noo

rdoo

st

Rigoureus kappen in ratjetoeMedewerkers van de gemeente De Friese Meren zijn bezig met kapwerkzaamheden in park Herema State in Joure Op advies van bureau NoordPeil uit Sneek wordt het park herin-gericht naar het ontwerp van Lucas Pieters Roodbaard Door onder meer achterstallig onder-houd was het park een onher-kenbare ratjetoe geworden Om de zichtlijnen en de openheid te herstellen verdwijnen 145 bomen verspreid over het park evenals 31 lindes langs de laan Langs de grote vijverpartijen komt relieumlf de slingerende paden worden geaccentueerd en er komen nieuwe bruggen De uitvoering vindt in fases plaats De zichtlijnen en de padenstructuur moeten voor 1 september zijn hersteld lt


TuinenLandschap 2015 | 3 |

N$amp

( ) $ +

Mijn bovenmeesterbdquoDe tuin is niet alleen een plek voor afzondering en fysieke oefening Hij is in zichzelf een plek van intel-lectuele stimulans omdat hij twee fundamentele fi lo-sofi sche principes verenigt mensheid en natuur De tuin is de vermenselijkte natuurrdquo Mijn hemel

Op mijn deurmat vind ik het boek rsquoFilosoferen in de tuinrsquo van Damon Young Een boek over grote gees-ten die vertellen over de tuinen waar ze van hielden of die ze verafschuwden

Een kerstgeschenk van Hans Sint Met Hans bezoek ik af en toe tuinen maar bovenal was hij het die mij op het Clusius College in Alkmaar leerde be-plantingsplannen te maken zorsquon dertig jaar geleden Hoe creeumler je een intieme magische bijna onbereik-bare plek met behulp van beplanting Gewoon door onder een grijsbladige treurpeer staand achter een vijver bijvoorbeeld hondstand armeluis orchidee of kievitsbloemen te planten Bijzondere planten op een

bijzondere plek Hans zorgde ervoor dat planten tot onze verbeelding gingen spreken

Vijftien jaar later was hij weacuteeacuter degene die zei dat ik de stap naar een eigen bedrijf makkelijk kon maken bdquoDoe het je kunt het en het is beter voor jerdquo Ik twijfelde enorm maar voelde ook dat ik bepaalde creatieve uitingen in mijn toenmalige werk niet kwijt kon

Nu weer zorsquon vijftien jaar verder krijg ik het idee dat mijn bovenmeester mij het volgende zetje wil ge-ven Dat mijn volgende levensstap tuinfi losoof zal zijn en dat ik dan als Voltaire zal gaan praten bdquoHet leven is vergeven van de doorns ik ken geen andere oplos-sing dan je tuin verzorgenrdquo

Okeacute aan de bak als de meester het zegt Lezen en fi losoferen Ik ben benieuwd of jullie mijn komen-de columns nog zullen begrijpen

Ruud Vermeerinfomeneervermeer-tuinennl

Jack van Haperenontwerperhovenier

Ruud Vermeerhovenier

Bart Hoestuinontwerper

Foto

Pet

er B

enni

nk

Voorlente is weer vroegDoor de hoge temperaturen bloeiden half januari al speenkruid gele kornoelje sleedoorn krokus en narcis Dat is ruim een maand vroeger dan normaal schrijft Natuurberichtnl Uit de Eindejaars Plantenjacht van FLORON bleek dat rond de jaarwisseling een kwart van alle in Nederland voorkomende plantensoorten bloeiden Uiteraard kan het nog volop winter worden In 2012 ontstond veel vorstschade aan (tuin)planten en bomen door een combinatie van hoge temperaturen in decem-ber en januari gevolgd door 20 graden vorst begin februari lt

Minder deelnemers voor groencompetitie Entente

ne steden doen dit jaar mee de gemeente Berkelland met de kern Borculo gemeente Dinkel-land met de kern Ootmarsum en Zaltbommel In de categorie steden komen uit Capelle ad IJssel Oisterwijk en ZwijndrechtIn de jurering zijn enkele zaken aangepast bdquoDe jurering is geen statisch gebeuren we kijken wat er speelt in het openbaar groen Zo hebben we de per-centages aangepast en laten we beheer zwaarder wegen in de beoordeling Ook is er een nieuw certifi caat Klimaat waar-bij we kijken naar zaken als waterhuishouding en andere klimaataspecten Duurzaam-heid en biodiversiteit staan ook weer op de agendardquoVolgens Van Suchtelen zijn de certifi caten geen doekje voor het bloeden bdquoEr wordt beoor-deeld aan de hand van duide-lijke criteria Deze certifi caten worden door de winnendegemeenten dan ook erg gewaardeerdrdquo lt

Op 21 januari vond in het Limburgse Beesel het groenste dorp van 2014 de startbijeen-komst plaats voor de Entente Florale Beide categorieeumln ken-nen dit jaar drie deelnemers een absoluut minimum vindt ook Van SuchtelenToch leeft de competitie onder gemeenten bdquoHet is een uitstekende aanleiding om het groenbeleid tegen het licht te houden Daarbij krijgen ge-meenten handvatten om zaken te verbeteren het gaat echt ergens omrdquoIn de categorie dorpen en klei-

Nationale groencompetitie En-tente Florale heeft dit jaar minder deelnemers dan anders Door col-legewisselingen en de decentrali-satie houden gemeenten de boot even af Voor 2016 en 2017 zijn er al wel volop kandidaten Pr-man Frank van Suchtelen bdquoGemeen-ten hebben in 2015 al genoeg op hun bord maar doen graag mee met komende editiesrdquo

NieuwsPag_6-7indd 6 26-01-15 1356


rsquoDe tijd van grote organisaties is voorbijrsquoC o p i j n z e t i n o p s a m e n w e r k i n g

Copijn heeft vorig jaar intensief gereorganiseerd en onlangs kondigde directeur Tjeerd van der Schee samenwerking aan met Hoek Hoveniers AW-groep en Van Helvoirt Aan Tuin en Land-schap legt de vorig jaar mei aan-getreden directeur uit waarom

Ik denk dat de tijd van grote eigen organisaties voorbij isrdquo

Welke rol spelen de verschil-lende partners in die samen-werkingbdquoMet Hoek Hoveniers werken we eigenlijk al jaren samen Dat komt ook doordat Hoek Hoveniers aandeelhouder in Copijn is Hoek is sterk in bin-nentuinen en daken gevel-groen Op die terreinen zoeken we de samenwerking op Sinds begin dit jaar is ook de AW-Groep aandeelhouder in Copijn AW-Groep is een aannemers-bedrijf met een groenonder-deel Daarmee kunnen we dus goed samenwerken op het gebied van aanleg en beheer De samenwerking met Van Helvoirt is vooral gericht op het boomspecialistische werkrdquo

De samenwerking met Van Helvoirt werd apart aange-kondigd als het gevolg van het vertrek van een aantal boom-

specialisten Wat was daar aan de handbdquoVorig jaar is er gereorgani-seerd en ook het een en ander veranderd bij onze boomspe-cialistentak Een aantal boom-specialisten kon zich hierin niet vinden en heeft besloten om ergens anders een frisse start te maken Zij vertrekken per 1 februariDit heeft de samenwerking met Van Helvoirt in een stroomver-snelling gebracht Wij hadden nu te weinig mensen voor de opdrachtenportefeuille en Van Helvoirt had juist een over-capaciteit We vullen elkaar dus goed aan Daarbij kennen de bedrijven elkaar op aandeel-houdersniveau al jaren goed Het wederzijdse vertrouwen was er dus alrdquo

Wat kunnen we in de toekomst verwachten van het afgeslank-te CopijnbdquoWe blijven alles doen wat we al deden Opdrachtgevers

kunnen nog steeds terecht bij ons voor ingewikkelde en specialistische vraagstukken en opdrachten Alleen zullen we daarin steeds vaker partners betrekken voor de uitvoering terwijl we zelf de regie in han-den houden Daarnaast blijven we innove-ren Daarom starten we ook een denktank met alle partner-bedrijven waarin we periodiek bij elkaar komen om nieuwe ideeeumln te ontwikkelen Opge-teld hebben we 250 jaar erva-ring in het groen en door onze kennis te delen kunnen we die ook vermenigvuldigenrdquo lt

Tjeerd van der Schee

De afgelopen tijd heeft Copijn drie partnerschappen aange-kondigd Wat is daarvoor de redenbdquoDe markt is sterk veranderd De opdrachten in het groen liggen niet meer voor het oprapen Ik geloof daarom dat we ons moeten focussen op onze kerncompetenties Die gebieden waarin we het sterkst zijn zoals ontwerp advies en innovatie We zullen in de toekomst meer gaan fungeren als kenniscentrum maar met minder uitvoerende mensen Op projectbasis kunnen we vervolgens samenwerken met deze verschillende partnerbe-drijven maar ook met zzprsquoers

Foto

Cop

ijn

Foto

Pet

er B

enni

nk

Gezonde Stad op Groendag HoornZorsquon 350 bezoekers en 40 be-drijven kwamen op woensdag 21 januari naar Hoorn voor de Groendag Op de Groendag worden werknemers ambtena-ren en leerlingen in workshops bijgepraat door specialisten uit het groene vak Het thema was dit jaar De gezonde stad De workshops hadden dan ook veelal een link met dit thema Zo waren er workshops over het voorkomen van rugklachten en de ontstressende werking van groen Veel belangstelling ging daarnaast uit naar workshops over actuele themarsquos als on-kruidbestrijding op verharding Belangstellenden hadden keus uit 23 workshops waarvan elke deelnemer er vier kon volgen lt

Foto

Pet

er B

enni

nk

NieuwsPag_6-7indd 7 26-01-15 1356

U$amp()$

wwwtuinenlandschapnl

| 3 |+ 2015TuinenLandschap

Priveacutetuinen zijn bouwstenen voor veerkrachtige samenleving en omgevingbdquoTuinen dragen een veelheid aan functies in zich ze zijn nooit enkel gazon speelveld plantenborder of moestuin Ze kunnen belangrijke eco-systeemdiensten ondersteu-nen zoals voedselproductie bestuiving en beleving van de natuur Elke tuin kan een steentje bijdragen aan de aanpak van problemen zoals klimaatverandering en verlies van biodiversiteit Aandacht voor die collectieve functies van priveacutetuinen kan ervoor zorgen dat ze meer kunnen betekenen voor onze samen-leving Ondanks de aanzienlijke oppervlakte worden tuinen zel-den meegenomen in onderzoek en beleid rond landgebruik en milieu Ten onrechte want tui-

nen hebben veel te bieden aan onze maatschappij Ze vormen de schakel tussen samenleving en omgeving Door alle tuinen als eacuteeacuten geheel te beschouwen als eacuteeacuten rsquotuincomplexrsquo kan in kaart gebracht worden welke van deze mogelijkheden er nog in verborgen liggen Zo blijkt dat tuiniers meer meststoffen gebruiken dan eigenlijk nodig is Dit zorgt voor een negatieve impact op het milieu Ander-zijds blijken gazonbodems mogelijkheden te bieden voor de opslag van koolstof een positieve eigenschap in het teken van klimaatverandering Tuinen vormen dus een meer-voudige buffer in het kader van voedselnood natuurbehoud en klimaataanpassing Als we deze mogelijkheden willen realiseren zullen we met andere ogen naar onze tuinen moeten kijken Individuele veranderin-gen in tuinbeheer en -ontwerp lijken onbeduidend maar wan-

neer duizenden tuiniers zorsquon verandering doorvoeren kan de impact aanzienlijk zijn Door stil te staan bij de collectieve waarde van onze eigen tuin zou het in de toekomst vanzelf-sprekend kunnen worden dat we ons tuinbeheer bijsturen in functie van maatschappelijke waarden Er zijn ook hindernissen zoals het private aspect van tuinen en het gebrek aan pasklare in-formatie om milieuvriendelijk te tuinieren Maar die hinder-nissen kunnen overwonnen worden door het geven van op maat gemaakt tuinadvies en door het opstellen van vrijwil-lige overeenkomsten rond milieuvriendelijk beheer Er zijn verschillende acties nodig om van het tuincomplex een col-lectieve bron van ecosysteem-diensten te maken Maar dit mag ons er niet van weerhou-den om na te denken over de vele mogelijkheden ervanrdquo lt

Elke tuin kan een steentje bijdragen aan de aanpak van

klimaatverandering

Foto

PR

Valerie DewaelheynsDoctoraat KU Leuven - ILVO

LongenGemiddeld sterven we er een jaar eerder door Fijnstof in de lucht Ik weet dat fijnstof schadelijk is voor onze longen en toch ben ik verrast Een jaar Best heftig

Vandaag had ik een kennismakingsgesprek met het Longfonds Ik was uitgenodigd om uit te komen leggen wat wij als groene sector allemaal voor gezon-de lucht doen Met mijn boodschap dat groen bijdraagt aan de kwaliteit van onze leefomgeving de bevorde-ring van biodiversiteit en de gezondheid van mensen had ik meteen een geiumlnteresseerd gehoor De rol van groen in het afvangen en binden van fijnstof is een tijdje geleden al onderzocht Conclusie was dat groen van grote invloed is op de luchtkwaliteit

Om die functie goed te kunnen vervullen moet het juiste groen op de juiste plaats staan In een nau-we straat met hoge bebouwing werken bomen minder goed Hier zou je beter aan bijvoorbeeld groene gevels kunnen denken Daar komt onze groene kennis in beeld Mijn gesprekspartner reageerde enthousiast op onze activiteiten bij onder meer het aanjagen van wetenschappelijk onderzoek de voorlichting via De Groene Stad en Intogreen en wat we met groene schoolpleinen willen

Geiumlnspireerd door zoveel raakvlakken zijn we uit elkaar gegaan Dit gaan we vast en zeker een vervolg geven

Egbert Roozendirecteur -eroozenvhgorg

vhgDeze column valt onder redactionele verantwoordelijk-heid van -

NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $

wwwtuinenlandschapnl Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes deze verwijzen naar extra informatie op de website

Fotorsquos Filmpjes Dossiers Documenten en links naar websites Praat mee

Stem mee over de volgende peiling

TuinenLandschap 2015 | 3 | Abonneer u op de TuinenLandschap

N$-

($0


alluretuinen alluretuinenWe worden een beetje suf van die wind Toch maar liever een graad vorst Wel goed weer om op kantoor de plannen voor 2015 uit te werken

Jan P Mauritz VRT boomoloogNieuwe rsquoBomenbijbelrsquo van Van den Berk Fantastisch boek

De Groene Stad DeGroeneStadMet trots presenteren wij vandaag ons nieuwe logo

Elisabeth Groen ElisabethGr033It giet aon 1e werkzaamheden tbv sloop en aanleg van het nieuwe stadspark Elisabeth Groen

Carla Oldenburger oldenburgercGisteren geconstateerd dat alle laantjes uit 1808 in het Trapeziumbos (oud-Amelisweerd) zijn verdwenen op eacuteeacuten na

Reclame voor lage btw-tarief op bedrijfswagen

Tot 1 juli van dit jaar geldt nog het lage btw-tarief op re-novatiewerkzaamheden Deze hovenier draagt dit luid en duidelijk uit via de bedrijfswagen Veel hoveniers maken zich wel zorgen over een mogelijke dip in werkzaamheden na 1 juli

Foto

Ral

ph M

ens

Hendriks waarnemend vakgroepvoorzitter hoveniersHet bestuur van de VHG Vakgroep Hoveniers heeft Hans Hendriks directeur van Hendriks Hoveniers in Duiven be-noemd tot waarnemend vakgroepvoorzitter Dat is besloten tijdens de bestuursvergadering op donderdag 22 januari

Floralieumln Nederland krijgt vervolgOndanks het exploitatietekort van Floralieumln Nederland dat in mei 2014 plaatsvond komt er in 2017 een vervolg De Nederlandse editie van de indoor bloemen- en plantenexpo-sitie zal opnieuw worden georganiseerd in de Brabanthallen in Den Bosch

Groen onderwijs groeit niveau neemt toeHet totaal aantal BOL-leerlingen op het mbo-groen stijgt met 44 Dat blijkt uit de nieuwe onderwijscijfers Binnen het mbo-groen vindt een verschuiving plaats naar de hogere niveaus 3 en 4 Waar in 2012 nog 32 een opleiding volgde op niveau 1 of 2 is dat in 2014 nog maar 24

Investeringen in De Levende Tuin amp scaal aftrekbaarInvesteringen in De Levende Tuin die bijdragen aan de versterking van de biodiversiteit komen in aanmerking voor investeringsaftrek Op verzoek van VHG zijn deze investerin-gen opgenomen in de Milieulijst Aanbestedingswet remt groeninnovatie tuinenlandschapnl

Volgens een position paper van de VHG is de nieuwe Aanbestedingswet een remmende factor waar het gaat om groeninnovatie Is dit ook uw ervaring

Discussieer mee in de tuinenlandschap-groep

rsquoHet zachte winterweer tot nu toe is een steuntje in de rug voor de

groensectorrsquo

rsquoDersquoDe nieuwe nieuwe Aanbestedingswet Aanbestedingswet Aanbestedingswet Aanbestedingswet zet zet eeneen rem rem rem rem op op groeninnovatiersquo groeninnovatiersquo

58zei ja tegen de stelling

NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()

Wintersilhouet in de vasteplantenborder

Als je de snoeischaar in de zak houdt geven een aantal vaste planten met hun silhouet een extra dimensie aan de winterse tuin Het beeld wordt helemaal oogstrelend als rijp of verse sneeuw de planten bedek-ken Maar ook bodem insect en dier varen wel bij het laten staan van vaste planten

Het is verbazingwekkend hoeveel kleur een rietkraag langs het water

geeft aan een winters landschap zeker als de zon erop schijnt De dode stengels bladeren en pluimen vallen nog meer op dan in de zomer Eigenlijk vormen ze het meest karakteristieke beeld van riet Het spel van afwisselend wel of geen zonlicht wind sneeuw en rijp maakt het nog meer de moeite waard

Ook een aanzienlijk aantal vaste plan-ten blijft de hele winter mooi waarvan ik er hier maar een paar beschrijf Door bij de aanplant rekening te houden met het wintersilhouet van sommige soorten kun je maandenlang extra sierwaarde aan de

border toevoegen Je kunt in het najaar vroeg ingestorte en erg rommelige soorten afknippen maar vaak is het mooier om de hele beplanting ongemoeid te laten Zoals gezegd geeft een laagje rijp of sneeuw een extra dimensie Na de last van een echt pak sneeuw zijn de meeste planten bezweken en is het mooiste er vanaf

Het tot in het vroege voorjaar la-ten staan van de dode stengels heeft grote voordelen De planten en micro-organismen in de grond worden erdoor beschermd de bodem slaat minder dicht door winterregens en de wintergroeiende onkruiden krijgen veel minder kans

Eupatorium en VernoniaDe hoge stengels met grote tuilen van bloemhoofdjes van Vernonia-soorten en Eupatorium-soorten zijn in de nazomer en herfst echte rsquovlindermagnetenrsquo De meeste Eupatorium bloeien met purper-rode schermen terwijl Vernonia meer paarse bloemen heeft In de winter blijven de stevige stengels prima overeind staan Bij Vernonia blijven de pluizige zaden nog lang zitten Met een laag rijp of verse sneeuw krijg je fraaie witte schermen die mooi contrasteren met de donkere sten-gels Vernonia doet het beter op droge grond dan Eupatorium

Tekst en beeld Gerard van Buiten hortulanus Botanische tuin Utrecht

Sortimentwintersilhouetindd 10 22-01-15 1529


gt


SiergrassenDe populariteit van siergrassen is grotendeels te danken aan hun fraaie herfst- en winterbeeld Ze vormen in de winter letterlijk het geraamte van de beplanting en houden andere vaste planten die ertussen staan over-eind De bladeren van veel soorten zijn in de winter strogeel uitgebleekt de wuivende halmen zetten de border in een gouden glans bij een winter-zon Niet alle siergrassen blijven zo mooi in de winter het beste zijn alle soorten Miscanthus (foto) Pennisetum en veel vormen van Panicum en Calamagrostis

SempervivumWie het kleine niet eert Bij winterskelet denk je het eerst aan forse stevige vaste planten Maar ook voor de (piep)kleine tuin is er voor wie goed kijkt genoeg te vinden De schichtachtige bloeiwijzen van Sempervivum blijven als bruine tentakels keurig overeind staan De wintergroene rozetten blijven mooi en worden met een laagje rijp van de meest fantastische zilveren bladranden voorzien

Phlomis russelianaPhlomis russeliana is een dankbare vaste plant met vrij grof wollig behaard blad De bloemstengels met fraaie kransen van grote lichtgele lipbloemen worden tot zorsquon 80 cm hoog De bloei is van juni tot in au-gustus en de bloeiwijzen houden de hele winter prachtig hun vorm Het (half) wintergroene blad maakt de plant zeer geschikt als bodembedek-ker omdat onkruid ertussen bijna geen kans maakt Phlomis russeliana groeit op goed doorlatende grond in de volle zon Phlomis tuberosa bloeit paarsroze wordt hoger en mist het wintergroene blad



AsterDe meeste soorten Aster (op foto rsquoHerfstweeldersquo) zijn niet uitgespro-ken spectaculair als het gaat om winterse sierwaarde maar ze geven de winterborder een goede vulling Het zijn over het algemeen dichte bossige planten die in hoogte kunnen varieumlren van 30 tot 150 cm Vaak blijven ook de bladeren lang hangen aan de afgestorven stengels het-geen het bossige karakter versterkt De uitgebloeide bloemhoofdjes zijn klein maar bij sommige soorten geeft het zaadpluis bij droog zonnig weer een extra glans

AstilbeAstilbe zijn klassieke voorbeelden van planten met een fraai winterskelet De pluimen van Astilbe chinensis (op foto rsquoPumilarsquo) zijn compact en blijven de hele winter mooi Andere soorten hebben wat lossere meer open pluimen die minder lang meegaan maar wel erg sierlijk zijn Op vochtige grond doet Astilbe het perfect Ze hebben de naam stijve vaste planten te zijn in zuurstokkleuren maar dat is te kort door de bocht Vooral de hogere vormen van A chinensis en oude cultivars met meer open pluimen als A rsquoRosenschleierrsquo en A rsquoBrautschleierrsquo verdienen vaker een plek in de border

Dipsacus fullonumDipsacus fullonum de overbekende kaardebol is geen vaste plant maar een tweejarige Hij zaait zich uit en blijft zo in de border aanwezig De uitgebloeide bloemhoofden op stevige tot 2 m hoge stengels vormen misschien wel de mooiste wintersilhouetten in een beplanting De zaden zijn erg in trek bij vogels Wie ooit in zijn tuin een koppel distelvinken in de kaardebol bezig heeft gezien wil elk jaar een paar planten in zijn tuin Soms kan de plant zich wat al te enthousiast uitzaaien en is selectief wieden van de meeste bladrozetten nodig



lt


SedumOok een klassieker is Sedum rsquoHerbstfreudersquo Al begin jaren rsquo80 leerde ik op de tuinbouwschool dat je voor deze plant een uitzondering moest maken en deze niet moest af-knippen bij de najaarsbeurt Sommige klanten vonden dat nog goed ook De donkere brede tuilen blijven tot diep in de winter stevig overeind staan Verse sneeuw maakt ze tot absolute sieraden S rsquoHerbstfreudersquo is nog steeds een vorm met de meest forse bloemschermen maar ook de andere vormen van Sedum specta-bile en S telephium (of kruisingen daartussen) hebben deze winterse sierwaarde Oudere planten hebben op rijkere grond nogal eens de neiging om uit elkaar te vallen Dat kun je ver-helpen door ze regelmatig te scheuren en opnieuw te planten

Maaien en mulchenAan het einde van de winter worden de bovengrondse delen van de vaste planten afgeknipt of afgemaaid Het tijdstip kan verschillen wie sneeuwklokjes of krokus in de border heeft staan doet dat natuurlijk voordat deze boven de grond komen In andere geval-len kan er later geknipt of gemaaid worden De beste tijd is zo rond eind februari begin maart voordat de planten weer beginnen uit te lopen De afgeknipte of gemaaide plantendelen kun je kleiner knippen of hakselen om daarna als mulch tussen de planten te strooien Deze mulchlaag houdt de boven-grond luchtig voedt het bodemleven en onderdrukt het onkruid In grotere tuinen kan voor het afmaaien prima de bosmaaier worden gebruikt het mulchmes verkleint het grovere materiaal Eventueel kan je er nog een keer met een cirkelmaaier inclusief mulchdek overheen om het materiaal echt jn te maken In grote projecten voldoet een kleine klepelmaaier

DierenlevenDe afgestorven beplanting heeft in de winter van alles te bieden aan allerlei dieren Vogels en kleine zoog- dieren kunnen er prima tussen schuilen Mezen en vinkachtige maken dankbaar gebruik van het geva- rieerde zadenaanbod De ene plantensoort is natuur-lijk meer favoriet dan de andere Planten met wat grotere of oliehoudende zaden zijn het meest in trek In en tussen de dode bladeren bloeiwijzen en sten-gels vinden diverse insecten een schuilplaats voor de winter Een deel van die insecten wordt weer door de vogels verorberd Over de waarde van zulke beplantin-gen als overwinteringsplek voor insecten heb ik wel zo mijn twijfels de dode stengels worden immers afge-maaid en verwerkt voordat de meeste insecten actief worden of de poppen uit kunnen komen


TIJDOM DOOR TE GROEIEN

NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF

Op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen Door de nieuwsbrief van Tuin en Landschap ben je op de hoogte van wat er in de sector speelt Meld je nu aan via wwwtuinenlandschapnlnieuwsbrief en ontvang wekelijks het laatste nieuws per mail

SOCIAL

Volg jouw vakblad ook via social media We zijn actief op LinkedIn Twitter (tuinenlandschap) en Facebook

TABLET

Tuin en Landschap is er niet alleen in de papieren versie maar ook als website en e-magazine Zo kan je waar en wanneer je wilt via je tablet het laatste vaknieuws lezen

MOBIEL

Nu ook het laatste nieuws 247 op je smartphone via de nieuwe en overzichtelijke mobiele website

620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()

+ Wintergroene boom + Fraaie kurkbast + Stelt weinig eisen

ndash Winterhardheid op jonge leeftijd

Quercus suberHij dankt zijn Nederlandse naam aan zijn diep- gegroefde met kurk bezette stam de kurkeik Van origine een zonminnende Zuid-Europeaan die steeds vaker in Nederland is te zien Op een beschutte plek geplant overleeft hij de huidige win-ters en is deze groenblijver een welkome aanvulling op het wintergroene sortiment

Wie de boom nooit in het echt heeft gezien kent vast wel de fotorsquos van plantages met

kurkeiken in Portugal Delen van de bast van de bomen zijn gestript waardoor de verse intens bruinrode onderbast zichtbaar wordt De cyclus van het oogsten van kurk is zeven tot tien jaar afhankelijk van de leeftijd en groeikracht van de bomen In de buitenste cellagen wordt zogenaamd kurkcambium gevormd Nadat deze cellen afgestorven zijn blijven ze op de bast aanwezig waardoor het kurk aangroeit De celwanden van de kurkcellen bevatten een vettige waterafsto-tende stof suberine genaamd Het is niet toevallig dat deze stof naar Q suber is genoemd

De kurkeik komt van nature voor in Zuid-Europa van Portugal tot in Kroatieuml en Marokko De boom groeit daar op droge zonnige plaatsen Het is een grote wintergroene boom met een breed ovale tot ronde kroon tot circa 15 m hoogte De bast is al vanaf jonge leeftijd sterk met kurk bezet en diep gegroefd Het glanzend donkergroene blad is ovaal tot eivormig en heeft gewoonlijk een getande bladrand De jonge scheuten zijn grijs-behaard Het volwassen blad is aan de bovenkant kaal en aan de onderkant ook iets grijsbehaard maar soms ook kaal

Zoals andere eiken bloeit ook Q suber met katjes Deze verschijnen in het late voorjaar en de vroege zomer De lichtgele bloei is rela-tief onopvallend De bloemen worden gevolgd door langwerpige eikels van 15 ndash 3 cm lang die eerst groen zijn maar bij rijpen donkerbruin tot zwartbruin kleuren Ze zijn voor een derde tot de helft omsloten door de met schubben bezette cup

Tekst en beeld Ronald Houtman sortimentsdeskundige

(napje) De eikels rijpen in hetzelfde jaar als de bloei plaatsvond

Er is eacuteeacuten varieumlteit Q suber var occidentalis deze komt voor langs de Atlantische kust Deze varieumlteit bloeit zowel in het voorjaar als het najaar waarbij de eikels zowel in het najaar (na voor-jaarsbloei) als in de zomer (na najaarsbloei) rijpen

WinterhardheidQ suber werd lang beschouwd als een boom die niet winterhard is en daardoor niet geschikt voor ons klimaat In Zuid-Engeland staan echter oude volgroeide bomen die ook in hun leven vorst heb-ben overleefd Door de klimaatveranderingen die de afgelopen decennia zijn ingezet blijkt dus dat er voor deze boom ook mogelijkheden zijn om in Nederland toe te passen Zeker op een min of meer beschutte plaatsen en vooral in een stede-lijke omgeving waar de temperaturen hoger zijn door de omgevingswarmte kan Q suber een goede aanvulling vormen in het sortiment wintergroene bomen

De boom stelt weinig eisen aan de bodem maar verdraagt niet te veel vocht Plant Q suber bij voorkeur in een vrij droge tot zeer droge kalkrijke zandige bodem Verder verdraagt Q suber strooi-zout en luchtvervuiling dus ook toepassing in industriegebieden kan tot de mogelijkheden beho-ren Maar eerst en vooral zal de kurkeik toegepast worden als parkboom En het blijft natuurlijk een Zuid-Europese boom dus tijdens strenge vorst moet de boom zeker op jonge leeftijd wel worden beschermd lt

Quercus suberindd 15 22-01-15 1530


B$amp( ) O+)amp+-amp

In Vitura is natuur de beste leermeester

In april 2014 opende Vitura Vitaliteitscentrum in Biezenmortel haar deuren voor mensen die in en met de natuur willen herstellen van hun burn-out Initiatiefnemer van dit eerste vitaliteitscentrum in Nederland is Bert van Helvoirt Hij maakt met hulp van de wetenschap de helende werking van de natuur tastbaar en toepasbaar

Tekst Wendy Bakker | Beeld Vitura Vitaliteitscentrum en BeeldWerktJeroen de Jong

Vitura Vitaliteitscentrumindd 16 26-01-15 1027


gt

Initiatiefnemer Bert van Helvoirt (links) creatief therapeute Maaike Remerij en psycholoog Joop Verlinden in de tuin van Vitura Vitaliteits-centrum

Als ik ging wandelen moest ik altijd een doel hebben om naar toe te lopen en sjeesde daar

zo snel mogelijk naar toe Ik vergat om me heen te kijken Tot ik me realiseerde dat een doel hebben niet nodig is in de natuur dat wandelen om je heen kijken en dan ook genieten voldoende isrdquo Met dit persoonlijke voorbeeld geeft Bert van Hel-voirt eigenaar van Van Helvoirt Groenprojecten en SHFT en initiatiefnemer van Vitura Vitaliteits-centrum in Biezen-Mortel aan dat natuur een rsquorelatieve doelloosheidrsquo kent En dat daarin wel eens de rustgevende kracht zou kunnen schuilen

Hoe kunnen we verklaren dat natuur rust brengt en een helende werking heeft op het welbevinden en de gezondheid van mensen De omgevingspsychologie onderzoekt deze vraag al geruime tijd Voor Van Helvoirt is het duidelijk Wij zijn natuur We hebben daarom geen moeite om een natuurlijke omgeving te duiden en te begrijpen Het kost geen energie Dit in tegenstel-ling tot een drukke stad of intermenselijk contact Dat zijn omgevingen waar we inspanning voor moeten leveren om het te begrijpenrdquo Daarbij geeft de innovatieve ondernemer aan dat de natuur krachtige metaforen biedt die de mens inzicht geeft in zijn eigen emotie en handelen De natuur is de beste leermeesterrdquo De vraag hoe een groene omgeving maximaal kan bijdragen aan de kwali-teit van leven en welke interventies leiden tot de beste zorg houdt hem dagelijks bezig

Vitaliteitscentrum ZwedenBert van Helvoirt vormt samen met de groenon-dernemers Thod Binder (Binder Groenprojecten) Andreacute Hoek (Hoek Hoveniers) en Peter van de Haar (Van de Haar Groep) de denktank UPP (Unconven-tional ideas for people planet profit) Sinds 2005 zoeken zij naar de toegevoegde waarde van natuur die zij vertalen in nieuwe producten diensten en verdienmodellen Hierbij richten zij zich op de themarsquos gezondheid en duurzaamheid (C2C)

In 2007 gaan de vier ondernemers op bezoek bij de Zweedse Landbouwuniversiteit SLU in Alnarp Bij de universiteit ligt een tuin met verschillende tuinkamers waarin mensen met een zware burn-out - vier jaar ziekteverzuim of langer - worden behandeld De universiteit doet onderzoek naar de effecten van therapie in combinatie met de natuur bij stressgerelateerde klachten nature assisted health therapy De resultaten van het onderzoek zijn positief van de mensen met een burn-out keert 75 terug naar een fulltime baan en 10 naar een parttime functie De effecten van de natuurgeleide therapie zijn groter dan die van de reguliere cognitieve gedragstherapie Er is sprake van een belangrijke vermindering in zorggebruik Zo neemt bijvoorbeeld het aantal opnames in

psychiatrische instellingen significant af Het vitaliteitscentrum is inmiddels op elf plekken in Zweden uitgerold

Bert van Helvoirt raakt geiumlnspireerd door hetgeen in Alnarp is neergezet en besluit om een dergelijk vitaliteitscentrum voor mensen met een burn-out ook in Nederland te realiseren Persoon-lijke overwegingen spelen daarbij een rol Mijn vader heeft jaren geleden een burn-out gehad en ik weet dus uit ervaring wat dat met een mens en zijn directe omgeving doet Achter elke innova-tie zit een persoonlijke drive zegt hij Met puur ondernemerschap red je het niet want er liggen zoveel obstakels op de wegrdquo

Daarnaast is hij als innovatief entrepreneur geiumlnteresseerd in de methodiek van het vitaliteits-centrum in Alnarp die het beste combineert van verschillende werelden een multidisciplinaire aanpak voortvloeiend uit een holistische benade-ring wetenschappelijk onderzoek die de natuur-lijke interventies meetbaar maakt en praktische ondernemerschap met een sluitende bussiness-case Hij richt dan ook naast het Vitura Vitaliteits- centrum samen met zijn UPP-partners en de Zweedse partners de Nature Assisted Health Foundation (NAHF) op Deze stichting stimuleert wetenschappelijk onderzoek en businessontwik-keling op het snijvlak van natuur en gezondheid (zie kader)

Lange wegHet duurt zeven jaar voordat het Vitaliteitscen-trum zijn poorten op Landpark Assisieuml in Biezen-mortel kan openen Vanaf april 2014 staat een team aan therapeuten en vakmensen - psycho-therapeut beeldend creatief therapeut twee tuintherapeuten psychosomatisch fysiotherapeut en een hovenier - klaar om de eerste clieumlnten te ontvangen Zij doen dit vooralsnog naast ander werk als therapeut en vakman

De weg naar de start was lang Dat is inherent aan innovatierdquo verklaart Van Helvoirt Allereerst heeft hij zich het domein van de zorg eigen moe-ten maken Ik moest eerst de talen van de vakwe-relden leren spreken die van de zorgverzekeraar de arts de therapeut de overheid en de omge-vingspsycholoog Want dan bouw je vertrouwen op en laat de ander je toe in zijn vakgebiedrdquo Hij weet verzekeraar Achmea het ondernemersplat-form Midpoint Brabant de Kamer van Koophan-del de Provincie Noord-Brabant en de Universiteit Tilburg voor zijn plannen te interesseren

Hij kiest in eerste instantie voor de projectma-tige aanpak waarbij het doel duidelijk is en mens-kracht tijd en financieumln gedurende een bepaalde tijd worden ingezet om dat doel te bereiken Maar dat werd te kostbaar In een innovatieve

rdquo



burn-outrsquorsquo In een intensief traject van drie maan-den werken zij onder begeleiding van het medisch multidisciplinair team aan herstel aanpassing re-integratie en voorkoming van terugval Het pro-gramma heeft een follow-up en een nazorgtraject

Het therapiecentrum ligt in een groene omge-ving met bos park natuurgebied en water (66 ha) Bij het centrum zijn tuinen aangelegd in verschil-lende sferen die de zintuigelijke waarneming op verschillende manieren prikkelen Deze sferen zijn gebaseerd op acht kenmerken zogenoemde tuin-karakters uit onderzoek (1991) van de Zweedse professor Patrick Grahn zoals sereen rijk aan planten diersoorten wild maar ook ontmoeting ontspanning en activiteit

Afhankelijk van wat de deelnemer zelf wil en nodig acht kan deze eerst tot rust komen in het groen een veilige plek zoeken waarnaar hij onder begeleiding stap-voor-stap haalbare doelen gaat stellen en activiteiten gaat verrichten zoals zaaien snoeien planten oogsten enof creatieve werk-vormen In de daarbij ondersteunende therapieeumln gebruiken de vaktherapeuten symbolen en meta-foren uit de natuur waarmee deelnemers inzicht verwerven in hun eigen emotie en handelen

De kosten voor deelname aan het Vitaliteits-programma worden nu vergoed door de werkge-ver Op dit moment loopt er een aanvraag voor deelname aan het innovatieprogramma van Zorgverzekeraars Nederland omdat het therapie-centrum niet onder de reguliere zorg valt Nu de eerste klanten er zijn kan het programma verder rsquogefinetunedrsquo worden lt

omgeving weet je niet wat je niet weet en daar-door loop je veel risicordquo Van Helvoirt ondervindt de complexiteit van de zorgfinanciering We hebben het in Nederland zo enorm complex en versnipperd gemaakt dat in tegenstelling in Zwe-den waar de overheid volledig verantwoordelijk is voor de zorg Ik heb in al die tijd maar eacuteeacuten persoon ontmoet die echt doorgrondt hoe het systeem in elkaar steekt Niemand heeft het overzicht En dan spelen er ook nog allerlei belangen meerdquo Nieuwe combinaties zoals die van groen en gezondheid passen vooralsnog niet in het zorgstelsel zoals dat in Nederland is georganiseerd De financieumlle stu-ring maar ook onze privacywetgeving in de zorg remt vernieuwingen eerder af dan dat het deze mogelijk maakt

De ondernemer beslist dan ook om zijn risicorsquos te verkleinen het project terug te schalen en het vitaliteitscentrum stap voor stap te ontwikkelen Een dag per week wijdt hij aan Vitura naast zijn andere werkzaamheden Daarmee is de doorloop-tijd langer geworden

Vier programmarsquosHet Vitura Vitaliteitscentrum kent vier program-marsquos preventief en curatief waarbij zowel het individu als de werkomgeving centraal staat het Vitaliteitsprogramma het Vitura Preventie-programma het rsquoNatuurlijk omgaan met verande-ringenrsquo en het ManagementampMedewerker Fit pro-gramma en (zie ook wwwvituranl) Deze laatste wordt nog verder ontwikkeld in samenwerking met collegarsquos in Alnarp en op aanvraag van werk-gevers

We zijn gestart met deelnemers voor het Vitaliteitsprogramma Dit is gericht op mensen met langdurige stressgerelateerde klachten of

NAHFDe Nature Assisted Health Foundation stimuleert en faciliteert initiatieven op het snijvlak van groen en gezondheid de zogenoemde rsquoliving labsrsquo Hierin worden nieuwe zorgmethoden in de praktijk toege-past en door de wetenschap gevolgd Onderzoek en business-ontwikkeling gaan hand in hand Op deze manier wil NAHF inzicht krijgen in de beste manier van natuurgeleide zorgprogrammarsquos en daarmee de ontwikkeling van nieuwe bedrijvigheid stimuleren Hiermee denkt NAHF een bijdrage te kunnen leveren aan de reductie van zorgkosten Het Vitura Vitaliteitscentrum in zorsquon rsquoliving labrsquo waarin samengewerkt wordt met de Zweedse onder-zoekers van de landbouwuniversiteit SLU in Alnarp en onderzoekers van de Universiteit Tilburg De Nederlandse en Zweedse resultaten worden vervolgens uitvoerig vergeleken en geanalyseerd Op dit moment loopt er eveneens onderzoek naar dementie en borstkanker in samenwerking met UKON (Onderdeel van Radbout Universiteit) VUMC Amsterdam en Universiteit Tilburg

In een van de tuinen kunnen deelnemers omringd door een weelderig weidemengsel zich terugtrekken en tot rust komen



Z-$amp-(amp

Hoe-zit-datHeeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat laat het de redactie weten Met behulp van een deskundige trach-ten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden Deze naam is )ctief

Moet overwerkvergoeding worden doorbetaaldEen van de medewerkers van hovenier Lodewijk Vermeulen is sinds enige tijd ziek thuis wegens rugklachten Nu sprak die medewerker hem erop aan dat hij ook recht heeft op overwerkver-goeding omdat hij die als hij niet ziek was ook zou hebben gekregen Ver-meulen is van mening dat hij over-werk niet hoeft door te betalen de medewerker is immers ziek

Tekst Tessa Viragh | Beeld Peter Moorman

Er is nog vaak discussie over de vraag welk bedrag een zieke werkne-

mer moet ontvangen gedurende zijn ziekte Werkgevers zijn begrijpelijkerwijs geneigd het begrip rsquoloonrsquo zo beperkt mogelijk uit te leggen De wet bepaalt dat tijdens ziekte het rsquonaar tijdruimte vast-gestelde loonrsquo (lees het loon per maand of vierweekse periode) moet worden betaald Hieronder valt in beginsel ook de gemiddelde overwerkvergoeding die een werknemer had kunnen verdienen in-dien hij niet door zijn ziekte verhinderd was geweest te werken Hetzelfde geldt voor bonussen en provisie

Ingewikkelder ligt het ten aanzien van loon dat niet in geld wordt betaald Een bekend voorbeeld is de auto Over de vraag of een zieke werknemer in de bedrijfsauto mag blijven rijden bijvoor-beeld wordt verschillend geoordeeld Dit speelt natuurlijk met name als de werk-nemer ook priveacute gebruik mag maken van de bedrijfsauto Het is aan te raden voor dergelijke zaken een specifieke regeling te treffen en daarin te vermelden dat de auto (of laptop of telefoon) moet worden ingeleverd bij ziekte

Hof Den BoschHet Hof Den Bosch werd recent gecon-fronteerd met een vraag naar doorbeta-

ling van overwerkvergoeding Het Hof gaf daarop heel duidelijk aan dat in geval van arbeidsongeschiktheid wegens ziekte naast (minimaal) 70 van het basissala-ris ook de gemiddelde overwerkvergoe-ding betaald moet worden die een werk-nemer had kunnen verdienen indien hij niet door zijn ziekte verhinderd was ge-weest te werken Bij het bepalen van de hoogte van de overwerkvergoeding moet volgens het Hof gekeken worden naar het aantal overuren die zijn gemaakt door directe collegarsquos in dezelfde functie die niet in vrije tijd zijn gecompenseerd maar zijn uitbetaald

Als zijn collegarsquos collectief overwerk hebben gedraaid wordt al snel aange-nomen dat hij daaraan ook zou heb-ben deelgenomen Het mag dan weer niet gaan om overwerk dat die collegarsquos moesten verrichten juist omdat deze werknemer ziek was

Als de werkgever uumlberhaupt betwist dat er overwerk zou zijn verricht in de

betreffende periode moet de werknemer aantonen dat hij wel degelijk zou hebben overgewerkt als hij niet ziek zou zijn geweest Dat is natuurlijk lastig maar de werkgever moet hem daarmee in zoverre helpen dat hij hem de werkstaten van zijn collegarsquos moet tonen

Loondoorbetaling beperkenWanneer Vermeulen de doorbetalingsver-plichting bij ziekte wil beperken moet hij dat uitdrukkelijk in de arbeidsovereen-komst bepalen door te stellen dat over-werk alleen in tijd wordt gecompenseerd In de cao voor Hoveniers die verplicht van toepassing is geldt bijvoorbeeld een toeslag voor bepaalde overuren en een specifieke regeling van doorbetaling van 100 van het loon tijdens de eerste 26 weken ziekte daarna 90 en in het tweede jaar 70 Hiervan kan Vermeulen niet afwijken lt

Tessa Viragh is juridisch adviseur bij Grant Thornton E Tessaviraghgtnl

Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530


rsquoIn-companyrsquo groenopleiding houdt rekening met praktijk

Behalve de gangbare BBL-Hoveniersopleiding worden op twee plantencentra in Neder-land ook hoveniers opgeleid voor een erkend mbo-diploma De opleiding wordt volledig op maat aangeboden aan BBLrsquoers waarbij sterk rekening wordt gehouden met de dage-lijkse hovenierspraktijk

Tekst en beeld Dick van Doorn

Het overgrote deel van de soorten die leerlingen tijdens de groenopleiding moeten determineren is op het bedrijfsterrein van VeluwePlant fysiek aanwezig

Sinds een aantal jaren zijn op twee plaatsen in ons land speciale

groenopleidingen die door AOC Oost rsquoin-companyrsquo worden verzorgd bij groenbe-drijven Het gaat om VeluwePlant in Lun-teren en plantencentrum Schonenberg in Volkel De opleidingen zijn tot stand gekomen omdat het bedrijfsleven van mening is dat de afstand tussen wat zij vragen en wat groenopleidingen bieden te groot is

Bij VeluwePlant houdt bedrijfsleider Arjen Timmer zich bezig met de mbo BBL-Groenopleiding op het eigen bedrijf Hij is ook lid van de stuurgroep van de groenopleiding net als Jarno Gudden die met hem samenwerkt als projectleider vanuit AOC Oost Timmer bdquoOnze stuur-groep waarin ook hoveniers zitting heb-ben denkt na over de opzet en inhoud binnen de kaders van het kwalificatie-dossier van de opleiding en ze bewaakt de kwaliteit Het opleidingstraject leidt op voor een erkend mbo-diploma en voldoet aan alle exameneisenrdquo

Reden voor VeluwePlant om samen met AOC Oost een nieuwe BBL-Hove-niersopleiding op te zetten was de vraag uit de sector zelf Timmer bdquoVeel hove-niers op ons afhaalcentrum klaagden over de kwaliteit van de opleiding van hun personeelrdquo Vandaar dat directeur Leen Konijn van VeluwePlant besloot met AOC Oost in gesprek te gaan over een in-company opleiding bdquoMijn kinderen gingen voor een groenopleiding naar een andere aoc maar regelmatig vielen les-sen uit Verder vonden velen de afstand een probleem Vandaar dat veel jongeren in de regio noodgedwongen voor secto-ren als metaal of houtbewerking kozenrdquo

Boven de ontvangst- kantine- en kantoorruimte van VeluwePlant is een professionele lesruimte gecreeumlerd De jongens zitten tijdens de lessen continu in de groene omgeving waar ze ook als werknemer of zelfstandig hovenier komen na hun studie bdquoEn dat motiveertrdquo aldus Timmer

Bij VeluwePlant worden uitsluitend BBLrsquoers opgeleid omdat de hoveniersbe-drijven in de regio bij voorkeur met deze constructie werken Timmer bdquoVeel van deze jongens hebben een goede agrari-sche werkmentaliteit De insteek is dat de jongens tijdens de pauzes over het bedrijfsterrein lopen en de sfeer kunnen proeven of eventueel met een hovenier die bij ons inkoopt een praatje makenrdquo

PlantenkennisEen van de speerpunten van de mbo BBL-Groenopleiding is volgens Timmer de plantenkennis bdquoEen belangrijk onderdeel dat volgens veel hoveniers op reguliere groenscholen onder de maat isrdquo Hierbij gaat het uiteraard om het herkennen van planten maar ook om zaken als de beste standplaats voor een plant in een tuin de eigenschappen de gebruikstoepas-sing en de snoeiwijze bdquoHet mooie is dat het overgrote deel van de soorten die ze moeten kennen hier op ons bedrijfster-rein fysiek aanwezig isrdquo Verder wisselen de leerlingen onderling veel informatie uit Timmer bdquoLeerling A werkt bijvoor-beeld bij een hovenier die gazons bemest maar leerling B bij een hovenier die gazons niet bemest Of de een werkt bij een hovenier die met graszoden werkt een ander die liever inzaait of graag met kunstgras werktrdquo


Veluweplantindd 20 22-01-15 1530



Bedrijfsleider VeluwePlant Arjen Timmer (links) en Jarno Gudden projectleider AOC Oost Beiden zijn lid van de stuurgroep van de groenopleiding

Ook plantencentrum Schonenberg is een aantal jaren geleden begonnen met een in-company opleiding in samenwer-king met AOC Oost bdquoHoveniers die plan-ten en heesters bij ons afhaalcentrum kochten hadden moeite met de kwaliteit van de gangbare opleidingen Bijvoor-beeld de mate van plantenkennis van de BBL-leerlingenrdquo zegt directeur Gert-Jan Schonenberg bdquoOok met het moment van werkervaring opdoen in januarifebruari waren sommigen niet tevreden Zij heb-ben liever in het drukke voorjaar extra mankrachtrdquo

Vandaar dat de stuurgroep van deze opleiding waar ook Schonenberg in ver-tegenwoordigd is besloot om het opdoen van werkervaring in het voorjaar te plan-nen bdquoHet grootste aantal lesuren is nu in de winterperiode en voldoet daarmee aan de wettelijke onderwijstijd Door al-les op maat te maken voor de werkgever is de doelstelling van een aantal jaren geleden behaald Wij willen dat bedrijven op den duur zeggen tegen de BBLrsquoers die bij hen willen werken of studeren rsquoJe moet bij Schonenberg naar school dan word je goed opgeleidrsquordquo

Volgens de projectleider bij AOC Oost Jarno Gudden is de uitval van lessen bij een in-company opleiding nihil

bdquoHet aanwezigheidspercentage van de leerlingen ligt ieder jaar gemiddeld boven de 95 Zodra we iemand missen bellen we meteen naar zijn werkgeverrdquo Verder is de klasomvang aanzienlijk kleiner dan bij andere groenopleidingen bdquoBij veel groenopleidingen is de klasomvang zorsquon 25 tot 30 leerlingen Bij VeluwePlant hou-den we de groepsgrootte bijvoorbeeld op maximaal 12 tot 15 leerlingen waardoor

we meer individuele aandacht en tijd aan de leerlingen kunnen gevenrdquo

Deze erkende mbo BBL-Groenopleiding is daarmee wel iets duurder dan bij ande-re aocrsquos Hiervoor krijg je volgens Timmer en Gudden echter wel een opleiding die perfect op maat gesneden is naar wens van de hoveniers- en groenvoorzienings-bedrijven zelf lt

Objectief en onafhankelijk examen in de praktijkNiet alleen voldoet de mbo BBL-Groenopleiding aan alle eisen van het kwalicatiedossier ook wordt de onafhan-kelijkheid van het examen gegarandeerd Gudden bdquoTijdens de opleiding wordt de rsquoProeve van Bekwaamheidrsquo afgenomen door twee voor de leerling onbekende examinatorsrdquo De examinator krijgt een speciale tweedaagse training van AOC Oost aangeboden voor het op de juiste manier afnemen van de rsquoProeve van Bekwaamheidrsquo Ook krijgt de leerling een onbekende docent als schoolexaminator Wat hoveniers prettig vinden aan de opleiding is dat de onderwijs-tijd en de kwaliteit gehaald worden bdquoWat ze

in het bijzonder waarderen is dat ze nauw betrokken worden bij de opleiding van rsquohunrsquo nieuwe personeelrdquo aldus Gudden Twee tot drie keer per jaar bezoekt de docent de leerling en werkgever in de praktijksituatie Tijdens het bedrijfsbezoek kan de werkgever vragen stellen over de inhoud van de lessen en de rsquoProeve van Bekwaamheidrsquo waar de leerling aan zal moeten kunnen voldoen en worden afspraken gemaakt inzake de stu-dievoortgangWoensdag 4 februari is er van 1100 tot 1900 uur de Open dag van deze mbo BBL-Groenopleiding bij Veluweplant aan de Scharrenburgersteeg 14 in Lunteren



O$amp Iamp()(+

Plantenpark Verstappen prikkelt met plantcombinaties Teler en hovenier Mark Verstappen besloot het roer volledig om te gooien toen hij vijf jaar geleden de kwekerij van zijn vader overnam Niet alleen het sortiment heesters en bomen is volle-dig veranderd ook de kwekerij heeft een nieuwe jas gekregen het is een tuincentrum geworden compleet met showpark waarin een uitgebreide reeks vaste planten heesters en bomen worden getoond

Tekst Miranda Vrolijk I Beeld Frank Stegers

Links Mark Verstappen wwwplantencentrumverstappennlRechts Frank Stegerswwwfrankstegersnl

Mark Verstappen (30) nam in 2009 het stokje van zijn vader over Die

had in de afgelopen veertig jaar heesters en bomen geteeld op 22 ha in Someren Verstappen junior besloot dat de kweke-rij op de schop moest Het moest anders moderner Hij besloot om van de kweke-rij een plantencentrum te maken waar de klant zelf zijn planten kon halen

Maar hoe die klant ndash de gewone con-sument maar ook de hovenier ndash op zijn bedrijf te krijgen Hoe hen op ideeeumln te brengen te inspireren en de schoonheid van de plant in combinatie met andere planten te laten zien bdquoEen schoonheid die niet te zien is als een plant in een pot in een veld vol soortgenoten staatrsquorsquo Een showtuin moest er komen besloot Verstappen bdquoDe klant moet geprikkeld wordenrsquorsquo Daarvoor nam hij zijn vriend Frank Stegers (51) in de arm Die runt

in Helmond zijn tuinontwerpbureau en nam de opdracht gretig aan bdquo1600 m2 inrichten met zo veel mogelijk verschil-lende soorten planten ik voelde me als een kind in een snoepwinkelrsquorsquo bdquoEn dan niet de uitgekauwde soortenrsquorsquo vult Ver-stappen aan bdquoAan de andere kant mogen de planten ook weer niet al te zeldzaam zijnrsquorsquo Maar hierbij heeft Verstappen als voordeel dat hij sommige zeldzame soorten zelf kweekt de zevenzonenboom Heptacodium miconioides bijvoorbeeld

Wat als eerste aan de showtuin opvalt is de grote hoeveelheid bijzondere bomen die in de tuin staat zowel meerstammi-gen als gewone solitairen Verstappen die zijn kwekerij combineert met een baan als hovenier bij Fons Linders in Nuenen is dan ook een echte bomenman Daarom staan er zorsquon veertig stuks in de show-tuin Nagenoeg allemaal geschikt voor de

kleine tuin bdquoDe combinaties moeten eacuteeacuten op eacuteeacuten kunnen worden toegepast bij de particulier thuis en omdat de gemid-delde tuin in Nederland niet groot is zijn hier alleen maar bomen van de tweede en derde grootte gebruiktrsquorsquo zegt Verstap-pen Er staan vooral veel bijzondere Magnolia-soorten bdquospeciaal voor de vroege voorjaarsbelevingrsquorsquo verklaart hij Magnolia tripetala bijvoorbeeld opvallend vanwege de reusachtig grote bladeren of Magnolia rsquoDaybreakrsquo een zuilvormige Magnolia en Magnolia rsquoBlack Tuliprsquo die met opvallend donkere bloemen bloeit

Andere in het oog springende bomen zijn Parottia persica rsquoBellarsquo Koelreuteria pa-niculata rsquoCoral Sunrsquo waarvan het blad in het voorjaar koraalroze uitloopt Stewartia pseudocamellia rsquoKoreanarsquo en Acer griseum Kalopanax septemlobus valt op in de winter vanwege de stam die bezaaid is met

PlantenparkVerstappenindd 22 22-01-15 1530


gt

De muren die voor een coulissenwerking in de tuin zorgen worden ook gebruikt om leivormen en klimplanten te tonen Zoals deze leipeer (geheel links) met rode vruchten aan de andere kant groeit wilde wingerd Op de voorgrond een formele beplanting met onder meer Geranium wlassovianum Kalimeris incisa rsquoMadivarsquo en Aruncus rsquoHoratiorsquo en Ilex crenata rsquoStokesrsquo in haagvorm gesnoeid Aan de overkant onder meer verschillende rode Acer en Magnolia tegen een achtergrond van Phyl-lostachys aureosulcata rsquoAureocaulisrsquo (foto boven)

Het hoofdpad doorsnijdt de showtuin diagonaal (foto links)



Ngt

stekels Rhus typhina rsquoBailtigerrsquo (TIGER EYES) heeft goudgelig blad en een mooie herfstverkleuring Daarnaast is er zowel een dwergvorm als een dakvorm van Ginkgo aangeplant respectievelijk Ginkgo biloba rsquoJesophatrsquo en Ginkgo biloba rsquoHori-zontalisrsquo Ook groeien er de coniferen Sequoia sempervirens rsquoLoma Prieta Spikersquo Sequoiadendron giganteum rsquoCompactumrsquo en Sequoiadendron giganteum rsquoPendulumrsquo die door Verstappen zelf gekweekt wordt En de al eerder genoemde Heptacodium miconioides de zogenoemde zevenzonen-boom die in augustus september met witte bloemen op rode steeltjes bloeit en een afbladderende geelwitte stam heeft

Thema kleur en plantwijze De 1600 m2 grote showtuin die tussen het woonhuis langs de Kerkendijk en de foliekas achter op het perceel ligt is door Stegers ingedeeld in verschillende tuin-delen Die hebben elk een eigen thema kleur of beplantingswijze gekregen Zo heb je een bostuin een cottagegarden en

een rotstuin Daarnaast is een vak met een overwegend paarsblauw-bloeiende beplanting en een grijswit vak Ook de manier waarop de planten zijn gerang-schikt verschilt er is een strook met matrixbeplanting waarin vaste planten en grassen onregelmatig repeteren Molinia caerulea rsquoPoul Petersenrsquo is als basis gebruikt met daarin accenten van Geranium sanguineum rsquoMax Freirsquo Anemone hybr rsquoPaminarsquo en Echinacea purpurea rsquoJS Dark Pink Prairiersquo

Daarnaast zijn er stukken met planten in groepen op een formele en op infor-mele manier gerankschikt Bovendien heeft Stegers het in Duitsland succes-volle vasteplantenmengsel rsquoSilbersom-merrsquo aangeplant Ook is er een deel met daarin losgroeiende heesters die in de rest van de tuin vooral als solitair of haag zijn toegepast bdquoIk wilde laten zien wat je allemaal met planten kunt doenrsquorsquo

De hoofdas in de tuin wordt gevormd door een diagonaal pad dat van de entree naar de foliekas achter in de kweke-rij loopt Een slingerend pad vormt de

secundaire routing die meermaals de hoofdas snijdt bdquoZo kun je alle thema- gebieden bekijken maar dat hoeft niet je kunt bijvoorbeeld als hovenier ook direct met je klanten naar het deel lopen dat je hen graag wilt laten zienrsquorsquo Ook zijn er doorsteekjes naar het containerveld naast de tuin bdquoZodat klanten daar direct de planten kunnen uitzoeken die ze in de tuin hebben gezienrsquorsquo legt Stegers uit Vier muren twee rode en groene zorgen voor een coulissenwerking in de tuin het maakt nieuwsgierig naar wat er achterin te vinden is bdquoJe hebt bouwwerken in de tuin nodig met alleacuteeacuten maar planten wordt het een grote brijrsquorsquo aldus Stegers

In het seizoen zijn alle soorten die in de tuin staan ndash ook de vaste planten en bollen ndash te krijgen bij Plantencentrum Verstappen Een deel kweekt hij zelf de rest koopt hij in Het centrum is nu een jaar open en dat bevalt goed bdquoMensen hebben het nodig om op ideeeumln gebracht te wordenrsquorsquo

Plantencentrum Verstappen

Locatie SomerenGrootte 22 ha waarvan 12 ha vollegrondskwekerij 1600 m2 showtuin en de rest bestaat uit container- veldenShowtuin aangelegd in 2013Bomen geplant in 20102011Ontwerp Frank StegersAanleg en onderhoud Mark VerstappenOpeningstijden op zaterdag en op afspraakBomen veertig stuks zowel meerstammigen als gewone solitairenHeesters als solitair toegepast in de gehele show-tuin Daarnaast is er een apart heestervak aangelegd waarin verschillende losse vormen zijn gecombi-neerd Er groeien onder meer Physocarpus opulifolius rsquoDiabolorsquo Buddleja davidii rsquoSantana of Border Beautyrsquo Ceratostigma willmottianum rsquoForest Bluersquo Genista hispanica en Perovskia atriplicifolia rsquoLacey BluersquoVaste planten zowel in groepen mengbeplanting matrixbeplanting en als onderbeplanting toegepast Bollen in verschillende tuindelen toegepast Onder meer Narcissus rsquoCarltonrsquo en Hyacinthoides non-scripta in de matrixbeplanting en Tulipa praestans rsquoFuselierrsquo en Allium spaerocephalon in het mengsel Silbersommer

Kijk voor extra fotorsquos en winterbeeld op wwwtuinenlandschapnl



lt

Sommige combinaties leverden onverwacht verrassend mooie eecten op volgens Stegers Zoals hier de Cornus controversa rsquoVariegatarsquo in combinatie met Nepeta sibirica rsquoSouvenir drsquo Andreacute Choudronrsquo Anaphalis triplinervis Sesleria autumnalis Agastache rsquoBlack Adderrsquo Op de voorgrond Artemisia ludoviciana rsquoSilver Queenrsquo met Echinacea purpurea rsquoTiki Torchrsquo Op de achtergrond Magnolia rsquoGalaxy Sunsationrsquo

Achterin is een prairiebeplanting aangeplant Zo groeit er onder meer Pennisetum alope-curoides rsquoCassianrsquo Monarda rsquoPrairienachtrsquo Artemisia lactiora rsquoElfenbeinrsquo en Rudbeckia fulgida rsquoGoldsturmrsquo Op de achtergrond de Heptacodium miconioides

Het overwegend paarsblauw- en rozebloeiende deel Nepeta subsessilis rsquoLaufenrsquo Salvia nemerosa rsquoPink Frieslandrsquo en rsquoBlauhuumlgelrsquo zijn in groepen aangeplant Op de achtergrond de dak-Ginkgo

Het Silbersommer-mengsel met onder meer Achillea rsquoCoronation Goldrsquo Allium spaerocephalon Scabiosa columbaria rsquoButter$y Bluersquo Anaphalis triplinervis rsquoSilberregenrsquo Op de achtergrond de afbladderende stammen van Acer griseum



O$amp( amp I)+$)

Aan weerszijden van de Institutenlaan zijn bomen van de eerste grootte aange-plant in dit geval Gleditsia Juurlink koos voor deze soort vanwege het -jne blad bdquodat geeft mooi ge-lterd lichtrdquo De onderbeplanting bestaat uit een mengsel van Acer campestre Ligustrum vulgare en Prunus spinosa een stevige wilde bloei-ende boerenhaag die half wintergroen is

In de boombakken op de Plaza staan meerstammige Acer rubrum rsquoBrandy-winersquo Juurlink bdquoHet knalrode blad in de herfst kleurt mooi bij het corten-staal van de bakken Ook vormt het een mooi contrast met de Gleditsia aan de Institutenlaanrdquo De onderbeplanting bestaat Carex morrowii rsquoMostenrsquo met Helictrotrichon sempervirens rsquoSaphirsprudelrsquo en vaste planten

CampusRotterdamindd 26 22-01-15 1531


gt

Een strategisch plan voor ErasmusJuurlink [+] Geluk en Jaakko van rsquot Spijker wonnen in 2007 de prijsvraag om een masterplan te maken voor campus Woude-stein van de Erasmus Universiteit Rotterdam Inmiddels is de eerste fase gereed en werd de campus uitgeroepen tot Beste Openbare Ruimte 2014 Ontwerper Huub Juurlink bdquoWe wisten niet meteen of het ging lukkenrdquo

Tekst Jacqueline van Wetten | Beeld Reneacute de Wit

Tamelijk ongelukkigrdquo Zo voelde Huub Juurlink van ontwerpbureau Juurlink

en Geluk zich toen hij voor het eerst de Rotterdamse campus Woudestein bezocht bdquoSoms kom je ergens en spreekt een locatie tegen je Je weet dan direct wat je moet doen Hier wisten we niet meteen of het ging lukkenrdquo

De stedenbouwkundige zag zich ge-confronteerd met het beton de wind van alle kanten de vele her en der geparkeer-de autorsquos nergens een plek om elkaar te ontmoeten bdquoDe faculteiten zaten met zrsquon allen op een parkeerplaatsrdquo En dat is een probleem als een universiteit zich internationaal wil positioneren bdquoWant studenten willen niet alleen goed onder-wijs ze willen ook ergens studeren waar het leuk is waar ze zich thuis voelenrdquo

Geef ons een bruisend hart Dat was de opdracht van de universiteit Maar achter

die vraag zat veel meer ontdekte Juurlink na wat hij zelf noemt een janboeren-fluitjes-onderzoek bdquoMet wat zoeken op google kom je snel te weten waarmee buitenlandse campussen eruit springen zonder dat je direct overal zelfnaar toe hoeftrdquo

Juurlink laat fotorsquos op zijn laptop zien bdquoVan Oxford zijn de klassieke gebouwen mondiaal herkenbaar Washington Uni-versity in Saint Louis onderscheidt zich door de lommerrijke padenstructuur en studenten van de Universiteit van Cali-fornia laten zich allemaal fotograferen bij de bronzen toegangspoort van campus Berkeley of een landmark als de Sather Towerrdquo

Campus Woudestein moet zich met die buitenlandse universiteiten kun-nen meten bdquoMet de kwaliteit van het onderwijs zit dat wel goed Maar aan de

openbare ruimte moest nog het een en ander gebeurenrdquo legt Juurlink uit

Ruimte vindenAl vanaf het ontstaan van het campus-complex in 1962 is het terrein stukje bij beetje uitgebreid Nieuwe gebouwen zijn bijgebouwd en locaties werden bijna lukraak in gebruik genomen als parkeerterrein Van de oorspronkelijke inrichtingsplannen van landschapsarchi-tect Wim Boer zijn op het huidige terrein nauwelijks nog herkenningspunten terug te vinden Op dit moment groeit het aan-tal studenten in Rotterdam jaarlijks 3 Juurlink bdquoOp een gegeven moment is het terrein vol En dan Uitbreiden buiten de grenzen van de campus is duur We moesten daarom ergens op het terrein zelf ruimte vinden om massa te makenrdquo

Huub Juurlinkwwwjengnl



Het idee ontstond om twee sferen te maken De autorsquos die op het noordelijke deel van de campus ruimte innemen zijn verplaatst naar het zuidelijke deel en daar opgeborgen in een parkeergarage Zo komt er in het noorden ruimte voor groen en krijgt dat deel een landschap-pelijk karakter Het zuidelijke deel waar al veel (hoge) bebouwing is gerealiseerd wordt verder verdicht met straatjes en pleintjes en krijgt een stedelijke sfeer

Juurlink wijst op de ondergrondse par-keergarage bdquoToen we de prijsvraag won-nen stond die nog niet op de tekening Zoiets wordt anders meteen van tafel geschoven als zijnde te duur Dat we die parkeergarage nu toch hebben kunnen bouwen is dankzij uitgebreide berekenin-gen Die toonden aan dat een dergelijke voorziening economisch uit kon omdat op de vrijgekomen ruimte nieuwe gebou-wen kunnen worden gebouwd Door de autorsquos op te bergen wordt bovendien de verblijfskwaliteit stukken beterrdquo

Bovenop de parkeergarage werd een Plaza gerealiseerd De ruime boulevard met houten bankjes en meerstammige

Canadese esdoorns in cortenstalen boombakken vormt het scharnierpunt tussen het stedelijke deel van de campus met het lager gelegen landschappelijke deel bdquoOp een garage bomen planten vergt extra investeringen maar het moestrdquo zegt Juurlink bdquoAnders zou je een kale vlakte krijgen zo groot als de Rotterdamse Willemsbrug die de campus doormidden splijt in plaats van verbindtrdquo

Forse ingreepDe bestaande Institutenlaan loodrecht op de Plaza werd door Juurlink als tweede belangrijke hoofdas aangemerkt Maar om die weg echt door te laten lopen naar de universiteitsgebouwen in het zuidelijke deel was een forse ingreep nodig Juurlink bdquoEr moest een gat komen in het gebouw van Wim Quist We zijn dus maar direct gaan praten met de architectrdquo

Tijdens het bezoek haalde Quist een oude tekening van het gebouw tevoor-schijn Juurlink bdquoEn wat bleek Dat gat zat er oorspronkelijk ook al in maar was door bezuinigingen nooit gerealiseerd

Nu kon Quist zelf een nieuw gat in zijn oude gebouw makenrdquo

De Plaza en de Institutenlaan vormen het nieuwe assenstelsel waar het hele plan op steunt bdquoDe routing is totaal anders geworden Dat is het leuke van stedenbouw dat het complex is Iedere locatie vraagt om een specifi eke oplos-sing Met een standaard recept kom je er nietrdquo De universiteit heeft een nieuw hart gekregen zoals gevraagd werd dat is het nieuwe paviljoen zegt Juurlink wijzend om zich heen naar de mensen die de hele dag door het grand cafeacute in- en uitlopen om er koffi e te drinken of iets te eten bdquoMet deze inrichting krijgt de uni-versiteit ook een strategisch plan waar-mee ze zeker vijftig jaar vooruit kanrdquo

Juurlink vindt campus Woudestein een van zijn beste projecten Maar wat hem vooral tevreden stemt is als hij ziet dat ruimtes en locaties als vanzelfsprekend door mensen gebruikt worden bdquoDie ene trappenpartij bij de vijver daar is tevens bedoeld als tribune Afgelopen zomer zag ik dat daar een college werd gegeven En daar gaat het me om Dat het werktrdquo lt

Campus Woudestein Grootte 28 haOpdrachtgever Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR)Ontwerp Masterplan door Juurlink [+] Geluk (wwwjengnl ) en Jaakko van rsquot Spijker (wwwjvantspijkercom) Inrichting buitenruimte door Juurlink [+] GelukStart project 2007Oplevering In 2013 (EUR bestaat 100 jaar) fase 1 ontwikkeling campushart en Plaza met ondergrondse parkeergarage nieuw-bouw paviljoen en Hatta building In 2016 fase 2 bouw van nieuw multifunctioneel ge-bouw aan Plaza uitbreiding parkeergarage aanleg park en sportvelden Van 2017-2028 fase 3 renovatie en nieuwbouw gebouwen af-hankelijk van ontwikkelingen Uitvoering en aanleg groen GRIP projecten uit Badhoevedorp (onder andere aanleg wa-terberging groenvoorziening en bestrating aanleg daktuin op verdiepte parkeergarage kappen van 180 bomen verplanten van 85 bomen omleggen van 26 km kabels en lei-dingen)Onderhoud Erasmus Facilitair Bedrijf (EFB)

Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n



Midden op de campus waar de twee belangrijkste assen (de Plaza van oost naar west en de Institutenlaan van noord naar zuid) elkaar kruisen staat het nieuwe paviljoen een ontwerp van Powerhouse Company en De Zwarte Hond Het paviljoen is open naar alle zijden en huisvest een grand cafeacute studie- en werkplekken en een theater (zie ook foto rechts)

Aan weerszijden van de vijver zijn meerstammige Prunus aangeplant De nieuwe bomen herinneren aan een kersenlaantje elders op het terrein dat bij de vernieu-wing van de campus sneuvelde

Voor de bestrating zijn rechthoekige en agstonevormige betontegels met een minerale toplaag van gele split gebruikt In de Institutenlaan is de mid-denweg bestraat met rechthoekige tegels en zijn voor de plinten agstones gebruikt Juurlink en Geluk ontwikkelden zelf een nieuwe V-vormige beton-nen goot bdquoOp de U-vormige molgoten verzwikken mensen hun enkelsrdquo

Iets voor het midden is aan de zuidzijde van de vijver een klein plateau (links op de foto is nog net een puntje te zien) gemaakt voor presentaties of voorstellingen De trappenpartij tussen Plaza en vijver dient op die plek tevens als tribune Op twee plekken worden de traptredes onderbroken door een gemengde boeren-haag

Onder de trappen die van de Plaza naar de vijver leiden zitten aggregaten ver-stopt daarom zijn enkele traptreden uitgevoerd met metalen roosters Juurlink bdquoOver dat soort zaken vergader je urenlang maar ik wil geen rotzooi van aggrega-ten in de openbare ruimte Het zijn net de details die ertoe doenrdquo



A$amp amp$ O$(amp)+(

Goede inrichting essentieel bij beheer op kwaliteitsniveau CWaar gemeenten het openbaar groen voorheen vaak op A- of B-niveau beheerden verlagen veel van hen de gevraagde kwaliteit in het beeldbestek naar niveau C Er moet immers fors worden bezuinigd Toch levert deze kwaliteitsverlaging lang niet altijd de gewenste bezuiniging op Hoe kun je met het beheer op C-niveau toch de gewenste bezuinigingen bereiken Frans Bouwman van Cyber Adviseurs vertelt over zijn ervaringen

Tekst Wendy Venhorst Beeld Tuin en Landschap Cyber gemeente Twenterand en Wim Kuijt

Medewerkers doen het werk vaak teacute goed voor wat nodig is om een beeldkwaliteitsniveau C te realiseren Een van de redenen waardoor de overgang van B naar C-niveau niet altijd de verwachte bezuinigingen oplevert

Frans Bouwman

Beheren op C-niveauindd 30 22-01-15 1531


gt

Goede inrichting essentieel bij beheer op kwaliteitsniveau C

Zorsquon 70 van de gemeenten beheert de openbare ruimte op beeldkwali-

teit Waar veel gemeenten een jaar of vijf geleden in het centrum en in belang-rijke gebieden nog niveau A hanteerden in woongebieden op niveau B zaten en in buitengebieden en op extensieve bedrijfsterreinen niveau C toepasten kunnen veel gemeenten dat door de bezuinigingen niet meer betalen

Frans Bouwman mede-eigenaar van Cyber Adviseurs schat dat inmiddels zorsquon 40 van de gemeenten in basisge-bieden als woonwijken kiest voor niveau C Toch levert dit niet altijd de gewenste besparing op bdquoVolgens de CROW-schaal-balk moet het onderhoud op C-niveau goedkoper zijn dan op niveau B De schaalbalk wordt daarbij gezien als een rechte lijn Maar omdat niveau C nauwe-lijks voorkwam was het niet meer dan een meetpunt Je haalt B niet Dan zit je op C Maar nu niveau C een inspan-ningsniveau is geworden heeft er een fundamentele verandering plaatsgevon-den en heeft de praktijk uitgewezen dat het helemaal niet zo rechtlijnig isrdquo

Volgens Bouwman zijn er een paar factoren van belang bij het behalen van de gewenste bezuinigingen Eeacuten van de belangrijkste is de inrichting bdquoWij hebben in Nederland een traditionele inrichting die is gebaseerd op niveau B Je kunt best niveau C voorstellen maar dat vraagt een andere inrichting Een mooi sierplantsoen kan namelijk niet met een bosmaaier worden onderhou-denrdquo Bouwman geeft aan dat we eigen-lijk een beetje terug bij af zijn bdquoIn Neder-land zijn we de laatste dertig jaar naar een inrichtingsniveau gegroeid dat best bijzonder is En er was altijd genoeg geld voor het onderhoud Als dat niet meer matcht loop je vast op de inrichtingrdquo

Plaggen toestaanDaarom moet de openbare ruimte vol-gens de adviseur dusdanig veranderen dat het past bij het grove onderhoud dat op niveau C wordt toegepast bdquoDus niet meer kiezen voor een sierplantsoen maar voor gras of een plantsoen waar je met een klepelmaaier overheen kunt Hetzelfde geldt voor de verharding Kies

niet voor fijne steentjes waar veel on-kruid tussen komt maar voor verharding dat minder onkruid oplevertrdquo Daarnaast vindt Bouwman dat plaggen toege-staan zouden moeten worden zodat de bosmaaier kan worden gebruikt bdquoOok moeten we makkelijker omgaan met gras rondom obstakels Het maakt niet zoveel uit of er nu twaalf of twintig keer moet worden gemaaid met een grote maaimachine Maar als je alle obstakels

ook schoon moet houden is dat heel kostbaarrdquo

Grover werkenVolgens Bouwman moet de mindsetting echt anders bdquoDus grover werken met grovere machines en daar je inrichting op aanpassenrsquorsquo Wel merkt hij hierbij op dat niveau D niet moet worden toege-staan bdquoDaar wil ik voor pleiten Lager

Eric Bosma afdelingshoofd openbare ruimte gemeente Dinkelland en Tubbergen

rsquoHet wordt hier nooit echt niveau CrsquoGemeente Dinkelland en gemeente Tub- bergen werken sinds 1 januari 2013 samen in werkorganisatie rsquoNoaberkracht Dinkelland Tubbergenrsquo De gemeenten blijven zelfstandig bestaan maar pakken wel zoveel mogelijk zaken samen op om kosten te besparen en kennis te delenGemeente Tubbergen werkt sinds 2006 met beeldbestekken Om nancieumlle redenen is de gemeente in 2010 overgestapt van niveau B naar C Gemeente Dinkelland werkt sinds 2014 met beeldbestekken op niveau B bdquoDat gaan we wel harmoniseren naar C maar niet klakkeloosrsquorsquo zegt Eric Bosma bdquoDe inrichting moet zijn aangepast op het niveau dat je kiest Dat is de hele cruxrsquorsquo

OmvormingMet de overstap naar beeldkwaliteit begon gemeente Tubbergen in 2006 met een rigou-reuze omvorming De inrichting was namelijk niet overal op orde Bepaalde stukken struc-tuurgroen bleven behouden andere werden omgevormd naar gras Voor de overgebleven heester- en rozenvakken werd de inboet gere-geld bdquoWe hebben een eenmalige investering gedaan om alles op peil te brengen Daarmee kunnen we weer een tijd vooruit en dat is ook een must Als de inrichting niet geschikt is voor C span je het paard achter de wagenrdquoGemeente Tubbergen werkt al zeven jaar met een sociale werkvoorziening bdquoHet probleem is alleen dat ze het te goed doen Wij betalen voor niveau C maar de jongens presteren op B-niveau En dat betekent dat je te veel men-

sen nodig hebtrdquo Oftewel als de medewerkers minder goed werk zouden a$everen zouden ze sneller klaar zijn en ergens anders ingezet kunnen wordenBosma denkt dat de burgers niet hebben gemerkt dat de gemeente is overgegaan op niveau C bdquoMaar de mensen in het oosten van het land zijn sowieso heel opgeruimd en zuinig op de woonomgeving Dat in com-binatie met de inzet van de sociale werkvoor-ziening zorgt ervoor dat het hier nooit echt niveau C zal wordenrdquoDe inwoners zijn ook betrokken bij het plant-soenonderhoud in de buurt omdat de ge-meente er geen geld meer voor heeft Zeven jaar geleden werden 36 contracten uitgege-ven waarvan er nog 19 over zijn bdquoDe essen-tie is dat je burgers meer verantwoordelijk maakt voor hun eigen omgevingrdquo

BesparingenDe omvorming en kwaliteitsverlaging hebben ongeveer 7 besparing opgeleverd op een begroting van 12 miljoen Bosma schat dat die besparing nog met zorsquon 50000 kan toe-nemen als over een paar jaar opnieuw wordt aanbesteedAls de politiek wil dat er nog meer wordt bezuinigd moeten er volgens hem gebieden worden overgeslagen bdquoLager dan niveau C is niet te doen dan weet je niet waar het eindigt En anders moeten we zoeken naar meer manieren om de samenleving erbij te betrekken Dat werkt hier in ieder geval goedrdquo



dan C betekent namelijk niets doen het is een soort ondergrensrsquorsquo Toch zit er wel een addertje onder het gras Zo mag je volgens de CROW-richtlijnen 10 onder de voorgeschreven kwaliteit zitten Als een partij dus kiest voor niveau C zou 10 D mogen zijn bdquoMaar dan kom je in de afbraak en moet je veel inspanning leveren om weer op niveau C te komen Zo moet je op niveau D ongeveer acht keer zoveel investeren om een vierkante meter op orde te krijgen dan bij C Niveau D kost dus voor iedereen geld Als je wilt onderhouden op niveau C moet je je richten op de onderkant van Brsquorsquo

DierentiatieDaarnaast is het volgens de adviseur van belang om te differentieumlren bdquoGelukkig zie ik dat gemeenten steeds vaker accenten aanbrengen Zit er in een woonwijk een klein winkelcentrum Dan wordt de kwa-liteit van het groen daar iets beter Dan

gaat het dus om differentiatie binnen een niveaursquorsquo Het is iets wat volgens hem inzicht en begrip van de aannemer vergt bdquoMaar goede aannemers begrijpen datrsquorsquo

Tegelijkertijd weet Bouwman dat we aan het begin van het C-tijdperk staan en dat aannemers en vakmensen er nog niet echt gelukkig mee zijn bdquoAls je dertig jaar je best hebt gedaan en het ineens veel minder moet is dat wel emotioneel Daarom stellen aannemers bij een nieuw contract toch al snel voor om de kwaliteit op bepaalde plekken iets beter te maken Dat is wel iets duurder maar in het grote geheel valt het dan nog meersquorsquo

Bouwman weet dat er in landen als Frankrijk Spanje en Duitsland ook op die manier wordt gewerkt bdquoDat soort landen kiest ook heel bewust voor bepaalde hotspots In het centrum ziet het er dan geweldig uit terwijl het er in de woon-wijken een stuk minder mooi uitziet Maar een toerist gaat echt niet naar een woonwijkrsquorsquo

Een andere belangrijke factor is dat de burger goed wordt geiumlnformeerd over wat er gebeurt en waarom bdquoDoordat er minder geld beschikbaar is voor het onderhoud gaat het openbaar groen achteruit Burgers zien dat ook en gaan daar begrijpelijk tegen ageren Met een goede voorlichting en communicatie heb je al een belangrijke slag te pakken Als je veel klachten krijgt frustreert dat namelijk behoorlijk en dat kost tijd en geld Anderzijds kun je de burgers in het verhaal betrekken door ze zelf de handen uit de mouwen te laten steken Iets dat in verschillende gemeenten al gebeurtrdquo

Andere denkwijzeOm het C-niveau voor iedereen accepta-bel te maken moeten ook aannemers en collegarsquos volgens de adviseur onderling veel opener communiceren bdquoHoe je dat gaat bereiken Door een andere denk-

Willem Kuijt opzichter wijkbeheer gemeente Wageningen

rsquoMedewerkers moeten leren onkruid te laten staanrsquo

Gemeente Wageningen werkt sinds 1 januari 2014 met het beheer op beeldkwaliteit waar-bij direct is ingezet op niveau C Alleen in het centrum geldt niveau B Willem Kuijt vertelt dat de gemeente altijd al op een laag niveau heeft beheerd maar dan volgens een frequentiebestekZorsquon 75 van het onderhoud is in eigen

beheer 25 is in handen van de sociale werkvoorziening De eigen onderhouds- ploegen bestaan uit vier tot vijf mensen die het onderhoud in een vaste wijk verzorgen Waar ze voorheen in zes weken de wijk doorgingen beperken ze zich nu tot de belangrijke gebieden bdquoZe gaan van hot naar her door een wijk en moeten dus zelf signaleren waar het niveau niet wordt gehaald Dat is een totaal andere werkwijzerdquo

CultuurshockKuijt ervaart dat de overgang naar het werken met beeldbestekken tijd kost bdquoHet duurt even voordat het goed tussen de oortjes zit Voor mensen die al dertig jaar in dienst zijn is het ook wel een cultuurshock Via cursussen met praktijk-voorbeelden proberen we de omslag te makenrdquoHij merkt dat medewerkers het soms te goed willen doen bdquoZe moeten leren om on-kruid te laten staan en zwerfvuil te laten liggen Voorheen werd alles uitgeharkt nu moeten we doorgaan Dat is wel moei-lijkrdquo Ook voor de mensen van de sociale werkvoorziening is het een proces bdquoHet is heel belangrijk dat zij goed worden begeleid Ook zij willen het te goed doenrdquo

AchteruitgangKuijt vindt dat het niveau van het groen er het afgelopen jaar niet op is vooruitgegaan bdquoPersoonlijk vind ik het niveau dat we hante-ren droevig het is uitholling van je groen Maar het is de keus van de gemeente en daar schik ik me inrdquoProbleem is volgens Kuijt dat de inrichting niet is aangepast op het beheer bdquoDat is de grootste fout Door het lage niveau dat in-dertijd is vastgesteld pas je een bepaald be-heer toe Maar doordat de inrichting daar niet op is afgestemd maak je het groen dusdanig kapot dat het beeld nog verder achteruitgaatrdquoWel is afgelopen voorjaar begonnen met een opwaardering en is zorsquon 15 ha onder handen genomen Sommige stukken zijn daarbij omgevormd naar gras op andere plekken is afgeschreven groen vervangen bdquoDat willen we de komende jaren voort- zettenrdquoHoewel de nieuwe werkwijze nog geen be-sparingen oplevert in geld denkt Kuijt dat het op den duur eerder kwaliteitsverhogend dan -verlagend zal werken Zo merkt hij dat er minder klachten binnenkomen via de servicelijn bdquoAls medewerkers de wijk en pijnpunten goed kennen kun je sneller in-grijpen Daardoor kun je de lastige gebieden beter onder controle houdenrdquo

Gevolgen van het uitmaaien van beplantingsvakken met een bosmaaier in plaats van schoelen in de gemeente Wageningen Bij het uitmaaien wordt de beplanting beschadigd waardoor er geleidelijk aan steeds minder van is de rest wordt gras De beplantingsvakken binnen de gemeente Wageningen zijn daar namelijk niet op ingericht



lt

In Vriezenveen wordt de gehele openbare ruimte op het centrum en de begraafplaats na op niveau C beheerd

Hugo Wiggers groen en cultuurtechnisch werkvoorbereider gemeente Twenterand

rsquoZonder omvorming hadden we de bezuinigingen niet gehaaldrsquo

wijze en meer samenwerking en onder-ling begriprsquorsquo

Daarnaast vindt Bouwman dat we stil moeten staan bij de vraag wat niveau C inhoudt en hoe we het kunnen bereiken bdquoVeel partijen zeggen dat het efficieumlnter moet Als dat het punt is heb je de afge-lopen tien jaar geslapen en inefficieumlnt ge-werkt Het beheer op C-niveau vergt een andere manier van denken en werkenrdquo

Ook pleit hij ervoor om in contracten soms af te wijken van de CROW-norm bdquoIk ben voorstander van CROW maar als het om niveau C gaat zeg ik rsquoDurf af te wijken en probeer de norm te verleggenrsquo Niveau C laat namelijk bepaalde dingen niet toe terwijl die wel nodig zijn om een goed beheer te kunnen uitvoerenrdquo

Geen nette snede eisenBouwman licht toe bdquoJe mag geen metho-de voorschrijven maar indirect schrijf je wel voor dat je moet schoffelen Probeer

daar vanaf te wijken en laat een bepaald percentage plaggen toe Accepteer ook dat de inhoud van het plantsoen grover wordt en dat fijne heesters niet allemaal even netjes terugkomen Datzelfde geldt voor gras Als het gras wat ruwer is moet je geen nette snede eisen of een bepaalde maaihoogte Het maakt het allemaal minder mooi maar het wordt wel beter bewerkbaar Daarom vind ik dat de schaalbalk een keer moet worden aangepakt De kracht van de beeldsyste-matiek is namelijk niet hoe je het doet maar welk beeld het oplevertrdquo

Daarnaast adviseert Bouwman gemeenten om de overgang geleidelijk vorm te geven bdquoDe grootste fout die je kunt maken is om zonder voorbereiding over te stappen op niveau C Dan krijg je te maken met zeer teleurgestelde vak-mensen en een volksopstandrdquo

Ook wijst hij erop dat vooruit moet worden gekeken bdquoOntwerp een nieuwe wijk maar bedenk ook dat je het niet

meer op de oude manier kunt onderhou-den Ik ben ervan overtuigd dat als de ontwerper en beheerder meedenken er ondanks de bezuinigingen toch mooie dingen kunnen worden gemaakt Mede door de microdifferentiatierdquo

Bouwman raadt daarom aan om eens een woonwijk van Barcelona of een Duitse stad te bezoeken en te kijken hoe ze het daar hebben aangepakt bdquoAls Duit-sers een betere straat willen betalen ze zelf mee En soms gebeurt dat niet en is de kwaliteit minder Men accepteert dat Dat is toch ook een idee voor Nederland We hadden het hier erg goed voor elkaar maar dat gaat veranderen Er gaat echt structureel minder geld naar de openbare ruimte En daar moeten we met zrsquon allen op inspringenrdquo

Om een kwart te bezuinigen op het be-heer en onderhoud van de buitenruimte stapte gemeente Twenterand in 2011 over op niveau C Uit berekeningen bleek ech-ter dat de bezuinigingen daarmee niet zouden worden gehaald Daarom koos de gemeente ervoor om eerst een groot deel om te vormen en te renoveren en daarna in te zetten op niveau C Zo zijn heester-plantsoenen veranderd in gras en is op verschillende plekken een lager beheer- niveau aangehouden Volgens Hugo Wiggers is dit op een paar kleine plekken niet goed gegaan bijvoorbeeld wanneer te kleine vakken zijn omgevormd naar ga-zon of bij veel obstakels in het groenvak Daar is de situatie weer terug veranderd bdquoAnders houd je jezelf voor de gekrsquorsquo

DuidelijkheidDe gemeente koos ervoor om de omvorming over drie jaar uit te smeren Om kosten te besparen is voor die omvorming zo veel mogelijk de eigen buitendienst ingezet Het onderhoud ervan wordt verzorgd door Werk-voorzieningsschap SowecoWiggers ziet dat er sinds de kwaliteitsverlaging niet heel anders wordt gewerkt bdquoIk denk doordat we de inrichting goed

hebben aangepastrdquo Wel heeft hij aan den lijve ondervonden hoe belangrijk het is dat voor burgers duidelijk is wat er gaat gebeuren De gemeente kreeg namelijk veel klachten over de communicatie Nu wordt per kern een uitdraai gemaakt van de renovaties en wordt hierover in de informatiekrant en op de website gepubli-ceerd Ook zorgde de weerstand ervoor dat mensen het beheer van de buiten-ruimte zelf wilden verzorgen Uiteindelijk zijn er zorsquon twintig onderhoudsovereen-komsten afgesloten bdquoDe bewoners krij-gen geen vergoeding geen beplanting en we halen ook geen afval op Ze krijgen

alleen het beeld dat ze willen omdat ze het nu zelf onderhoudenrdquoOm te bezuinigen heeft de gemeente daarnaast stukjes snippergroen verkocht en rotondes per opbod verhuurd bdquoDit laatste geeft dubbele winst we hoeven het onderhoud niet meer zelf te verzorgen en krijgen een vergoedingrdquo

Ander beeldVolgens Wiggers is het kwaliteitsverschil tussen nu en een paar jaar geleden niet zo groot Wel is het beeld veranderd veel plantvakken zijn omgevormd naar gazon bdquoHoe dat wordt ervaren De een vindt het een achteruitgang de ander vindt het rustiger en ruimtelijkerrdquoUiteindelijk zijn de gewenste bezuinigin-gen gehaald bdquoMaar als we niet eerst had-den omgevormd was dat zeker niet ge-luktrdquo Belangrijk is volgens Wiggers dat het beheersysteem goed op orde is bdquoEn je moet een heel goede communicatie heb-ben tussen de binnen- en buitendienst Buiten weten ze namelijk precies wat er speelt Iets bedenken vanachter het bureau heeft weinig kans van slagen Je moet het samen doenrdquo



$amp() )( +)))-amp$

Tekst en beeld Peter Bennink

Nieuws uit HardenbergDe Groene Sector Vakbeurs op 12 13 en 14 januari in Hardenberg trok 18247 bezoekers onge-veer evenveel als voorgaande jaren Zoals altijd was het echt een relatiebeurs maar bezoekers kregen ook de nodige nieuwigheden te zien Hierbij een greep uit de getoonde noviteiten

Bladblazers slagmessen en helmenHusqvarna pakte ink uit met de rsquoHusqvarna Experiencersquo In een aparte hal tussen twee grotere hallen in konden bezoekers vijf workshops volgen over accugereedschap Husqvarna Fleet Services het bewerken van harde mate-rialen ergonomie en veiligheid automatisch gazononder-houd met de Automower en automatische besproeiingNatuurlijk waren er ook de nodige nieuwigheden Twee compleet nieuwe bladblazers bijvoorbeeld De 525BX (foto rechts) is een professionele handgedragen 2-takt bladblazer die je er makkelijk even bij pakt om snel iets schoon te blazen De machine heeft trillingsdemping en een S-bocht in de blaaspijp die de girokrachten tegengaat

zodat je die niet met de hand hoeft te compenseren De 536 LiB is een handgedragen accubladblazer met rsquocruise controlrsquo te gebruiken met ruggedragen accu of accu in de machine zelf Ook nieuw zijn het slagmes voor de accumotorzeis het zwaardere maaidek voor de 500 serie zitmaaiers en de nieuwe bosbouwhelm (foto links) Deze helm is 150 g lichter dan het vorige model heeft extra ventilatiegaten boven- en achterin een bevestigingspunt voor een hoofd-lamp en de zonneklep is verplaatst van de helm naar het vizier voor een beter zicht naar boven als het vizier weg-geschoven is

Nieuws uit Hardenbergindd 34 22-01-15 1531


gt

Ergonomische maaiersLozeman Tuinmachines toonde op de beurs drie vernieuwde grasmaaiers van Gianni Ferrari Van de Turbo 4 (foto rechts) en de PG serie zijn vooral het bedieningsgemak en het comfort verbeterdBij de Turbo4 is de opstap verplaatst van rechts naar links Aan de rechterzijde zijn nu alle bedieningshen-dels bijeengebracht en voorzien van kruisventielen zodat je nog maar twee hendels nodig hebt om het maaidek en de kiepinstallatie van de 1300 l opvang-bak te bedienenDe machine is voorzien van een snelheidsregeling en een ruimere rustplaats voor de linkervoetOok de PG serie is vernieuwd en heeft nu kruisven-

tielen voor de maaier en vangbak bediening Het voetplateau dempt trillingen de vernieuwde uitlaat is stiller en het stuur is nu te verstellenTevens heeft Gianni Ferrari een dieselversie uitge-bracht van de TurboZ namelijk de Turbo Z 322 D (foto links) met een 22 pk 3 cilinder Kubota motor Het maaidek is hydraulisch opklapbaar en in hoogte verstelbaarDe Turbo 4 de PG serie en de Turbo Z hebben alle-drie een aftakas voor frontmount aanbouwwerktuigen zodat ze ook voor andere werkzaamheden dan gras-maaien inzetbaar zijn



Breedwerkende heteluchtmachine

Accugereedschap en loopmaaier met eacuteeacuten arm

HOAF heeft een lange traditie van verschillende machines voor onkruidbestrijding De nieuwe Weedair is de eerste hete-luchtmachine van de Oldenzaalse fabriek De machine heeft een werkbreedte van 1 m en door het geringe gewicht van 120 kg kun je al met een lichte werktuigdrager uit de voeten De werksnelheid is zorsquon 2 tot 25 kmuDe brander en de techniek eromheen zijn van roestvrijstaal om het onderhoud te beperken De bak eromheen is van alu-minium met een isolatielaag van 80 mm eronder Van bovenaf wordt lucht aangevoerd om de hete lucht naar beneden te drukken De Weedair werkt op elk soort gas De gases kan op de Weedair geplaatst worden of op de werktuigdrager

StihlViking presenteerde een hele rits nieu-wigheden Geen motorzagen of bosmaaiers maar wel vernieuwde heggenscharen De hele lijn professionele motorheggenscharen heeft een nieuwe motor waarmee de uitstoot met 70 gereduceerd wordt en het brandstofver-bruik met 30 Doordat de uitlaat van ander materiaal gemaakt is zijn de machines ook 100 g lichter gewordenNieuw in het accugamma is de accusnoei-schaar (foto links) Deze wordt verbonden aan een rugtas met losse accu Het apparaat

wordt geleverd in een plastic kist compleet met rugtas smeervet multispray en holsterEen andere nieuwigheid is de accustokheg-genschaar Deze machine heeft de motor vlak achter de snoeikop doordat er geen aandrijfas door de buis loopt is het mogelijk om er een telescopische steel op te zetten Uitgeschoven heeft het apparaat een werklengte van 330 cm De kop kan 125deg draaien Naast de synthetische en biologisch afbreek-bare varianten heeft Stihl nu ook minerale kettingolie Deze olie is wat goedkoper dan de

andere twee maar voldoet tot temperaturen van -15degC StihlViking heeft hoge verwachtingen van de nieuwe professionele (foto rechts) loopmaaier de MB 756YC Deze professionele maaier heeft een enkele stuurboom waardoor je de opvangbak er gemakkelijker uit kunt halen De hydrostatisch aangedreven machine heeft een magnesium maaidek waardoor het gewicht beperkt is tot 59 kg



gt

Hetelucht voor gevelhoeken

Werktuigdrager en klepelmaaiers

WeedControl presenteerde met de Air Handunit Trolly Pack een nieuwe telg in de familie hetelucht-onkruidbestrijders De Trolly Pack is bedoeld voor moeilijk bereikbare plaatsen zoals gevelhoeken De machine bestaat uit een karretje met een gas-es een brander en een motor die voor luchtdruk zorgt De temperatuur is instelbaar tussen 190degC en 290degCDe hete lucht komt uit een lans die wanneer die in de houder staat de juiste hoek en afstand tot de grond heeft om gevelhoeken te bereiken zodat je de lans meestentijds in de houder kunt laten tijdens het werk Veel onkruidverdelgers voor moeilijke plaatsen wer-ken met een open vlam met alle brandgevaar van dien Deze machine is speciaal ontwikkeld voor be-drijven waarvoor social return een belangrijk thema is De machine is ook voor sw-ers gemakkelijk en veilig te bedienen

Hissink presenteerde de nieuwe Antonio Carraro SP 5008 werktuigdrager (foto rechts)Het is de grotere broer van de SP 4400 De 5008 heeft een 4 cilinder Yanmar dieselmotor van 46 pk De werktuigdrager wordt stan-daard geleverd met joystickbediening airco en een luchtgeveerde stoel Doordat de airco en de verwarming niet in het dak maar naast de stoel verwerkt zitten is de hoogte beperkt tot onder de twee meterDe machine heeft naast hydraulische ventielen een aftakas aan de voorzijde zodat kan worden gekozen voor mechanische of hydraulische aandrijving van het werktuigVan het Italiaanse Seppi liet Hissink twee nieuwe klepelmaaiers zien De Seppi M Sport (foto onder) is een klepelmaaier die geschikt is voor het maaien van sportvelden Door de soort klepels en de stand ervan op de as en ten opzichte van de slaglijsten geeft de machine een strak maaibeeld op gazons en sportvelden De M Sport is verkrijgbaar in werkbreedtes van 155 tot 225 cm De Seppi M S9 Coupeacute klepelmaaier heeft een hardox kast en een binnenbeplating die te vervangen is net als de slaglijsten Zo hoeft bij beschadiging of slijtage niet de hele machine vervangen te worden



Semi-smalspoortrekker

Shovel op LPG

New Holland heeft een nieuwe lijn semi-smalspoortrekkers De T3 is een trekker met een breedte van slechts 143 m maar veel ver-mogen de T3 55F heeft 55 pk en de T3 65F (foto boven) heeft een vermogen van 65 pk De serie vult de ruimte op tussen de Boomer en de 3000 serie Met de T3 serie mikt New Holland op hoveniers gemeenten groenvoorzieners en golfbanenVoor dezelfde doelgroep was er al de eerder genoemde Boomer De 25 pk sterke Boomer 25 (foto onder) heeft een update gehad In plaats van het grote truimelpedaal zijn er nu aparte pedalen om voor- en achteruit te rijden Ook is er een 4 stijlencabine met ruim zicht rondom beschikbaar

Hanenberg uit Nistelrode presenteerde een LPG variant van de Sherpa 300 wiel-lader De machine heeft een 30 pk 3 cilinder Kubota DF972 gasmotor en hydraulische aandrijving met 4 wielmotoren Oorspronkelijk is deze uitvoering ontwik-keld voor een bedrijf uit Peru dat problemen had met de diefstal van brandstof uit de machines Omdat LPG minder aantrekkelijk is om te stelen voor de lokale bevolking bleek dit een goede oplossing en heeft dit bedrijf vier van deze machines in dienst genomen Inmiddels is deze LPG-shovel ook in Nederland aan het werk Onder meer op een aantal gemeentewerven en bij recy-clingbedrijven Vooral op plaatsen waar de machines ook binnen rijden kun je met de LPG-motor die minder schadelijke uitlaat-gassen produceert goed uit de voeten



lt

Heetwater-onkruidbestrijder

Shovel op LPG

Meclean is een nieuwe speler op het gebied van onkruidbestrijding De Terneuzense producent van onder meer hogedruk- en stoomreinigingsmachines is de afgelopen twee jaar beziggeweest met de ontwikkeling van twee heetwater-onkruidbestrijdings-machines Onder de merknaam Aqualutions worden de modellen Weedsolution l (foto onder) ll en Compact (foto rechts) op de markt gebracht Bijzonder aan de machines is vol-gens de producent de constante watertemperatuur van 995degC doordat het toerental van de pomp die het water naar de branders brengt reageert op de water-temperatuur Een andere bijzonderheid is dat er de keuze bestaat voor verschillende aandrijvingen van de pomp (elektrisch of met benzineLPG) en verschillende brandstoen voor het verhitten van het water (lpg of diesel) Met name de variant met een elektrisch aangedreven pomp en een brander op lpg moet een $inke milieu- en kostenbesparing opleveren en gebruik van de machines aan-trekkelijk maken bij aanbestedingenDe Weedsolution Compact is bedoeld voor kleinere oppervlakten en bijvoorbeeld geschikt voor de hovenier in particuliere tuinen De machine heeft een dieselbrander die 10 l water per minuut verhit Het hete water wordt met een haspel (10 m

slang) en een spuitlans op het onkruid gebracht Een langere slang (tot 50 m) een handspuitbalk van 50 cm een hand-spuitbalk op wielen en een vaste spuitbalk zijn optioneel De Weedsolution l (eacuteeacuten haspel en eacuteeacuten bran-

der) en de Weedsolution ll (twee haspels en twee branders) zijn machines voor grotere oppervlakten De Weedsolution l kan wor-den voorzien van een spuitbalk van 50 cm de Weedsolution ll van een spuitbalk van 1 m


BRANCHEWIJZER

Bel of mail voor meer informatie over advertentiemogelijkheden tel 0342-494889 fax 0342-494299 e-mail svstracbdunlBel of mail voor meer informatie over advertentiemogelijkheden tel 0342-494889 fax 0342-494299 e-mail svstracbdunl

Automatisering

Eenvoudig meer controle

Powered by

INFOGROEN Software BVT +31 (0)172 23 54 44wwwgroenvisioncomhovenier

Complete softwareoplossingen voorde hovenier engroenvoorziener

ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum

6FKDUUHQEXUJHUVWHHJ7XQWHUHQ7HOHIRRQ)D[ZZZYHOXZHSODQWQOLQIRYHOXZHSODQWQO

QGHEXXUWYDQ(GHDQQDDU9HOXZH3ODQW

5XLPKHFWDUHampDVKampDUU

0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG

URHQEOLMYHQGHOHLERPHQ

URWHVROLWDLUHKHHVWHUV )RWRmiddotV]LHQH]RHNRQ]HZHEVLWH

DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton

Buiter Beton verrassendhellipveelzijdig exibel

Ruim 30 jaar ervaring in

- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen

- Muur-Stapelelementen

- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN

Automatisering Daktuinsystemen

WWWEKOGRASCOMSPECIALE PRIJZEN VOOR PROFESSIONALS

OOK VOOR SEDUMROLL MATTENPLUGS

telefoon 06 1029 2513email infoekograscom

EasySedum tegel

MOOI EN GEMAKKELIJKDaktuincentrum de Mient

Verkoop drainagematerialen Daktuinsubstraat Terra Top 40 ltr

Kwekerij sedumpluggen XL

1e Mientlaan 11 2223 LG KatwijkT 071 3646111 E infougbvnl

Daktuinsystemen

ZinCo Benelux BVAdviseur en leveranciervan daktuinsystemen

Sedumdaken - DaktuinenHellende groendaken

Parkeerdaken - Gevelgroenwwwzinconl

daktuinzinconlTel +31(0) 20 667 4852

0413 - 28 71 09 wwwespaliernl

GROEIEN IN DE JUISTE VORMEN

Het volledige calculatieprogramma dat aansluit bij een praktische en

doeltreffende werkwijze

BUDQFKHZLM]HUB[LQGG SP

620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER

Bel of mail voor meer informatie over advertentiemogelijkheden tel 0342-494889 fax 0342-494299 e-mail svstracbdunl

KWALITEIT VAKMANSCHAP EN GARANTIE

Het onafhankelijke keurmerk voor groene kwaliteit

Q Geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie

Q Aangesloten bij de Geschillencommissie Groen

Q Vermeld op Consuwijzer

Stichting GroenkeurT 030 - 659 5663 F 030 - 659 5655

E infogroenkeurnlI wwwgroenkeurnl

2SPDDNDGYHUWHQWLH[LQGG

Onafhankelijk Keurmerk

Meststoen

MachinesGroeiplaatsverbetering

wwwt4000nlinfot4000nl

t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851

$GYLHV_2QGHU]RHN_HOHLG_HKHHUHWDFKHULQJ_9HUJXQQLQJVDDQYUDDJ6WHGHOLMNJURHQ_DQGVFKDS

)ORUD_)DXQD_RPHQ

9DQ3DOODQGWODDQ_$_DDJHSSHO7HO_LQIRIRUHHVWJURHQFRQVXOWQO

ZZZIRUHHVWJURHQFRQVXOWQO

Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT

WWWHOVENIERSUPPORTNL

Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56

1 NIHJgKHIGGG+5$- NGEGgKHINEN

GREEN-PERSONEELSDIENSTENNL

Natuurlijke afscheiding

- Silva Cell Groeiplaatsconstructie- Wortelschermen- Boombakken- Boomverankering- Boomstambescherming- Beluchting en Bewatering- en diverse aanverwante producten

Duurzaam groen begint met een goede basisinrichting

van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties

GROEN-PROFESSIONALWAAR VINDT U DIE

BREDE KEUZE IN SCHERP GEPRIJSDE

NATUURLIJKE ERFAFSCHEIDING

TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp

Zelf een bijzondere aanleg- of onderhoudsklus voor deze rubriek Mail naar

pbenninkhortipointnl

W

W$

Verplaatsen roekennestenSnoekgroep en ViridisCornelis van der Wal van Boomrooierij Van der Wal (onderdeel van Snoekgroep) is bezig met het verplaatsen van roekennesten In samenwerking met een ecoloog van Viridis zijn veertien nesten uit twee roekenkolonies naar nieuwe locaties met dezelfde boomsoort (Fraxinus excelsior) gebracht De nesten zijn veelal in gevorkte takken gemaakt en zijn in de oude locatie met vork en al uit de bomen gezaagd Op de nieuwe locatie worden ze

met tiewraps vastgemaakt in de bomen Naast de echte roekennesten plaatsen Van der Wal en Viridis ook een aantal mandjes in de bomen die als kunstnesten moeten fungeren De bomen waar de roeken in nestelden zijn gerooid door de boomrooierij om plaats te maken voor de vernieuwde N31 in Harlingen Omdat roe-ken niet alleen zelf beschermd zijn maar ook hun nestplaatsen is voor deze oplossing gekozen lt

Tekst Peter BenninkBeeld Evert Jan Slot Viridis

WIU roekennestenindd 43 26-01-15 1026


LeveranciersnieuwsDe informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Nieuwe bodemverbeteraars

Calculeren en factureren Slimme kaart voor veiligheid

Imposante bloeivormDen Ouden Groenrecycling heeft schimmelrijke compost gazoncompost en vulka-compost opgenomen in het assortiment Deze producten zorgen voor gezonde doorgroei van bomen en planten over een langere periode De schimmelrijke compost heeft extra schimmels en is

geschikt voor plantgatverbete-ring bij de aanplant van nieuwe bomen Gazoncompost is zeer fijn en geschikt om als voeding over het gazon te strooien Door goede rijping heeft het een boslucht Vulkacompost is een korrelcompost waarmee dichtgeslagen gronden weer snel luchtig te krijgen zijn

Espalier lanceert een ver-nieuwd online calculatiepro-gramma Met deze methode kan een hovenier calculeren en factureren Het programma is eenvoudig overzichtelijk en persoonlijk Een calculatie voor een offerte is in drie stappen gemaakt Krijgt deze offerte een op-

drachtbevestiging dan zijn er nog twee stappen nodig voor een professionele factuur Alle modules bieden functio-naliteit om eenvoudig de ad-ministratie te digitaliseren dit kan op elke online plek zowel op kantoor als bij de klant Of-fertes en facturen zijn flexibel te personaliseren

Alle PAL Cards van IPAF zijn sinds kort voor machines leesbaar en worden Smart PAL Cards genoemd Hiermee wordt voorkomen dat een hoogwerker of hefsteiger be-diend wordt door iemand die niet opgeleid is De smartcard bevat een chip en een klein WiFi-symbool

Op de chip zijn gegevens op-geslagen als naam registratie-nummer en opleidingscatego-rieumln van de kaarthouder Een kaartlezer op de hoogwerker leest de gegevens en kan ingesteld worden om bepaalde gegevens te accepteren bij-voorbeeld trainingsniveau of machinecategorieeumln

Moerheim New Plant wil Surfinia de koningin van de petuniarsquos opnieuw in de markt zetten Het verkoopconcept is uitgewerkt met potcovers etiketten en meer promotie- materiaalMoerheim introduceert veer-tien noviteiten op de IPM in Essen Een van deze noviteiten

is Surfinia Sumo een petunia met grote bloemen en een imposante bloeivorm Sumo groeit snel bloeit vlot en kan opgekweekt worden in zes weken kweektijd erg snel voor een plant van deze grootte De variant is verkrijgbaar in twee kleuren Sumo Rose en Sumo Purple

Den Ouden Groenrecycling | (073) 543 10 00 | wwwdenoudengroepcom

Espalier | (0413) 28 71 09 | wwwespaliernl IPAF | 06 30 42 10 42 | wwwipaforg

Moerheim New Plant | (0172) 50 67 00 | wwwsuntorycollectioninfo

Leveranciers_7kaders+KortNWindd 44 26-01-15 1026

45TuinenLandschap 2015| 3 |

Moestuinieren Snoeien in hoge bomen

Voor groene wand en dak

Nature van Outside Living Industries biedt oplossingen en adviezen om een vrucht-bare omgeving te creeumlren voor een groene tuin Een van de producten in deze lijn is de Tuintunnel Door een aluminium frame met een diameter van 25 mm is de Tuintunnel eenvoudig te

verplaatsen Het folie is UV-bestendig en wordt met behulp van koppelstukken aan het frame bevestigd Een ritsslui-ting maakt dat de tunnel open en dicht te doen is Andere producten in het assortiment zijn bijvoorbeeld biostekpot-ten groeihoezen tuinkassen en tunnelbogen

Voor het snoeien van dikke takken in hoge bomen heeft Wolf Garten de Power Dual Cut ontwikkeld De snoeischaar is uitgevoerd met een papagaai-bek-snijtechniek Power Dual Cut wordt in twee versies op de markt gebracht met vaste steel van 2 of 4 m Het bereik met de snoeischaar

is respectievelijk 35 en 55 m De takken die de snoeischaar aankan zijn tot een diameter van 32 mm Snoeien kan op twee manieren een snelle knipbeweging met High Speed Cut of extra kracht met High Power Cut De snijkop kan in elke gewenste positie worden gedraaid

Innogreen heeft voor verticale groene wanden en groen-vegetatie op daken nieuwe meststoffen ontwikkeld De juiste voeding is afhankelijk van de plantenkeuze en het watergeef-systeem Greenroof Organic en Greenroof Subfeed zijn ontwikkeld voor groene wanden en Greenroof Sedum-mix en Greenroof Allroud-mix voor dak-vegetatie Organic is een meststof voor daktui-nen in het algemeen met sporenelementen en ijzer Subfeed is een combinatiemeststof met zeewier en humus voor gevelbegroening De Sedum-mix is voor alle sedumdaken en de Allround-mix bevat micro-organismen en is geschikt voor alle daktuinen met heesters bomen en vaste planten

Outside Living Products | (072) 567 16 61 | wwwoutsidelivingcom Wolf Garten | (073) 523 58 50 | wwwwolf-gartennl

Innogreen | (0183) 50 97 96 | wwwinnogreennl

ZomeratelierDit jaar zal het Zomeratelier plaats-vinden van 10 tot en met 16 augus-tus in de beeldentuin Land en Beeld in Asperen aan de Linge Als thema is gekozen voor rsquoEn de wereld werd landschaprsquo Een week lang kunnen jonge mensen (tot 30 jaar) gratis partici-peren in het project Naast de vaste curator komt elke dag een mystery guest een korte lezing geven voor extra impuls Aan het Zomeratelier mogen tien mensen deelnemen die gekozen worden door een selectiecommissie Voorwaarde voor deelname is professioneel actief zijn met het maken ontwerpen of bespelen van de ruimte Kunstenaars choreografen scenografen ontwerpers van licht en architecten van de buitenruimte worden gevraagd hun curriculum vitae en motivatie te sturen over het thema en over samenwerken met anderen Insturen kan in pdf tot 2 maart 2015 Op 2 april worden de deelnemers bekendgemaakt

het ontwerp instituut | wwwontwerpinstituutnl



Agenda Cursussen

ColofonTuin en Landschap is een twee wekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia Vak- en Publieksmedia Issnnummer 016 533 50

Schipholweg 1 Postbus 9324 2300 PH Leidenwwwtuinenlandschapnl

Secretariaat Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschaphortipointnl

Redactie Wendy Bakker hoofdredacteur(071 565 96 55 wbakkerhortipointnl Peter Bennink vakredacteur(071) 565 96 53 pbenninkhortipointnl Ralph Mens vakredacteur(071) 565 96 52 rmenshortipointnl Miranda Vrolijk vakredacteur(071) 565 96 56 mvrolijkhortipointnl Alice Hoogenboom redactie-assistent(071) 565 96 79 ahoogenboom hortipointnl Gerdien de Nooy fotograaf Jenny Mostert Carolyne de Vries Lentsch Jolanda de Wekker

bureauredacteuren Diseno vormgeving

AbonnementenserviceAanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia afdeling Vak- en Publieks-media Postbus 67 3770 AB BarneveldT (0342) 49 48 44 F (0342) 41 31 41 abonnementenbdunl

Abonnementsprijs per jaar euro240 (excl 6 btw) Studenten en scholie-ren euro180 (25 korting excl btw) Buiten-landse abonnees betalen een toeslag voor portokosten Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan lopen automatisch door tenzij uiterlijk 2 maanden voor de verval-datum is opgezegd bij de abonnementen-service Dit kan schriftelijk telefonisch of per e-mail Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenserviceVoor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie

ExploitatieBDUmedia afdeling Vak- en Publieks- media Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63

Advertentie-exploitatieBDUmedia afdeling Vak- en Publieks- media Gert-Jan Bloemendal media adviseur(0342) 49 48 07 gbloemendalbdunl Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 rvdhoefbdunl

Druk BDUprint

copyBDUmedia 2015Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch mechanisch door fotokopieeumln opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgeverAlgemene voorwaarden op alle aanbiedingen offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvKUitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorg vul-dige wijze en naar beste weten is samengesteld even-wel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de infor-matie Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade van welke aard ook die het gevolg is van handelingen enof beslis-singen die gebaseerd zijn op bedoelde informatieLezers worden met nadruk aangeraden deze informa-tie niet geiumlsoleerd te gebruiken maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebrui-ken informatie te controleren

Voorjaarsbeurs tuinplanten en boom-kwekerijgewassen 2 tm 5 februari Hengelo

wwwmenkehorstnl

Voorjaarsbeurs 3 en 4 februari Boskoop

wwwfloralisboskoopnl

Dag van de openbare ruimte Beurs 4 en 5 februari Brussel Belgieuml

wwwopenbareruimtebe

Kantinegesprek rsquoDe Boomrsquo 11 februari Apeldoorn

wwwontwerpinstituutnl

Tuinidee Beurs 26 februari tm 1 maart rsquos Hertogenbosch

wwwtuinideenl

Groene Ruimte Experience Work-shops speeddates en expo 3 maart rsquos Hertogenbosch

wwwhashogeschoolnl

Zuid-Nederlandse Groendag 5 maart Helmond

wwwzuidnederlandsegroendagnl

Huis amp Tuin Beurs 5 tm 8 maart Leeuwarden

wwwwtchuistuinnl

Lentetuin Bolbloemenshow 5 tm 9 maart Breezand

wwwlentetuinnl

Landelijke Dag van de Vlinder- stichting 7 maart Wageningen

wwwvlinderstichtingnl

Conceptueel ontwerpen Cursus 5 februari Capelle aan den IJssel

wwwontwerpacademienl

Ontwerpen met beplanting Cursus 5 februari Capelle aan den IJssel


UAVgc Cursus 5 februari 5 17 maart 1 16 30 april 20 mei 2 17 30 juni diverse locaties

wwwcrownl

B-VCAVOL VCA Tweedaagse cursus 6 februari Alkmaar

wwwonderwijsgroepnwhnl

Snoeien van laanbomen en heesters Meerdaagse cursus 9 februari Alkmaar


Veilig werken langs de weg I en II 9 en 10 februari Biddinghuizen

wwwdegroenepraktijknl

Communiceren met je opdracht-gever Driedaagse cursus 9 16 en 23 februari Apeldoorn


Werkvoorbereiding organisatie en planning Tweedaagse workshop 10 (en 24) februari Elspeet

wwwhoveniersacademienl

Effecten van bomen op het stede-lijk klimaat Cursus 10 februari Oosterbeek

wwwcursuscentrumcambiumnl

Schimmels Licentieverlenging 10 februari Alkmaar


Bosmaaier Meerdaagse basis- cursus 12 februari Alkmaar


Tuinontwerpen met maquettes Cursus 12 februari Utrecht


VOL VCA Cursus 12 februari 2 maart Biddinghuizen


Inspecteur veiligheid van speelgelegenheden Opfriscursus 13 februari Sevenum

wwwkeurmerknl

Bestekken lezen en toepassen Tweedaagse cursus 13 februari Alkmaar


Mollenbestrijding Tweedaagse cursus 13 februari Alkmaar


SketchUp Cursus voor gevorder-den 13 februari Utrecht


Orchideeeumln Fotoworkshop 15 februari Leiden

wwwhortusleidennl

Veiligheid van speelgelegenheden Praktijkcursus 16 februari Zwolle

wwwkeurmerknl

Motorkettingzagen 2 Meerdaagse cursus 16 februari Alkmaar


Veilig werken met de bosmaaier Opfriscursus 16 of 17 februari Zeewolde


Boomveiligheidscontroleur Meer-daagse cursus 17 februari Alkmaar


Bescherm uzelf Licentieverlenging 19 februari Alkmaar


Ontwerpen met de natuur Meer-daagse cursus 20 februari meer-dere locaties


WAS Studieochtend 23 februari Zwolle

wwwkeurmerknl

Veilig werken met de shreddermes Cursus 25 februari Zeewolde


Quickstart sketchUp Cursus 27 februari Utrecht


Ledendag Bijeenkomst voor oud-cursisten 28 februari Apeldoorn

wwwwwontwerpinstituutnl

Klanten binden opdrachten winnen Tweedaagse workshop 3 (en 17) maart Elspeet


Agenda_Cursus3kolomNWindd 46 26-01-15 1026


G$amp G()

Marco Homan is taxonoom en specialist rassenonder-zoek Siergewassen amp Fruit bij Naktuinbouw

Foto

Ger

dien

de

Noo

y

Marco HomanHoe bevalt het bij NaktuinbouwbdquoHeel goed Hier heb ik weer volop kansen kansen die bij PPO een stuk minder waren geworden door het wegvallen van de PT-geldenrdquo

Is uw werk inhoudelijk veranderdbdquoHet is grotendeels hetzelfde geble-ven maar er zijn accentverschui-vingen Zo blijf ik de trekker van de naamlijsten Houtige Gewassen en Vaste planten die nu onderge-bracht zijn bij Naktuinbouw Maar deed ik bij PPO sortimentson-derzoek waarbij de goede en de slechte rassen werden uitgesor-teerd bij Naktuinbouw hou ik me bezig met kwekersrechtonderzoek waarbij de vraag centraal staat of een aangemeld ras daadwerkelijk nieuw is Dat is een heel andere insteek Daarom zit ik nu ook met andere partijen aan tafelrdquo

Welke bijvoorbeeldbdquoHet CPVO het agentschap van de Europese Unie dat de kwekersrech-ten verleent En de UPOV (The In-ternational Union for the Protecti-on of New Varieties of Plants red) het wereldwijde overkoepelende overheidsorgaan dat ook richtlij-nen geeft voor de naamgeving Zij vertegenwoordigen de wetgeving Daarnaast heb je de wetenschap die wil dat de naam van een plant zijn identiteit beschrijft En dan zijn daar de handels- en merkna-men van de kwekers bijgekomen die ze gebruiken als aanvullende verkooptool Die drie componen-ten komen hier bij elkaar In de naamlijsten willen we ze alledrie bedienen De namen moeten we-tenschappelijk verantwoord zijn volgens de wet kloppen maar ze moeten ook praktisch zijnrdquo

Dat klinkt ingewikkeldhellipbdquoJa de naamgeving is volop in ontwikkeling Neem nu Sympho-ricarpos dertig jaar geleden had je pak rsquom beet acht verschillende ras-sen wat erg overzichtelijk was Nu zijn er vele tientallen en worden er jaarlijks bij Naktuinbouw diverse nieuwe rassen aangemeld Of Hy-drangea paniculata waarin de ont-wikkelingen ook razendsnel gaan De rol van Naktuinbouw wordt hierin overigens steeds belangrij-ker omdat hier door onder meer onafhankelijk dna-onderzoek kan worden vastgesteld of een aange-meld ras echt nieuw isrdquo

Wanneer verschijnen de nieuwe naamlijsten Houtige gewassen en Vaste PlantenbdquoEind dit jaar willen we de lijsten gemoderniseerd hebbenrdquo

GroeneGast_1pagindd 47 22-01-15 1532

ĞĞŌƵĂůŶĂŐĞĚĂĐŚƚŽǀĞƌƵǁƵƵƌǌĂŵĞŝŶŬŽŽƉďĞůĞŝĚŝŶϮϬϭϱ

ǁǁǁĞĐŽƐƚǇůĞŶů

KƐƚǇůĞŝŶĨŽƌŵĞĞƌƚƵŐƌĂĂŐŽǀĞƌͻĐŽůŽŐŝƐĐŚǀĞƌĂŶƚǁŽŽƌĚĞŽŶŬƌƵŝĚďĞƐƚƌŝũĚŝŶŐ

ͻϭϬϬйŽƌŐĂŶŝƐĐŚĞŵŝĐƌŽďŝģůĞďĞŵĞƐƟŶŐ

ͻϭϬϬйŽƌŐĂŶŝƐĐŚĞďŽĚĞŵǀĞƌďĞƚĞƌŝŶŐ

ĞůϬϱϭϲʹϰϯϮϭϮϮŽĨŵĂŝůŚŽǀĞŶŝĞƌΛĞĐŽƐƚǇůĞŶůǀŽŽƌŚĞƚŵĂŬĞŶǀĂŶĞĞŶĂĨƐƉƌĂĂŬ

advertentie_hovenier (3)indd 7 1262015 110132 AM620655indd 48 26-1-2015 123427

URHQHNDQ7_=ZROOH7_ZZZYHOGKXL]HQHX_LQIRYHOGKXL]HQHX

(6amp+792251(85-(-6(9RONVZDJHQampUDIWHU7WUHNJHZLFKW

6HPL6FKXLQ7DIPHWLQJ[PWUDVNJPHWVFKLMIUHPPHQODDGYHUPRJHQ7

SemiSchuinTuinenLandschapindd 1 20-1-2015 114212

Vraag onze brochure aan via de website wwwgardentoursnl en bekijk ons reisaanbod 2015James Wattstraat 2a 3261 MB Oud Beijerland Tel 088 - 0071300e-mail infogardentoursnl website wwwgardentoursnl

7X L Q U H L ] H Q Q D D U D O O H Z L Q G V W U H N H Q

620650indd 2 26-1-2015 123254


| I$









kwaliteitsniveau C



-

(

(

amp

Foto

voo

rpla

at R

alph

Men

s


Inhoudindd 3 26-01-15 1343


N$

Camp()+



Foto

Ral

ph M

ens





















Foto

Per

sbur

eau

Noo

rdoo

st




N$amp

( ) $ +












Foto

Pet

er B

enni

nk






NieuwsPag_6-7indd 6 26-01-15 1356












Foto

Cop

ijn

Foto

Pet

er B

enni

nk


Foto

Pet

er B

enni

nk

NieuwsPag_6-7indd 7 26-01-15 1356

U$amp()$







klimaatverandering

Foto

PR








NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















| I$









kwaliteitsniveau C



-

(

(

amp

Foto

voo

rpla

at R

alph

Men

s


Inhoudindd 3 26-01-15 1343


N$

Camp()+



Foto

Ral

ph M

ens





















Foto

Per

sbur

eau

Noo

rdoo

st




N$amp

( ) $ +












Foto

Pet

er B

enni

nk






NieuwsPag_6-7indd 6 26-01-15 1356












Foto

Cop

ijn

Foto

Pet

er B

enni

nk


Foto

Pet

er B

enni

nk

NieuwsPag_6-7indd 7 26-01-15 1356

U$amp()$







klimaatverandering

Foto

PR








NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















N$

Camp()+



Foto

Ral

ph M

ens





















Foto

Per

sbur

eau

Noo

rdoo

st




N$amp

( ) $ +












Foto

Pet

er B

enni

nk






NieuwsPag_6-7indd 6 26-01-15 1356












Foto

Cop

ijn

Foto

Pet

er B

enni

nk


Foto

Pet

er B

enni

nk

NieuwsPag_6-7indd 7 26-01-15 1356

U$amp()$







klimaatverandering

Foto

PR








NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y























Foto

Per

sbur

eau

Noo

rdoo

st




N$amp

( ) $ +












Foto

Pet

er B

enni

nk






NieuwsPag_6-7indd 6 26-01-15 1356












Foto

Cop

ijn

Foto

Pet

er B

enni

nk


Foto

Pet

er B

enni

nk

NieuwsPag_6-7indd 7 26-01-15 1356

U$amp()$







klimaatverandering

Foto

PR








NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















N$amp

( ) $ +












Foto

Pet

er B

enni

nk






NieuwsPag_6-7indd 6 26-01-15 1356












Foto

Cop

ijn

Foto

Pet

er B

enni

nk


Foto

Pet

er B

enni

nk

NieuwsPag_6-7indd 7 26-01-15 1356

U$amp()$







klimaatverandering

Foto

PR








NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y

























Foto

Cop

ijn

Foto

Pet

er B

enni

nk


Foto

Pet

er B

enni

nk

NieuwsPag_6-7indd 7 26-01-15 1356

U$amp()$







klimaatverandering

Foto

PR








NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y














U$amp()$







klimaatverandering

Foto

PR








NieuwsPag_8-9indd 8 26-01-15 1231

T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y














T $ amp()amp+ $






N$-

($0









Foto

Ral

ph M

ens








groensectorrsquo



NieuwsPag_8-9indd 9 26-01-15 1231


S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















S$amp()












gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















gt












lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y




















lt







NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















NIEUWSBRIEF

SOCIAL

TABLET

TE GROEIEN

MOBIEL

NIEUWSBRIEF


SOCIAL


TABLET


MOBIEL


620651indd 14 26-1-2015 124413


S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















S$amp()





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y





















gt













rdquo















Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y



























Z-$amp-(amp














Zo-zit-datindd 19 22-01-15 1530




























O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y









































O$amp Iamp()(+













gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















gt





Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















Ngt













lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















lt







O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















O$amp( amp I)+$)





gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















gt

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y

























Plaza boulevard

Inst

itute

nlaa

n














Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y


























Frans Bouwman



gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















gt

































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y































lt




















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















$amp() )( +)))-amp$







gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















gt













gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y























gt








Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y
















Shovel op LPG





lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















lt


Shovel op LPG





BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y














BRANCHEWIJZER


Automatisering


Powered by



ZZZLWJVRIWZDUHQO

Afhaalcentrum




0HHUGDQVWXNVROLMYHQ

RSYRRUUDDG



DGYHUWHQWLH7SDJLQD

9LHUNOHXUHQGUXN

GRQGHUGDJVHSWHPEHU

Beton



- Siertegels

- Gebakken stenen

- Sierbestrating

- Natuursteen


- Voor ieder budget

wwwbuiterbetonnl

ALLES VOOR UW TUIN





EasySedum tegel





Daktuinsystemen










620652indd 40 26-1-2015 123449

BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y














BRANCHEWIJZER











Meststoen



t 035-5770970f 035-5770971

m 06-10961851


)ORUD_)DXQD_RPHQ



Groene rentmeester

Overig

MET HOVENIERSUPPORT

EEN HOGER RENDEMENT


Personeelsdiensten

(63(amp$679225+29(1(56(152(19225=(1(56






van het plantvak

wwwgreenmaxeu

Taxaties




TUINCHAMPNL

GROEN-

620653indd 41 26-1-2015 123520


W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















W$ amp (amp)+$amp



W

W$



































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y












































Agenda Cursussen










Druk BDUprint



wwwmenkehorstnl




wwwopenbareruimtebe




wwwtuinideenl


wwwhashogeschoolnl




wwwwtchuistuinnl


wwwlentetuinnl








wwwcrownl






















wwwkeurmerknl








wwwhortusleidennl


wwwkeurmerknl












wwwkeurmerknl











G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y















G$amp G()


Foto

Ger

dien

de

Noo

y














TEL_03-2015

Documents

Transcript of TEL_03-2015